Źródła prawa:
Akty normatywne zawierające normy generalne i ogólne
Akty powszechnie obowiązujące
Konstytucja nie wyjaśnia samych źródeł prawa. Źródła prawa mają charakter hierarchiczny tzn. pozostają w stosunku do siebie w określonych zależnościach. Zgodnie z konstytucją źródła prawa dzielimy na:
źródła prawa powszechnie obowiązującego.(odnoszą się do obywateli). Dzieli się je na:
źródła prawa obowiązującego na terenie całej RP.
źródła prawa obowiązującego na terenie działania organów, które je ustanowiły.
Źródła wewnętrznie obowiązującego prawa.(wiążą tylko jednostki organizacyjne wydające te dekrety)
Na terenie całego kraju.
Konstytucja, ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe, rozporządzenia
Na obszarze działania.
Tzw. Akty prawa miejscowego wydawane przez wojewodę i organy samorządowe.
Cechy aktów prawnych:
konstytucja jest aktem prawnym o najwyższej mocy prawnej
akty niższego rzędu muszą być zgodne i niesprzeczne z konstytucją
konstytucja zawiera ogólne normy. Ich stosowanie wymaga ustalenia ustaw.
Ustawa stanowi formę konkretyzacji postanowień konstytucji.
O zgodności z konstytucją ustaw i aktów rozstrzyga trybunał konstytucyjny
Specjalna treść konstytucji. Reguluje ona w podstawowym zakresie kwestie ustrojowe w państwie. Określa suwerena (naród). Wskazuje zasady zaangażowania i działania władzy (trójpodział władzy).
Stosunek administracyjno - prawny.
Nawiązanie stosunku administracyjno - prawnego:
może powstać na podstawnie ustawy (każde działanie administracyjne ma podstawę ustawową)
norma ustawowa musi być skonkretyzowana w formie aktu np. decyzji, w celu jej wprowadzenia w życie w formie stosunku prawnego
stosunek może czasem powstać na podstawie ustawy. Czyli sama ustawa, akt administracyjny i działania faktyczne są to 3 źródła.
Czasem źródłem może być umowa administracyjna
Rodzaje stosunków administracyjno - prawnych:
stosunek materialny
stosunek materialno - prawny (podatkowy)
stosunek proceduralny (oparty na normach proceduralnych). Dotyczy on sposobu postępowania przed organem. Ma charakter przejściowy, powstaje z chwilą wszczęcia postępowania i ustaje z chwilą wydania ostatecznego rozstrzygnięcia
stosunek sporno - administracyjny. Powstaje w związku z toczącym się postępowaniem przed sądem administracyjnym. Zrównanie pozycji podmiotów tego stosunku.
Formy działań administracji: czynności prawne, i tzw. Inne czynności administracyjne
Inne działania tzn. nie mają charakteru czynności prawnych, nie polegają na wydawaniu aktów prawnych. Zaliczamy do tej kategorii 3 rodzaje działań administracji:
działania społeczno - administracyjne (szkolenia)
działania faktyczne (czynności materialno - techniczne, prowadzenie rejestrów)
zwykłe poświadczenia
czynności prawne - przejaw woli organu administracji, którego celem jest wywołanie określonych skutków prawnych. Wyróżniamy 2 rodzaje:
działania o charakterze władczym (są to czynności administracyjno - prawne, są uregulowane przez prawo administracyjne)
te czynności, które nie mają charakteru władczego np. umowa cywilno - prawna.
4 formy aktów administracyjnych (władcze działanie organu administracji skierowane na wywołanie konkretnych, indywidualnych oznaczonych skutków prawnych):
decyzja, jest to akt administracyjny, który stanowi 1-stronne ustalenie organu administracji publicznej o wiążących dla jednostki i organu konsekwencjach zastosowania normy prawnej. Decyzja jest uregulowana zarówno prawnie jak i w prawie procesowym.
Zezwolenie, forma aktu administracyjnego ustalającego uprawnienia w sferze prawa administracyjnego lub wyrażającego zgodę na dokonanie przedsięwzięcia lub podjęcie czynności dopuszczonych normami prawa administracyjnego np. zezwolenie na prowadzenie działalności ubezpieczeniowej. Wydaje się je najczęściej na czas nieokreślony lub określony.
Koncesja, jest aktem administracyjnym, który osobie fizycznej lub prawnej nadaje uprawnienie do wykonywania określonej działalności najczęściej produkcyjnej lub usługowej. Mogą być określone warunki wykonywania uprawnienia. Stanowi wyraz ograniczającej funkcji państwa.
Licencja, jest także rodzajem aktu ustalającym uprawnienia do wykonywania określonej działalności lub pracy zawodowej. Wydaje się ją, gdy prowadzenie działalności związane jest z posiadaniem określonych kwalifikacji.
Podział wg kryterium podstawy prawnej:
akty deklaratywne. Stwierdzają zaistnienie skutku prawnego. Oznacza to, że sam nie wywołuje skutku, stwierdza zaistnienie takiego skutku gdyż nastąpił pewien stan faktyczny, z którym ustawa wiąże taki skutek prawny. Akt ten stwierdza, że określony podmiot ma pewne uprawniania i obowiązki ale ich nie tworzy. Skutki aktu deklaratywnego określane są ex tunc (od chwili kiedy ustawa wiąże tzn. wstecz)
akty konstytutywne. Ustanawia i działa ex nunc (w przyszłość). Tworzy, zmienia lub uchyla stosunek prawny. Skutek prawny następuje nie z mocy ustawy ale z mocy aktu administracyjnego wydanego na mocy ustawy. Możemy wyróżnić pozytywne, negatywne, formalne i nieformalne.
Akty ustalające - polegają na tym, że ustalają one prawo lub prawną istotę (właściwość) podmiotu np. akt stwierdzający obywatelstwo. Jest odpowiednikiem aktu deklaracyjnego.
Akty nakazujące - ustanawiają, zmieniają lub znoszą konkretny stosunek lub status prawny np. nadania obywatelstwa.
Akty nakazujące - zawierają nakazy lub zakazy zobowiązując do określonego zachowania się np. zakaz zgromadzenia publicznego
Inny podział:
Akty jednostronne - polegają na tym, że akt administracyjny wydaje się niezależnie od woli adresata. Są one przeważającą ilością aktów.
Akty dwustronne - wydawane są za zgodą adresata, jest ich zdecydowanie mniej (nominacja na nauczyciela akademickiego). Jest dokonywana na wniosek podmiotu zainteresowanego.
Porównanie aktu administracyjnego z wyrokiem sądowym.
oba są formą stosowania prawa i należą do aktów stosowania prawa (jedyna wspólna cecha)
sąd jest bezstronny i neutralny i jako taki dokonuje rozstrzygnięcia
sytuacja organu administracyjnego jest inna. Występuje w 2 funkcjach. Jako podmiot rozstrzygający i jako strona w danej sprawie. Ponadto wyrok uważa się za wyłącznie rozstrzygnięcie o charakterze prawnym natomiast akt administracyjny jest uwarunkowany celami działania administracji. Jest więc uważany za działanie zdeterminowane.
Sąd działa na tylko wniosek natomiast organ administracji działa również z urzędu.
Różni je też stopień sformalizowania. Jest większy w przypadku wyroku a ponadto w postępowaniu sądowym są znacznie bardziej rozbudowane gwarancje procesowe. Postępowanie administracyjne powinno być szybkie i sprawne.
Prawidłowość i wadliwość aktu prawnego.
Akt prawidłowy to taki akt, który odpowiada wszystkim przesłankom ustanowionym przez przepisy prawa. Oznacza to, że normy prawa określają jakie warunki muszą być spełnione, aby akt był ważny.
Jeżeli akt nie spełnia wszystkich przesłanek przewidzianych przez przepisy prawa jest nieprawidłowy tzn. wadliwy.
Akt prawidłowy spełnia następujące przesłanki:
został wydany przez właściwy organ, tzn. przewidziany w przepisach prawa dla rozstrzygnięcia w danej sprawie.
Jeśli więcej niż 1 organ pozytywny spór kompetencyjny
Żaden organ niekompetentny negatywny spór kompetentny
Spory kompetentne pomiędzy organami rozstrzyga trybunał konstytucyjny.
akt został wydany zgodnie z przepisami prawa formalnego tzn. zostały zachowane procedury prawa formalnego, terminy, itp.
Akt jest treściowo zgodny z obowiązującym prawem materialnym (kwestia trafności rozstrzygnięcia z punktu widzenia merytorycznego - treściowego)
Wadliwość aktu jest stopniowana. Nie ma jednostki wadliwości. Wyróżniamy wadliwość:
Nieistotną - gdy wada nieistotna nie może być podstawą zmiany lub uchylenia aktu. One nie wywołują żadnych skutków dla obowiązywania aktu.
Istotną - może spowodować uchylenie aktu lub jego zmianę.
Nieważność aktu może zachodzić tylko wtedy, gdy wada jest szczególnie istotna. Jeżeli akt jest nieważny wydaje się deklarację nieważności aktu. Jeżeli wada nie ma szczególnego charakteru akt może być wzruszony czyli częściowo zmieniony.
Dopuszczalność cofnięcia aktu prawidłowego:
Sytuacja tego wymaga, lub uregulowanie takiej możliwości w ustawie.
Prawomocność aktu prawnego.
Prawomocność formalna - jest instytucją ściśle procesową, polega na tym, że strona nie może poprzez wykorzystanie (wniesienie) zwykłego środka prawnego spowodować uchylenia ustawy lub zmiany aktu prawnego. Akt staje się prawomocny formalnie po upływie terminu przewidzianego do wniesienia środka odwoławczego, a więc po upływie nie można domagać się zmiany lub uchylenia tego aktu, który staje się niezaskarżalny.
Prawomocność materialna - jest pojęciem szerszym od formalnej. Oznacza, że ani strony ani organ nie może zmienić tego aktu tzn. aktu nie można zmienić aktem równorzędnym. Dopuszczalna jest natomiast zmiana aktu poprzez zastosowanie wyższej rangi - ustawy. Można po spełnieniu pewnych warunków: uchylać tylko ustawę, przewidziano w ustawie możliwość takiego zastosowania środka.
Przyczyny braku trwałości aktu:
można się zrzec uprawnień
zasadnicza zmiana okoliczności faktycznych np. śmierć osoby uprawnionej, uprawnienia wygasają, nie są dziedziczone.
Uchylenie przez właściwy organ w przypadkach, które są przez prawo przewidziane przez właściwy do tego organ
Uchylenie całej grupy aktów administracyjnych przez ustawę
Upływ czasu, jeżeli akt został wydany na czas określony
W przypadku warunku rozwiązującego gdy zniszczony warunek akt nie obowiązuje
Ustrojowe prawo administracyjne:
Ustrój administracji - to zespół wszystkich urządzeń społecznych, które wypełniają funkcje administracji.
Z punktu widzenia kryterium funkcjonalnego można wyodrębnić 4 podstawowe zasady określające zależności pomiędzy administracją rządową i samorządową.
Koncentracja.- polega na tym, że następuje wzmocnienie pozycji ustrojowej organów centralnych a w konsekwencji podmioty niższych szczebli mają ograniczoną samodzielność.
Dekoncentracja - polega na tym, że organy niższych szczebli uzyskują zwiększenie zadań (rozszerzenie), ale to nie oznacza zwiększenia samodzielności, ponieważ organy wyższych szczebli zachowują prawo do udzielania wytycznych, poleceń, rozkazów. Dekoncentruje się zadania, zakres samodzielności nie ulega zmianie. Dekoncentracja nie może być punktem docelowym.
Decentralizacja - oznacza rozszerzenie zadań, struktur administracji. Obejmuje również zwiększenie zakresu samodzielności. Jest to istota współczesnych systemów rządów. Na tym opiera się system samorządu terytorialnego.
Centralizacja - jest formą niezbędną w pewnym okresie, kiedy trzeba tworzyć struktury. Cechuje się tym, że decyzje są podejmowane przez organy wyższe aż do centralnego. Organy niższe mogą jedynie przygotowywać decyzje. Jest ona ściśle związana z zasadą hierarchicznego podporządkowania a to oznacza, że jednostki niższe są ściśle podporządkowane wyższym.
Kontrola - jest pojęciem węższym od nadzoru. Polega na tym, że organ uprawniony sprawdza działalność innych organów porównując ją z ustalonym wzorcem.
Nadzór - oznacz, że oprócz uprawnień kontrolnych uprawniony podmiot może podejmować prawem przewidziane środki wiążące nadzorowanego.
Organ działalności publicznej
Stanowi wyodrębnioną część aparatu administracji publicznej. Działa w imieniu i na rachunek: państwa jeśli organ państwowy, samorządu terytorialnego. Jest uprawniony do korzystania ze środków władczych. Działa w zakresie przyznanych mu kompetencji.
W zależności od kryterium wyróżniamy organy:
państwowe, samorządowe
centralne, terenowe
decydujące, pomocnicze
jednoosobowe, kolegialne
Zakres działania organu - rodzaj, kategorie spraw, działania, którymi zajmuje się organ. Uregulowanie zadań i spraw, którymi zajmuje się organ nie stanowi podstawy do działań władczych organu. Działania władcze organ może podejmować na podstawie przepisów kompetencyjnych tj. takich, które go upoważniają do podjęcia działań władczych. Przepisy o charakterze kompetencyjnym są zawarte w ustawach, które reguluje poszczególne dziedziny administracji.
Właściwość organu - wskazuje jaki organ jest w stanie załatwić daną sprawę. Wyróżniamy następujące rodzaje własności:
miejscowa - określa terytorium działania organu
rzeczowa - dotyczy ona rodzaju spraw przydzielonych organowi
instancyjna (funkcjonalna) - określa ona jaki organ w ramach struktury organów jest właściwy w danej sprawie.
Właściwość powinna być przestrzegana. Możliwe jest przenoszenie własności na pewnych zasadach np. poprzez zlecenie gminom pewnych zadań z administracji rządowej.
Władztwo organizacyjne - polega na tym, że określony podmiot posiada uprawnienia do tworzenia, zmiany i znoszenia podmiotów administracyjnych np. zakładów publicznych, organów. Takie zadanie jest organizowane zawsze w formie aktu prawnego. Akt taki musi zawierać wszystkie niezbędne elementy tzn. określenie zadań, struktury, kompetencji, oraz musi wyposażać w środki materialne.
Zakład publiczny - należy do tzw. administracji świadczącej. W tej formie tworzone są szkoły, szpitale. Przez zakład (publiczny lub administracyjny) rozumie się jednostkę publiczną, która została powołana w celu wykonywania zadań publicznych. Nie jest ona ani organem ani urzędem państwowym, ani też organem samorządowym. Zakład jest wyposażony w zespół środków osobowych i rzeczowych w takim zakresie, w jakim są niezbędne do wykonywania funkcji zakładu. Zakład jest wyposażony w tzw. władztwo zakładowe. Jest ono częścią władztwa państwowego i polega na tym, że zakład jest uprawniony do jednostronnego kształtowania stosunków prawnych z użytkownikami zakładu oraz z osobami, które znalazły się na terenie zakładu w innym charakterze.
Władztwo jednostronne - zakład określa w jaki sposób podmioty korzystające z jego usług winny się zachować np. regulamin.
Uznanie administracyjne - jest konkretną instytucją prawną, której cechą zasadniczą jest brak związania organu w zakresie orzekania w określonej sprawie. Jego swoboda wynika ściśle z normy prawnej np. dziekan może przyznać egzamin komisyjny. Z przepisu musi jednoznacznie wynikać, że ta instytucja może być zastosowana.
Decyzja wydana o uznanie administracyjne musi być w szczególny sposób uzasadniona. Muszą być określone szczególne przesłanki. Uznanie administracyjne to sytuacja, gdy administracja dla urzeczywistnienia stanu prawnego wybiera między różnymi rozwiązaniami. Występuje zatem wówczas gdy norma prawna nie determinuje w jednoznaczny sposób konsekwencji prawnej lecz pozostawia w sposób jednoznaczny dokonanie takiego wyboru organowi administracyjnemu. Oznacza to zatem, że organ wybiera skutek prawny spośród 2 lub więcej możliwości. Uznanie stosuje się wobec osób fizycznych, rzadziej prawnych.
W przypadku decyzji podejmowanych w warunkach uznania administracyjnego należy uwzględnić ratio legis normy (sens, cel normy).
Umowa cywilno - prawna - dotyczy w szczególności sfery majątkowej.
Przyrzeczenie - jest szczególną formą oświadczenia składaną przez organ administracji. Polega na tym, że organ administracji zobowiązuje się do podjęcia określonego działania albo do dopuszczenia do określonego działania.
Samorząd terytorialny i wojewoda.
Samorząd terytorialny - jest uregulowany w konstytucji i gwarantuje jego istnienie na poziomie gminy. Istotą tworzenia jest zdolność jednostek do wypełniania pewnych funkcji. Samorząd to korporacja ludzi, która powołuje struktury zarządzające. Uzyskuje część władztwa państwowego.
Samorząd gminy - należą do niego wszystkie działania a charakterze lokalnym, które nie zostały zastrzeżone ustawami na rzecz innych organów (podmiotów). Zadania można dzielić w różny sposób. Zadania własne gminy (fakultatywne i obligatoryjne), zlecone (dotyczą zakresu administracji rządowej oraz organizacji i przeprowadzenia wyborów i referendów).
Władze gminy - wykonują albo mieszkańcy w drodze referendum i wyborów albo też organ gminy. Rada gminy jest organem stanowiącym i kontrolnym. Oprócz tego powołuje się zarząd gminy. Jest on organem wykonawczym gminy.
Przepisy gminne - akty prawa miejscowego. Na podstawie upoważnienia generalnego wydawane są akty wykonawcze. Na podstawie upoważnienia szczególnego wydawane są porządkowe. Art. 40 ust. 1. gmina może stanowić tzw. przepisy gminne na podstawie upoważnień ustawowych. Gmina może również w zakresie szczególnym w odrębnych ustawach lub innych przepisach powszechnie obowiązujących wydać przepisy porządkowe o ile jest to niezbędne dla ochrony życia i zdrowia obywateli oraz porządku, spokoju i bezpieczeństwa publicznego.
Związki i porozumienia międzygminne. Nadzór nad gminą sprawuje Prezes Rady Ministrów i wojewoda, a w zakresie spraw budżetowych Regionalna Izba Obrachunkowa. Nadzór nad działalnością gminy jest sprawowany na podstawie kryterium zgodności z prawem, natomiast w sprawach zleconych jest sprawowane ponadto na podstawie kryteriów celowości, rzetelności i gospodarności.
Charakterystyka samorządu powiatowego. Istota analogiczna z gminną. Zadania wykonywane są określone ustawami i mają charakter ponadgminny, np. edukacja, ochrona zdrowia, geodezja. Samorząd może także zawierać porozumienia z organami rządowymi. Władza analogicznie dla gminy. Wybory i referenda lub za pośrednictwem powiatu.
Rada jest stanowiąca i kontrolna. Zarząd jest organem wykonawczym. Starosta (jest przewodniczącym) zastępca i pozostali członkowie.
Akty prawa miejscowego stanowione przez powiat tak samo jak przepisy gminne. Akty wykonawcze są stanowione przez radę powiatu na podstawie i w warunkach upoważnień zawartych w ustawach. Ponadto rada powiatu może wydać przepisy porządkowe. Stanowi go rada powiatu. (jak gminne)
Nadzór sprawuje prezes Rady Ministrów i wojewoda a w zakresie spraw finansowych Regionalna Izba Obrachunkowa. Jest on wykonywany na podstawie kryterium zgodności z prawem. Miasto na warunkach powiatu powyżej 100 tyś. Oraz te, które przestały być siedzibą wojewody z dniem 31.12.1998.
Funkcjonuje tam rada miasta i zarząd miasta.
Samorząd województwa. Tworzą go też mieszkańcy. Województwo oznacza jednostkę samorządu terytorialnego czyli regionalną wspólnotę samorządową i największą jednostkę podziału kraju w celu wykonywania administracji publicznej. Zakres działania nie narusza samodzielności gminy i powiatu. Organy samorządu wojewódzkiego wobec powiatu i gminy nie są organem kontroli lub nadzoru oraz nie są organami wyższego stopnia w postępowaniu organizacyjnym. Zakres działania obejmuje działania publiczne o charakterze wojewódzkim, które nie zostały zastrzeżone ustawami na rzecz organów administracji rządowej. Zakres ten obejmuje określenie strategii rozwoju województwa oraz realizację polityki rozwoju województwa. Na strategię składa się: pielęgnowanie polskości; rozwój i kształtowanie świadomości narodowej, obywatelskiej i kulturowej mieszkańców; pobudzanie aktywności gospodarczej; podnoszenie poziomu konkurencyjności i innowacyjności województwa; zachowanie wartości środowiska kulturowego i przyrodniczego przy uwzględnieniu przyszłych pokoleń; kształtowanie i utrzymanie ładu przestrzennego.
Polityka rozwoju:
Tworzenie warunków rozwoju gospodarczego tzn. rozwój rynku pracy
Rozbudowa infrastruktury społecznej i technicznej
Uzyskiwanie finansów publicznych i prywatnych w celu realizacji działań
Wspieranie rozwoju techniki,, troska o ochronę środowiska
Podnoszenie poziomu wykształcenia mieszkańców
Organy samorządu: sejmik (przewodniczący, organ stanowiący i kontrolny), zarząd (marszałek, organ wykonawczy)
Wojewoda.
Województwo jest jedyną formą terytorialną, t której powołuje się przedstawiciela rządu tj. wojewodę. Wojewoda jest powoływany i odwoływany przez prezesa Rady Ministrów na wniosek ministra właściwego ds. administracji publicznej.
Wykonuje następujące funkcje:
przedstawiciel Rady Ministrów w województwie (odpowiada za politykę rządu na terenie województwa)
zwierzchnik zespolonej administracji rządowej (rozumie się zespolenie służb inspekcji i straży z zakresu administracji rządowej np. inspekcja budowlana)
organ nadzoru nad jednostkami samorządu terytorialnego
organ wyższego stopnia w rozumieniu przepisów o postępowaniu administracyjnym
reprezentant skarbu państwa
Do nie zespolonych służb zależą:
Regionalni inspektorzy celni, dyrektorzy urzędów statystycznych, dowódcy okręgów, dyrektorzy izb skarbowych. Nadzór sprawuje prezes RM.