O podziale terytorialnym
Można rozpocząć ten temat bardzo charakterystycznym cytatem jednego z najpotężniejszych i najbardziej znanych królów francuskich, a mianowicie Ludwika XIV. Król ten miał zwyczaj mawiać, że - l'État c'est moi! czyli - Państwo, to ja !. Można powiedzieć, że był on prekursorem założenia w którym państwo traktuje się jako jedność. Idea ta była potem zauważalna także w założeniach polskiej szkoły pozytywistycznej. Przedstawiciele ww. ideologii postulowali założenie o tzw. pracy organicznej. Cytując definicję z Wikipedii:
Praca organiczna - jeden z podstawowych postulatów pozytywizmu, wzywający do podjęcia przez wszystkie warstwy społeczeństwa solidarnego wysiłku na rzecz rozwoju gospodarczego (w tym przede wszystkim rozwoju handlu i przemysłu) oraz na rzecz umocnienia wewnętrznych więzi między poszczególnymi jego "członami". Idea pracy organicznej wiązała się z przekonaniem, iż społeczeństwo jest swego rodzaju organizmem, który może funkcjonować sprawnie tylko wtedy, gdy zdrowe i silne są jego poszczególne organy(…)
Tak więc podstawowym założeniem jest korelacja wszystkich elementów tak, aby całość (czyli państwo), działała bez zarzutu. Obecnie powraca ten sam, odwieczny problem czyli kwestia współdziałania.
Jednym ze scenariuszy podziału państwa może być jego administracyjno - terytorialny podział. Zgodnie z definicją: podziałem terytorialnym określa się względnie trwałe rozczłonkowanie przestrzeni państwa dokonywane dla pewnej grupy lub określonych tylko jednostek organizacyjnych państwa albo jednostek niepaństwowych, wykonujących zadania państwowe.
Czasem podział administracyjny ma pełnić czysto identyfikacyjne funkcje, kiedy np. wprowadza się nazwy, numery.
Można wyróżnić trzy rodzaje podziału terytorialnego:
1) podział zasadniczy,
(…)tworzony jest dla organów terenowych o kompetencjach ogólnych, mających podstawowe znaczenie dla danej jednostki podziału, a więc w Polsce- dla terenowych organów administracji rządowej i dla organów samorządu terytorialnego (…)
Stąd mamy podział na województwa, powiaty oraz gminy.
2) podziały pomocnicze,
(…) Podziałem pomocniczym nazywa się podział dokonywany dla organów pomocniczych w stosunku do organów o podstawowym znaczeniu, np. podział gminy na osiedla i sołectwa. (…)
3) podziały specjalne,
(…) dokonywane w celu wykonywania takich zadań państwa, których wykonywanie w ramach podziału zasadniczego nie jest możliwe lub celowe. (…) Istnieją więc specjalne podziały terytorialne w celu wykonywania administracji wojskowej, uwzględniające potrzeby obronne kraju, wykonywania administracji górniczej, uwzględniające rozmieszczenie w kraju kopalin, czy administracji kolejnictwa uwzględniające rozmieszczenie i powiązania sieci kolejowej kraju. Zjawiskiem pożądanym jest jak najmniejsza liczba podziałów specjalnych i dostosowanie administracji specjalnej do podziału zasadniczego. Umożliwia to sprawowanie funkcji koordynacyjnych przez terenowe organy administracji ogólnej w stosunku do jednostek organizacyjnych im nie podporządkowanych. Nie zawsze jednak zniesienie administracji specjalnych (np. górnictwa, morskiej czy wojskowej) jest możliwe. (..)
Oczywiście podział terytorialny ze względu na swoją kluczowość jest unormowany prawnie. Na jego kształt składa się wiele czynników o zróżnicowanym charakterze. Tak więc swój wpływ zaznaczy tu i faktor polityczny, związany z tradycją czy z procesami ekonomicznymi. Jeśli chodzi o przeprowadzanie zmian w podziale administracyjnym to są one możliwe. Tak jak i w innych dziedzinach życia mogą się one dokonywać w sposób na wskroś delikatny i być rozłożone w czasie, bądź przebiegać w sposób rewolucyjny i szybki. Ogólnie powinna być przestrzegana jedna zasada, a mianowicie, aby ostateczny kształt podziału był maksymalnie użyteczny dla członków społeczeństwa.
(…)Podział terytorialny jest również narzędziem i wyrazem polityki państwa. Jeśli państwo opiera się na silnym ośrodku władzy centralnej, budując swój ustrój na zasadach centralistycznych, i w tym celu chce zmarginalizować wpływy ośrodków prowincjonalnych, obawiając się ich tendencji odśrodkowych, wówczas wprowadza podział terytorialny zunifikowany, w którym jedynym kryterium wielkości jednostek terytorialnych jest zapewnienie sprawnego działania i skutecznego opanowania terenu przez organy centralne. Jeśli natomiast państwo przyjmuje ustrój zdecentralizowany i chce terenowe organy władzy oprzeć na istniejących terenie ośrodkach życia społecznego, politycznego i gospodarczego, wówczas podział terytorialny państwa opiera na jednostkach terytorialnych ukształtowanych historycznie. (…)
System terytorialny w Polsce ulegał na przestrzeni czasów zmianom. W dwudziestoleciu międzywojennym podjęto próby zunifikowania nowo powstającego organizmu państwowego z części na których jeszcze do niedawna były zabory. Po wielu problemach i zawirowaniach dzięki sumiennej pracy ludzi nauki, inteligencji oraz władz doprowadzono do wykrystalizowania się pewnego podziału terytorialnego. Nowy organizm składał się z województw, powiatów, gmin i miast. Samorząd terytorialny udało się powołać jednak jedynie na Pomorzu i w Wielkopolsce.
Po 1945 roku pojawiły się nowe trudność. W związku z działaniami wojennymi nastąpiły przesunięcia granic państwowych. Nagle Polska uzyskała nowe obszary ziemi na granicy zachodniej i utraciła część ziem na wschodzie. Fakt ten nie pociągnął jednak za sobą konkretnych przetasowań administracyjnych , raczej wymusił zmianę na polski nazw poszczególnych miejscowości itp.
Zmiany nastąpiły dopiero w latach 50tych XX wieku. Nastąpiło jeszcze większe rozczłonkowanie terytorialne kraju, a także dodano nowe województwa, powstały gromady oraz szczególny typ podziału: osiedla robotnicze, rybackie i uzdrowiskowe.
Na początku lat 70tych XX wieku zniknęły gromady oraz powiaty i osiedla, ale za to wprowadzono znowu gminy i dwu stopniowy podział administracyjny. Liczba województw podskoczyła z początkowych 17 do 49.
Dopiero w 1999 roku wprowadzono trójstopniowy podział terytorialny w Polsce. Jednostkami tego podziału zostały gminy ( liczba: 2478), powiaty ( liczba: 314) oraz województwa (liczba: 16).
Zgodnie z regulaminem serwisu www.bryk.pl prawa autorskie do niniejszego materiału posiada Wydawnictwo GREG. W związku z tym, rozpowszechnianie niniejszego materiału w wersji oryginalnej albo w postaci opracowania, utrwalanie lub kopiowanie materiału w celu rozpowszechnienia w szczególności zamieszczanie na innym serwerze, przekazywanie drogą elektroniczną i wykorzystywanie materiału w inny sposób niż dla celów własnej edukacji bez zgody Wydawnictwa GREG podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności.
Wolna internetowa encyklopedia: Wikipedia
Wiedza o społeczeństwie, pod red. T. Wosia i J. Stelmacha, Warszawa 2003
Ibid.,
Ibid.,
Za Wikipedia stan na1 stycznia 2006r.