WYKŁAD 10.10.2001

Znaczenie prawa:

1. przedmiotowe

2. podmiotowe

Prawo w znaczeniu podmiotowym - to tzw. wiązka uprawnień danego podmiotu

Prawo w znaczeniu przedmiotowym- to zespół uporządkowanych norm wydanych i usankcjonowanych przez państwo i zagwarantowanych przymusem państwowym. Reguluje dziedziny życia.

Moralność jest to ukształtowany w procesie długotrwałego rozwoju społecznego zespół norm postępowania wg, których ocenia się określone zachowanie jako dobre lub złe, np. ustąpienie miejsca staruszce w tramwaju.

Różnice między norma prawna a moralną:

1. na straży norm prawnych stoi aparat państwowy, zaś do przestrzegania norm moralnych skłania ludzi presja wywierana przez opinię publiczną, wpojone w czasie wychowania nawyki

2. normy prawne nakładają prawa i obowiązki na podmioty, normy moralne- tylko obowiązki

3. normy prawne odnoszą się tylko do czynów i słów człowieka, normy moralne - sfera psychiki, ingerują w dziedzinę myśli i uczuć, np. nienawiść

4. normy prawne regulują dokładnie postępowanie człowieka, normy moralne są nieprecyzyjne, często wskazują ogólny kierunek postępowania.

Norma prawna to wynikająca z przepisów prawa reguła postępowania wydana lub usankcjonowana przez państwo, zagwarantowana przez przymus państwowy. Jest to reguła postępowania, która określa adresata, ustala sposób jego postępowania, wyznacza konsekwencje prawne naruszenia tego zachowania.

Cechy normy prawnej:

1. norma ma charakter ogólny - nie indywidualizuje osoby, na której ciąży wynikający z niej obowiązek, ale każdy, kto znajdzie się w sytuacji opisanej przez normę prawną ma obowiązek zachować się tak jak norma ta nakazuje

2. ma charakter dwustronny - dla jednej osoby wynika obowiązek, dla drugiej zaś prawo będące korelatem tego obowiązku, np. jeśli dłużnik nie zwraca długu, wierzyciel ma prawo żądać zwrotu

3. przestrzeganie norm prawnych jest zagwarantowane przymusem państwowym, nie jest, więc zależne od woli zainteresowanych osób

Budowa norm prawnych:

1. hipoteza

2. dyspozycja

3. sankcja

Hipoteza -odnosi się tylko do pewnej sytuacji, określa adresata i warunki dyspozycji

Dyspozycja - część normy, która wskazuje sposób zachowania w danej sytuacji, czyli wyznacza prawa i obowiązki adresata norm

Sankcja - część normy prawnej, która mówi, jakie niekorzystne skutki spowoduje niedostosowanie się do dyspozycji, czyli nie zachowanie się tak jak nakazuje dyspozycja normy prawnej, np. wypłata odszkodowania, nieważność czynności prawnych, egzekucja świadczenia. Sankcja nie jest karą ( wyjątek: sankcja jest kara w prawie karnym).

W teorii prawa jest koncepcja budowy :

• norma sankcjonująca

• norma usankcjonowana

Rodzaje normy prawnej:

I Normy bezwzględnie obowiązujące, imperatywne, juskowne - zawierają niepodważalny zakaz, od którego wypełnienia nie można się uchylić. Osoba, do której norma jest skierowana zobowiązana jest zachować się tak jak norma ta nakazuje; każde odstępstwo od zachowania jest naruszeniem prawa (prawo rzeczowe, rodzinne, spadkowe). W prawie cywilnym charakteryzuje się tym, że ich zastosowanie nie może być wolą stron stosunku prawnego wyłączony ani ograniczony. Występuje w tych gałęziach prawa, które charakteryzują się nierównością stron (prawo finansowe, administracyjne, karne).

Normy względnie obowiązujące, pozitiwum, dyspozytywne - znajdują zastosowanie tylko wówczas, gdy strony stosunku prawnego nie postanowiły inaczej w umowie lub też uregulowały swoje zobowiązania w sposób niekompetentny lub nieprecyzyjny.

Normy jednostronnie bezwzględnie obowiązujące, seniimperatywne - mają tę właściwość, że w sposób imperatywny ochraniają pewne minimum interesu jednej ze stron stosunku prawnego, np. określenie min. i max. ceny; w kodeksie pracy - pracodawca po zerwaniu umowy z pracownikiem musi mu wypłacić ochronne.

Normy kompetencyjne - określają warunki od spełnienia, których zależy czy dana czynność konwencjonalna może być uznana za ważną , tzn., że normy kompetencyjne nie nakładają na podmioty żadnych obowiązków ani nie nakładają żadnych praw.

II ze względu na grupę podmiotów

Normy generalne - odnoszą się do konkretnej grupy podmiotów.

Normy abstrakcyjne - nie odnoszą się do konkretnej osoby, ale do każdego, kto znalazł się w określonej sytuacji, np. każdy, kto otrzymuje dochody powinien płacić podatki.

III Normy indywidualne - podmioty określone są z imienia i nazwiska, np. wezwanie do sądu.

Normy generalne - nie indywidualizują podmiotu, skierowane są do każdego w zależności od określonej sytuacji.

Każdy akt normatywny składa się z przepisów prawnych. Przepis prawny jest to określona jednostka redakcyjna aktu normatywnego, np. ustawy, zarządzenia. Przepisem jest paragraf, artykuł, punkt. Przepisy zgrupowane są w księgi, części, działy, rozdziały. Ma to zastosowanie w kodeksach. Przepis nie musi pokrywać się z normą prawną, często, bowiem pewne elementy normy ( jak np. hipoteza) mogą być zawarte w różnych artykułach, paragrafach (przepisach). Może być też sytuacja, w której przepis zawiera tylko sankcje lub kilka norm prawnych. Normy prawne są najczęściej w sposób zawiły i złożony zakodowane w przepisie. Odkodowanie następuje za pomocą reguł.

Preambuła - zawarta w niektórych aktach prawnych jest rodzajem wstępu zawierająca określone deklaracje ustawodawcy, zawiera zwłaszcza cele i zadania wydanego aktu, np. w konstytucji RP.

Rodzaje przepisów:

1. Przepisy podstawowe, ogólne - bezpośrednio nakazują , zakazują lub upoważniają do określonych działań.

2. Przepisy specjalne, szczególne - odnoszą się tylko do techniki legislacyjnej. Wśród nich wyróżnia się:

1) definicje legalne

2) przepisy odsyłające

3) fikcje prawne

4) klauzule generalne

5) przepisy wprowadzające

6) przepisy kolizyjne

Definicje legalne- określają w sposób wiążący znaczenie słów i zwrotów użytych w danym akcie prawnym; zapobiegają nadawaniu rożnych znaczeń tym samym zwrotom, słowom użytym w danym akcie prawnym.

Przepisy odsyłające- celem ich jest uniknięcie powtórzeń w akcie normatywnym. Przy rozstrzyganiu konkretnej sprawy należy brać pod uwagę nie tylko treść przepisu odsyłającego, lecz także przepis, do którego przepis odsyłający odsyła. Przepis odsyłający w obiegu może być stosowany wprost (bez zmian) bądź odpowiednio ze zmianami, zależy to od treści użytego zwrotu. Jeżeli użyto zwrotu:

„stosuje się' - wówczas jest stosowany bez zmian

„stosuje się odpowiednio”- możliwe są modyfikacje przepisu

Fikcje prawne - pełnia podobna funkcje jak przepisy odsyłające, tzn. unikają powtórzeń. Nie ma definicji fikcji prawnej. Zwykle stosowanym zwrotem jest: „domniemuje się”.

Klauzule generalne - przepisy prawa, które nakazują stosować do oceny jakiegoś zdarzenia normy pozaprawne (art. 5), przy czym nie zawierają dokładnych kryteriów oceny danego zdarzenia prawnego. Dają organom stosującym prawo (sadom oraz samorządom terytorialnym) pewne luzy decyzyjne (swobodę), przez co uelastyczniają porządek prawa, np. zasady współżycia społecznego, dobre obyczaje.

Przepisy wprowadzające- obejmują:

1. klauzule derogacyjne

2. przepisy dostosowawcze

3. przepisy przejściowe

Klauzule derogacyjne - uchylają dotychczasowe przepisy ( „tracą moc”, „uchyla się”)

Przepisy dostosowawcze - nowelizują stare przepisy i dostosowują je do nowego porządku prawnego, np. nowelizacja kodeksu karnego

Przepisy doraźne - regulują zakres stosowania nowych przepisów do stosunków prawnych, które zostały ukształtowane w czasie, kiedy obowiązywały stare przepisy.

Przepisy kolizyjne - celem ich jest wskazanie systemu prawnego, który ma być zastosowany, jeżeli w stosunku prawnym występuje tzw. element obcy, np. obywatel obcego państwa, nieruchomość położona na obszarze innego państwa. Zbiorem przepisów kolizyjnych jest ustawa z 1965 r. „Ustawa o prawie międzynarodowym i prywatnym”.

WYTKŁAD 17.10.2001

Stosowanie prawa jest sformalizowane, tzn. określone przez prawo działanie kompetentnych podmiotów, którymi są przede wszystkim organy władzy publicznej, zwłaszcza państwowej. Działania takie polegają na rozstrzyganiu indywidualnych, konkretnych spraw w oparciu o generalne i abstrakcyjne normy obowiązującego systemu prawnego ze skutkiem prawnym dla stron. Podmioty stosujące prawo wyposażone są w normę prawna kompetencyjną do dokonania określonej czynności prawnej konwencjonalnej (wydanie decyzji, wyrok).

Organami stosującymi prawo są organy państwowe:

1. organy wymiaru sprawiedliwości- sądy

2. organy administracji państwowej- organy samorządu terytorialnego (gminy, powiatu, województwa)

Proces stosowania prawa obwarowany jest trzema stadiami:

I stadium: ustalenie stanu faktycznego sprawy wymagającej rozstrzygnięcia (za pomocą zebrania materiału dowodowego).

Nie wymagają udowodnienia w procesie:

1. fakty znane powszechnie ( np. doba ma 24 h, woda wrze w temp. 100⁰ C)

2. fakty znane organom orzekającym z urzędu (np. terminy ogłoszenia wyroków)

3. fakty przyznane przez stronę przeciwną w postępowaniu cywilnym (np. jeśli pozwany przyznaje się do winy)

4. domniemania prawne (są zwykle uregulowane przepisami prawnymi

II stadium: wybór (wyszukanie) odpowiedniego przepisu (normy prawnej) i ustalenie jego znaczenia (wykładnia), a także podciągnięcie pod normę prawną stanu faktycznego sprawy. Proces ten nazywa się subsumpcja.

III stadium: określenie konsekwencji prawnych stanu prawnego (rozstrzygnięcie sprawy), np. poprzez wydanie indywidualnej decyzji (wyrok rozwodowy).

Dowód to taki środek dowodowy, który umożliwia wykazanie prawdziwości twierdzenia o jakimś fakcie, tzn. pozwala na przekonanie się o istnieniu lub nieistnieniu tego faktu. W K.C. środki dowodowe dzielimy na:

1. podstawowe

2. inne, pośrednie

Środki dowodowe podstawowe- dokumenty, zeznania świadków, opinie biegłych sądowych, wyniki oględzin, wyjaśnienia stron

Środki dowodowe inne , pośrednie - badania krwi, DNA, plany, filmy, rysunki, taśmy magnetofonowe. Aby były uznane za wiarygodne muszą być uznane przez sąd (sąd dokonuje weryfikacji dowodów).

Każdy organ stosujący prawo powinien dążyć do prawdy moralnej. Prawda moralna to taki obszar faktów, który jest zgodny z ich rzeczywistym przebiegiem. Jest niezbędna w procesie karnym i sądowym.

Prawda formalna to taki obszar faktów, na jaki godzą się strony postępowania przed organami państwowymi lub taki, który wynika z domniemań prawnych.

W procesie cywilnym udowdnienia wymagają następujące fakty:

1. fakty prawotwórcze- np. zawarcie umowy

2. fakty tamujące powstanie prawa- np. nieważność czynności prawnej

3. fakty niweczące prawo- np. przedawnienia

Domniemania:

1. faktyczne

2. prawne

b1) wzruszalne

b2) niewzruszalne

Domniemania faktyczne są to fakty, które zostały ustalone wcześniej, czyli wyprowadzone na podstawie innych faktów z materiałów dowodowych.

Domniemania prawne- domniemania wiążące sąd

Domniemania prawne wzruszalne- mogą być obalone dowodem przeciwnym

Domniemania prawne niewzruszalne - nie mogą być obalone, np. o księgach wieczystych i hipotece: wpisane do księgi wieczystej jest zgodne ze stanem faktycznym , wykreślone-prawnie nie istnieje. Domniemania ( „chyba, że”) mogą być także określone wprost w przepisie prawnym.

Wykładnia, interpretacja prawa to odtworzenie, odkodowanie normy prawnej z elementów zawartych w przepisach prawa. Celem wykładni jest ustalenie rzeczywistego znaczenia przepisów i sformułowanie na ich podstawie określonej normy postępowania (reguły postępowania). Interpretacja prawa dokonuje się za pomocą dyrektyw interpretacyjnych ( reguły, które wskazują jak należy odtwarzać normy prawne z przepisów prawa, czyli ustalać ich znaczenia).

Koncepcje wykładni:

a) Koncepcja subiektywna - przepis ma takie znaczenie, jakie nadał mu prawodawca. Koncepcja ta dała podstawę wykładni statycznej.

Wykładnia statyczna- przepis ma takie znaczenia, jakie dał mu ówczesny, historyczny prawodawca.

b) Koncepcja obiektywna- polega na ustaleniu rzeczywistego znaczenia użytych w przepisie słów, a nie na odtworzeniu woli prawodawcy. Dała ona podstawę wykładni dynamicznej.

Wykładnia dynamiczna - staremu przepisowi należy nadać takie znaczenie, jakie nadałby mu aktualny prawodawca działający w nowych warunkach społeczno-gospodarczych.

RODZAJE WYKŁADNI:

I wg metody (istotna jest kolejność stosowania wykładni)

Wykładnia językowa, słowna, gramatyczna- ma najważniejsze znaczenie. Wg niej znaczenie przepisu ustala się na podstawie reguł lub właściwości języka, w którym interpretowany przepis jest formułowany.

Wykładnia systemowa, systematyczna- znaczenie przepisu bądź normy prawnej ustala się ze względu na system prawa lub gałąź prawa, do którego przepis należy lub ze względu na miejsce przepisów w akcie normatywnym.

Wykładnia funkcjonalna, celowościowa, teleologiczna- odwołuje się do funkcji i celów, jakie powinien interpretowany przepis realizować. Często sięga do norm moralnych. Musi być zgodna z celem instytucji prawnej, z celem gałęzi prawa i całego systemu prawnego.

Wykładnia historyczna- za pomocą materiałów historycznych.

System prawny- ogół norm, praw, które dzieli się na gałęzie.

II wg wyniku (rezultatu) poprzednich

Wykładnia literalna, stwierdzająca, dosłowna- nakazuje normy rozumieć dokładnie tak samo jak wykładnia językowa.

Wykładnia zwężająca- normę prawna należy rozumieć wężej niż to wynika z wykładni językowej.

Wykładnia rozszerzająca- normę prawną należy rozumieć szerzej niż to wynika z rezultatów wykładni językowej. Wyjątek! Nie można szerzej interpretować przepisów szczególnych.

III ze względu na podmiot, który interpretacji dokonuje

Wykładnia autentyczna- interpretacja dokonywana przez ten sam organ, który wydał interpretowany przepis.

Wykładnia legalna- dokonywana przez organ państwowy, któremu to zadanie zostało specjalnie powierzone, z reguły w konstytucji.

Wykładnia sądowa- wykonywana przez sądy. Ma tylko moc wiążącą w obrębie poszczególnych szczebli sądowych. Największe znaczenie w interpretacji prawa ma Sąd Najwyższy. Nie ma on mocy powszechnie obowiązującej. Sąd Najwyższy wydaje tzw. zasady prawa.

Wykładnia doktrynalna, naukowa- dokonywana przez przedstawicieli nauki, przez materiały (orzeczenia, recenzje, grosy, publikacje). Nie ma mocy powszechnie obowiązującej. Wiąże podmioty, które są zainteresowane.

IV wg mocy wiążącej

Wykładnia prawa powszechnie obowiązującego- obowiązuje wszystkich obywateli.

Wykładnia o ograniczonej mocy obowiązywania- ma zastosowanie w przypadku sądów i Ministerstwa Finansów

WNIOSKOWANIA PRAWNICZE:

Wnioskowania prawnicze związane są z teorią: Pracodawca jest racjonalny, czyli taki, który zmierza do tego żeby w prawie nie było luk. Jeśli są to organ stosujący prawo powinien je uzupełnić w drodze reguł inferencyjnych. Przykładem reguł inferencyjnych są wnioskowania prawnicze.

I wnioskowania a fortiori

Wnioskowanie większego na mniejsze „A MAIORI ad MINUS”- oparte jest na założeniu, że ktoś ma obowiązek czynić więcej, to tym bardziej ma obowiązek czynić mniej, np. obowiązek utrzymania dzieci - wyżywić ich.

Wnioskowanie z mniejszego na większe „ A MINORI at MAIUS”- oparte jest na założeniu, ze, jeśli ktoś ma zakaz czynić mniej, to również ma zakaz czynić więcej.

II wnioskowania z analogii

Analogia z ustawy (analogia lex)- jeżeli do rozstrzygnięcia danej kwestii nie znajdzie się uregulowania, to stosuje się przepisy odnoszące się do innej analogicznej sytuacji (podobieństwo faktów). Nie można stosować analogii do przepisów prawa karnego.

Analogia z prawa (analogia jury)- jest stosowana tylko wówczas, gdy analogia z ustawy zawodzi. Do procesu tego należy podchodzić bardzo ostrożnie, bo rodzi on niejasności.

Organ stosujący prawo powinien sam ustalić właściwą normę postępowania kierując się jednak przy tym całokształtem norm obowiązujących w państwie, zwłaszcza w oparciu o obowiązujące zasady prawne.

REGUŁYT KOLIZYJNE:

Reguły kolizyjne mają na celu usuwanie sprzeczności.

Kryteria stosowania reguł kolizyjnych (istotna jest kolejność stosowania):

Hierarchiczne- normy prawne nie są jednakowe, mają różną doniosłość prawną.

Normy konstytucyjne maja wyższą rangę od norm ustawodawczych, zaś z kolei normy ustawodawcze mają wyższą rangę niż rozporządzenia. Jest to równe hierarchii aktów prawnych. Norma wyższej rangi wyłącza stosowanie normy niższej rangi.

Chronologiczne- norma prawna późniejsza uchyla moc obowiązującą normy wcześniejszej.

Wyjątki!

1. norma późniejsza wyższej rangi nie uchyla normy wcześniejszej niższej rangi

2. norma późniejsza ogólna nie uchyla normy wcześniejszej szczególnej

Merytoryczne- norma szczególna uchyla moc obowiązującą normy ogólnej. Norma szczególna niższej rangi nie uchyla mocy normy ogólnej wyższej rangi.

WYKŁAD 24.10.2001

Źródła prawa - decyzja prawotwórcza organu państwa w wyniku której powstaje norma prawna.

Norma prawna - jest źródłem prawa tylko wtedy gdy została ustanowiona przez organ, któremu przysługują kompetencje prawotwórcze, a treść mieści się w granicach ustawowego upoważnienia, zaś decyzja prawotwórcza została podjęta zgodnie z procedurą określoną w konstytucji lub ustawie zwykłej.

Powszechne źródła prawa:

1. konstytucja jako ustawa zasadnicza

2. ustawa zwykła

3. ratyfikowane umowy międzynarodowe

4. rozporządzenia

5. akty prawa miejscowego

Ponadto istnieją tzw. akty prawa wewnętrznego. Są to uchwały Rady Ministrów oraz zarządzenia premiera i poszczególnych ministrów, które jednak nie są źródłami prawa powszechnie obowiązującego.

Ad.1

Konstytucja normuje zręby ustroju gospodarczego, politycznego i społecznego. Normuje także obowiązki i wolności obywatelskie oraz strukturę i powstanie organów władzy państwowej. Do uchwalenia konstytucji musi być większość co najmniej 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby Sejmu oraz bezwzględna większość w Senacie.

Ad.2

Ustawa zwykła - Do wydania ustawy upoważniony jest Sejm jako organ stanowiący prawo z istotnym udziałem Senatu i podpisu prezydenta. Przedmiotem ustawy powinny być najważniejsze sprawy polityczne, kulturalne i gospodarcze państwa, w szczególności ustawy powinny regulować:

1. prawa i obowiązki obywateli

2. najważniejsze zagadnienia organizacyjno - ustrojowe organów prokuratury, sądownictwa, administracji państwowej, kontroli państwowej (np. NIP)i organów ustawodawczych, czyli Sejmu

3. wszystkie sprawy, które poprzednio (wcześniej) były regulowane ustawą

Proces ustalania ustaw:

a) aby ustawa mogła być uchwalona musi być inicjatywa ustawodawcza. Tę inicjatywę ustawodawczą mają:

• Posłowie (co najmniej 15 posłów lub komisja sejmowa)

• Senat

• Prezydent

• Rada Ministrów (rząd)

• Grupa 100 tysięcyPrezydent ma jeszcze dwa rodzaje kompetencji, które pozwalaja mu nie podpisać ustawy: obywateli mających prawo wybierania do Sejmu

b) do uchwalenia ustawy w normalnym trybie prowadzi system tzw. trzech czytań:

- pierwsze czytanie - polega na zgłoszeniu projektu ustawy, posłowie wnoszą poprawki, a następnie ustawa trafia do Komisji Sejmowych, które pracują nad wnioskami i poprawkami

- drugie czytanie - zgłoszenie kolejnych poprawek, projekt jest przyjęty lub odrzucony

- trzecie czytanie - głosowanie nad uchwaleniem ustawy

QUORUM - musi być co najmniej posłów, aby ustawa była uchwalona (50% + 1).

c) ustawa w Senacie - Senat ma 30 dni na przyjęcie, odrzucenie lub wprowadzenie poprawek do ustawy. Jeśli nie zajmie on stanowiska w ciągu tych 30 dni, to ustawa zostaje przyjęta. Jeśli Sejm wniósł poprawki lub ustawę odrzucił, to trafia ona ponownie do sejmu, gdzie odbywa się ponowne głosowanie z bezwzględną większością głosów (50% + 1)

d) ustawa wymaga podpisu prezydenta - Prezydent ma na to 21 dni, a w przypadku ustaw pilnych - 7. Prezydent ma jeszcze dwa rodzaje kompetencji, które pozwalają mu na nie podpisanie ustawy:

- veto prezydenckie - sprzeciw przeciwko ustawie, ustawa trafia ponownie do Sejmu, gdzie jest rozpatrywana (trzy czytania - 3/5 głosów)

- może wystąpić do Trybunału Konstytucyjnego zbadanie legalności tejże ustawy z Konstytucją

Po podpisaniu ustawy przez prezydenta, to on zarządza ogłoszenie opublikowania ustawy w Dzienniku Ustaw (jedyna forma urzędowa do opublikowania ustawy).

Publikacja ustawy:

Ustawa przed wejściem w życie przechodzi okres: „VACATIO LEGIS” - spoczywanie. Zwykle ustawa wchodzi w życie po min. 14 dniach. Istnieje możliwość podania terminu od którego ustawa funkcjonuje.

Ad.3

Ratyfikowane umowy międzynarodowe - aby mogły wejść w życie muszą być ratyfikowane (podpisana i ogłoszona w Dzienniku Ustaw). W Polsce ratyfikacji dokonuje prezydent. Zgoda Sejmu na ratyfikację jest niezbędna w przypadku:

• pokojów i sojuszy (układy polityczne i wojskowe),

• znaczne obciążenie finansowe państwa,

• sprawy wolności, praw i obowiązków obywatelskich

• wszystkie sprawy ustawowe

• członkostwo Polski w sprawach międzynarodowych

W przypadku przekazania RP kompetencji władczych jest wymagana 2/3 głosów. prócz tych 2/3 głosów Sejm może zażądać przeprowadzenia referendum.

Ad.4

Rozporządzenia - wydawane są przez Radę Ministrów i członków rządu. Członkowie rządu to prezes Rady Ministrów, czyli premier, poszczególni ministrowie, przewodniczący określonych w ustawie komitetów oraz prezydent. Rozporządzenia są wydawane tylko na podstawie szczególnego upoważnienia w ustawie, która może wskazać organ lub organy, zakres praw jaki będzie regulowało rozporządzenie (treść takiego rozporządzenia). Celem rozporządzenia jest wykonanie ustawy (akt wykonawczy). Rozporządzenie nie może być w sprzeczności z ustawą. Jest ogłaszane w Dzienniku Ustaw, wchodzi w życie po upływie 14 dni od jego ogłoszenia, chyba, że ustawa stanowi inaczej.

Ad.5

Akty prawa miejscowego - obowiązują na obszarze działania organów, które je wydały. Wydawane są wg upoważnienia zawartego w ustawie. Należą do :

a) organów samorządu terytorialnego

- gminy, powiaty, województwa - wydają przepisy gminne w formie uchwały, regulują one ustrój gminy, organizację urzędów i instytucji, zasady zarządzania mieniem gminy, a także zasady i tryb korzystania z urządzeń i obiektów użyteczności publicznej. Rada Gminy wydaje przepisy porządkowe w formie zarządzeń. Regulują one ochronę życia, zdrowia mieszkańca gminy, porządek, spokój, ład społeczny na terenie gminy. Rada Gminy ma kompetencję nakładania kar grzywny za wykroczenia.

b) organy administracji rządowej

- wojewoda - wydaje przepisy w formie rozporządzeń porządkowych, które szczegółowo przedstawiają sprawy techniczno-organizacyjne oraz sprawy bezpieczeństwa na terenie działania wojewody (rozporządzenia porządkowe wydawane są np. w przypadku imprez masowych, meczy piłkarskich). Ma kompetencje nakładania kar grzywny. Rozporządzenia porządkowe wojewody publikowane i ogłaszane są w Wojewódzkim Dzienniku Rządowym. Wchodzą w życie 14 dni po ich ogłoszeniu, chyba że ustawa stanowi inaczej.

Publikowanie (ogłoszenie) aktów normatywnych (prawnych):

1) Przepisy prawa powszechnie obowiązujące ogłaszane są w Dzienniku Ustaw. Należą do nich:

• ustawy

• ratyfikowane umowy międzynarodowe

• rozporządzenia

• akty prawa miejscowego

np. Dz.U. Nr 5 Poz.15

2) Akty wewnętrzne administracji państwowej(uchwały i zarządzenia) oraz akty naczelnych i kolegialnych organów władzy (Sejm, Senat, Rada Ministrów) ogłaszane są w Monitorze Polskim

3) Dzienniki urzędowe niektórych ministerstw- publikowane są instrukcje, zarządzenia i okólniki.

4) Wojewódzkie Dzienniki Urzędowe wydawane są przez wojewodę ,publikowane są tam uchwały i zarządzenia organów samorządu terytorialnego (prezydent miasta, burmistrz, starosta) oraz uchwały, zarządzenia i rozporządzenia porządkowe wojewody.

PRAWO ZWYCZAJOWE - prawo to nie ma mocy powszechnie obowiązującej, jest ukształtowane w drodze długotrwałego stosowania bez udziału organów państwa.

ZWYCZAJ - ustalona praktyka postępowania obowiązująca w kręgach społecznych lub środowiskach w określonym czasie. Zwyczaj może być uznany za normę prawną jeżeli zostanie usankcjonowany lub ustanowiony przez organy państwa (Sejm).

Zwyczaj ma doniosłość prawna , jeżeli:

1. określone przepisy prawa powołują się na niego

2. nie jest sprzeczny z prawem

3. nie jest sprzeczny z zasadami współżycia społecznego

Zwyczaj służy do interpretacji prawa, wpływa na treść umowy, np. w przypadku umowy najmu.

OBOWIĄZYWANIE PRAWA

Każda norma prawna może zostać uznana za obowiązującą jeżeli spełnione są jednocześnie następujące warunki;

1. norma została ustanowiona przez organ, któremu przyznano kompetencję prawotwórczą

2. ustanowiono ja w odpowiednim trybie (głosowanie) i formie (ustawa)

3. norma musi wejść w życie

4. norma nie została uchwalona

5. nie jest sprzeczna z norma wyższej rangi.

Norma jest skuteczna, gdy jest uzasadniona. Rodzaje uzasadnień:

a) uzasadnienie tetyczne - wynika z formalnego autorytetu organu, który ją ustanowił mając do tego kompetencje

b) uzasadnienie aksjologiczne - normę ustanowiono w celu ochrony określonych wartości, np. życia, zdrowia, ładu moralnego

MOC OBOWIĄZYWANIA NORM:

1) obowiązywanie normy w przestrzeni- norm prawna obowiązuje na określonym terytorium

1. jeżeli została ustanowiona przez centralny organ państwa (np. Sejm), to obowiązuje na całym terytorium państwa

2. jeżeli została ustanowiona przez terenowy organ administracji państwowej albo organy samorządu terytorialnego, to obowiązuje na obszarze działania tych organów

TERYTORIUM PAŃSTWA to przestrzeń lądowa, powietrzna, wodna:

- lądowa - obejmuje powierzchnie ziemi, to jest nad i pod powierzchnia ziemi

- powietrze - nie jest ograniczona, ale postuluje się utworzenie przestrzeni kosmicznej dostępnej dla każdego państwa

- wodna - obejmuje rzeki, jeziora, zbiorniki wodne oraz pas morza terytorialnego

2) obowiązywanie normy co do osób - norma obowiązuje wobec wszystkich podmiotów, które znajdują się na terenie państwa, czyli wobec wszystkich obywateli i cudzoziemców przebywających na terenie RP

Normy prawa cywilnego stosuje się do osób fizycznych i prawnych, a także do organizacji, które nie posiadają osobowości prawnej, ale są podmiotami prawa gospodarczego i nazywane są ułomnymi osobami prawnymi, np. spółka cywilna.

3) obowiązywanie norm w czasie - norma obowiązuje od momentu wejścia w życie do momentu jej uchylenia. Rozróżniamy trzy kwestie:

• Od kiedy norma zaczęła obowiązywać?

• Czy taka norma nie utraciła mocy obowiązującej?

• Czy norma może być uchylona od pewnych zdarzeń prawnych stosowana dalej?

Ustawa nie ma mocy wstecznej, chyba ze to wynika z jej brzmienia i celu. Jeżeli jest problem (kolizja) czy stosować nową normę należy wówczas sięgną do prawa międzyczasowego zwanego PRAWEM INTERTEMPORALNYM, którego normy zawarte są w przepisach przejściowych (przechodnich).

GAŁĘZIE PRAWA

PRAWO KONSTYTUCYJNE - podstawy ustroju społecznego, gosp. I politycznego państwa oraz zasady powoływania, odwoływania, funkcjonowania organu władzy państwowej, status jednostki w państwie oraz przysługujące prawa w państwie i obowiązki. Ustawa z dn. 2.04.97, Dz. U. Nr 78, poz. 483 (weszła w życie 17.10.97r.)

PRAWO ADMINISTACYJNE - zespół norm regulujących strukturę organów administracyjnych oraz stosunki prawne powstające w toku działalności tych organów (organy administracyjnej oraz rządu, organy administracji terenowej czyli wojewoda, organy samorządu terytorialnego). Reguluje zwłaszcza administrowanie gospodarką państwa, ponadto zarządzanie obronnością państwa (policja, więziennictwo). Dzieli się na: przepisy ogólne (materialne), przepisy procesowe.

PRAWO FINANSOWE - zespół norm regulujących gromadzenie środków pieniężnych przez państwo, ich podział i wydatkowanie a także określające strukturę państwa działanie organów i instytucji finansowych. Prawo finansowe dotyczy finansów państwa jako całości oraz jednostek samorządu terytorialnego. Prawo finansowe obejmuje szereg działów: p. budżetowe, p. podatkowe (regulowanie ordynacją podatkową), p. bankowe, p. celne, p. dewizowe oraz samorządowa gospodarka finansowa

PRAWO PRACY - zespół norm regulujących stosunki między pracodawcą i pracownikiem na tle świadczonej pracy. Reguluje sposoby nawiązywania stosunku pracy (I - w drodze umowy: pracownik - pracodawca, II - mianowania, III - wybór). Tryb rozwiązywania stosunku pracy, wynagrodzenia, urlopy pracownicze, prawa i obowiązki pracownika reguluje czas pracy, przepisy BHP, ochronę pracy młodocianych i kobiet oraz rozstrzyganie sporów o roszczeniu sporów zbiorowych

PRAWO KARNE - zespół norm mówiących jakie czyny są przestępstwem, ustalających kary za te przestępstwa oraz określające ogólne zasady odpowiedzialności karnej. Służy ochronie porządku karnego, regulowane tylko ustawą. Zalicza się prawo wykroczeń.

PRAWO PROCESOWE - niejednolity zespół norm. Wyodrębnia się w nim: 1. Prawo cywilne procesowe - to zespół norm regulujących tryb rozstrzygania spraw cywilnych przez sądy i niektóre inne organy oraz przez właściwości organów cywilnych. Stronami w procesie cywilnym jest: powód, pozwany, świadkowie, biegli, pełnomocnik procesowy. 2. prawo karne procesowe - to zespół norm regulujących tryb prowadzenia i rozstrzygania spraw karnych przez organy wymiaru sprawiedliwości. Odnosi się do: prokuratury, policji, organów ścigania oraz sądu, do osób występujących przed tymi organami: oskarżony, obrońca, świadkowie, biegli sądowi, oskarżyciel prywatny.

PRAWO CYWILNE - skodyfikowana gałąź prawa, zespół norm regulujących stosunki majątkowe i związane z nimi niektóre stosunki niemajątkowe (osobiste) pomiędzy równorzędnymi podmiotami prawa (osoby fizyczne, osoby prawne). Dzieli się na działy. Niektóre są w kodeksie cywilnym. Inne są w ustawach szczególnych. Księgi kodeksu cywilnego: 1. księga ogólna - te normy które regulują zagadnienia wspólne dla wszystkich działów prawa cywilnego. 2. Własność i inne prawa rzeczowe: własność, wieczyste użytkowanie, użytkowanie, służebność, zastaw, hipoteka, spółdzielcza własność prawna do lokali mieszkalnych i użytkowych, własność prawna do domku jednorodzinnego 3. zobowiązania: ogólne - stosunki związane z wierzytelnością, szczególne - regulowane poszczególne typy umów: umowa sprzedaży, zakupu, agencyjna, reguluje wymianę dóbr i usług, zasady odpowiedzialności za wyrządzone szkody 4. prawo spadkowe - przejście praw i obowiązków zmarłego na spadkobierców

PRAWO RODZINNE - reguluje osobiste stosunki wynikające z zawarcia małżeństwa, stosunki między rodzicami i dziećmi, przysposobieniach (adopcji oraz opieki nad osobami małoletnimi)

Poza kodeksem regulowane są np. Prawa wolne, ustawy np. prawo własności intelektualnej: wytwory działalności naukowej, literackiej, artystycznej (prawa autorskie, wynalazcze), wzory użytkowe, zdobnicze, znaki towarowe, zasady podejmowania działalności konkurencyjnej, prawo spółdzielcze, czeki, weksle, kodeks spółek handlowych, kodeks morski, prawo przewozowe.

Źródła prawa cywilnego: konstytucje, kodeks cywilny, kodeks spółek handlowych postępowania cywilnego, kodeks rodzinny i opiekuńczy, ustawy szczególne ratyfikowane umowy międzynarodowe, rozporządzenia, akty prawa miejscowego.

Obowiązujące powszechnie ale poza nimi znaczną rolę odgrywają w prawie cywilnym: ogólne warunki umów, regulaminy, wzory umów, prawo zwyczajowe, klauzule generalne

STOSUNEK CYWILNO -PRAWNY

Jest to stosunek między równoorzędnymi prawnie stronami, stosunki społeczne na tle majątkowym oraz nieliczne stosunki osobiste regulowane przez normy prawa cywilnego. W każdym stosuku cywilno - prawnym wyodrębniamy elementy: 1. strony stosunku - musząbyćokreślone, mogąto byćosoby fizyczne lub prawne, zdolność do występowania w roli podmiotu stosunków cywilno - prawnych nazywamy zdolnością prawn, równorzędnośc partnerów oznacza, że żadna ze stronn nie występuje w charakterze zwierzchnika i nie dysponuje wobec niej uprawnieniami władczymi. 2. przedmiot stosunku prawnego to zachowanie się ludzi i innych podmiotów wobec drugiej strony stosunku prawnego jak i obiekty materialne i niematerialne, których to zachowanie dotyczy 3. Treść: - prawo podmiotowe to przyznana i zabezpieczona sfera możliwości działania podmiotu prawa, wynikająca ze stosunku prawnego, przyznana i zabezpieczona przez normy prawa cywilnego. - mamy trzy formy: roszczenia, uprawnienia kształtujące zarzut

Roszczeniami nazywamy prawa lub uprawnienia skonkretyzowane w ten sposób, że stwarzają uprawnionemu możność żądania (domagania się) przez uprawnionego od oznaczonej osoby konkretnego zachowania się: wymagalne - uprawnienia przysługuje w każdej chwili żądać roszczeń, niewymagalne - uprawnionemu może żądać spełnienia świadczenia dopiero po zaistnieniu określonych okoliczności (po upływie pewnego czasu)

WYKŁAD 07.11.2001 r.

Uprawnienie kształtujące - jednostronny akt woli niezależny od woli drugiej strony, który kształtuje jej sytuację prawną np. wypowiedzenie umowy, sporządzenie testamentu, uchylenie się od złożonego oświadczenia woli.

Zarzut - uprawnienie do odmowy spełnienia roszczenia, które prowadzi do zniweczenia roszczeń drugiej strony (jeżeli roszczenie uległo przedawnieniu)

Prawo podmiotowe - podlega ochronie ze strony państwa i jeżeli zostanie naruszone to poszkodowany może się zwrócić do odpowiednich organów np. sąd o naprawienie szkody, przywrócenia stanu poprzedniego albo zaniechania dolnych naruszeń jego prawa podmiotowego. Z tego wynika, że prawo podmiotowe jest zaskarżane.

PODZIAŁ PRAWA PODMIOTOWEGO:

• bezwzględne - jest skuteczne w stosunku do wszystkich osób, którym ono nie przysługuje. Osoby, które są zobowiązane mają obowiązek zachować się tak, aby dobro podmiotu uprawnionego nie było naruszone. Zalicza się:

• własność

• dobro osobiste

• ograniczone prawa rzeczowe

• niektóre prawa na dobrach niematerialnych

• prawo do spadku

• niektóre prawa rodzinne

Jeżeli naruszone prawo bezwzględne to uprawnionemu przysługuje roszczenie o ochronę tego prawa:

roszczenie o wydanie rzeczy (windykatoryjne)

roszczenie o zaniechanie naruszeń (negatoryjne)

względne - skuteczne tylko w stosunku do określonej osoby. Źródłem tego prawa są zobowiązania. Wierzyciel może dochodzić spełnienia świadczenia wynikającego ze zobowiązania tylko od dłużnika.

akcesoryjne (niesamoistne) - związane funkcjonalnie (ściśle) z prawem samoistnym czyli z jakąś wierzytelnością. Znaczeniem ich jest umacnianie innych praw podmiotowych. Zalicza się:

zastaw

hipoteka

poręczenie

Nie ma prawa samoistnego to i nie ma prawa akcesoryjnego.

związane - to takie, którego podmiotem może być tylko podmiot innego prawa zwanego prawem wolnym. Zalicza się:

służebność gruntowa

własność budynku zlokalizowanego na gruncie oddanym w użytkowanie wieczyste

Prawo to może być nie tylko przeniesione łącznie z prawem wolnym.

majątkowe - występuje tzw. Interes ekonomiczny, choćby przedmiot prawa był bezwartościowy. Zalicza się:

prawa rzeczowe (własność)

wierzytelności wynikające ze zobowiązań

prawa majątkowe rodzinne

prawa majątkowe wynikające z tzw. Własności intelektualnej (autorskie, literackie)

roszczenia pieniężne wynikające z ochrony dóbr niematerialnych (roszczenie o zadośćuczynienie pieniężne za krzywdę moralną).

niemajątkowe - nie ma ekonomicznego pierwiastka. Zalicza się:

p. osobiste osób fizycznych i prawnych

p. rodzinne wynikające ze stosunków pokrewieństwa, małżeństwa, opieki kuratora

p. korporacyjne - udział w sprawowaniu władzy w spółkach, spółdzielniach, stowarzyszeniach

zbywalne (przenoszalne) - mają przechodzić na inne podmioty, zasadą jest, że zbywalne są prawa majątkowe chyba, że przepis szczególny stanowi, że takie prawo będzie zbywalne. Podlegają dziedziczeniu chyba, że przepis stanowi inaczej.

niezbywalne - nie mogą być przenoszone na inne podmioty. Zalicza się:

P. niemajątkowe (dobra osobiste, małżeńskie, niemajątkowe użytkowanie, służebność osobista, prawo odkupu, p. pierwokupu, dożywocia, do odszkodowania tymczasowe), są prawami, które mają na celu przygotowanie i zabezpieczenie określonych praw przyszłych.

NABYCIE PRAWA PODMIOTOWEGO:

pochodne - p. zmienia podmiot, jest przenoszone z jednego podmiotu na drugi (jest poprzednik i następca prawny). Podstawą nabycia może być umowa stron, ustanowienie ograniczonego p. rzeczowego (użytkowanie,hipoteka, zastaw, cesja wierzytelności, przelew, dziedziczenie, połączenie - fuzja). Nie można przenieść na inną osobę więcej praw niż się samemu posiada. Z prawem pochodnym związana jest ściśle sukcesja (następstwo prawne):

- sukcesja singularna (szczególna) - gdy przedmiotem nabycia jest jedno indywidualnie określone prawo podmiotowe. Chodzi o to, że przy przenoszeniu jakiegoś zespołu praw na inny podmiot, to ważność przeniesienia każdego z tych praw ocenia się oddzielnie. Tutaj nabywca prawa nie odpowiada za zobowiązania zbywcy chyba, że przepis szczególny stanowi inaczej.

- uniwersalna (ogólna) - gdy następca prawny nabywa od swojego poprzednika (zbywcy) cały majątek lub jakąś znaczną jego część w drodze tylko jednej czynności prawnej. Możliwa jest tylko wtedy, gdy przepis ustawy tak stanowi. Nabywca prawa odpowiada za zobowiązania poprzednika, wchodzi w jego sytuację, prawną(dziedziczenie majątku po zmarłym)

pierwotne jest w dwóch przypadkach:

- gdy nabywane prawo nie istniało wcześniej mimo poprzedniego lecz powstało dopiero w chwili jego nabycia

- gdy nabywca uzyskał prawo przysługujące wcześniej innej osobie, ale niezależnie od jego woli (tylko wówczas gdy ustawa go określa) np. zasiedzenie rzeczy, wywłaszczenie.

translatywne - nabywca uzyskuje prawa już istniejące o takiej samej treści jakie miało ono u poprzednika np. pochodne i pierwotne.

konstytutywne - polega na tym, że prawo jest nabywane w momencie ego powstania np. wytworzenie dzieła. Ma ono charakter nabycia pierwotnego.

UTRATA PRAWA PODMIOTOWEGO

• wygaśnięcie prawa - wygasza wtedy, gdy przepis prawny to przewiduje z mocy prawa np. służebność osobista

• przeniesienie prawa na inny podmiot

• zrzeczenie się prawa

• porzucenie rzeczy ruchomej z zamiarem jej wyzbycia

• zniszczenie rzeczy

• konfuzja (zbieg dwóch praw)

• potrącenie

• wywłaszczenie, nacjonalizacja

• odnowienie

WYKONANIE PRAW PODMIOTOWYCH

WYKŁAD 14.11.01

KOLIZJA PRAW PODMIOTOWYCH

O kolizji praw podmiotowych mówimy wówczas, gdy wykonanie prawa uniemożliwia wykonanie drugiego. Możliwości usunięcia kolizji:

system pierwszeństwa (preferencje) - w przypadku kolizji dwóch praw, których jedno jest pierwszeństwem a drugie nie, to najpierw stosujemy prawo z pierwszeństwem.

system proporcjonalności (redukcji roszczeń) - wierzyciele zaspokajają się w sposób proporcjonalny w jednakowym stopniu.

Jeśli chodzi o ograniczenia prawne rzeczowe to decyduje ich czas powstania lub ujawnienia w księdze wieczystej.

Prawo późniejsze nie może być wykonywane z uszczerbkiem dla prawa wcześniej powstałego.

Prawo wpisane do księgi wieczystej ma pierwszeństwo przed prawem nie ujawnionym w księdze wieczystej.

OCHRONA PRAWA PODMOITOWEGO

Zapewniać ochronę praw podmiotowych ma sąd.

Przepisy prawne zezwalają obok ochrony sądowej na pomoc własną w pewnych przypadkach, może mieć to charakter:

samoobrony - w przypadku bezpośredniego i bezprawnego niebezpieczeństwa osobie lub mieniu (stan wyższej konieczności, obrona konieczna).

samopomoc - właściciel gruntu bądź jego posiadacz może zająć zwierzę sąsiada, które wyrządziło szkodę na jego gruncie, w celu wyegzekwowania odszkodowania od sąsiada.

OSOBY FIZYCZNE

W rozumieniu Kodeksu Cywilnego każda jednostka ludzka jako uczestnik stosunku cywilno-

-prawnego ma swoje atrybuty, które określa prawo:

Zdolność prawna

To możliwość bycia podmiotem praw i obowiązków w sferze prawa cywilnego. Każdy człowiek od chwili urodzenia aż do śmierci ma zdolność prawną. Jest ona w zasadzie nieograniczona, są jednak pewne wyjątki. Zdolność prawną ma także dziecko poczęte, ale jeszcze nie narodzone, jednakże prawa majątkowe nabywa pod warunkiem, że urodzi się żywe.

Ograniczenia zdolności prawnej:

brak zdolności do czynności prawnych ma osoba niepełnoletnia i ubezwłasnowolniona całkowicie. Nie może być opiekunem, kuratorem, wykonawcą testamentu, nie może mieć władzy rodzicielskiej ani przysposobić dziecka

wiek jest o tyle istotny w przypadku zdolności prawnej o ile przepis prawa uzależnia nabywanie praw i zaciąganie zobowiązań w sferze prawa cywilnego od przekroczenie pewnych granic wieku. Np. kończąc 18 lat uzyskujemy pełnoletność a jest to warunek konieczny uzyskania wszystkich czynności prawnych.

ubezwłasnowolnienie osoby fizycznej określa sąd okręgowy. Osoba fizyczna może być ubezwłasnowolniona całkowicie lub częściowo. W przypadku ubezwłasnowolnienia wyznacza się kuratora.

choroba psychiczna i niedorozwój umysłowy mogą stać się przyczyną ubezwłasnowolnienia

obywatelstwo - cudzoziemcy mogą nabywać w RP nieruchomości tylko za zgodą MSWiA i w porozumieniu z MSZ

skazujący wyrok karny - wpływa na zdolność prawną, tylko wówczas, gdy sąd karny zastosuje środek karny w postaci:

pozbawienia praw publicznych,

zakazu zajmowania określonego stanowiska,

zakazu wykonywania określonego zawodu,

zakaz prowadzenia określonej działalności gospodarczej,

zakaz prowadzenia pojazdów,

zdolność procesową mają tylko osoby pełnoletnie nie będące ubezwłasnowolnione.

Zdolność do czynności prawnych.

To możliwość nabywania praw i zaciągania zobowiązań w sferze prawa cywilnego przez własne działania a ściślej - przez osobiste składanie oświadczeń woli. O ile zdolność prawna polega na samej możliwości posiadania praw i obowiązków, to zdolność do czynności prawnych daje prawo do aktywności, stwarza możliwość samodzielnego dysponowania swoimi prawami i zaciąganiu zobowiązań. Z punktu widzenia zdolności do czynności prawnych osoba fizyczna maże znajdować się w następujących sytuacjach:

Może mieć pełną zdolność do czynności prawnych:

osoba pełnoletnia, która ukończyła 18 lat

osoba, która nie została ubezwłasnowolniona całkowicie lub częściowo wyrokiem sądu.

Do osoby pełnoletniej odnosi się pewien wyjątek, tzn. pełnoletnią uznaje się również kobietę, która ukończyła 16 lat i za zgodą sądu opiekuńczego zawarła związek małżeński. Osoba ta nie traci pełnoletności w przypadku rozwodu czy unieważnienia małżeństwa przed ukończeniem 18 lat.

Osoba o pełnej zdolności do wykonywania prawnych może w granicach przewidzianych prawem dokonywać czynności prawnych i wywoływać skutki prawne.

Może mieć ograniczoną zdolność do czynności prawnych

osoba, która ukończyła 13 lat

osoba ubezwłasnowolniona częściowo. Ubezwłasnowolnić częściowo można tylko osobę pełnoletnią, kiedy zachodzi taka potrzeba, a nie jest konieczne ubezwłasnowolnienie całkowite, a osoba taka potrzebuje osoby do prowadzenia jej spraw. W przypadku ubezwłasnowolnienia częściowego ustanawia się kuratora.

Dokonywanie czynności prawnych przez osoby o ograniczonej zdolności do czynności prawnych jest ograniczone. Mogą one bez zgody przedstawiciela ustawowego: zawierać umowy należące do umów powszechnie zawieranych w drobnych, bieżących sprawach życia codziennego; może rozporządzać swoim zarobkiem, chyba, ze sąd opiekuńczy postanowi inaczej; może rozporządzać przedmiotami majątkowymi oddanymi jej przez przedstawiciela ustawowego do swobodnego użytku.

Jeżeli jednostki nie przekraczają tzw. zwykłego zarządu i ustawa wymaga zgody przedstawiciela ustawowego to do dokonania takich czynności jest niezbędna jego zgoda. Ponadto:

czynność prawna wykonana przez osobę o ograniczonej zdolności do czynności:

prawnych dla swej ważności wymaga zgody jej przedstawiciela ustawowego

w przypadku jednostronnej czynności prawnej, która została dokonana przez osobę o ograniczonej zdolności do czynności prawnych bez wymaganej zgody jej przedstawiciela jest nieważna

w przypadku dwustronnej czynności prawnej (umów) zawartych przez osobę o ograniczonych zdolnościach prawnych bez zgody przedstawiciela ustawowego; czynności te nie są nieważne, lecz są tzw. czynnościami niezupełnymi i mogą być potwierdzone już po dokonaniu takich czynności przez tzw. potwierdzenie umowy przez przedstawiciela ustawowego lub przez tę osobę po uzyskaniu przez nią pełnoletniości. Czynność ta staje się ważna po takim potwierdzeniu mocą wsteczną co oznacza, że wywołuje skutki prawne od chwili zawarcia a nie od chwili jej potwierdzenia. Strona, która zawiera umowę o ograniczonej zdolności do czynności prawnych nie może się powoływać na brak zgody przedstawiciela ustawowego, może jednak wyznaczyć termin przedstawicielowi ustawowemu na potwierdzenie umowy. Staje się ona wolna po ostatecznym upływie terminu.

Może nie posiadać czynności prawnych:

osoba, która nie ukończyła 13 lat

osoby ubezwłasnowolnione całkowicie. Może być tylko osoba, która ukończyła lat 13 jeżeli na skutek choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego, albo innego rodzaju chorób psychicznych, w szczególności pijaństwa lub narkomanii, nie jest w stanie pokierować swoim postępowaniem.

Dla osób ubezwłasnowolnionych całkowicie ustala się opiekuna, jeżeli nie pozostaje ona pod władzą rodzicielską. O ubezwłasnowolnieniu całkowitym orzeka sąd okręgowy właściwy dla miejsca zamieszkania osoby, która ma być ubezwłasnowolniona, a z braku tego miejsca orzeka sąd miejsce jej pobytu.

Wniosek o wszczęcie postępowania o ubezwłasnowolnieniu całkowitym może wnosić małżonek, krewni w linii prostej, rodzeństwo, przedstawiciel ustawowy.

Czynność prawna dokonana przez osobę, która nie ma zdolności do czynności prawnej jest nieważna.

Wyjątek: osoba taka może zawierać umowy powszechnie zawierane w drobnych, bieżących sprawach życia codziennego.

Czynność taka jest ważna, jeżeli:

została wykonana, lub

rażąco nie krzywdzi osoby niezdolnej do czynności prawnej

W innych przypadkach tylko przedstawiciel ustawowy może dokonywać czynności prawnych.

Nazwisko i imię

Miejsce zamieszkania

Stan Cywilny

Stan osobisty

Dobra osobiste

WYKŁAD 21.11.2001R.

Osoba fizyczna traci zdolność prawną z chwilą śmierci:

1. akt zgonu sporządzony przez kierownika Urzędu Stanu Cywilnego na podstawie karty zgonu wystawionej przez lekarza

2. następuje sądowe stwierdzenie zgonu

3. sądowe uznanie za zmarłego (za zmarłego można tylko osobę zaginioną; nie można uznać za zmarłą, osobę, która nie ukończyła 23 lat przed końcem roku kalendarzowego; jeżeli upłynęło 10 lat od końca roku kalendarzowego, w którym wg istniejących wiadomości jeszcze żył; jeżeli ukończył 70 lat w chwili uznania za zmarłą to jest 5 lat)

4. jeżeli osoba zaginęła w podróży to dopiero po 6 miesiącach może być uznana za zmarłą, (jeżeli nie można stwierdzić, że to była katastrofa to po upływie roku, gdy statek miał przybyć do portu przeznaczenia, a gdy nie miał to po upływie 2 lat)

5. jeżeli w związku z bezpośrednim niebezpieczeństwem osoba zaginęła to wówczas termin jest liczony po upływie roku, kiedy ubezpieczenie ustało lub powinno ustać

c) imię i nazwisko - indywidualizuj osobę fizyczną, odróżnia go od innych osób

1. dziecko, które pochodzi od męża matki nosi jego nazwisko chyba, że małżonkowie oświadczyli w chwili zawarcia małżeństwa, że dziecko będzie nosiło nazwisko matki

2. kiedy dziecko jest uznane przez ojca, chyba, że oświadczy on, że będzie ono nosiło nazwisko matki

3. kiedy wniesione jest o ustalenie ojcostwa i sąd stwierdza, czy ojcem jest dana osoba i wówczas też tu się ustala nazwisko, jeżeli ojcostwa nie ustalono to nazwisko matki

4. gdy rodzice nie są znani, to Sąd opiekuńczy nadaje dziecku imię i nazwisko

5. jeżeli kobieta zawarła związek małżeński z mężczyzn, który nie jest ojcem dziecka to mogą złożyć oświadczenie woli przed kierownikiem Urzędu Stanu Cywilnego, że będzie nosić nazwisko męża matki

6. jeżeli ukończy 13 lat to składa oświadczenie woli czy chce nosić to nazwisko, (jeżeli nosi nazwisko ojca biologicznego to niedopuszczalne jest żeby miało nazwisko męża matki chyba, że na podstawie sądu, przysposobione nosi nazwisko przysposabiającego, Sąd opiekuńczy może zdecydować czy przysposobiony może nosić nazwisko dwu członowe, kiedy małżonkowie zdecydują swoim nazwisku przez złożenie oświadczenia woli w czasie zawarcia małżeństwa - mogą mieć wspólne nazwisko, które jest nazwiskiem jednego z nich, zachować dotychczasowe nazwisko, mogą połączyć nazwiska)

d) miejsce zamieszkania - to miejscowość, w której osoba ta przebywa faktycznie z zamiarem stałego pobytu. Adres to dokładne wskazanie gdzie osoba ta mieszka, przebywa. Ma znaczenie, gdy:

dla ustalenia miejsca wykonania zobowiązania

jeżeli zobowiązanie niepieniężne - miejsce zamieszkania dłużnika

jeżeli zobowiązanie pieniężne - miejsce zamieszkania wierzyciela w chwili spełnienia oświadczenia

powództwo - wytacza się przed sadem, którego okręgu pozwany ma miejsce zamieszkania. W postępowaniu nieprocesowym właściwy jest sąd miejsca zamieszkana wnioskodawcy. W sprawach spadkowych właściwy jest sąd ostatniego zamieszkania spadkobiercy. Osoba fizyczna może mieć tylko jedno miejsce zamieszkania. Miejscem zamieszkania dziecka małoletniego jest miejsce zamieszkania jego rodziców.

e) stan cywilny - stwierdza się na podstawie aktów sporządzanych w księgach Stanu Cywilnego:

• akt urodzenia się osoby

• akt małżeństwa

• akt zgonu

Stan cywilny - to określona sytuacja prawna człowieka ze względu na jego przynależność do rodziny.

Stan osobisty - zespół cech ściśle osobistych i przynależnych jednej osobie tj. wiek, płeć i stan zdrowia psychicznego.

Dobra osobiste - imię i nazwisko, prawa autorskie, godność, wolność osobista wygasają z chwilą śmierci osoby fizycznej, są bezwzględnymi, niemajątkowe, niezbywalne, nie podlegają dziedziczeniu.

OSOBY PRAWNE -to wyodrębniona jednostka organizacyjna, która zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa może występować jako samodzielny podmiot prawa cywilnego. Jest ona tworem sztucznym powstałym przez człowieka. W Polsce obowiązuje tzw. Normatywna koncepcja osobowości prawnej, w której za osobowością prawną nie może zostać tylko taka organizacja, której przepisy prawne uznaje osoba prawna. Artykuł 33 KC mówi, że organami prawa są Skarb Państwa i jednostki organizacyjne, którym przepisy szczególne przyznają osobowość prawną. Na istotę osoby prawnej składają się:

• element ludzki - załoga pb

• element majątkowy

• element organizacyjny

• cel - określony w statucie albo w przepisach regulujących działalność takiej osoby prawnej

Atrybuty osoby prawnej:

zdolność prawna - możliwość bycia podmiotem praw i obowiązków może być ograniczona, bo osoba prawna może być opiekunem, nie może sprawować władzy rodzicielskiej (osoba prawna uzyskuje osobowość prawną z chwilą wpisania do właściwego rejestru - charakter konstytutywny, a pozostałe obligatoryjny)

zdolność do czynności prawnej - realizowana jest przez organy osoby prawnej (organ kolegialny powołuje za pomocą głosowania, może to być osoba lub zespół takich osób); organ osoby prawnej nie jest odrębnym podmiotem prawa - jest częścią składowa osoby prawnej, jeżeli działa organ osoby prawnej tzn., że działa osoba prawna (wyjątek: działanie tzw. Rzekomego organu - osoba, która przekroczyła kompetencje lub nie była organem, jeżeli zawarła umowę w imieniu osoby prawnej to umowa ta nie rodzi skutków dla osoby prawnej. Rzekomy organ zobowiązany jest zwrócić to, co uzyskał przy umowie a także naprawia szkody drugiej stronie. Kompetencje osoby prawnej wynikają z ustawy, z opartego na ustawie statutu

nazwa i siedziba

Nazwa - utożsamiana z nazwiskiem osoby fizycznej ma na celu odróżnienie osoby prawnej od innych

Siedziba - odpowiada najczęściej miejscu zamieszkania, przy czym siedzibą osoby prawnej jest miejscowość, której działa organ osoby prawnej.

Dobra osobiste

WYKŁAD 27.11.2001r.

Rodzaje osób prawnych:

Osoby korporacyjne - osoby prawne, których organizacja oparta jest na substracie osobowym (członkostwo). Majątek osób korporacyjnych pochodzi ze składek członków (akcje, udziały), zaś prawo wyboru przysługuje samym członkom, np. spółki kapitałowe, spółdzielnie, stowarzyszenia

Osoby fundacyjne - organizacje, które powstają z mocy decyzji fundatora - przekazuje pewien majątek, ustanawia statut, mianuje władz, określa cel działania osoby prawnej, np. fundacje państwowe, osoby prawne, przedsiębiorstwa państwowe, instytucje naukowo - badawcze, szkoły wyższe, organizacje rządowe

Podział wg majątku i funkcji wykonywanej przez osoby prawne:

Osoby prawne państwowe - to jednostki organizacji, których działalność oparta jest na mieniu państwowym. Zalicza się do nich Skarb Państwa oraz inne państwowe osoby prawne, PAM. Skarb Państwa jest w stosunku cywilno - prawnym podmiotem praw i obowiązków, które dotyczą mienia państwowego osób prawnych. Wobec czego Skarb Państwa nie odpowiada za zobowiązania innych państwowych osób prawnych te zaś nie odpowiadają za zobowiązania Skarbu Państwa. WYJĄTEK: Skarb państwa odpowiada za majątek osób prawnych, kiedy nieodpłatnie przejął ich majątek. Skarb Państwa nie ma wyodrębnionych organów, funkcje organów spełniają organy władzy państwowej oraz organizacje władzy administracji państwowej, z których działalnością wiąże się określone działanie.

Osoby prawne komunalne - to gminy, przedsiębiorstwa komunalne, stowarzyszenia gmin, jednoosobowe spółki gmin. Gmina dysponuje majątkiem komunalnym nie rozdzielonym między inne komunalne osoby prawne. Majątkiem niepodzielnym dysponują z reguły jednostki, zakłady budżetowe gmin. Relacja między gminą jako całością a przedsiębiorstwem komunalnym tworzonym przez gminę jest taka jak Skarbu Państwa a innymi państwowymi osobami prawnymi.

Osoby prawne gospodarcze - to te, które z mocy ustaw szczególnych prowadzą działalność gospodarczą w rozumieniu ustawy (prawo o działalności gospodarczej z 1997r.). Działalność ta może być prowadzona w dziale:

• wytwórczości

• handlu

• budownictwa

• usług

• poszukiwania, rozpoznawania i eksploatacji zasobów naturalnych

Działalność musi być prowadzona przez przedsiębiorcę we własnym imieniu i zawodowo (przez osoby fizyczne, prawne oraz nie mające osobowości prawnej spółki prawa handlowego). Ważne jest, aby działalność gospodarcza miała charakter:

zarobkowy

ciągły

zorganizowany

Do gospodarczych osób prawnych zalicza się:

przedsiębiorstwa państwowe

spółdzielnie

przedsiębiorstwa komunalne

spółki kapitałowe

banki

zakład ubezpieczeniowe

Osoby prawne niegospodarcze - to stowarzyszenia, partie polityczne, związki wyznaniowe, fundacje, muzea, państwowe uczelnie wyższe, PAM, ZUS. Zajmują się działalnością innego typu np.

ochrona zdrowia

środowiska

sztuką

kulturą

oświatą

opieką społeczną

osoby te mogą jednak prowadzić działalność gospodarczą ubocznie jednakże wszystkie dochody z działalności gospodarczej muszą być przeznaczone za zasilenie działalności statutowej. Zysk nie może być rozdzielony pomiędzy jej członków.

Osoby prawne prywatne - to jednostki organizacji, których działalność oparta jest na mieniu nie stanowiącym własności państwowej, komunalnej oraz samorządu powiatowego i wojewódzkiego oraz własności komunalnej. Zalicza się np. sprywatyzowane przedsiębiorstwa, spółdzielnie, spółki kapitałowe nie będące jednoosobowymi spółkami Skarbu państwa, fundacje (majątek pochodzi od osób prywatnych).

Osoby prawne samorządu wojewódzkiego i powiatowego. Zalicza się:

powiat

samorządowe jednostki organizacyjne, którym ustawa przyznane osobowość prawną

osoby prawne które mogą być tworzone tylko przez powiaty na mocy odrębnych ustaw.

Samorządy wojewódzkie:

województwo

samorządowe jednostki organizacyjne którym ustawa przyznaje osobowość prawną

osoby prawne, które mogą być tworzone tylko przez wojewodów na mocy odrębnych ustaw

ZDARZENIE CYWINO - PRAWNE

Takie fakty, z którymi norma prawna łączy powstanie, zmianę lub ustanie stosunku prawnego

Zdarzenia - to takie czynności jak śmierć, pożar, upływ czasu, wywołują skutki prawne niezależnie od woli człowieka.

Działanie - takie zachowanie się podmiotu prawa, które są wynikiem jego woli.

Czynności prawne - to takie czynności osób fizycznych lub prawnych, które zmierzają do ustanowienia zmiany lub zniesienia stosunku prawnego przez złożenie, co najmniej jednego oświadczenia woli.

Czyny - to takie działanie, z którym norma prawna wiąże skutki prawne niezależnie od woli, ta była nakierowana na wywołanie określonego skutku prawnego:

zgodne z prawem

przejaw woli podobny do oświadczenia woli, ale różniący się od nich tym, że skutek nastąpił niezależnie od woli podmiotu np.. wezwanie dłużnika do spłaty zadłużenia

zawiadomienie o pewnych wadach np. ujawnienie wady rzeczy sprzedanej, ustawa łączy z tymi zdarzeniami skutki prawne, choć cel tych działań mógł być zupełnie poza prawem

niezgodne z prawem

niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania w następstwie, czego powstanie szkoda

czyny niedozwolone (delikty) - uznaje się takie czyny, których działanie jest niezgodne z prawem powszechnie obowiązującym w następstwie, czego powstaje szkoda. Przed jej powstaniem strony nie łączy żaden stosunek prawny - powstał on z chwilą wystąpienia szkody

Oświadczenie woli - to składnik czynności prawnej i jest to taki przejaw woli, który zmierz do wywołania skutków prawnych w postaci zmiany lub ustania stosunku prawnego.

Są też inne czynności prawne, które zmierzają do wywołania skutków prawnych:

konstytutywne orzeczenie sądowe - stwarzają dla stron nowe sytuacje prawne

konstytutywne decyzje administracyjne - akty, które stwarzają na podmioty prawa cywilnego zupełnie nową sytuację prawną

deklaratoryjne - nie jest zdarzeniem cywilno - prawnym, nie rodzi nowych praw i obowiązków, lecz jest jedynie stwierdzeniem faktu istnienia wcześniej powstałych praw i obowiązków oraz określa konsekwencję prawną

Rodzaje czynności prawnej:

wg liczby stron składających oświadczenie woli

jednostronne - takie, do których wystarczy złożenie oświadczenia woli przez jedną osobę, wywołują skutki prawne niezależnie od woli podmiotu, do którego jest skierowane (odrzucenie spadku)

dwustronne (umowy) - wymagają dwóch lub więcej oświadczeń woli

uchwały - do jej podjęcia przez organ kolegialny osoby prawnej wymagane jest zgodne oświadczenie woli członków tego organu (uchwały i statuty osób prawnych wymagają większości głosów i tym różnią się od umów). W niektórych przypadkach o skutkach czynności prawnych wykonywanych przez podmiot stosunku prawnego wymagana jest zgoda osoby trzeciej przedstawiciela ustawowego, który nie jest stroną, lecz pełni funkcję kontrolną

WYKŁAD 5.12.2001r.

Podział przyjęty przez doktrynę prawa cywilnego:

Czynności konsensualne - to takie czynności, do których ważności wystarczy złożyć określone oświadczenie woli. Niekiedy oprócz oświadczenia woli do skuteczności umowy potrzebny jest jakiś inny akt np. wpis do księgi wieczystej

Czynności realne - to takie czynności, do których skuteczności potrzebne są nie tylko oświadczenia woli, lecz także wręczenie rzeczy np. umowa przechowania

Czynności prawne dokonywane są zazwyczaj między podmiotami żyjącymi. Niekiedy jednak dokonywane są na wypadek śmierci.

Podział na czynności zobowiązujące i rozporządzające:

Zobowiązujące - to te, które nakładają na określony podmiot obowiązek spełnienia świadczenia na rzecz innego podmiotu np. umowa o dzieło

Rozporządzające - polegają na przeniesieniu prawa podmiotowego i jego obciążeniu albo jego zniesieniu

Przeniesienie prawa przez sprzedaż

Obciążenie prawa polega na ustanowieniu na nim ograniczonego prawa rzeczowego.

Podział na czynności:

Odpłatne - to taka, której strona, która spowodowała przysporzenia majątkowego otrzymała lub ma otrzymać w zamian korzyść majątkową w charakterze ekwiwalentu

Nieodpłatne - obowiązek świadczenia ciąży tylko na jednej stronie np. umowa sprzedaży

Podział na czynności:

Upoważniające - nie mają charakteru przyspieszającego, lecz jedynie przyznają kompetencje w wyniku określonych działań.

Podział:

Czynności ................. - do ich stwierdzenia konieczne jest istnienie jakiejś przyczyny dokonania czynności prawnej. Polskie prawo cywilne stoi na stanowisku .................. czynności prawnej tzn., jeżeli istnieje ważna przyczyna dokonania czynności prawnej to taka czynność jest nieważna.

Przyczyną może być:

• Chęć przeniesienia prawa podmiotowego na inną osobę

• Zwolnienie z długu

• Chęć obdarowania innej osoby

• Czynności abstrakcyjne - mogą być dokonane tylko wówczas, kiedy przepis prawa wyraźnie tak stanowi.

FORMA CZYNNOŚCI PRAWNYCH

Polski kodeks cywilny stoi na stanowisku dowolności form (oświadczenie woli może być komunikowane za pomocą dowolnych znaków). Oświadczenie woli każe być złożone w sposób wyraźny (ustnie lub pisemnie) lub sposób dorozumiany.

Forma szczególna:

1. Forma pisemna zwykła - podpis powinien być składany za imienia i nazwiska autora oświadczenia woli. Przy umowach strony nie muszą podpisywać jednego egzemplarza, wystarczy, że wymienią między sobą oświadczenia zawarte w różnych dokumentach, Oświadczenie woli w formie pisemnej mogą zawierać osoby, które nie potrafią albo nie mogą czytać ani pisać. Te osoby mogą dokonywać tuczonego odcisku palca na dokumencie, a inne osoby podpisane na tym dokumencie stwierdzając, że odcisk ten należy do tej a nie innej osoby. Ponadto osoba taka może złożyć oświadczenie w taki sposób, że inna osoba podpisze za nią dokument stwierdzając, że czyni to na prośbę składającego oświadczenie woli a podpis ten zostanie potwierdzony przez notariusza. W przypadku osób nieumiejących czytać mogą złożyć oświadczenie woli tylko w formie pisemnej i tylko przez notariusza (forma aktu notarialnego).

2. Forma pisemna z poświadczoną datą (data prawna) - polega na tym, że w dokumencie zawierającym oświadczenie woli notariusz, urząd gminy albo organ państwa dokonuje jakiejś adnotacji urzędowej w dokumencie, oświadczenie woli musiało istnieć i data figurująca na dokumencie uznawana jest za datę pewną. Za datę pewną uznaje się także datę innego dokumentu, w którym zawarta jest wzmianka o złożeniu oświadczenia woli, czyli istnieniu dokumentu, w którym oświadczenie woli zostało wyrażone. Za datę pewną uznaje się datę śmierci osoby składającej oświadczenie woli.

3. Forma pisemna z poświadczonym podpisem - na dokumencie, na którym zawarte jest oświadczenie woli danej osoby notariusz, organ gminy lub bank (w zależności od treści dokumentu uwierzytelnia podpis składającego oświadczenie woli. Urzędy i banki mogą potwierdzić podpisy dla niektórych czynności prawnych tam gdzie nie funkcjonują notariaty.

4. Forma aktu notarialnego - osoba składająca oświadczenie woli robi to przez notariuszem. Notariusz podpisuje oświadczenie woli a następnie odczytuje je osobom zainteresowanym. Po odczytaniu takiego oświadczenia woli notariusz przedkłada do podpisu oświadczenie woli osobom składającym oświadczenie woli. Podpis składa również notariusz. Akt notarialny sporządzany jest w jednym egzemplarzu. Osoby zainteresowane dostają wypisy tego aktu na prawach orginału.

Kolejność, w jakiej zostały wymienione formy szczególne ma istotne znaczenie praktyczne:

Każda forma wymieniona później może zastąpić formę wymienioną wcześniej

Kodeks cywilny przyjmuje zasady ogólne, które mówią, że w przypadku, kiedy czynność prawna prowadzi do rozporządzania kwotą powyżej 200tys. Zł. Powinna być składana na piśmie. Kodeks cywilny utrzymuje, że czynność prawna dokonywana na piśmie może być zmieniona, uzupełniana lub rozwiązana w takiej samej formie. Kodeks cywilny przyjmuje zaś w myśl, której strony stosunku cywilno - prawnego mogą umówić się, co do tego, że dalsze czynności prawne dokonywane między nimi będą z zachowaniem formy szczególnej, czynności te dojdą do skutku tylko przy zachowaniu czynności formy.

Wśród form szczególnych wyróżnia się formy kwalifikowane:

Forma pisemna z rygorem nieważności

Forma pisemna z poświadczoną datą i podpisem

Forma aktu notarialnego

WYKŁAD 12.12.2001r.

Jeżeli przepis prawa wymaga formy szczególnej to czynność dokonywana w innej formie jest nieważna chyba, że forma szczególna kwalifikowana została zastrzeżona dla osiągnięcia specjalnego skutku.

Formy czynności prawnych ze względu na skutek niezachowania formy:

1. Forma pisemna dla celów dowodowych - AD PROBATIONE - skutki niezachowania formy pisemnej zależą od rozstrzygnięć ustawowych lub od porozumienia stron. Jeżeli przepis prawa wymaga formy pisemnej bez określonego rygoru nieważności, niezachowanie tej formy nie pociąga za sobą nieważności czynności prawnych. Czynność jest ważna jednakże występują utrudnienia dowodowe nie można, bowiem przeprowadzić dowodów z przesłuchania stron lub świadków na okoliczność dokonania czynności prawnej w formie pisemnej. Przesłuchania stron świadków jest dopuszczane, gdy obie strony wyrażają na to zgodę i istnieje dokument, który uprawnia do zawarcia czynności w formie ustnej.

2. Forma pisemna szczególna dla wywołania określonego skutku - AD PROBATIONE - nie zachowanie tej formy nie pociąga za sobą nieważności czynności prawnej, ale nie wywoła ona tych skutków prawnych dla wywołania, których forma była zastrzeżona.

3. Forma szczególna pod rygorem nieważności - AD SOLENMITAT - przepis prawa albo umowa stron przewiduje dla ważności czynności prawnej obowiązek zachowania formy szczególnej, bo niezachowanie tej formy pociąga za sobą nieważność czynności prawnej. Skutek ten powstaje jednak wówczas, gdy forma szczególna zastrzeżona jest wyłącznie dla wywołania określonego skutku.

WADY OŚWIADCZENIA WOLI - to taka nieprawidłowość aktu woli lub jego uzewnętrznienie, którą ustawa uznaje za wadę.

Brak świadomości i swobody przy podejmowaniu i wyrażaniu woli - każdy brak świadomości choćby krótkotrwały występujący podczas badania oświadczenia woli może być następstwem niedorozwoju psychicznego, choroby lub innego braku świadomości. Na brak świadomości może powołać się także osoba nie tylko ubezwłasnowolniona wyrokiem sądowym. Z brakiem swobody mamy do czynienia wówczas, gdy podmiot zostanie fizycznie zmuszony do złożenia oświadczenia woli. Jeżeli oświadczenie woli zostanie złożone przy braku swobody to jest ono bezwzględnie nieważne i nie rodzi skutków prawnych. Na swobodę może powołać się każdy, kto ma w tym interes prawny.

Pozorność - jeżeli oświadczenie woli zostanie złożone za zgodą drugiej strony tzn. przy założeniu, że nie wywoła skutku prawnego to oświadczenie to jest nieważne.

Błąd - gdy podmiot składający oświadczenie woli ma mylne wyobrażenie o stanie rzeczy np. obraz a kicz, na błąd jako oświadczenie woli powołuje się, gdy dotyczy on treści czynności prawnej oraz gdy jest istotny, gdy obejmuje prawa i obowiązki stron czynności prawnej. Błąd jest istotny, gdy można przyjąć, że gdyby podmiot składający oświadczenie woli wiedział o błędzie tzn. fakty, rzeczy i oceniał rzecz rozsądnie to nie złożyłby takiego oświadczenia woli. Jeżeli oświadczenie woli jest składane drugiej stronie a czynność prawna jest odpowiednia to na błąd jako wadę oświadczenia woli można się powołać, gdy druga strona błąd wywołała swoim zachowaniem albo o błędzie wiedziała lub z łatwością mogła się dowiedzieć.

Groźba - tylko wówczas, gdy równocześnie są dwie przesłanki:

Groźba jest bezprawna - wówczas, kiedy środek, którego zamierza użyć oświadczający nie jest dopuszczalny w świetle obowiązującego prawa, może dotyczyć dóbr osobistych jak i majątkowych, może dotyczyć osoby trzeciej a nie tylko samego kontrahenta (musi istnieć przymus psychiczny).

Jest poważna - gdy po stronie podmiotu składającego oświadczenie woli istnieje stan obawy o spóźnienie groźby. W przypadku groźby i błędu oświadczenie woli nie jest nieważne, można natomiast uchylić się od jego skutków prawnych przez złożenie przed upływem jednego roku drugiego oświadczenia woli informującego o uchyleniu się od skutków prawnych pierwszego oświadczenia woli i wówczas drugie zostanie uchylone. Drugie powinno być złożone na piśmie. Termin roczny rozpoczyna się od chwili ujawnienia błędów a przy groźbie od chwili ustania stanu obawy.

podstęp

Wykład 19.12.2001 r.

INNE PRZYCZYNY WADLIWOŚCI CZYNNOŚCI PRAWNYCH:

Czynność prawna jest nieważna jeżeli:

1. jest sprzeczna z powszechnie obowiązującymi przepisami prawa, zasadami współżycia społecznego, a także wówczas gdy została dokonana w celu obejścia prawa,

2. została dokonana przez osobę nie posiadającą zdolności do czynności prawnych,

3. została dokonana bez zachowania formy szczególnej zastrzeżonej pod rygorem nieważności,

4. spełnienie świadczenia jest niemożliwe,

5. została podjęta w wyniku tzw. Praktyk monopolistycznych.

RODZAJE NIEWAŻNOŚCI:

1. bezwzględna - nie wywołuje żadnych skutków prawnych, jest niewzruszalna, strony które spełniły wobec siebie świadczenia zobowiązane są do ich zwrotu

2. względna - jest wzruszalna, tzn. można uchylić się od skutków prawnych:

1. czynności dokonane pod wpływem błędu i groźby

2. czynności dokonane w przypadku braku zgody osoby trzeciej na dokonanie czynności prawnych

3. czynności prawne dokonane w przypadku wyzysku (jedna ze stron wykorzystuje nieporadność drugiej lub jej przymusową sytuację zastrzega dla siebie korzyść niewspółmierną dla świadczenia wzajemnego)

4. czynność prawna dokonana jest z naruszeniem interesu innych wierzycieli.

PRZEDSTAWICIELSTWO

Umocowanie do działania w cudzym imieniu może opierać się na ustawie lub wyroku sądowym (wtedy mamy do czynienia z przedstawicielstwem ustawowym) może też opierać się na oświadczeniu woli osoby reprezentowanej (wtedy mamy do czynienia z pełnomocnictwem).

PRZEDSTAWICIELSTWO USTAWOWE

Dla dziecka niepełnoletniego przedstawicielem ustawowym będzie rodzic (na podstawie ustawy), dla osób nie mających zdolności do czynności prawnych i dla dzieci nie posiadających rodziców ustanawia się ustanawia się opiekuna, który jest przedstawicielem ustawowym (na podstawie wyroku).

PEŁNOMOCNICTWO

• źródłem umocowania pełnomocnika jest oświadczenie woli osoby reprezentowanej,

• warunkiem skuteczności działania przedstawiciela jest to by czynności jakich dokonał mieściły się w granicach umocowania,

• czynność prawna dokonana przez przedstawiciela dokonana w granicach umocowania pociąga za sobą skutki prawne bezpośrednio dla osoby reprezentowanej

• w wyniku dokonania czynności prawnej przez pełnomocnika skutek prawny powstaje pomiędzy osobą trzecią z którą pełnomocnik dokonał czynności prawnych a osobą reprezentowaną a osobą dla której pełnomocnik dokonał czynności prawnej.

Pełnomocnik nie jest stroną stosunku prawnego, jest on jedynie osobą pośredniczącą. Pełnomocnika należy odróżnić od powiernika i posłańca, ci bowiem nie składają oświadczeń woli w imieniu innej osoby, lecz tylko przenoszą oświadczenie woli tej osoby.

RODZAJE PEŁNOMOCNICTWA:

• ogólne - uprawnienia do dokonywania czynności w granicach zwykłego zarządu (działania mające na celu prowadzenie bieżących spraw osoby reprezentowanej, zachowanie jej stanu majątkowego); musi być udzielone na piśmie pod rygorem nieważności,

• rodzajowe - upoważnia do dokonywania czynności określonej kategorii,

• szczególne - upoważnia do dokonywania tylko określonych czynności, np. zbycie określonej nieruchomości.

Kodeks Cywilny ustanawia obok przedstawiciela i pełnomocnika także pełnomocnika domniemanego, osobę czynną w lokalu przedsiębiorstwa, która obserwuje klientów, jest ona traktowana w razie wątpliwości jako umocowana do dokonywania czynności na rzecz przedsiębiorstwa do którego należy ten lokal.

Wykład 09.01.2002 r.

Wg zasady ogólnej KC pełnomocnictwo może być udzielone w formie dowolnej. Od tej zasady przepisy prawa przewidują liczne wyjątki - jeżeli do ważności czynności prawnej wymagana jest forma szczególna to do pełnomocnictwa wymagana jest taka sama forma. Pełnomocnik musi posiadać zdolność do czynności prawnych, natomiast osoba reprezentowana (mocodawca) nie musi mieć pełnej zdolności do czynności prawnych.

WYGAŚNIĘCIE PEŁNOMOCNICTWA:

- może wygasnąć jeżeli mocodawca odwoła pełnomocnika, chyba że z treści pełnomocnictwa wynika inaczej; odwołanie musi nastąpić w takiej samej formie jak pełnomocnictwo; odwołanie następuje jeżeli mocodawca traci zaufanie do pełnomocnika

- pełnomocnictwo szczególne wygasa jeżeli jakaś czynność prawna została przez pełnomocnika wykonana; sytuacja w której upłynął czas w którym pełnomocnictwo było ważne

- pełnomocnictwo wygasa z powodu śmierci osoby reprezentowanej lub pełnomocnika; pełnomocnictwo nie wygasa wówczas gdy strony zastrzegły, że po ich śmierci pełnomocnictwo zachowuje aktualność, w takim przypadku zamiast osoby zmarłej występują spadkobiercy

- osoba pełnomocnika traci zdolność do czynności prawnych

- wygasa gdy wygaśnie umowa określająca stosunek podstawowy, np. zlecenie

RZEKOME PEŁNOMOCNICTWO

Osoba która działa na rachunek innej osoby bez pełnomocnictwa albo z naruszeniem jego granic działa jako rzekomy pełnomocnik. Skutki działania zależą od tego czy dokonane przez nią czynności zostaną potwierdzone przez mocodawcę. Osoba trzecia, z którą rzekomy pełnomocnik dokonał czynności prawnej może wyznaczyć odpowiedni termin na potwierdzenie czynności. Jeżeli czynność prawna nie zostanie potwierdzona - nie wywołuje żadnych skutków prawnych. Jeżeli były pełnomocnik dokona czynności prawnych na rzecz osoby, którą wcześniej reprezentował w granicach udzielonego pełnomocnictwa to czynność ta jest ważna i wywołuje skutki prawne chyba że druga strona wiedziała o braku umocowania albo z łatwością mogła się dowiedzieć.

Pełnomocnictwo może podlegać substytucji, tzn. pełnomocnik może ustanowić na rzecz swojego mocodawcy dalszych pełnomocników.

Jest to możliwe w trzech przypadkach:

gdy substytucję dopuszcza ustawa (ustawa o adwokaturze, radcach prawnych)

gdy możliwość substytucji wynika z treści pełnomocnictwa

substytucja wynika z tzw. stosunku podstawowego (np. zlecenie, umowa o pracę itp.)

Jednostronne czynności prawne w cudzym imieniu bez umocowania lub z jego przekroczeniem są nieważne (np. testament). Pełnomocnik ustanawiany przez pełnomocnika jest zawsze pełnomocnikiem mocodawcy pełnomocnika a nie pełnomocnikiem pełnomocnika.

Obok KC o pełnomocnictwie mówią:

- ustawa o przedsiębiorstwach państwowych (odbiega od KC i mówi że każde pełnomocnictwo do wydzierżawienia musi być udzielone na piśmie i podlega wpisowi do rejestru handlowego z wyjątkiem pełnomocnictwa jednorazowego),

- ustawa o prawie spółdzielczym.

Wykład 16.01. 2002 r.

PRZEDAWNIENIE obejmuje:

1. zasadzenie

2. przemilczenie

3. dawność

4. terminy zawiłe

PRZEDAWNIENIU podlegają roszczenia cywilno-prawne i majątkowe.

• PRZEDAWNIENIU nie podlegają: roszczenia nie mające charakteru cywilno-prawnego

• uprawnienia cywilno-prawne nie mające charakteru roszczeń, np. prawa podmiotowe

• roszczenia niemajątkowe służące ochronie dóbr osobistych

Terminy z przedawnienia nie są brane z urzędu natomiast osobie uprawnionej do korzystania z przedawnienia a więc dłużnikowi przysługuje tzw. zarzut przedawnienia.

Roszczenie nie ulega wygaśnięciu jeżeli zarzut taki został złożony, wtedy sąd nie może zasądzić roszczenia, a dłużnik może uchylić się od spełnienia tego roszczenia.

Dwa terminy przedawnienia:

• 10-letni termin najdłuższy w KC jest stosowany do wszystkich roszczeń chyba że ustawa stanowi inaczej

• 3-letni obejmuje roszczenia okresowe a także roszczenia związane z prowadzeniem działalności gospodarczej

Bieg terminu przedawnienia rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stało się wymagalne. Roszczenie staje się wymagalne w tym dniu w którym wierzyciel może żądać spełnienia świadczenia od dłużnika

MOŻLIWOŚĆ PRZERWANIA PRZEDAWNIENIA

zawieszenie biegu przedawnienia

ulega zawieszeniu w pewnych sytuacjach kiedy bieg terminu przedawnienia nie rozpoczyna się, a rozpoczęty ulega zawieszeniu. Jeżeli bieg terminu zawieszenia ulega zawieszeniu to czasu trwania zawieszenia nie oblicza się do ustawowego okresu przedawnienia

liczy się tylko okres przed zawieszeniem i po zawieszeniu okresy te są sumowane

2 lata rok zawieszenia 2 lata = 4 lata przedawnienia

Także zawieszenie jest przedawnione w przypadku zadziałania siły wyższej.

Za siłę wyższą uznaje się:

• klęski żywiołowe,

• wojny,

• trzęsienia ziemi,

• powodzie,

• huragany.

Bieg przedawnienia ulega zawieszeniu ze względu na stosunki opiekuńcze i rodzinne.

Ulega zawieszeniu także termin przedawnienia

• od podopiecznych w stosunku do opiekunów a także kuratora

• względem roszczeń przysługującym małżonkom w stosunku do drugiego małżonka w czasie trwania stosunku małżeńskiego

Bieg terminu przedawnienia ulega przerwaniu w przypadkach:

podjęcia czynności przez wierzyciela, przed sądem, innym organem orzekającym lub sądem polubownym zmierza do zasądzenia lub wyegzekwowania,

jeżeli dłużnik uzna roszczenie albo prosi o tzw. Prolongatę.

W literaturze prawniczej przyjmuje się za uznanie strat tylko wtedy kiedy dłużnik złoży wyraźne oświadczenie woli uznając roszczenie ale także wtedy, kiedy złoży tzw. oświadczenie wiedzy.

Przerwanie biegu przedawnienia powoduje ten skutek, że okresu który upłynął przed przerwą nie oblicza się do okresu, który upłynął po przerwie. Natomiast po przerwie okres przedawnienia liczy się od nowa.

W okresie trwania postępowania sądowego nie biegną okresy przedawnienia.

Terminy zawiłe (prekuzejne) określono ustawowo i dotyczą tylko określonych uprawnień.

Uprawnienie do uchylenia się od oświadczenia woli wygasa po terminie zabitym.

UMOWY

Dowolne rodzaje umów byle by nie miały na celu obejście przepisów prawa lub działania niemoralne.

SPOSOBY ZAWIERANIA UMÓW:

system ofertowy - umowa dochodzi do skutku jeżeli strony ustalą jej treść

system rokowania - negocjacje pomiędzy kontrahentami (treść, termin)

systemy przetargowe (ustny i pisemny) licytacje, wpłacanie „wadium” składane pisemnie, specjalna komisja rozważa najbardziej atrakcyjną ofertę

5

---