geodezja - („dzielę Ziemię”) nauka o Ziemi zajmująca się wyznaczaniem jej kształtu i rozmiarów oraz sporządzaniem modelu matematycznego rzeczywistej bryły ziemskiej
geofizyka - („natura Ziemi”) nauka o Ziemi jako o ciele fizycznym; zjawiska i procesy fizyczne we wnętrzu
Ziemi, hydrosferze, atmosferze i przestrzeni okołoziemskiej oraz opisanie i wyjaśnianie tych procesów za pomocą praw fizyki Geofizyka dzieli się na: fizykę litosfery, fizykę atmosfery, oceanologię i hydrologię, fizykę przestrzeni okołoziemskiej
geografia - („opis Ziemi”) nauka badająca powłokę Ziemi, jej przestrzenne zróżnicowanie pod względem przyrodniczym i społeczno-gospodarczym oraz związki, które zachodzą pomiędzy środowiskiem przyrodniczym a działalnością społeczeństw.
geologia - („nauka o Ziemi”) nauka o budowie i historii Ziemi (ze szczególnym uwzględnieniem skorupy ziemskiej), oraz o procesach geologicznych, dzięki którym ulega ona przeobrażeniom. Geologia dzieli się na dwa główne nurty: geologię podstawową oraz geologię stosowaną.
geomorfologia - („nauka o kształcie Ziemi”) nauka o ukształtowaniu powierzchni Ziemi; dziedzina geografii fizycznej zajmująca się opisem form powierzchni Ziemi, bada ich genezę, rozwój i rozmieszczenie oraz określa ich wiek
Minerał - pierwiastek lub związek chemiczny powstały w przyrodzie w wyniku naturalnych procesów geologicznych lub kosmologicznych, o określonym składzie chemicznym i strukturze krystalicznej
Skała - zespół ziaren wielu minerałów (niekiedy jednego) powstałych w wyniku działania procesów geologicznych; skały mogą być skonsolidowane (spoiste, zwięzłe) lub nieskonsolidowane (luźne); ze względu na warunki powstawania wyróżniamy skały magmowe, osadowe i metamorficzne; pojęcie to nie obejmuje gleb
Skały magmowe - s. powstałe w wyniku krystalizacji stopu magmowego; wyróżnia się s. m. plutoniczne (głębinowe) i s. m. wylewne.
Skały osadowe - zwięzłe lub luźne utwory złożone z minerałów, odłamków skał, szczątków roślinnych lub zwierzęcych, osadów wytrąconych z roztworów.
Skały metamorficzne - s. będące produktami przeobrażeń s. magmowych, s. osadowych i s. metamorficznych w wyniku reakcji w stanie stałym w warunkach innych niż te, w jakich powstały skały pierwotne.
Gleba - układ trójfazowy, złożony z fazy stałej, ciekłej i gazowej; gleba jest ożywionym tworem przyrody, który ma zdolność produkcji biomasy i w którym zachodzą ciągłe procesy rozkładu i syntezy zarówno związków mineralnych i organicznych oraz ich przemieszczanie i akumulacja
Zasada superpozycji (nakładania się) warstw osadowych Warstwy młodsze spoczywają na warstwach starszych
Unitarianizm (aktualizm) -zasada lub domniemanie, iż procesy naturalne działające w przeszłości są identyczne z tymi, które można obserwować w chwili obecnej. Teraźniejszość jest kluczem do przeszłości
procesy długotrwałe: wypiętrzanie gór, erozyjne wyrównywanie rzeźby terenu (peneplenizacja), regionalna aktywność wulkaniczna,
zdarzenia (katastrofy) - trzęsienie ziemi, powódź, tsunami, osuwisko, uderzenie asteroidu, erupcja wulkanu,
Tektonika płyt (lub teoria wędrówki płyt tektonicznych)- teoria tłumacząca wielkoskalowe ruchy ziemskiej litosfery, w szczególności przejawiające się w obserwowanym zjawisku dryfu kontynentalnego.
Ryft - typ rowu tektonicznego o rozciągłości setek lub nawet tysięcy kilometrów, ograniczony równoległymi do siebie uskokami normalnymi.
Subdukcja -proces polegający na wciąganiu lub wpychaniu jednej płyty litosferycznej pod drugą. Strefy subdukcji są jednym z rodzajów granic zbieżnych płyt litosfery.
formy małych intruzji magmowych: dajka dajka pokładowa, sil, lakkolit
formy dużych intruzji magmowych: lopolit, batolit
Ewolucja zbiornika magmowego
Etap (orto)magmowy - krystalizacja głównej masy skały plutonicznej;
Etap pegmatytowy - krystalizacja stopu resztkowego;
Etap pneumatolityczny - przeobrażenie skały macierzystej i skał otaczających przez składniki lotne (grejzenizacja);
Etap hydrotermalny - krystalizacja minerałów z gorącychroztworów wodnych pozostałych po poprzednich etapach.
Wietrzenie - rozpad mechaniczny i rozkład chemiczny skał na skutek działania energii słonecznej, powietrza, wody i organizmów żywych. Wietrzenie zachodzi na powierzchni Ziemi i w jej podpowierzchniowej strefie zwanej strefą wietrzenia
wietrzenie chemiczne - chemiczny rozkład skały pod wpływem lub przy udziale wody ; procesy: hydroliza, hydratacja (uwodnienie), karbonatyzacja (uwęglanowienie),utlenianie, rozpuszczanie (ługowanie),
wietrzenie fizyczne - rozpad skały pod działaniem powierzchniowych i przypowierzchniowych czynników fizycznych; czynniki: insolacja i wahania temperatury powietrza, ciśnienie wody i lodu, odprężenie mechaniczne skały, działanie mechaniczne przyrody ożywionej,
Erozja - zespół procesów powodujących żłobienie i rozcinanie powierzchni skorupy ziemskiej przez wody, lodowce i wiatr, połączone z usuwaniem powstających produktów niszczenia; czynniki: woda, wiatr, lód, grawitacja.
rodzaje erozji: erozja (ablacja) deszczowa, erozja rzeczna, erozja lodowcowa, erozja eoliczna (wiatrowa), erozja morska, powierzchniowe ruchy masowe (m.in. osuwiska)
-erozja wiatrowa (eoliczna, korazja) - proces niszczenia skał (gleb) pod wpływem ziaren piasku lub pyłu niesionego przez wiatr.
-erozja (ablacja) deszczowa (spłukiwanie) - proces przesuwania zwietrzeliny (cząstek gleby, fragmentów skał, wszelkich luźnych osadów) w dół stoku spowodowany przez wody deszczowe.
-erozja rzeczna żłobienie powierzchni Ziemi przez wodę rzeczną, polegające na pogłębianiu (e. denna), przesuwaniu (e. boczna) i wydłużaniu (e. wsteczna) koryta rzecznego. erozja denna - pogłębianie doliny, tworzenie tarasów zalewowych; erozja boczna - podcinanie brzegów, meandrowanie; erozja wsteczna (m.in. e. źródlana) - cofanie się źródła lub wodospadu, podcinanie zbocza.
-erozja (abrazja) morska - proces ścierania skał podłoża i okruchów skalnych transportowanych przez wodę morską wskutek tarcia okruchów przez podłoże i wzajemnych uderzeń.
powierzchniowe ruchy masowe - przemieszczanie w dół stoku zwietrzeliny, osadów stokowych oraz przypowierzchniowych partii podłoża skalnego pod wpływem siły ciężkości. Rodzaje: spełzywanie, osuwanie, spływanie, obrywanie
Przyczyny ruchów masowych: grawitacja, stopień zwietrzenia, podcięcie zbocza, nasycenie wodą
Czynniki wyzwalające: przekroczenie wytrzymałości na ścinanie, opady burzowe, usunięcie pokrywy roślinnej, wstrząs, działalność ludzka
sedymentacja (osadzanie) - gromadzenie się materiału donoszonego do miejsca jego złożenia, skupianego na miejscu dzięki działalności organizmów żywych lub wytrącanego podczas naturalnych procesów fizykochemicznych z roztworów w warunkach ciśnienia i temperatury typowych dla powierzchni Ziemi.
Środowiska sedymentacji: eoliczne (wiatr), rzeczne, morskie, glacjalne (lodowiec)
Stratygrafia - porządkowanie utworów geologicznych pod względem ich położenia w profilach geologicznych, ich wieku względnego i bezwzględnego oraz podział historii Ziemi na uniwersalne okresy czasowe.
morena - 1. materiał skalny transportowany przez lodowiec, pochodzący z niszczenia jego podłoża oraz zboczy wznoszących się ponad powierzchnię lodu; 2. wzgórze lub ciąg wzgórz zbudowany z materiału skalnego wytopionego z lodowca lub przemieszczonego pod jego naciskiem; 3. materiał skalny wytopiony z lodowca.
rodzaje moren: morena ablacyjna, morena boczna, morena czołowa (końcowa, recesyjna), morena denna, morena powierzchniowa, morena środkowa, morena wewnętrzna
drumliny - jest to niskie, owalne wzgórze (długość do około 1 km, wysokość 5 - 60 m) o podłużnym, asymetrycznym profilu (bardziej stromy stok występuje od strony, z której nasuwał się lądolód); drumliny zbudowane są zwykle z gliny lodowcowej, osadów fluwioglacjalnych, niekiedy zawierają materiał skalny lub materiał podłoża wyciśnięty przez lodowiec; powstawały prawdopodobnie z materiału deponowanego przez lądolód (morena) przekształconego później w wyniku nacisku lodu oraz działalności wód lodowcowych; drumliny występują zazwyczaj gromadnie, ułożone wachlarzowato lub równolegle do siebie, tworząc pole drumlinowe.
kem - garb lub pagórek o średnicy od kilku do kilkudziesięciu metrów średnicy o stromych zboczach, powstały w obrębie lodowca lub lodu martwego zwykle w przetainie lub w szczelinie lodowej z osadzonych tam mułów lub/i osadów piaszczysto-żwirowych; w czasie wytapiania następuje zachodzi intensywne osuwanie się osadu pozbawionego podparcia.
oz - długi grzbiet lub ciąg pagórków, o krętym przebiegu, przypominającym wijące się koryto rzeki, zbudowany z osadów żwirowych i piaszczystych, złożonych przez wody roztopowe płynące w obrębie lodowca czy lądolodu; oz zbudowany jest z piasków i żwirów fluwioglacjalnych przykrytych gliną zwałową; ogólny kierunek ozu jest zgodny z kierunkiem ruchu mas lodowca.
sandr - rozległy, bardzo płaski stożek napływowy zbudowany ze żwirów i piasków osadzonych i wypłukanych przez wody pochodzące z topnienia lądolodu; powstaje na przedpolu lodowca podczas jego postoju lub recesji; przykładem pola sandrowego w Polsce mogą być np. Bory Tucholskie czy Bełchatów.
diageneza - ogół procesów fizykochemicznych zachodzących w skale po złożeniu osadu i prowadzących do zmian fizycznych, chemicznych i mineralnych z wyłączeniem wietrzenia i metamorfizmu.
Etapy tworzenia skały: 1. złożenie osadu, 2. przemiana osadu w skałę osadową (diageneza. Wczesna diageneza), 3. przemiany w skale osadowej (katageneza, późna diageneza)
metamorfizm - ogół procesów powodujących przeobrażenie (metamorfozę) skał polegających na działaniu ciepła, ciśnienia oraz czynników chemicznych. Temperatura i ciśnienie procesów metamorficznych musi być wyższa od tych, które panują na powierzchni Ziemi, w strefie wietrzenia oraz w czasie diagenezy. Zwyczajowo jako granicę metamorfizmu przyjmuje się temperaturę 200° C.
pryzma akreacyjna - zawiera w sobie zdeformowane osady dna i rowu oceanicznego zgarnięte z płyty dolnej i spiętrzone przed czołem płyty górnej w postaci zespołu złuskowanych fałdów nachylonych w stronę rowu. Często są w niej łuski skorupy oceanicznej odkłute od płyty dolnej (sekwencje ofiolitowe). W głębszych poziomach osady te mogą ulec metamorfizmowi wysokociśnieniowemu.
Osady basenu przedłukowego - materiał pochodzenia z masywu łuku i pryzmy. Wchodzą w jego skład osady delt i stożków podmorskich, turbidyty. Znaczny udział materiału wulkanicznego. Dwa typy basenów: rezydualny (osady głębokomorskie), złożony (płytkomorskie).