Opracował:
Rębisz Justyna
Łada Hanna
R.A. 2010/2011
DELFY - TOPOGRAFIA, HISTORIA ODKRYCIA,
OŚRODEK PAMHELLEŃSKI
TOPOGRAFIA
Delfy (gr. Delfoi, łac. Delphi), obecnie Kastri, to miasto greckie, leżące na południowym stoku góry Parnas, w północnej Helladzie, w krainie zwanej Fokidą. Leży około 160 km. na północny-zachód od Aten i 13 km od zatoki Korynckiej.
Informacje o początkach osadnictwa w Delfach oraz o pochodzeniu nazwy polis znajdujemy w dziele Pauzaniasza: „Najstarsze osiedle Delf zbudował — według tradycji — Parnassos, syn nimfy Kleodory. Za jego ojców […] podaje się boga Posejdona i człowieka Kleopompa. Mówią, że od imienia tego właśnie Parnassosa nadano górze nazwę Parnas,
a dolinie — wąwóz Parnasu. Nieco później okoliczni mieszkańcy zaczęli zwać miasto nie tylko Delfami, lecz też mianem Pyto, zgodnie z nazwą, jaką mu nadał Homer w „Katalogu Fokijczyków". […] Najbardziej rozpowszechniona legenda głosi, że uległa tu rozkładowi ofiara łuku Apollona i dlatego miastu dano nazwę Pyto [tj. Gniłki].”
Delfy uważane były za centrum świata. Wyjaśnieniem tego przekonania jest historia, która mówi, że Zeus, pragnąc oznaczyć środek ziemi, wypuścił z dwóch przeciwległych krańców świata dwa orły. Lecące naprzeciw siebie ptaki spotkały się nad Delfami. Kamień, na którym usiadły, zmęczone długim lotem, stanowił odtąd pępek świata, tj. środek ziemi.
HISTORIA ODKRYCIA
W czasach nowożytnych sanktuarium odkryto pod koniec XVII w. Od lat 40. XVIII stulecia wykopaliska prowadzono na chybił trafił. Profesjonalne prace wykopaliskowe na terenie świątyni rozpoczęto dopiero w 1892 r., kiedy ziemie te wydzierżawiła Francuska Szkoła Archeologii. Choć z ziemi wyłaniało się wówczas niewiele więcej niż zarysy stadionu i teatru, mieszkańców wyrosłej na ruinach osady przekonano (przy pomocy oddziału wojska), aby przenieśli się do nowego miasta, oddalonego o 1,5 km na zachód. Większość tego, co można dzisiaj oglądać, odkopano w ciągu pierwszych dziesięciu lat. Wśród najcenniejszych rzeczy można znaleźć Sfinksa Naksyjczyków (VI w. p.n.e.) oraz brązowy posąg woźnicy (V w. p.n.e.). Wyjątkowość polega na zachowaniu oryginalnych oczu, wykonanych z onyksu tak precyzyjnie, że w czasach nowożytnych ludzie bali się "złego uroku" rzucanego przez posągi. Dlatego były one po prostu ich pozbawiane. Woźnica został zasypany podczas jednego
z trzęsień ziemi i odkryty dopiero w roku 1896. Stąd i jego oczy przetrwały.
OŚRODEK PANHELLEŃSKI
Po przybyciu do Grecji Dorów (na pocz. XII w. p.n.e.) sanktuarium znalazło się w centrum luźnego związku greckich miast-państw, zwanego Amfiktionią Delficką. Tereny te należały jednakże do pobliskiego miasta Krissa, które w miarę wzrostu popularności wyroczni wymuszało coraz większe daniny na pielgrzymach przybywających do portu Kirra.
W VI w. p.n.e. Amfiktionia zdecydowała się przerwać ów proceder, w wyniku czego wybuchła pierwsza z kilku świętych wojen. Odebranym mieszkańcom Krissy Delfom nadano autonomię. Po tym wydarzeniu miasto jeszcze bardziej umocniło swą pozycję. W ciągu kilkudziesięciu lat powstało tutaj jedno z największych sanktuariów na terenie Grecji,
a z opiniami tutejszej wyroczni liczyli się wszyscy. Powoli powstał tu cały okręg kultu, gdyż niemal wszystkie państewka Grecji chciały tu na świętej ziemi Apollina mieć swoje świątynie. Ośrodkiem tego świętego okręgu była świątynia Apollina, zbudowana ok. 510 r. p.n.e. z funduszy napływających z całej ówczesnej Grecji. Po pożarze z 548 p.n.e.roku za pieniądze Amfiktionów przy wydatnej pomocy faraona Amazisa. W roku 373 p.n.e. ponownie zniszczona przez trzęsienie ziemi i przez pożar, została odbudowana przez Amfiktionów.
Budowla o rozmiarach 58,18x21,68 m byta heksastylosem z 6x15 kolumnami. Bardzo dtuga cella ograniczona została po obu węższych stronach pronaosem i opistodomosem, każdorazowo z 2 kolumnami in antis. Doryckie kolumny osiągają przy średnicy 1,6 m wysokość 10,5 m, podczas gdy podpory piątej świątyni nie byty wyższe niż 8 m. Ich godna uwagi subtelność i elegancja są cechami okresu póżnoklasycznego.
Cella o rozmiarach 11 x25 m jest przedzielona dwoma rzędami kolumn.
W zastrzeżonym dla Pytii adytonie ustawione były potrzebne do przepowiadania atrybuty, zwłaszcza słynny trójnóg z brązu, który dawał natchnienie wieszczce i posłance bogów. Ponadto świątynia zawierała omfalos, kosmiczny kamień symbolizujący pępek świata.
Pierwsza wyrocznia powstała jeszcze w czasach doryckich i poświęcona była Gai - Matce Ziemi oraz Posejdonowi. Delfy są nieodłącznie związane z kultem Apollina. Sądzono także, iż w Delfach w miesiącach zimowych, pod nieobecność Apollina mieszka Dionizos. Pauzaniasz opowiada o tym, jak to od najdawniejszych czasów istniała w tym miejscu wyrocznia: „Na temat Delf istnieje sporo różnorodnych podań, a jeszcze więcej co do wyroczni Apollona. Mówią, że najpierw była tu wyrocznia Gai i że pieczę nad nią powierzyła Gaja Dafnis. Była to jedna z nimf tej góry. Znany jest też wśród Hellenów poemat pt. Eumolpia[…]. W poemacie tym znajdziesz wzmiankę o istniejącej tu kiedyś wspólnej wyroczni Posejdona i Gai […]”.Następnie Gaja miała oddać wyrocznię Temidzie, od niej zaś otrzymał ją w darze Apollo. W homeryckim hymnie do Apollina pojawia się postać węża-smoka, Pytona, który strzegąc sanktuarium, terroryzował okoliczną ludność. Zabił go Apollo, „oswobodziciel ludzkości”. Walka Apollina ze smokiem była częstym motywem w sztuce delfickiej.
Pytia, miejscowa kobieta w średnim wieku, siedziała w sanktuarium świątyni na złotym trójnogu ustawionym ponad głęboką rozpadliną w ziemi. Przez cały czas była w transie, w który wprawiała się żując liście wawrzynu bądź wdychając unoszące się ze szczeliny u jej stóp trujące opary wulkaniczne, toteż swe przepowiednie wygłaszała pośród niespójnych, szalonych dźwięków.
Przebieg ceremonii uzyskania wyroczni był znakomicie pomyślany. Pytający musieli najpierw oczyścić się w wodach pobliskiego Źródła Kastylijskiego, następnie odbywali rytuał, podczas którego skrapiano zimna wodą kozła. Jeżeli zwierzę zadrżało, można je było złożyć w ofierze zanosić prośby do boga. Pielgrzym wnosił opłatę, po czym zapisane na tabliczce pytanie wręczał kapłanowi, który przekładał je Pytii. Jej mętna odpowiedź byłą interpretowana przez kapłana, a następnie przekazywana wierszem petentowi. U szczytu popularności wyroczni trzeba było aż trzech kapłanów, aby dać sobie radę z wszystkimi pytaniami.
Wyrocznia delficka odegrała znaczną rolę w dziejach Grecji. Już od VII wieku p. n. e. żadna z greckich polis nie podejmowała ważniejszej decyzji bez zasięgnięcia rady wyroczni delfickiej. Pytia doradzała zarówno w sprawie lokalizacji nowej kolonii czy świątyni, jak i w podjęciu decyzji o wypowiedzeniu wojny. Rola religii i praktyk kultowych w starożytnej Grecji była ogromna, stąd związek pomiędzy wyrocznią Apollina, a życiem publicznym i politycznym Hellady jest zrozumiały.
Pytia miała nie tylko ogromny wpływ na politykę wewnętrzną i zewnętrzną greckich polis. Wyrocznia delficka pełniła jeszcze jedną ważną rolę. Proroctwa wyroczni delfickiej kształtowały moralne i etyczne poglądy Greków. To właśnie Pytia zwracała uwagę, iż zabicie niewolnika jest morderstwem i kładła nacisk na czystość sumienia. Pauzaniasz opis świątyni w Delfach rozpoczyna następującymi słowami: „W przedsionku świątyni w Delfach wypisane są sentencje pomocne w życiu ludzkim, ułożone przez tych, których Hellenowie uważali za mędrców. […] Ci właśnie mędrcy, przybywszy do Delf, ofiarowali Apollonowi sławne: „Poznaj samego siebie" i „Nic ponad miarę".” Kazimierz Michałowski , wysuwa hipotezę, iż dewiza „Poznaj samego siebie” odzwierciedla ducha Delf, który w obliczu boskiej potęgi ukazywał człowiekowi jego małość i zmuszał do wglądu w głąb własnej duszy.
Delfy były najważniejszym ośrodkiem religijnym w Helladzie, celem pielgrzymek
z całej Grecji. Polis to było i jest kojarzone przede wszystkim z sanktuarium Apollina,
co wyjaśnia przekonanie, iż było to polis w cieniu sanktuarium. Nie umniejsza to jednak roli Delf w starożytnej Grecji.
Najważniejsze budynki i budowle w Delfach
Droga Święta
Posągi z brązu
Skarbiec Sykiończyków 6 r. p.n.e.
Skarbiec Syfnijczyków
Skarbiec Tebańczyków 371 r. p.n.e.
Skarbiec Beotów 6 r. p.n.e.
Skarbie Ateńczyków
Archaiczny skarbiec
Buleuterion - sala posiedzeń rady delfickiej
Sfinks, dar Naksyjczyków, 570 r. p.n.e.
Portyk kolumnowy Ateńczyków (stoa)
Świątynia Apollona
Teatr
Posąg Apollona
Rzymska cysterna i stoa
Skarbiec Akantyjczyków, 422 r. p.n.e.
Sala Magistratu
Skarbiec Koryntyjczyków, 6 r. p.n.e.
Skarbiec Cyrenajczyków, 4 r. p.n.e.
Rzymski dziedziniec i stoa.
Pauzaniasz, „Wędrówki po Helladzie”, Księga X, rozdział VI, str. 258, edycja komputerowa: www.zrodla.historyczne.prv.pl
Michałowski „Delfy”, str. 26
Pauzaniasz, „Wędrówki po Helladzie”, Księga X, rozdział V, str. 254
Michałowski, „Delfy”, str. 40