ĆW. I

BANKI - ROLA I ZADANIA W GOSPODARCE

DEFINICJA BANKU

BANK - jest osobą prawną utworzoną zgodnie z przepisami ustaw, działającą na podstawie zezwoleń uprawniających do wykonywania czynności bankowych obciążających ryzykiem środki powierzone pod jakimkolwiek tytułem zwrotnym.

ROLA BANKU W GOSPODARCE

Rolę banku w gospodarce narodowej można scharakteryzować poprzez prezentacje trzech najbardziej istotnych dziedzin działalności banku. Są to:

• UDZIAŁ W KREACJI PIENIĄDZA

Banki komercyjne mogą w ograniczonym stopniu tworzyć pieniądz bankowy ponad pozostawione mu sumy wkładów za pomocą kreacji dodatkowych kredytów. KREACJA WTÓRNA realizowana przez banki komercyjne, które udzielają kredytów swoim klientom. W procesie kreacji pieniądza przez banki komercyjne możemy wyróżnić: wkład pierwotny i wkład pochodny. Z wtórną kreacją pieniądza mamy do czynienia wówczas, gdy banki komercyjne udzielają kredytów swoim klientom. Ta kreacja wyznacza wielkość podaży pieniądza. W czasie stabilizacji gospodarczej banki nie muszą całej zgromadzonej w postaci wkładów gotówki trzymać w skarbcu. Klienci dokonują wpłat i wypłat na przemian i wystarczy tylko stosunkowo niewielka rezerwa gotówkowa, aby zrealizować wszystkie ich dyspozycje. Resztę środków banki mogą spożytkować udzielając kredytu przedsiębiorstwom lub indywidualnym osobom, zarabiając na tej transakcji. Pożyczone sumy wracają do banków, w postaci wpłat na rachunki i mogą służyć do udzielenia kolejnej pożyczki, i tak dalej, i tak dalej. W ten sposób z pewnej kwoty przyjętych na początku depozytów powstała znacznie większa suma pieniądza bankowego w postaci kredytów. Banki zazwyczaj starają się udzielić jak najwięcej kredytów, aby powiększyć swoje zyski. Bank komercyjny tylko do pewnej wielkości może udzielać kredytów. Kreacja pieniądza bankowego postępuje aż do momentu tworzenia wkładów pochodnych przez banki tzn. do momentu, kiedy relacja między wkładem pierwotnym a sumą wkładów pochodnych osiągnie granicę, poniżej której nie może zejść ze względu na konieczność zachowania minimum płynności płatniczej. Kreacja pieniądza bankowego przez banki komercyjne następuje poprzez wzrost wielkości kredytów udzielanych przez te banki, a także przez zwiększenie zakupu walut obcych. Obie te operacje powodują wzrost środków płatniczych w danym banku lub w innym banku, na którego konto zostały przekazane środki otrzymane w formie kredytu. Ograniczenie kreacji pieniądza przez bank komercyjny wynika z konieczności utrzymywania płynności. Każde udzielenie kredytu oznacza, że część tego kredytu może być wypłacona w gotówce bądź też przekazana na rachunek innym bankom tzn. że tylko część środków z udzielonego kredytu pozostanie na rachunku w banku. Te czynniki powodują, że bank komercyjny musi posiadać odpowiednią wielkość pieniądza rezerwowego banku centralnego, żeby móc bez ograniczeń pokryć wypłaty gotówkowe swoich klientów oraz pokryć ujemne dla siebie saldo rozliczeń z innymi bankami.

• UDZIAŁ W SPOŁECZNYM PODZIALE PRACY

Bank jest przedsiębiorstwem, które prowadzi działalność mająca na celu przejęcie od jednostek gospodarczych i osób fizycznych czynności finansowych. Banki stają się, więc przedsiębiorstwami, które przejmują szereg czynności w zakresie gospodarki finansowej od przedsiębiorstw i gospodarstw domowych. Banki przede wszystkim przyjmują wkłady i udzielają kredytów, co sprawia, że przedsiębiorstwa i gospodarstwa domowe nie musza same szukać kredytodawcy czy kredytobiorcy. Banki przejmują także szereg czynności usługowych, zwłaszcza w zakresie obsługi obrotu papierami wartościowymi. Banki występują także w zastępstwie podmiotów gospodarczych w handlu papierami wartościowymi. Banki udzielają także porad podmiotom gospodarczym, które chcą dokonać lokaty.

• DOKONYWANIE ALOKACJI I TRANSFORMACJI ŚRODKÓW

Banki spełniają istotna rolę jako instytucje transformacyjne. Odnosi się to zwłaszcza do transformacji informacji, wielkości zapotrzebowania sumy pieniądza, transformacji terminu i transformacji ryzyka. Transformacja informacji jest konieczna ze względu na to, że posiadacz sumy pieniężnej i poszukujący pieniądza musza osiągnąć informację o sobie, a następnie przeprowadzić odpowiednie negocjacje. Nie bez znaczenia jest tu wiedza o solidności partnera, która to może zapewnić pośredniczący bank, dysponujący odpowiednio wyszkoloną kadrą. Transformacja terminu jest konieczna ze względu na to, że posiadacze wolnych środków na ogół chcą ulokować swoje środki na krótszy termin, natomiast poszukujący pieniądza chcieliby go otrzymać na terminy dłuższe. Transformacja ryzyka jest możliwa dzięki: wewnętrznemu rozłożeniu ryzyka między wiele podmiotów oraz dzięki zewnętrznemu zabezpieczeniu (kredyty banku centralnego, kredyty na rynku pieniężnym, fundusze gwarancyjne).

ROLĘ BANKU MOŻNA, WIĘC OKREŚLIĆ NASTĘPUJĄCO:

• rola płatnika (dokonywanie płatności w imieniu swoich klientów)

• rola agenta (działanie w imieniu klientów w zakresie emisji papierów wartościowych i zarządzania własnością klientów)

• rola gwaranta (poparcie udzielane klientom w spłacie ich zobowiązań)

• rola pośrednika (dokonywanie transformacji otrzymanych depozytów w kredyty, przede wszystkim dla przedsiębiorstw)

• rola instrumentu w realizacji polityki gospodarczej kraju (regulowanie podaży pieniądza poprzez działanie banku centralnego)

CELE NBP

Podstawowym celem działalności NBP jest utrzymanie stabilnego poziomu cen, przy jednoczesnym wspieraniu polityki gospodarczej Rządu, o ile nie ogranicza to podstawowego celu NBP. Do zadań NBP należy także:

• organizowanie rozliczeń pieniężnych;

• prowadzenie gospodarki rezerwami dewizowymi;

• prowadzenie działalności dewizowej w granicach określonych ustawami;

• prowadzenie bankowej obsługi budżetu państwa;

• regulowanie płynności banków oraz ich refinansowanie;

• kształtowanie warunków niezbędnych dla rozwoju systemu bankowego;

• opracowywanie statystyki pieniężnej i bankowej, bilansu płatniczego oraz międzynarodowej pozycji inwestycyjnej;

• wykonywanie innych zadań określonych ustawami.

• NBP przysługuje także wyłączne prawo emitowania znaków pieniężnych Rzeczypospolitej Polskiej.

CELE BANKU KOMERCYJNEGO

• maksymalizowanie wartości rynkowej banku, ma to z kolei pozwolić na realizację większości innych celów wzrostu siły banku, rozbudowy sieci placówek, zwiększenia bezpieczeństwa operacji

• pozyskiwanie źródeł finansowania przez gromadzenie wkładów oszczędnościowych i lokat

• inwestowanie - wykorzystanie własnych i obcych źródeł kapitałowych banku

• maksymalizacja zysku w warunkach przyjętego ryzyka, przy zachowaniu bezpieczeństwa depozytów.

STRATEGIE REALIZOWANE PRZEZ BANKI KOMERCYJNE

1. STRATEGIA OFENSYWNA (ataku) - strategię tą realizują silne banki o wysokim kapitale, realizowana jest ona przez zakładanie nowych oddziałów i placówek w celu pozyskania nowych klientów, banki w ten sposób dążą do wzrostu udziału w rynku.

2. STRATEGIA DEFENSYWNA (obrony pozycji banku) - strategię tą realizują banki o średnim i niskim kapitale, realizowana jest ona przez podniesienie jakości świadczonych usług w celu zatrzymania klientów, banki w ten sposób bronią swej pozycji na rynku i dba o renomę na rynku.

3. STRATEGIA USUWANIA SKUTKÓW NEGATYWNYCH WYDARZEŃ Z PRZESZŁEGO OKRESU - strategię tą realizują banki, które poniosły straty w poprzednim okresie swojej działalności, realizowana jest ona przez ściąganie zaległych należności w celu pokrycia strat, do których dopuszczono, likwidacje nierentownych odcinków działalności banku, zwolnienia pracowników, wycofywanie się z ofert, które przyniosły straty np. modernizacja sprzętu.

STRUKTURA SYSTEMU BANKOWEGO

SYSTEM BANKOWY - obejmuje całokształt instytucji bankowych, a także normy określające wzajemne powiązania i stosunki z otoczeniem.

W czasach gospodarki socjalistycznej w Polsce działało niewiele banków: obok Banku Handlowego, Pekao SA. oraz PKO BP działały banki spółdzielcze, będące wówczas ogniwami Banku Gospodarki Żywnościowej.
Rzeczywisty przełom w polskiej bankowości nastąpił w 1989 roku. W wyniku uchwalenia przez Sejm dwóch ustaw: ustawy o Narodowym Banku Polskim i ustawy Prawo bankowe przestał istnieć system monobanku socjalistycznego, a zaczął funkcjonować dwuszczeblowy system bankowy (podział na bank centralny i banki komercyjne). Wówczas ze struktur Narodowego Banku Polskiego wyłoniono dziewięć banków komercyjnych, były to: Powszechny Bank Kredytowy (PBK), Bank Gdański (BG), Bank Śląski (BSK), Bank Przemysłowo-Handlowy (BPH), Bank Depozytowo-Kredytowy (BDK) , Powszechny Bank Gospodarczy (PBG), Wielkopolski Bank Kredytowy (WBK), Pomorski Bank Kredytowy (PBKS), Bank Zachodni (BZ). Nastąpiło także wydzielenie bezpośredniej działalności kredytowej z banku centralnego i powierzenie jej bankom komercyjnym.
W późniejszych latach na rynku pojawiły się banki prywatne, działalność rozpoczęły również banki zagraniczne. Równolegle trwała prywatyzacja i konsolidacja sektora.
Obecnie na rynku działa wiele banków, państwo kontroluje już tylko Bank Gospodarki Żywnościowej oraz PKO BP.
Nadzór nad działalnością banków sprawuje Narodowy Bank Polski, będący jednocześnie bankiem centralnym państwa.

DZIAŁALNOŚĆ NBP

Narodowy Bank Polski, zwany dalej „NBP”, jest bankiem centralnym Rzeczypospolitej Polskiej. NBP posiada osobowość prawną i prawo używania pieczęci z godłem państwowym.. NBP nie podlega wpisowi do rejestru przedsiębiorstw państwowych. Działalność NBP jest prowadzona na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej. Siedzibą NBP jest Warszawa.

ZADANIA

Do zadań NBP należy także:

1) organizowanie rozliczeń pieniężnych;

2) prowadzenie gospodarki rezerwami dewizowymi;

3) prowadzenie działalności dewizowej w granicach określonych ustawami;

4) prowadzenie bankowej obsługi budżetu państwa;

5) regulowanie płynności banków oraz ich refinansowanie;

6) kształtowanie warunków niezbędnych dla rozwoju systemu bankowego;

7) opracowywanie statystyki pieniężnej i bankowej, bilansu płatniczego oraz międzynarodowej pozycji inwestycyjnej;

8) wykonywanie innych zadań określonych ustawami.

NBP przysługuje wyłączne prawo emitowania znaków pieniężnych Rzeczypospolitej Polskiej.

ORGANY

Organami NBP są:

• Prezes NBP

• Rada Polityki Pieniężnej

• Zarząd NBP.

Prezes NBP

Prezes NBP jest powoływany i odwoływany przez Sejm na wniosek Prezydenta Rzeczpospolitej Polskiej. Kadencja Prezesa NBP wynosi 6 lat. Ta sama osoba nie może być Prezesem NBP dłużej niż przez dwie kolejne kadencje.

Prezes NBP jest przełożonym wszystkich pracowników NBP. Prawa i obowiązki pracowników NBP określa Kodeks pracy i pragmatyka służbowa określona odrębną ustawą. Prezes NBP przewodniczy Radzie Polityki Pieniężnej, Zarządowi NBP [, Komisji Nadzoru Bankowego] oraz reprezentuje NBP na zewnątrz. Prezes NBP reprezentuje interesy Rzeczypospolitej Polskiej w międzynarodowych instytucjach bankowych oraz, o ile Rada Ministrów nie postanowi inaczej, w międzynarodowych instytucjach finansowych. Prezes NBP przy wydawaniu zarządzeń podlegających ogłoszeniu oraz decyzji administracyjnych ma prawo używania pieczęci z godłem państwowym. Prezes NBP:

• ustala, w porozumieniu z Ministrem Spraw Wewnętrznych i Administracji, zasady przechowywania wartości pieniężnych w bankach i przedsiębiorstwach produkujących znaki pieniężne oraz transportowania tych wartości przez banki i te przedsiębiorstwa;

• realizuje zadania wynikające z przepisów o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej.

Rada Polityki Pieniężnej

Rada Polityki Pieniężnej, zwana dalej „Radą”, ustala corocznie założenia polityki pieniężnej i przedkłada je do wiadomości Sejmowi równocześnie z przedłożeniem przez Radę Ministrów projektu ustawy budżetowej. Rada składa Sejmowi sprawozdanie z wykonania założeń polityki pieniężnej w ciągu 5 miesięcy od zakończenia roku budżetowego.

Kierując się założeniami polityki pieniężnej Rada w szczególności:

• ustala wysokość stóp procentowych NBP

• ustala stopy rezerwy obowiązkowej banków i wysokość jej oprocentowania

• określa górne granice zobowiązań wynikających z zaciągania przez NBP pożyczek i kredytów w zagranicznych instytucjach bankowych i finansowych

• zatwierdza plan finansowy NBP oraz sprawozdanie z działalności NBP

• przyjmuje roczne sprawozdanie finansowe NBP

• ustala zasady operacji otwartego rynku.

Rada dokonuje ocen działalności Zarządu NBP w zakresie realizacji założeń polityki

W skład Rady wchodzą

• Przewodniczący Rady, którym jest Prezes NBP

• 9 członków powoływanych w równej liczbie przez Prezydenta Rzeczypospolitej

Polskiej, Sejm i Senat, spośród specjalistów z zakresu finansów.

Kadencja członka Rady wynosi 6 lat. Funkcję członka Rady można pełnić tylko jedną kadencje.

W okresie kadencji członek Rady nie może zajmować żadnych innych stanowisk i podejmować działalności zarobkowej lub publicznej poza pracą naukową, dydaktyczną lub twórczością autorską, a za zgodą Rady wyrażoną w drodze uchwały (bez udziału zainteresowanego) - dopuszczalna jest działalność w organizacjach międzynarodowych.

W posiedzeniach Rady uczestniczą wiceprezesi NBP bez prawa udziału w głosowaniu.

Zarząd NBP.

Działalnością NBP kieruje Zarząd. W skład Zarządu NBP wchodzą: Prezes NBP - jako przewodniczący oraz 6-8 członków Zarządu, w tym 2 wiceprezesów NBP.

Zarząd NBP:

• realizuje uchwały Rady

• podejmuje uchwały w sprawach niezastrzeżonych w ustawie do wyłącznej kompetencji innych organów NBP.

Do zakresu działania Zarządu NBP należy w szczególności:

• realizowanie zadań z zakresu polityki kursowej

• okresowa ocena obiegu pieniężnego i rozliczeń pieniężnych oraz obrotu dewizowego

• nadzorowanie operacji otwartego rynku

• ocena funkcjonowania systemu bankowego

• uchwalanie planu działalności i planu finansowego NBP

• uchwalanie prowizji i opłat bankowych stosowanych przez NBP oraz ustalanie ich wysokości

• określanie zasad gospodarowania funduszami NBP

• określanie zasad organizacji i podziału zadań w NBP

• określanie zasad polityki kadrowej i płacowej w NBP

• uchwalanie rocznego sprawozdania z działalności NBP

• sporządzanie rocznego sprawozdania finansowego NBP

• opracowywanie bilansów obrotów płatniczych państwa z zagranicą

• przygotowywanie i rozpatrywanie projektów uchwał i innych materiałów kierowanych do Rady.

Członek Zarządu NBP nie może zajmować żadnych innych stanowisk i podejmować działalności zarobkowej lub publicznej poza pracą naukową, dydaktyczną lub twórczością autorską. Przepis art. 14 ust. 2 stosuje się odpowiednio. Uchwały Zarządu NBP zapadają większością bezwzględną głosów, a w przypadku równej liczby głosów rozstrzyga głos Prezesa NBP. Szczegółowy tryb działania Zarządu NBP określa regulamin uchwalony przez Zarząd.

CZYNNOŚCI BANKOWE I NIEBANKOWE, KTÓRE MOGĄ PEŁNIĆ BANKI

Czynnościami bankowymi są:

• przyjmowanie wkładów pieniężnych płatnych na żądanie lub z nadejściem oznaczonego terminu oraz prowadzenie rachunków tych wkładów,

• prowadzenie innych rachunków bankowych,

• udzielanie kredytów,

• udzielanie i potwierdzanie gwarancji bankowych oraz otwieranie akredytyw,

• emitowanie bankowych papierów wartościowych,

• przeprowadzanie bankowych rozliczeń pieniężnych,

• wydawanie, rozliczanie i umarzanie pieniądza elektronicznego,

• wykonywanie innych czynności przewidzianych wyłącznie dla banku w odrębnych ustawach.

Czynnościami bankowymi są również następujące czynności, o ile są one wykonywane przez banki:

• udzielanie pożyczek pieniężnych oraz pożyczek i kredytów konsumenckich w rozumieniu przepisów odrębnej ustawy,

• operacje czekowe i wekslowe oraz operacje, których przedmiotem są warranty,

• wydawanie kart płatniczych oraz wykonywanie operacji przy ich użyciu,

• terminowe operacje finansowe,

• nabywanie i zbywanie wierzytelności pieniężnych,

• przechowywanie przedmiotów i papierów wartościowych oraz udostępnianie skrytek sejfowych,

• wykonywanie czynności obrotu dewizowego,

• udzielanie i potwierdzanie poręczeń,

• wykonywanie czynności zleconych, związanych z emisją papierów wartościowych.

Poza wykonywaniem czynności bankowych banki mogą:

• obejmować lub nabywać akcje i prawa z akcji, udziały innej osoby prawnej i jednostki uczestnictwa w funduszach inwestycyjnych,

• zaciągać zobowiązania związane z emisją papierów wartościowych,

• dokonywać obrotu papierami wartościowymi,

• dokonywać, na warunkach uzgodnionych z dłużnikiem, zamiany wierzytelności na składniki majątku dłużnika, z tym że bank jest obowiązany do ich sprzedaży w okresie nie dłuższym niż 3 lata od daty nabycia,

• nabywać i zbywać nieruchomości,

• świadczyć usługi konsultacyjno-doradcze w sprawach finansowych

• świadczyć usługi certyfikacyjne w rozumieniu przepisów o podpisie elektronicznym, z wyłączeniem wydawania certyfikatów kwalifikowanych wykorzystywanych przez banki w czynnościach, których są stronami,

• świadczyć inne usługi finansowe,

• wykonywać inne czynności, jeżeli przepisy odrębnych ustaw uprawniają je do tego.

MIEJSCE BANKU W SYSTEMIE FINANSOWYM

RYNEK FINANSOWY
depozytowy	kredytowy
banki przyjmują depozyty	banki udzielają kredytów

RYNEK PIENIĘŻNY
międzybankowy	pozabankowy
banki regulują płynność INSTRUMENTY; depozyty międzybankowe operacje rewers repo bony skarbowe bony pieniężne	INSTRUMENTY: akcje obligacje krótkoterminowe papiery wartościowe

RYNEK KAPITAŁOWY
banki realizują
obligacje skarbowe i komunalne	dokapitalizowanie rynku papierami wartościowymi

Ogólnie można powiedzieć, że udział banków w rynku finansowym wzrasta.

OPERACJE BANKOWE I ROZLICZENIA PIENIĘŻNE

OPERACJE BANKOWE

Możemy podzielić je na trzy grupy:

1. OPERACJE AKTYWNE (czynne) - polegają na udzielaniu kredytów, lokowaniu kapitałów własnych i klientów w różne przedsięwzięcia, ryzyko związane z tymi operacjami podejmuje bank i działa na własny rachunek, operacje czynne to:

• inwestycje banku, czyli wypływ kapitału z banku

• udzielanie kredytów i pożyczek

• zakup papierów wartościowych (tworzenie własnego portfela papierów)

• depozyty w NBP

• depozyty w innych bankach

• udzielanie kredytów innym bankom

OPERACJE PASYWNE (bierne) - polegają na gromadzeniu wkładów i lokat, emitowaniu własnych papierów wartościowych i wykonywaniu czynności zmierzających do powiększania sumy środków znajdujących się w dyspozycji banków, ryzyko związane z tymi operacjami podejmuje bank i działa na własny rachunek, operacje bierne to:

• depozyty i lokaty (najtańszy sposób pozyskania kapitału)

• kredyty od innych banków

• kredyty z NBP

• emisja własnych papierów wartościowych

• OPERACJE POŚREDNICZĄCE (usługowe) - to operacje wykonywane na zlecenie i ryzyko klientów oraz czynności ewidencyjno - rozliczeniowe, bank jest pośrednikiem w tych operacjach nie ponosi za nie odpowiedzialności, operacje pośredniczące to:

• polecenie przelewu

• polecenie zapłaty

• rachunki maklerskie.

operacje otwartego rynku

Operacje otwartego rynku to operacje kupna sprzedaży papierów wartościowych przez bank centralny od banków komercyjnych. Umożliwiają one bankowi centralnemu na zwiększenie (zmniejszenie) płynności sektora bankowego (podaży pieniądza)

• aby zwiększyć podaż pieniądza bank centralny kupuje papiery skarbowe od banków komercyjnych

• aby zmniejszyć podaż pieniądza bank centralny sprzedaje papiery skarbowe

Stroną inicjującą te operacje jest bank centralny.

Wyróżniamy dwa TYPY tych operacji:

OPERACJE BEZWARUNKOWE to umowa po między bankiem centralnym, a bankiem komercyjnym, która nie zawiera żadnych warunków (ograniczeń). Są mniej istotne i rzadkie. Celem jest poinformowanie rynku o kierunku polityki pieniężnej. Wpływają stabilizująco.

OPERACJE WARUNKOWE to umowa po między bankiem centralnym, a bankiem komercyjnym zawierająca pewne istotne ograniczenia tj. określone ceny terminy okresy. Operacje te odbywają się w ramach przetargów wg dwóch (2) parametrów ceny (stopa procentowa) i wartości przy danej stopie procentowej. Bank centralny ma tu pewien wpływ na banki komercyjne. Są najważniejsze. Bank centralny ma prawo do transakcji przeciwnej. Wpływają na płynność systemu bankowego po przez:

• operacje REPO - czyli operacje kupna papierów wartościowych przez bank centralny z określona datą i ceną sprzedaży (bezwarunkowe)

• operacje REWERSREPO - czyli operacje sprzedaży papierów wartościowych na określony termin, w którym nastąpi odkupienie przez bank centralny po z góry określonej cenie.(warunkowe)

operacje depozytowo - kredytowe

Operacje depozytowo - kredytowe to operacje odbywające się na rynku międzybankowym. Stroną inicjującą cały proces jest bank komercyjny.

TYPY OPERACJI:

Kredyt jednodniowy - w przypadku, gdy bank centralny nie będzie miał wystarczającej ilości środków do zamknięcia bilansu banku może wziąć kredyt jednodniowy od banku centralnego (po stopie lombardowej). Może również wziąć kredyt jednodniowy od innego banku (są one wtedy tańsze).

Depozyt jednodniowy - w przypadku, gdy bank centralny ma za dużą ilości środków do zamknięcia bilansu banku może wówczas złożyć w banku centralnego depozyt jednodniowy od (po stopie depozytowej). Może również złożyć depozyt jednodniowy w innym banku.

ROZLICZENIA PIENIĘŻNE

ROZLICZENIA PIENIĘŻNE - to operacje polegające na dokonywaniu zmian w stanie środków pieniężnych na rachunku bankowym na zlecenie klienta w wyniku czynności, które z mocy prawa powodują wskazane zmiany w stanie praw majątkowych klienta.

Rozliczenia pieniężne polegają na pośrednictwie banku w rozliczeniach między podmiotem gospodarczym a osobami prywatnymi. Mogą być przeprowadzane w formie gotówkowej bądź w formie bezgotówkowej.
Rozliczenia gotówkowe mogą być przeprowadzane, gdy co najmniej jedna z osób dokonujących rozliczenia posiada rachunek bankowy. Natomiast rozliczenia bezgotówkowe mogą być przeprowadzane jedynie w przypadku, gdy zarówno wierzyciel, jak i dłużnik posiadają rachunki bankowe.

Formy rozliczeń gotówkowych

• bankowy dowód wpłaty

• czek gotówkowy

Formy rozliczeń bezgotówkowych

• polecenie przelewu

• czek rozrachunkowy

• akredytywa

• rozliczenia planowe

• okresowe rozliczenia saldami

ĆW. II

CHARAKTERYSTYKA SPRAWOZDAŃ FINANSOWYCH BANKU

BILANS BANKU

Bilans banku stanowi syntetyczne i usystematyzowane zestawienie majątku i kapitału sporządzone na określony dzień w ujęciu wartościowym. Na jego podstawie można ocenić sytuacje majątkową i finansową banku. Bilans zamknięcia ksiąg rachunkowych roku obrotowego stanowi jednocześnie bilans otwarcia kolejnego okresu obrotowego.

Bilans otwarcia odzwierciedla zasoby majątku i kapitałów banku. Zmiany wielkości struktury bilansu dokonują się pod wpływem operacji bankowych aktywnych i pasywnych. Operacje pozabilansowe maja charakter pośredniczący, a ich efekty są uwidocznione w rachunku zysków i strat. Źródłem przychodów banku są operacje aktywne, a kosztów - operacje pasywne.

Układ bilansu kształtowany jest następująco:

• po stronie AKTYWÓW wg malejącej płynności (stopnia możliwości zamiany składników majątkowych na środki pieniężne) - od najbardziej płynnych do najmniej płynnych aktywów.

• po stronie PASYWÓW wg malejącego stopnia wymagalności (szybkości zwrotu kapitału właścicielom) - od najbardziej wymagalnych do najmniej wymagalnych.

AKTYWA (środki gospodarcze - majątek banku)	PASYWA (źródła finansowania aktywów banku - kapitał banku)
MAJĄTEK OBROTOWY środki pieniężne należności papiery wartościowe rozliczenia międzyokresowe czynne	KAPITAŁ OBCY zobowiązania rozliczenia międzyokresowe bierne rezerwy
MAJĄTEK TRWAŁY składniki finansowe wartości niematerialne i prawne składniki rzeczowe	KAPITAŁ WŁASNY podstawowy I kategorii uzupełniający II i III kategorii wynik finansowy z lat ubiegłych
Suma aktywów	Suma pasywów

MAJĄTEK OBROTOWY to:

• środki pieniężne obejmujące gotówkę, środki na rachunkach NBP (zgromadzone na rachunku bieżącym, ulokowane z tytułu aukcyjnego zakupu papierów wartościowych oraz rezerwa obowiązkowa)

• należności od instytucji finansowych takich jak: banki (z wyjątkiem NBP), międzynarodowych organizacji finansowych, instytucji ubezpieczeniowych, funduszy inwestycyjnych i powierniczych oraz innych jednostek finansowych (giełda papierów wartościowych, biura maklerskie), z tytułu udzielonych pożyczek i lokat oraz skupionych wierzytelności

• należności od klientów, czyli podmiotów niefinansowych, którymi są przedsiębiorstwa państwowe i prywatne, spółdzielnie, rolnicy indywidualni i osoby prywatne, z tytułu udzielonych kredytów i pożyczek, skupionych wierzytelności oraz zrealizowanych gwarancji

• należności od sektora budżetowego tj. jednostek budżetu państwa i budżetu terenowego z tytułu udzielonych kredytów i pożyczek oraz zrealizowanych gwarancji i skupionych wierzytelności

• papiery wartościowe obejmujące w szczególności obligacje, bony skarbowe, inne papiery wartościowe o charakterze wierzytelnościowym oraz akcje nabyte przez bank od różnych emitentów z przeznaczeniem do odsprzedaży

• rozliczenia międzyokresowe czynne obejmujące rozrachunki międzybankowe i międzyoddziałowe

MAJĄTEK TRWAŁY to:

• finansowe składniki majątku trwałego tj. dotacje, udzielone przez bank pożyczki podporządkowane, a także akcje i udziały w jednostkach zależnych (więcej niż 50% opłaconych akcji), stowarzyszonych (od 20% do 50% opłaconych akcji) oraz mniejszościowych (mniej niż 20% opłaconych akcji)

• wartości niematerialne i prawne m.in. prawa majątkowe, programy komputerowe, koszty organizacji spółki, wartość firmy

• środki trwałe stanowiące własność lub współwłasność banku, inwestycje rozpoczęte oraz inwestycje w obcych środkach trwałych, jeżeli wiąże się to z prawem dokonania odpisów amortyzacyjnych

• inne aktywa m.in. przejęte do zbycia środki trwałe, inwestycje, zapasy oraz inne należności np. sprzedaż składników majątkowych, wypłaty odszkodowań, rozliczeń o charakterze należnościowym z tytułu rozliczeń międzybankowych i międzyoddziałowych

KAPITAŁ OBCY to:

• zobowiązania wobec instytucji finansowych, tj. banków, międzynarodowych organizacji finansowych, instytucji ubezpieczeniowych, funduszy inwestycyjnych i powierniczych oraz innych jednostek finansowych, z tytułu zaciągniętych pożyczek i lokat, a także banku centralnego z tytułu operacji terminowych, aukcyjnego obrotu papierami wartościowymi i operacji refinansowych

• zobowiązania wobec podmiotów niefinansowych (przedsiębiorstwa państwowe i prywatne, spółki, spółdzielnie, osoby fizyczne, przedsiębiorcy indywidualni, fundusze i fundacje oraz inne) z tytułu zdeponowanych w banku środków pieniężnych na rachunkach bieżących, terminowych, zablokowanych

• zobowiązania wobec sektora budżetowego (jednostek budżetu państwa i budżetu terenowego) oraz funduszy celowych

• zobowiązania z tytułu emitowanych przez bank papierów wartościowych

• rozliczenia międzyokresowe bierne, czyli rozrachunki międzybankowe i międzyoddziałowe, rozliczenia kosztów zapłaconych a dotyczących pieniężnych okresów sprawozdawczych, przychodów pobieranych z góry a odnoszących się do późniejszych okresów sprawozdawczych oraz inne rozliczenia np. przychody od otrzymania, koszty do rozliczenia, przychody zastrzeżone, odsetki zastrzeżone, podatkowe, składniki na ubezpieczenia, przejecie majątku do zbycia, rozliczenia zapasów, opcji.

KAPITAŁ WŁASNY (fundusze własne) to:

• w banku państwowym - fundusz statutowy (wyróżniający bank państwowy od innych banków), fundusz rezerwowy i zapasowy

• w banku w formie spółki akcyjnej - kapitał akcyjny oraz wszelkiego rodzaju fundusze rezerwowe i zapasowe

• w banku regionalnym zrzeszającym banki spółdzielcze - kapitał akcyjny oraz kapitał rezerwowy i kapitał zapasowy

• w bankach spółdzielczych - fundusz udziałowy, fundusz rezerwowy i fundusz zasobowy.

Fundusze własne w bankach dzielą się na:

• fundusze własne podstawowe I kategorii obejmują:

• fundusz statutowy w banku państwowym

• kapitał akcyjny w banku w formie spółki akcyjnej

• fundusz udziałowy w banku spółdzielczym

• fundusze uzupełniające II kategorii stanowią:

• fundusze ogólnego ryzyka bankowego

• rezerwa na ryzyko i wydatki

• różnice z wyceny majątku trwałego

• inne fundusze

• fundusze uzupełniające III kategorii

• zobowiązania podporządkowane

• rezerwa na zobowiązania pozabilansowe np. udzielenie poręczenia i gwarancje

• inne składniki funduszy własnych (IV kategoria)

ZOBOWIĄZANIA POZABILANSOWE

Banki rutynowo angażują się w transakcje, które zawierają w imieniu swoich klientów. W ten sposób zamieniają ryzyko związane z ich zdolnością kredytową na ryzyko związane ze zdolnością kredytową klientów. Dzięki temu klienci mogą prowadzić interesy ze stroną trzecią, z którą wcześniej nie mieli wystarczających kontaktów, aby uzyskać jej zaufanie. Bank gwarantuje, więc wynik działalności swoich klientów i niewątpliwie ponosi ryzyko przymusowego wyasygnowania gotówki, a tym samym udzielenia kredytu, jeśli jego klient złamie warunki umowy ze swoim partnerem. Transakcje te są ewidencjonowane poza bilansem, gdyż gotówka nie przepływa „z rąk do rąk”, i nie są brane pod uwagę przy obliczaniu adekwatności kapitałowej.

RYZYKO W ZOBOWIĄZANIACH POZABILANSOWYCH

1. RYZYKO CAŁKOWITE

• Gwarancje kredytów udzielonych przez bank - stosuje się je w celu umożliwienia bankowi - korespondentowi udzielenia kredytu klientowi banku wystawiającego gwarancję bez przeprowadzenia całej procedury analizy wniosku kredytowego i zatwierdzenia kredytu. Chodzi o przypadek klienta, który może być znany bankowi - korespondentowi. Bank zastępuje swoją wiarygodność wiarygodność klienta i ponosi całkowite ryzyko pożyczenia funduszy klientowi. Beneficjent gwarancji, którym jest bank - korespondent, uzyskuje raczej prawo do roszczeń wobec banku wystawiającego, ale nie do automatycznej spłaty długu.

• Akredytywy zabezpieczające (stand-by letter of credit) - są podobne do akredytyw dokumentowych. Bank - beneficjent może żądać zapłaty tylko na podstawie podpisanego oświadczenia, że do uzgodnionego faktu doszło. Sformułowanie oświadczenia musi być identyczne z określonym w umowie akredytywy. Jeśli jest ona sformułowana właściwie, to dokumenty te dają finansową gwarancję, że baneficjent może wystąpić z żądaniem zapłaty, jeśli występujący o akredytywę nie wypełni warunków określonych w zasadniczej umowie. Występujący jest zabezpieczony przeciwko jakiemukolwiek niewłaściwemu roszczeniu ze strony beneficjanta, ponieważ każde niewłaściwe sformułowane oświadczenia może być użyte w sądzie jako dowód oszustwa.

• Zobowiązania do udostępnienia środków w postaci kredytu lub zakupu emitowanych papierów wartościowych, jeśli warunki zostaną spełnione (stand-by commitments) - wsparcie emisji bonów komercyjnych na rynek pieniężny przez zobowiązanie do zakupu nie sprzedanych bonów czyni z banku ostatnią instancje pożyczającą, jeśli beneficjent emisji nie uzyskuje już środków z rynku pieniężnego. Takie zobowiązania mogą być dla banku atrakcyjne, gdyż dają zyski z prowizji bez obciążania aktywów banku ryzykiem.

• Dyskonto i redyskonto weksli handlowych - bank, który dyskontuje akceptowane traty handlowe swoim klientom i redyskontuje je w banku centralnym, może nie angażować własnych środków, lecz ponosi ryzyko, że trasant nie dotrzyma zobowiązań z weksla. Wtedy klient banku (trasant), któremu bank zdyskontował weksle handlowe, nie zrekompensuje bankowi kosztu wykupu weksla.

• RYZYKO ZMNIEJSZONE

• Przyszłe zaangażowanie - bank może zgodzić się na udostępnienie funduszy klientowi do okreslonego z góry poziomu, jeśli pewne warunki zostaną spełnione. Bank w wyniku tego może być prawnie zobowiązany do zwiększenia zaangażowania kredytowego względem klienta nawet wówczas, gdy powinno ono być zredukowane albo z powodu pogorszenia się sytuacji kredytobiorcy, albo ze względu na własną pozycję płynności banku. Jeśli transakcja jest prawidłowo zawarta, ryzyko jest mniejsze niż w przypadku normalnego kredytu, ponieważ bank ma prawo do nieudzielania kredytu klientowi, który nie spełnia postanowień zasadniczej umowy kredytowej.

• Akredytywy dokumentowe - umożliwiają sprzedawcą towaru (beneficjentom) otrzymanie zapłaty od bankowych klientów - nabywców towarów (aplikantów). Muszą przedstawić swojemu bankowi dokumenty przewozowe, które przekazują prawo do towarów nabywanych przez aplikantów. Głównym celem akredytywy dokumentowej jest kontrolowanie praw w zamian za opłacenie towarów. Jest to transakcja miedzy dwoma partnerami handlowymi, gdy niedostateczne wzajemne zaufanie lub ograniczenia dewizowe nie pozwalają na rozliczenie w trybie przelewu na rachunek lub inkasa dokumentów.

• RYZYKO MAŁE

• Gwarancje dla linii oceanicznych i lotniczych - udzielane są przez bank w celu umożliwienia im transportu towarów przed otrzymaniem dokumentów stanowiących do nich tytuł. Ta gwarancja zabezpiecza pod względem prawnym linie morskie i lotnicze przed jakimikolwiek roszczeniami z tytułu wcześniejszego dostarczenia towarów. Bank udziela takich gwarancji tylko w imieniu swoich klientów, do których ma całkowite zaufanie.

• Inne gwarancje - mogą dotyczyć opłat celnych, rachunków telefonicznych lub innych zobowiązań obciążających klienta. Bank gwarantuje ich pokrycie, gdy staną się wymagalne. Bank zastępuje wiarygodność kredytową klienta swoją wiarygodnością i będzie musiał wyasygnować środki, jeśli klient nie zapłaci.

• Transakcje terminowe typu forward dla stóp procentowych - gwarantują one daną stopę oprocentowania w określonym przedziale czasowym. Jeśli bank polega na takich transakcjach w celu zabezpieczenia się przed ryzykiem zmian stóp procentowych, może się to przyczynić do utraty potencjalnych zysków. Dzieje się tak wtedy, gdy bank zabezpiecza się jedynie przed wzrostem stóp procentowych, a stopy spadną. Bank staje w obliczu ryzyka kredytowego. Jeśli stopy procentowe wzrosną, zagraża mu druga strona transakcji, która może teraz nie dotrzymać umowy.

• ZOBOWIĄZANIA TERMINOWE

Transakcje sprzedaży i odkupienia (REPO) przeprowadza tu bank, który sprzedaje papiery wartościowe i zgadza się je odkupić w określonym terminie w przyszłości. Ryzyko jest w tym przypadku ograniczone, gdyż zarówno sprzedaż, jak i odkupienie stanowią wymianę wartości w postaci gotówki i zbywalnego instrumentu o „niepodważalnej” jakości kredytowej. Cena odkupienia może być inna od ceny rynkowej w momencie dokonywania transakcji - albo w wyniku zmian rynkowych stóp procentowych, albo w wyniku zmiany wiarygodności kredytowej emitenta papierów wartościowych, będących przedmiotem transakcji.

RACHUNEK WYNIKU FINANSOWEGO

Rachunek zysków i strat zawiera informacje o dokonaniach banku. Tworzą go trzy podstawowe części tj. uzyskane przychody i poniesione koszty. Zyski i straty nadzwyczajne oraz obowiązkowe obciążenia wyniku finansowego.

RACHUNEK WYNIKU FINANSOWEGO BANKU

KOSZTY	PRZYCHODY
	odsetki
	+
	prowizje
	+
	akcje, udziały i inne
	+
	wynik operacji finansowych
	+/-
	wynik z pozycji wymiany
FAZA I	WYNIK NA DZIAŁALNOŚCI BANKOWEJ
	-
	koszty działania
	-
	amortyzacja
	+/-
	wynik rezerw i aktualizacji wartości majątku
FAZA II	WYNIK Z DZIAŁALNOŚCI OPERACYJNEJ
	+/-
	wynik na operacjach nadzwyczajnych
FAZA III	WYNIK FINANSOWY BRUTTO
	-
	obowiązkowe obciążenia wyniku
FAZA IV	WYNIK FINANSOWY NETTO

Przychodami banku są w szczególności:

• odsetki od instytucji finansowych, niefinansowych (klientów) i sektora budżetowego oraz papierów wartościowych

• prowizje i opłaty otrzymane z tytułu kredytów, pożyczek, gwarancji, poręczeń oraz innych operacji i usług bankowych

• dywidendy z udziałów kapitałowych banku w spółkach prawa handlowego i cywilnych oraz spółdzielczych

• dodatnie różnice kursowe.

Kosztami banku są przede wszystkim:

• odsetki od lokat i wkładów oszczędnościowych instytucji finansowych, niefinansowych (klientów) i sektora budżetowego

• prowizje i opłaty zapłacone z tytułu pozyskiwanych źródeł finansowania

• ujemne różnice kursowe

• ujemne różnice transakcyjne w obrocie papierami wartościowymi

• straty z tytułu pomniejszenia wartości lub utraty wartości akcji i udziałów kapitałowych banku w spółkach prawa cywilnego i cywilnych oraz spółdzielniach, koszty działania banku (osobowe i rzeczowe, zwane też eksploatacyjnymi)

• opłaty na bankowy fundusz Gwarancyjny

• odpisy na fundusze specjalne i rezerwy tworzone w ciężar kosztów

• podatki.

Wyniki finansowe działalności banku są określane przez następujące kategorie ekonomiczne:

• wynik na działalności bankowej, obejmujący wynik odsetkowy i pozaodsetkowy, przychody z akcji, udziałów i innych papierów wartościowych, wynik na operacjach finansowych oraz wynik z pozycji wymiany walut

• wynik z działalności operacyjnej, stanowiący wynik z działalności bankowej pomniejszony o koszty działania banku (wynagrodzenia z narzutami, koszty eksploatacyjne i pozostałe, amortyzacja oraz różnice wartości rezerw i aktualizacji wartości majątku trwałego)

• wynik finansowy brutto, stanowiący wynik operacyjny po uwzględnieniu per saldo zysków i strat nadzwyczajnych

• wynik finansowy netto, stanowiący wynik finansowy brutto pomniejszony o podatek dochodowy i inne obowiązkowe obciążenia.

Zyski nadzwyczajne stanowią rezultat zdarzeń losowych, spowodowane zaniechaniem lub zawieszeniem pewnego rodzaju działalności oraz postępowaniem układowym lub naprawczym

Straty nadzwyczajne obejmują (podobnie jak zyski nadzwyczajne) straty w wyniku zdarzeń losowych oraz postępowania układowego i naprawczego.

Zysk brutto (zysk przed opodatkowaniem) stanowi rezultat całokształtu działalności banku w danym okresie. Jest podstawą do naliczania podatku dochodowego i innych obowiązkowych obciążeń wyniku finansowego.

Zysk netto to zysk brutto po odliczeniu podatku dochodowego i innych obowiązkowych obciążeń wyniku finansowego. Pozostaje na wypłatę dywidendy, zwiększenie funduszy własnych banku, pokrycie strat z alt ubiegłych lub na wzrost rezerw (ogólnych i celowych).

RACHUNEK PRZEPŁYWÓW PIENIĘŻNYCH

Rachunek przepływów pieniężnych umożliwia pełniejszą ocenę bieżącej i przyszłej zyskowności działalności bankowej oraz ustalenie stopnia wewnętrznego samofinansowania.

Trzy rodzaje strumieni (operacyjnej, inwestycyjnej, finansowej) oraz dwa kierunki przepływu (dodatni i ujemny) stanowią podstawę analizy przepływów pieniężnych banku.

W banku możemy wyodrębnić trzy rodzaje strumieni przepływów pieniężnych, dotyczących działalności:

• operacyjnej

WPŁYWY		WYPŁYWY
otrzymane odsetki i dywidendy	O P E R A C Y J N A	zapłacone odsetki i dywidendy
przyjęte depozyty			zwrócone depozyty
spłacone kredyty			udzielone kredyty
sprzedane papiery wartościowe (krótkoterminowe)			zakupione papiery wartościowe (krótkoterminowe)

• inwestycyjnej

WPŁYWY		WYPŁYWY
sprzedaż wartości niematerialnych i prawnych	I N W E S T Y C Y J N A	nabycie wartości niematerialnych i prawnych
sprzedaż składników rzeczowego majątku trwałego			nabycie składników rzeczowego majątku trwałego
sprzedaż papiery wartościowe (długoterminowe)			nabycie papiery wartościowe (długoterminowe)

• finansowej.

WPŁYWY		WYPŁYWY
ze sprzedaży własnych akcji	F I N A N S O W A	na wypłatę dywidend
z emisji obligacji			na wykup obligacji własnych
z zaciągniętych kredytów i pożyczek			na spłatę zaciągniętych pożyczek i kredytów

ĆW. III

AKTYWA I PASYWA BANKU KOMERCYJNEGO

JAKOŚĆ AKTYWÓW BANKU

Aktywa banku można podzielić na dwie grupy:

PRACUJĄCE	NIEPRACUJĄCE
określane jako dochodowe lub oprocentowane	określane jako nieproduktywne lub niedochodowe
papiery wartościowe warunkowo kupowane przez NBP od banku
papiery wartościowe do redyskontowania w NBP	rozliczenia międzyokresowe
lokaty w bankach	środki trwałe
kredyty brutto klientów i sektora budżetowego	wartości niematerialne i prawne
oprocentowana rezerwa obowiązkowa	aktywa do zbycia
dłużne papiery wartościowe	gotówka w kasach
inne papiery wartościowe z zmiennej kwocie dochodu

Wskaźnik aktywów pracujących w stosunku do aktywów można wyliczyć ze wzoru:

WAD	=	Ad
				Ao

WA_D - wskaźnik aktywów dochodowych

A_d - aktywa dochodowe

A_o - aktywa ogółem

Banki dokonują klasyfikacji należności na następujące kategorie:

• należności normalne - obejmują należności, w przypadku których nie pojawiły się żadne poważniejsze nieprawidłowości w spłatach kapitału i odsetek oraz sytuacja ekonomiczno - finansowa dłużników nie budzi obaw. Ponadto do kategorii tej zalicza się należności mające gwarancję bądź poręczenie Skarbu Państwa lub NBP do wysokości tych gwarancji bądź poręczeń, bez względu na faktyczną sytuację ekonomiczno - finansową dłużnika.

• należności zagrożone, inaczej określane jako nieregularne

• należności poniżej standardu - obejmują należności, w przypadku których opóźnienie w spłatach kapitału lub odsetek wynosi powyżej 1 miesiąca i nie dłużej niż 3 miesiące oraz należności od dłużników, których sytuacja ekonomiczno - finansowa może stanowić zagrożenie terminowej spłaty należności.

• należności wątpliwe - obejmują należności, w przypadku których opóźnienie w spłatach kapitału lub odsetek wynosi powyżej 3 miesięcy i nie dłużej niż 6 miesięcy. Ponadto do należności tych zalicza się należności od dłużników, których sytuacja ekonomiczno - finansowa uległa znacznemu pogorszeniu, zwłaszcza gdy ponoszone straty naruszają fundusz statutowy, kapitał akcyjny luba zakładowy, fundusz udziałowy.

• należności stracone obejmują:

• obejmują należności, w przypadku których opóźnienie w spłatach kapitału lub odsetek wynosi powyżej 6 miesięcy

• należności od dłużników postawionych w stan likwidacji, z wyjątkiem gdy następuje ona na podstawie przepisów o prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych, lub w stan upadłości

• należności od dłużników, przeciwko którym bank złożył wniosek o wszczęcie postępowania egzekucyjnego lub rozpoczął zaspokajanie się z przedmiotów zabezpieczeń w innym trybie

• należności kwestionowane przez dłużników, których miejsce pobytu jest nieznane i których majątek nie został ujawniony

• należności od dłużników, których sytuacja ekonomiczno - finansowa pogorszyła się w sposób nieodwracalny uniemożliwiający spłacenie długu.

Przy określaniu ryzyka bankowego bank wykorzystuje dwa niezależne od siebie kryteria:

• terminowości spłaty kapitału i odsetek (obsługa zadłużenia)

• sytuację ekonomiczno - finansową dłużnika

Ryzyko powstaje w momencie stwierdzenia zaległości w spłacie kapitału i odsetek. Im dłuższy czas trwania tych zaległości, tym wyższy stopień ryzyka niespłacenia należności. Ryzyko to występuje również w odniesieniu do sektora budżetowego.

Ocena sytuacji ekonomiczno - finansowej dłużnika opiera się na dwóch grupach kryteriów:

CZYNNIKI OBIEKTYWNE

CZYNNIKI SUBIEKTYWNE

rentowność sprzedaży szybkość obrotu aktywów czynnych szybkość obrotu zapasów wskaźniki zyskowności zyskowność sprzedaży zyskowność kapitału zyskowność kapitałów własnych wskaźniki bieżącej płynności współczynnik wypłacalności (w przypadku banków jako kredytobiorców) płynność bieżąca szybkość spłaty zobowiązań i inne wskaźniki zdolności do obsługi zadłużenia obciążenia majątku zobowiązaniami, w tym przeterminowanymi i inne wskaźniki rynku kapitałowego zysk na jedną akcje stopa dywidendy i inne.

jakość zarządzania ocena organizacji zarządzania ocena kadry kierowniczej i inne stopień uzależnienia od rynku wewnętrznego zewnętrznego stopień zależności od: dotacji rządowych zamówień rządowych grupy dużych dostawców lub odbiorców powiązań kapitałowych, personalnych i inne.

ŹRÓDŁA FINANSOWANIA DZIAŁALNOŚCI BANKU

Finansowanie działalności banku może odbywać się z dwóch źródeł kapitał własny oraz kapitał obcy (zobowiązania określone jako dług). KAPITAŁ WŁASNY banku stanowią wkłady kapitałowe właścicieli oraz reinwestowane zyski, w bezterminowej dyspozycji banku, a ich zwrot następuje w postaci dywidendy lub w związku z likwidacją banku. Wartość kapitałów własnych wzrasta w miarę uzyskiwania korzystniejszych rezultatów działalności oraz umacniania pozycji i wartości rynkowej banku. Na wartość kapitałów własnych wpływa także aktualizacja wartości majątku oraz nadwyżka ceny emisyjnej akcji w stosunku do ceny nominalnej. Wielkość kapitału własnego decyduje o możliwości finansowania dużych przedsięwzięć gospodarczych ze względu na obowiązujące normy koncentracji kapitału i innych wierzytelności banku.

KAPITAŁY OBCE (zobowiązania) stanowią dominującą pozycje w strukturze pasywów banku.

Bank pozyskuje środki pieniężne w różnych formach. Są to w szczególności:

• depozyty w formie wkładów oszczędnościowych i lokat terminowych

• papiery wartościowe (kwity, certyfikaty, weksle komercyjne) emitowane przez bank

• depozyty pozyskiwane od podmiotów finansowych (banki, instytucje ubezpieczeniowe, fundusze inwestycyjne).

Z punktu widzenia równowagi finansowej banku zasadnicze znaczenie ma utrzymanie odpowiednich relacji aktywów i pasywów pod względem kwot, struktury i terminów. Dotyczy to przede wszystkim działalności depozytowo - kredytowej banku.

Przy kształtowaniu pasywów banku należy brać pod uwagę koszty ponoszone na rzecz deponentów w postaci odsetek oraz koszty obsługi wykonanych operacji.

Dodatkowe koszty gromadzenia depozytów wynikają z istnienia rezerwy obowiązkowej. Stopa rezerw obowiązkowych od depozytów a vista jest znacznie wyższa niż od depozytów terminowych. Stąd też bank, kalkulując koszt pozyskiwania środków pieniężnych musi uwzględnić:

• wysokość oprocentowania

• stopę rezerwy obowiązkowej

• koszty obsługi rachunku

W polityce depozytowej banki na ogół określają pożądana wielkość i strukturę aktywów, a następnie poszukują niszy rynkowej, aby pozyskać środki pieniężne i uniknąć trudności płatniczych.

ADEKWATNOŚĆ KAPITAŁOWA BANKU

Adekwatność kapitałowa to zabezpieczenie aktyw kapitałami, czyli aktyw działalności kapitałowej. Jest ona syntetycznym miernikiem oceny banku, a w szczególności:

• wskazuje strukturę i wolumen poszczególnych aktywów i składników pozabilansowych

• umożliwia szybkie wyliczenie oraz identyfikację poziomu zaangażowania banku w poszczególne grupy aktywów ryzykownych dzięki przypisaniu wag ryzyka i prezentacji ważonej wartości aktywów i zobowiązań pozabilansowych

• prezentuje realna wartość aktywów dzięki ich korekcie (pomniejszeniu) o wymagane rezerwy celowe i umorzenia

• wskazujuje brakującą kwotę niezbędnych rezerw celowych, która odejmowana jest od funduszy własnych brutto banku dla uwiarygodnienia faktycznej pozycji kapitałowej instytucji

• pozwala na dokonywanie analiz porównawczych pomiędzy bankami.

Miarą pokrycia aktywów i zobowiązaniami pozabilansowych obciążanych ryzykiem jest WSPÓŁCZYNNIK WYPŁACALNOŚCI liczony jako relacja skorygowanej sumy funduszy własnych banku do aktywów i zobowiązań pozabilansowych, przeliczonych odpowiednimi wagami (w bankowości polskiej obowiązują 4 wagi ryzyka 0%, 20%, 50%, 100%). Można to przedstawić następująco:

Współczynnik wypłacalności	=	Fundusze własne banku netto
				Aktywa i zobowiązania pozabilansowe ważone ryzykiem

Banki zobowiązane są do utrzymywania współczynnika wypłacalności na poziomie minimum 8%, przy czym banki nowe, rozpoczynające działalności operacyjną, zobowiązano do utrzymywania jego wysokości na poziomie, co najmniej 15% przez pierwsze 12 miesięcy działalności i niższym niż 12 % przez następne 12 miesięcy działalności.

Wartość progowa 8% oznacza, że suma aktywów i zobowiązań pozabilansowych obciążonych ryzykiem może maksymalnie 12,5 raza przekroczyć wartość funduszy własnych netto banku: jest to wartość modelowa i szacunkowa i oczywiście jej zachowanie nie gwarantuje automatycznie powodzenia instytucji bankowej i jej wypłacalności w dłuższym okresie.

Współczynnik wypłacalności wyższy od wymaganych 8% może świadczyć o nadmiernej asekuracji i nie w pełni wykorzystanym kapitale banku. Z kolei zbyt niski wskaźnik wypłacalności oznacza zbyt ryzykowną działalność banku.

W przypadku zagrożenia adekwatności kapitałowej banku istnieją trzy sposoby osiągnięcia wymaganej wartości wskaźnika wypłacalności. Bank może:

• zwiększyć kapitał poprzez emisję dodatkowych akcji

• powiększyć kapitał w drodze tworzenia rezerw kapitałowych, rezygnując z dywidend

• odsprzedać część swoich aktywów z ryzykiem uzyskania niższej ceny.

Dla potrzeb wyliczania współczynnika wypłacalności fundusze własne brutto banku obejmują:

• fundusze własne podstawowe I kategorii (kapitał podstawowy, zapasowy, rezerwowy, fundusz majątku trwałego oraz niepodzielny zysk z ubiegłego roku)

• fundusze uzupełniające II kategorii (rezerwy na ryzyko i wydatki, fundusz inwestycyjny, fundusz postępu techniczno - ekonomicznego, rezerwa na fundusz ogólnego ryzyka bankowego, rezerwa rewaluacyjna)

• zasoby stałe III kategorii (pasywa podporządkowane lub przyswojone)

W rachunku funduszy własnych brutto, fundusze własne II kategorii nie mogą być większe od 100% funduszy własnych podstawowych, natomiast zasoby stałe III kategorii przyjmowane są, w 50%, ale suma ta nie może być również większa niż 50% funduszy własnych podstawowych.

FUNDUSZE WŁASNE BRUTTO to:

fundusze własne podstawowe

+ fundusze własne podstawowe II kategorii (do 100% funduszy podstawowych)

+ 50% zasobów stałych

↓

POMNIEJSZENIE FUNDUSZY WŁASNYCH BRUTTO:

- należności nie spłacone, na które nie utworzono rezerwy

- straty z ubiegłego i bieżącego roku

- udziały kapitałowe w podmiotach finansowych

↓

FUNDUSZE WŁASNE NETTO

Fundusze własne netto mają zastosowanie przy wyliczaniu współczynnika wypłacalności banku. Natomiast podstawą odniesienia przy obliczaniu norm koncentracji oraz pozycji wymiany, pozycji walutowej są fundusze własne brutto.

Współczynnik wypłacalności ma wiele walorów informacyjno - decyzyjnych:

• adekwatność kapitałów ma podstawowe znaczenie dla oceny bezpieczeństwa i wiarygodności banku

• odzwierciedla wartość podejmowanego ryzyka.

NORMY OSTROŻNOŚCIOWE W BANKU KOMERCYJNYM

Istotą nadzoru bankowego jest ograniczenie możliwości podejmowania przez bank komercyjny nadmiernego ryzyka i czuwanie nad przestrzeganiem praw i zasad ostrożnego działania.

Zasady przezorności bankowej w gospodarowaniu zasobami dotyczą w szczególności:

• postępowanie banków przy udzielaniu kredytów oraz koncentracji wierzytelności

• przegląd i klasyfikacji należności od klientów o banków

• obliczania i utrzymania przez banki współczynnika wypłacalności

• pomiaru płynności finansowej banku

• wyliczania pozycji walutowej.

KLASYFIKACJA NORM OSTROŻNOŚCIOWYCH

GRUPA NORM	RODZAJE NORM
I. związane z tworzeniem banku	licencjonowanie banków
		wymogi kapitałowe
	II. związane z operacjami bankowymi	limity koncentracji kredytów i innych wierzytelności
		limity inwestycyjne
		współczynnik wypłacalności i płynności
		limity pozycji walutowych
		rezerwy obowiązkowe
		limity ryzyka stóp procentowych
		limity operacji instrumentami pochodnymi
		procedury zabezpieczające przed „praniem” pieniędzy
	III. kompensujące skutki ryzyka	tworzenie rezerw ogólnych, celowych i podatkowych
		ubezpieczenie depozytów

Polskie kryteria ostrożnościowe są zdeterminowane przepisami ustawy Prawo bankowe. Prawo bankowe stawia ograniczenia i limity w odniesieniu do czynności bankowych narażonych na ryzyko lub takie procedury nakazuje. Regulacje ostrożnościowe można podzielić na normy o charakterze:

• normy ilościowe limitują działalność banków poprzez wyrażone liczbowo parametry lub proporcje pomiędzy poszczególnymi pozycjami bilansu. Zaliczamy do nich: współczynnik wypłacalności, normy koncentracji kredytów i innych należności oraz limity kredytowe.

• normy jakościowe koncentrują się na wskazywaniu obowiązującego trybu, zasad czy też procedur postępowania, pozostawiając określenie skali aktywności banku samym zainteresowanym. Są to głównie: przepisy dotyczące sposobu klasyfikacji należności i przepisy dotyczące tworzenia rezerw celowych.

Podstawowym warunkiem udzielenia kredytu jest posiadanie zdolności kredytowej, rozumianej jako zdolność do spłaty zaciągniętego kredytu wraz z odsetkami w umownych terminach. ocena zdolności kredytowej dotyczy nie tylko bieżącej sytuacji majątkowej kredytobiorcy, ale także jego przyszłej działalności gospodarczej i jej wyników, obejmuje więc także perspektywistyczną zdolność kredytową.

W celu zapobiegania nadmiernej koncentracji kredytów i innych wierzytelności wprowadzono odpowiednie ograniczenia.

Suma udzielonych kredytów, pożyczek pieniężnych, nabytych obligacji i innych niż akcje papierów wartościowych, wierzytelności z tytułu gwarancji, poręczeń i akredytyw oraz innych wierzytelności banku w stosunku do jednego podmiotu lub podmiotów powiązanych kapitałowo i organizacyjnie ponoszących wspólne ryzyko gospodarcze, nie może przekraczać 25% funduszy własnych banku. Nie dotyczy to sytuacji gdy, stroną zobowiązania wobec banku jest Skarb Państwa, Narodowy Bank Polski, międzynarodowe instytucje finansowe, rządy lub banki centralne państw członków Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju oraz wierzytelności zabezpieczonych zastawem na papierach wartościowych tych instytucji lub kwotą pieniężną przeniesioną na własność banku.

Limit globalny zaangażowania banku w odniesieniu do tzw. dużych koncentracji tj. podmiotów, których wierzytelności przekraczają 10% funduszy własnych banku nie może przekroczyć 800% tych funduszy.

ĆW. IV

CONTROLLING

Controlling jest systemem wspierającym kadrę kierowniczą w zarządzaniu. Narzędzia wypracowane przez controlling pozwalają na kompleksową ocenę funkcjonowania banku. Na podstawie analiz controllingowych kadra zarządzająca może podejmować istotne decyzje, mające na celu osiągnięcie zysku, wysoką rentowność i poprawę efektywności działania. Controlling jest ukierunkowany na przyszłość, zapewnia więc długofalowy rozwój banku. Z jednej strony specyfika banku określa charakter controllingu bankowego, z drugiej - controlling wpływa na sposób funkcjonowania banku, ponieważ jego zadania mogą być prawidłowo realizowane tylko w odpowiedniej strukturze organizacyjnej banku w warunkach dostępu do informacji.

FUNKCJE CONTROLLINGU:

Podstawą jego działalności jest zbieranie, porządkowanie oraz analiza zgromadzonych danych ze źródeł wewnętrznych i zewnętrznych. Właściwa realizacja tego zadania jest umożliwia wykonanie kolejnych funkcji controllingu. Równie ważną funkcją jest analiza sytuacji finansowej banku. pozwala ocenić sytuacje banku (w porównaniu ze stanem z poprzednich okresów sprawozdawczych i kondycją innych banków) i zmiany w nim zachodzące, a tym samym - sygnalizuje szanse i zagrożenia. Do oceny finansowej banku controlling wykorzystuje najczęściej wskaźnik finansowe. Kolejna funkcja to planowanie, tzw. określanie podstawowych celów i strategii banku oraz ustalanie długoterminowej polityki rozwoju. Do zadań controllingu należy również kontrola wykonania przyjętych planów. Odrębnym zadaniem jest zarządzanie ryzykiem bankowym poprzez monitorowanie i limitowanie tych działań, których realizacja związana jest z podejmowaniem przez bank ryzyka. Zadaniem controllingu może być także ocena możliwości świadomego podejmowania ryzyka w celu osiągnięcia dodatkowych zysków. Kolejna funkcja to ocena efektywności banku. Celem jej jest określenie efektywności produktów, klientów oraz jednostek organizacyjnych banku, lub inaczej analiza ta daje odpowiedź na pytanie, co przynosi bankowi zysk (jakie produkty, klienci i jednostki), a co straty. Ostatnia funkcja to kontrola. Polega ona na porównywaniu, w periodycznych odstępach, osiągniętych wyników z przyjętymi do realizacji celami, strategią rozwoju i planami. Przy stwierdzeniu odchyleń komórka controllingu w pierwszej kolejności ma obowiązek poinformować o tym kierownictwo, a następnie - opracować propozycję rozwiązania problemu. Wnioski sformułowane przez controlling powinny ułatwić kierownictwu banku podjęcie decyzji o wyborze jednej z wypracowanych alternatyw programu naprawczego.

DZIAŁANIA I NARZĄDZIA CONTROLLINGOWE:

ANALIZA SYTUACJI FINANSOWEJ BANKU

W tej analizie bank najczęściej wykorzystuje wskaźniki finansowe. Są to merinki sytuacji finansowej banku obliczane na podstawie sprawozdań finansowych. Przy odpowiednim uzupełnieniu wskaźników o informacje jakościowe otrzymuje się szczegółowy obraz sytuacji ekonomicznej banku. Komórka controllingu ma prawo do dowolnego wyboru zestawu wskaźników służących monitorowaniu sytuacji ekonomicznej banku. System ten jednak powinien uwzględnić także wymogi stawiane przez instytucje nadzorujące oraz zapewnić analizę wszystkich decyzji wewnętrznych. Wskaźniki najczęściej wykorzystywane przez controllerów w analizie sytuacji ekonomicznej banku można podzielić na cztery grupy:

1 - wskaźniki rentowności

• ROA

• ROE

2 - wskaźnik wypłacalności (współczynnik wypłacalności)

3 - wskażnki płynności

• bieżącej

• do 1 miesiąca

• do 3 miesięcy

4 - wskaźniki jakości aktywów

• wskaźnik należności

• wskaźnik jakości papierów wartościowych i udziałów

Rola controllingu przejawia się we właściwej interpretacji osiąganego przez nie poziomu i określaniu przyczyn zmian w ich wartościach, szczególnie zmian niekorzystnych.

ZARZĄDZANIE RYZYKIEM BANKOWYM (monitorowanie ryzyka bankowego)

Pierwszym etapem analizy jest identyfikacja ryzyka generowanego przez wszystkim te obszary aktywności banku. Identyfikacja pozwala na określenie poziomu ryzyka, na które bank jest narażony. Ryzyko bankowe najczęściej dzieli się na dwa podstawowe rodzaje:

• ryzyko zewnętrzne, niezależne od polityki banku, do którego zalicza się m.in. ryzyko instytucjonalne (związane ze zmianą przepisów prawnych), ryzyko wystąpienia zdarzeń losowych (np. pożaru lub kradzieży itp.)

• ryzyko wewnętrzne związane z:

- operacyjną działalnością banku, np. ryzyko płynności finansowej, ryzyko kredytowe, ryzyko stóp procentowych

- organizacyjno - technicznym funkcjonowaniem banku, np. ryzyko kadrowe, ryzyko niesprawności organizacyjnej (np. obiegu informacji) ryzyko niesprawności technicznej (np. złe funkcjonowanie systemu informatycznego)

Po rozpoznaniu i oszacowaniu pozioma ryzyka controlling powinien dążyć do sterowania nim. Możliwe są tutaj dwa podejścia: pasywne lub aktywne.

Zarządzanie ryzykiem pasywne sprowadza się do ustalenia zdolności banku do generowania i określania dopuszczalnego jego poziomu w przyszłości.

Aktywne zarządzanie ryzykiem polega zaś na wykorzystaniu przez bank fakty istnienia ryzyka bankowego i świadomym przeprowadzaniu operacji generujących ryzyko (w granicach dopuszczalnych przez normy i przepisy prawne) w celu osiągnięcia dodatkowych zysków.

Ostatnim zadaniem conltollingu w analizie ryzyka jest kontrola postrzegania limitów. Kontrola ta powinna być przeprowadzana regularnie, a dodatkowo - w momentach poprzedzających wzrost poziomu danego ryzyka.

PLANOWANIE FINANSOWE

Planowanie finansowe pozwala opracować długookresową strategię działania banku. Służy realizowaniu podstawowych celów polityki i jego rozwoju, które zostały określone przez kadrę kierowniczą. Podstawowym celem sporządzania planów przez controlling jest prognozowanie wyniku finansowego banku, przy założeniu wpływu różnych, pozytywnych i negatywnych, czynników na jego politykę. Planowanie jest procesem złożonym, w którym można wyróżnić cztery fazy:

• sformułowanie celu (celów) działania banku, który będzie podmiotem planowania zgodne z przyjętą misją banku

• pozyskanie i analiza informacji

• opracowanie alternatywnych strategii działania (tzn. realizacja celów)

• ocena alternatyw i wybór jednej z nich.

Biorąc pod uwagę analizy controllingowe planowanie można podzielić na:

• strategiczne (długoterminowe) - jest ono najważniejsze, jego ramy są wyznaczane przez kadrę kierowniczą najwyższego szczebla. Skupia się ono na trzech podstawowych aspektach. Pierwszym jest problem zwiększenia rentowności banku, drugim - określenie jego mocnych i słabych stron, a trzecim - ocena funkcjonowania banku w przeszłości oraz wytyczne dotyczące jego rozwoju w przyszłości. Jest ono także podstawą tworzenia planów operacyjnych oraz budżetów.

• operacyjne (krótkoterminowe) - jest podrzędne w stosunku do planowania strategicznego. Zadania określane w planach operacyjnych umożliwiają realizację celów przyjętych w planach strategicznych.

Ze względu na horyzonty czasowy planowanie możemy podzielić na:

• długoterminowe (strategiczne), obejmujące okres od 2 do 3 lat

• średnioterminowe, obejmujące okres od 3 do 10 lat

• bieżące, obejmujące okres do 1 roku

Kluczowym elementem planu finansowego jest cel. Określa on bowiem miejsce bank u na rynku i wyznacza mu pewną rolę. Wszystkie wyznaczone cele muszą być przede wszystkim nastawione na klientów banku i muszą mieć za zadanie realizację ich potrzeb.

OCENA ELEKTYWNOŚCI

Celem przeprowadzania przez contllorelów rachunku efektywności jest wyznaczenie wielkości kosztów generowanych przez bank i porównanie ich do osiągniętych przychodów. Ocena efektywności banku obejmuje analizę efektywności produktów, klientów oraz jednostek organizacyjnych.

Analiza efektywności produktów bankowych

Produkty bankowe dzieli się na odsetkowe i nieodsetkowe. Dla obu tych grup controlling stosuje inne metody oceny. Ocena usług związanych z odsetkami polega na kalkulacji marży odsetkowej, a usług nie związanych z odsetkami - na kalkulacji koszty jednostkowego.

Produkty odsetkowe

Do oceny efektywności produktów odsetkowych wykorzystuje się dwie grupy metod. Pierwsze to metody tradycyjne, wśród których można wymienić: metodę poolu i metodę bilansu warstwowego. Druga grupa to metody rynkowe, do których zalicza się metodę odsetek rynkowych.

METODA POOLU

W metodzie tej przyjmuje się założenie, że zarówno aktywa, jak i pasywa tworzą wspólną "masę". W "masie" aktywów lokowane są poszczególne pasywa, z "masy" pasywów stopniowo finansowane są poszczególne aktywa. Marżę odsetkową tworzy różnica pomiędzy średnim ważonym oprocentowaniem aktywów i pasywów. Zaletą metody poolu jest prosty sposób wyznaczania efektywności poszczególnych produktów oraz możliwości oceny efektywności każdego z nich. Dyskusyjne jest natomiast założenie, że marża odsetkowa wypracowana przez bank powinna być dzielona w jednakowych proporcjach pomiędzy aktywną i pasywną stronę bilansu.

METODA BILANSU WARSTWOWEGO

Głównym założeniem jest tu podział bilansu na warstwy i określenie dla nich średnio ważonego oprocentowania. Warstwy bilansu można tworzyć stosując różne kryteria. Zastosowanie kryterium podziału zależy od potrzeb analitycznych controllera - co najistotniejsze - bezpośrednio wpływa na wynik kalkulacji. Warstwy najczęściej tworzy się stosując kryterium wysokości oprocentowania (rentowności). Stąd najwyżej oprocentowana pozycja pasywów finansuje najwyżej oprocentowaną pozycję aktywów.

Podstawową wadą tradycyjnych metod oceny efektywności produktów odsetkowych jest fakt, że nie uwzględniają one tego, czy transakcja przeprowadzona z klientem była korzystna, czy nie - w porównaniu z alternatywną transakcją, którą bank mógłby przeprowadzić na rynku.

METODA ODSETEK RYNKOWYCH

Metoda odsetek rynkowych opiera się na założeniu, że dla każdej operacji dokonanej przez bank z klientem możliwe jest przeprowadzenie alternatywnej transakcji na rynku finansowym. W metodzie tej ocena efektywności produktów odsetkowych składa się z trzech elementów:

• sprawdza się, czy warunki transakcji przeprowadzonej przez bank były korzystniejsze, czy też mniej korzystne niż rynkowe

• ocenia się korzyści bądź straty z tytułu transformacji terminów

• ocenia się, czy bardziej opłacalne byłoby dokonanie transakcji w walucie krajowej czy obcej.

Metoda odsetek rynkowych umożliwia nie tylko analizę efektywności pojedynczych transakcji, ale pozwala również ocenić produkty, klientów czy też jednostki organizacyjne. Wadą tej metody może być sytuacja niemożliwości generowania przez controlling na bieżąco uaktualnianych informacji o kształtowaniu się rynkowych stóp procentowych.

Produkty nieodsetkowe

Do oceny efektywności produktów nieodsetkowych wykorzystuje się dwa rodzaje metod. Pierwsza to metoda tradycyjna, czyli metoda kosztów pełnych. Druga to metoda nowoczesna, czyli rachunek standardowy kosztów.

tradycyjna metoda kosztów jednostkowych

Tradycyjna kalkulacja kosztów jednostkowych, czyli metoda kosztów pełnych, opiera się na podziale kosztów na bezpośrednie i pośrednie. W metodzie tej wszystkie koszty wygenerowane w danym okresie są przypisywane poszczególnym miejscom powstawania kosztów, a następnie - nośnikom kosztów (transakcjom).

Controlling wyróżnia trzy typy miejsc powstawania kosztów:

• ogólne - przede wszystkim o charakterze administracyjnym

• główne - dokonujące operacji z klientami

• pomocnicze - np. departament rozliczeń.

rachunek standardowy kosztów

Celem tworzenia przez controlling rachunku standardowych kosztów procesu jest określenie oraz wycena procesów zachodzących w banku i służących „produkcji” oraz sprzedaży produktów. Rachunek ten oparty jest na założeniu, że nie wszystkie koszty zakładowe można bezpośrednio przyporządkować do poszczególnych operacji dokonywanych w banku. Muszą być one zatem rozdzielone na podstawie kryterium przyczyny ich powstania na wyższym poziomie agregacji np. dla grup produktów czy też klientów. Rachunek ten w zasadzie opiera się na metodzie kosztów bezpośrednich, ale nie do końca. Controlling przyjmuje w nim regułę przypisywania tylko takich kosztów, które można bezpośrednio przypisać do operacji i zostały dodatkowo wywołane przez tę operację oraz są z nią związane.

Analiza efektywności jednostek organizacyjnych

Do oceny efektywności jednostek organizacyjnych (np. oddziałów banku czy też centrów zysku) controlling może zastosować dwa rodzaje metod: tradycyjne i nowoczesne. Do metod tradycyjnych zalicza się metodę wewnętrznych stóp transferowych, do metod nowoczesnych - metodę odsetek rynkowych.

ĆW. V

PRODUKTY BANKOWE

PRODUKTY DEPOZYTOWE

Produkty depozytowe to produkty bierne, pasywne, to gromadzenie środków pieniężnych. Zaliczamy do nich:

• prowadzenie wkładów oszczędnościowych

• prowadzenie książeczek oszczędnościowych

• wydawanie bonów oszczędnościowych (na dowód ulokowania wkładu oszczędnościowego)

• prowadzenie rachunków oszczędnościowo rozliczeniowych (ROR)

• prowadzenie walutowych rachunków oszczędnościowych

• przyjmowanie lokat terminowych od jednostek gospodarczych

• przyjmowanie lokat od innych banków

• przechowywanie środków pieniężnych sfery budżetowej

• emitowanie papierów wartościowych:

• akcji, które emitowane są w celu powiększenia kapitału akcyjnego (instrument własnościowy)

• emitowanie obligacji jako długoterminowe źródło finansowania (instrument pożyczkowy)

• emitowanie krótkoterminowych bonów kasowych (pieniężnych) jako krótkoterminowe źródło finansowania

• działalność Bankowego Funduszu Gwarancyjnego.

Depozyty mogą być:

• a vista czyli płatne na każde żądanie. Do tych depozytów zalicza się wszystkie środki pieniężne, jeżeli  nie został zadeklarowany termin ich przechowywania na rachunku;

• terminowe do tych depozytów zalicza się wszystkie środki pieniężne jeżeli został zadeklarowany termin przechowywania na rachunku.

Ustawa Prawo bankowe wymienia w szczególności następujące rodzaje depozytów - rachunków bankowych:

• rachunki bieżące

• rachunki pomocnicze;

• rachunku lokat terminowych;

• rachunki oszczędnościowe - wkłady oszczędnościowe.

Charakterystyka rachunków depozytowych

Podstawową cechą rachunków a'vista jest brak określenia terminu, na jaki klient składa pieniądze. Oznacza to, że pieniądze są stawiane do dyspozycji klienta w każdej chwili i to bez żadnego uszczerbku na oprocentowaniu. Z drugiej strony środki na tych rachunkach są podstawowym źródłem „taniego pieniądza” dla banku. 

Rachunek bieżący jest prowadzony dla podmiotów prowadzących działalność gospodarczą, jednostek posiadających osobowość prawną lub zdolność do czynności prawnych. Posiadanie rachunku bieżącego jest wymogiem Ustawy o działalności gospodarczej z dnia 23 grudnia 1988 roku, która nakłada na podmioty gospodarcze obowiązek posiadania rachunku pod rygorem kary grzywny. Podmiot może mieć kilka rachunków bieżących w różnych bankach. W takim przypadku należy wskazać jeden z nich jako rachunek podstawowy i powiadomić bank prowadzący rachunek bankowy o posiadaniu rachunków  w innych bankach. O otwarciu rachunku podmiot gospodarczy powiadamia Urząd Skarbowy i ZUS.

Rachunek  bankowy bieżący jest „umową” pomiędzy bankiem a klientem i jednocześnie dokumentem księgowym, który przedstawia operacje zachodzące pomiędzy klientem a bankiem w postaci zapisów:

• na obciążenie rachunku (debet), jeżeli klient jest dłużnikiem ;

• na uznanie rachunku (kredyt), jeżeli klient jest wierzycielem.

Rachunek bankowy jest równocześnie mechanizmem regulowania należności  poprzez rejestrację operacji. Operacja przeprowadzona przez rachunek wierzyciela uznana jest za uregulowaną. Rachunek bieżący służy do gromadzenia środków pieniężnych posiadacza rachunku i do przeprowadzenia rozliczeń pieniężnych. Obserwacja operacji    i stanów  na rachunku klienta jest jednym z elementów oceny jego stanu finansowego, płynności i procedury „poznaj swojego klienta”, będącej częścią programu przeciwdziałania praniu „brudnych' pieniędzy w banku.

Rachunek pomocniczy - służy on przeprowadzaniu określonych rozliczeń pieniężnych - operacje dokonywane na tym rachunku są do określonych celów. Umowa precyzuje te rozliczenia. Rachunek taki otwiera się w innym banku lub innym oddziale operacyjnym tego samego banku. Otwarcie rachunku nie wymaga zgody banku, w którym prowadzony jest rachunek bieżący. Przez rachunek pomocniczy mogą przepływać znaczne kwoty strumieni pieniężnych , ale przepływy te są ograniczone ustaleniami zawartymi w umowie. Umowa może przewidywać przekazanie salda tego rachunku na rachunek bieżący itp.

Rachunek lokat terminowych służy do przechowywania środków pieniężnych przez jego posiadacza na czas określony w umowie z bankiem zwykle jest to okres 1,2,3,6,12,24,36 miesięcy. Lokaty terminowe mogą być również przyjmowane na okresy indywidualne-negocjowane. Zasady funkcjonowania lokaty terminowej reguluje umowa i regulamin zwykle stanowiący jej integralną część. Dotyczy to np. automatycznego przedłużenia lokaty, możliwości dopłaty, kapitalizacji odsetek.

Lokaty przyjmowane są w dowolnej kwocie, a w zależności od charakteru produktu w kwotach standardowych lub ich wielokrotnościach. Rzadko występuje możliwość dopłaty do już funkcjonującego rachunku. Z wkładem terminowym prowadzone są natomiast na jednym rachunku lokaty z różnymi terminami, okresem wymagalności i oprocentowaniem.

Rachunki oszczędnościowe - wkłady oszczędnościowe

Prowadzone są dla osób fizycznych. Mogą być one również prowadzone dla szkolnych kas oszczędnościowych i pracowniczych kas zapomogowo-pożyczkowych. Rachunek oszczędnościowy służy potrzebom osobistym a nie zawodowym. Rachunki oszczędnościowe nie mogą być wykorzystywane przez ich posiadaczy do przeprowadzania rozliczeń pieniężnych związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej. Często jednak ten warunek jest przez ich właściciela nie postrzegany z uwagi na korzyści związane z wyższym oprocentowaniem niż w przypadku rachunku bieżącego, z brakiem opłat od niektórych operacji lub z działalnością w „szarej strefie”.

Rachunki oszczędnościowe mogą być rachunkami terminowymi o cechach jak opisane wyżej lub rachunkiem bieżącym, jak rachunek ROR.

Konto osobiste lub inaczej rachunek oszczędnościowo-rozliczeniowy (ROR)

Jest to szczególny typ umowy rachunku bankowego, tj. rachunku bieżącego dla osoby fizycznej. Konto takie zgodnie z nazwą służy do zaspokajania potrzeb osobistych jego właściciela - osoby fizycznej czyli klienta indywidualnego. Na koncie gromadzone są wpłaty, które muszą pochodzić z wynagrodzeń lub świadczeń emerytalno - rentowych przekazywanych przez zakłady pracy właściciela, jak również z innych tytułów. Zadeklarowanie stałych (systematycznych) wpłat na konto przez właściciela jest na ogół warunkiem jego otwarcia. Wypłaty odbywają się za pomocą czeków, które na podstawie porozumień o zastępczej obsłudze mogą być realizowane w innych bankach. Konto może być prowadzone jako wspólne dla kilku osób, nie tylko współmałżonków. Środki na ROR w Polsce są oprocentowane.

Właściciel konta może zlecić dokonywanie (regulowanie) płatności za czynsz, telefon, energię elektryczną, gaz itp. (tzw. zlecenia stałe). Klient może zadłużyć się w ciężar rachunku tzw. debet w ROR do określonej wysokości i na określony czas lub korzystać   z kredytu w rachunku bieżącym. Kredyt ten w okresie objętym umową jest odnawialny.   Na koncie ROR można też blokować określone kwoty tak, jak dla wkładów terminowych, w celu otrzymania wyższego oprocentowania.  Oprocentowanie ROR-ów winno być niskie, niższe niż inflacja, gdyż rachunek ten służy do przechowywania bieżących, podręcznych oszczędności, a nie do lokowania.

Zaleta tej formy oszczędzania polega na dołączaniu takich instrumentów jak karty płatnicze, bankomatowe, dokonywanie zleceń stałych. Odsetki na rachunkach ROR są zwykle kapitalizowane rocznie, niektóre banki dokonują kapitalizacji częściej. Rachunki ROR stały się przedmiotem rosnącej konkurencji pomiędzy bankami z uwagi na stały w zasadzie gwarantowany dopływ środków pieniężnych. Banki wzbogacają ofertę usług związanych z prowadzeniem, konkurują oprocentowaniem, opłatami, prowizjami czy warunkami utrzymywania debetu czy kredytu w rachunku bieżącym. Klienci oczekują natomiast regulowania płatności bez konieczności wystawania w kolejkach oraz są zainteresowani kartami płatniczymi związanymi z rachunkiem.

Na ogół mniejsza oferta dodatkowych usług, jak np. karty bankomatowe, informacja telefoniczna itp. Powoduje oferowanie wyższego oprocentowania.

Dla klienta kryteriami wyboru są:

• sieć oddziałów banku,

• akceptowalność czeku w innych bankach i urzędach pocztowych,

• posiadanie przez bank bankomatów,

możliwość zadłużania się w ROR i otrzymaniu kredytu w tym rachunku

PRODUKTY KREDYTOWE

Produkty kredytowe to produkty czynne, aktywne, to udzielane środki pieniężne. Zaliczamy do nich:

• kredyty złotowe, walutowe

• kredyty dla instytucji i osób prawnych i fizycznych

• czynności zabezpieczające zwrotność kredytu

• restrukturyzacja kredytów

• wydawanie gwarancji bankowych

• operacje lokacyjne.

W gospodarce rynkowej występują różnego rodzaju kredyty posiadające pewne szczególne cechy. Dzięki tym cechom można dokonać klasyfikacji w oparciu o różne kryteria. Do najczęściej stosowanych kryteriów przy podziale kredytów bankowych należą:

• okres kredytowania,

• metoda udzielania kredytu,

• przeznaczenie kredytu,

• waluta kredytu.

Dzieląc kredyty z punktu widzenia okresu kredytowania wyodrębnia się:

- kredyty krótkoterminowe, których okres spłaty wynosi do jednego roku.

- kredyty średnioterminowe, których okres spłaty wynosi od 1 roku do 3 lat.

- kredyty długoterminowe z terminem spłaty powyżej 3 lat.

Należy także pamiętać, że od okresu, na jaki udzielony jest kredyt zależy w pewnym stopniu jego oprocentowanie.

Z punktu widzenia metody udzielenia kredytu wyróżnia się:

• kredyt w rachunku bieżącym (otwartym) -kredyt ten umożliwia kredytobiorcy zadłużenie się w rachunku bieżącym do wysokości przyznanego kredytu, dzięki czemu posiadacz rachunku bieżącego może dysponować nie tylko środkami zgromadzonymi na tym rachunku, ale również może wystawiać zlecenia płatnicze przekraczające stan posiadanych środków do wysokości przyznanego limitu kredytowego.

W ramach kredytów w rachunku bieżącym rozróżnia się:

- kredyt otwarty ( in blanco ) jest udzielany na podstawie oddzielnej umowy, zawieranej na okres od kilku miesięcy do roku. Upoważnia on klienta do wystawiania dyspozycji płatniczych i zobowiązuje bank do zapłaty dokumentów płatniczych, których płatnikiem jest kredytobiorca. Za wszystkie dokumenty bank płaci do wysokości udzielonego w umowie limitu. Kredyt otwarty jest kredytem krótkoterminowym odnawialnym, tzn. po spłacie może być udzielony ponownie. Wywołuje powstanie salda debetowego rachunku bieżącego, co oznacza zadłużenie przedsiębiorstwa wobec banku. Spłata kredytu następuje automatycznie z wpływów na rachunek bieżący.

- kredyt kasowy ( płatniczy, przejściowy, krótkoterminowy ) upoważnia kredytobiorcę do pobrania z rachunku bieżącego kwoty przekraczającej pokrycie na tym rachunku. Kredyt jest udzielany w razie chwilowego braku gotówki w kasie, na okres od kilku do kilkunastu dni, i spłacany z najbliższych wpływów na rachunek bieżący kredytobiorcy. Kredyt płatniczy jest nieodnawialny, gdyż jego spłata nie powoduje możliwości ponownego wykorzystania. Wywołuje on przejściowe powstanie na rachunku bieżącym salda debetowego, które powinno być zlikwidowane w najbliższych dniach z bieżących wpływów. Kredyt kasowy łagodzi skutki nierównownomiernego wpływu należności bez potrzeby ubiegania się jednorazowo o przyznanie kredytu niezbędnego dla uregulowania bieżących zdolności.

• kredyt w rachunku kredytowym (pożyczkowym) - uruchamiany jest przez otwarcie dla kredytobiorcy specjalnego rachunku, na którym bank ewidencjonuje każdą wpłatę i spłatę kredytu. Kredytobiorca może mieć kilka rachunków kredytowych w zależności od liczby kredytów, z których korzysta, ponieważ każda z nich jest ewidencjonowano na oddzielnym rachunku. W Polsce występuje przeważnie ta forma kredytowania. Kredyty w rachunku kredytowym są krótko- lub średnioterminowe i mogą zostać udzielane jako:

- kredyt docelowy - przeznaczone na finansowanie jednej określonej transakcji, będąc kredytem nieodnawialnym

- kredyt na pokrycie wymagalnych zobowiązań - udzielany na okres kilku miesięcy w razie krótkotrwałych trudności płatniczych wywołanych przejściowym wzrostem stanu zobowiązań, zakłóceniami w sprzedaży itp. nie powinien być kredytem odnawialnym

- kredyt kasowy - udzielany w związku z chwilowym brakiem gotówki w kasie

- kredyt sezonowy - na finansowanie potrzeb z związku z przesunięciem wpływów i nakładów eksploatacyjnych spowodowanych specyfiką produktu lub świadczonych usług, np. kredyt na skup płodów rolnych, udzielany na okres do dwóch lat i nieodnawialny

- linie kredytowe - stanowiące kredyt finansujący wiele transakcji, których przedmiotem są sukcesywne i powtarzalne dostawy towarów czy świadczone na rzecz kredytobiorcy usługi, do wysokości określonego w umowie limitu kredytowego. Linia kredytowa jest udzielana bez określenia w umowie obowiązujących terminów i kwot wykorzystania kredytu w postaci transz i może mieć ona charakter kredytu odnawialnego, bądź nieodnawialnego.

Przyjmując jako kryterium podziału kredytów ich przeznaczenie wyodrębnia się:

• kredyty obrotowe, które przeznacza się na finansowanie bieżącej działalności gospodarczej i są to najczęściej kredyty krótkoterminowe,

• kredyty inwestycyjne, przeznaczone na finansowanie działalności rozwojowej, są to najczęściej kredyty średnio i długoterminowe.

• kredyty celowe, które udzielane są na cele określone w oddzielnych umowach kredytowych, często przybierają nazwy bliżej określające przedmiot kredytu np. kredyty sezonowe czy eksportowe. Są udzielane na ogół w rachunku kredytowym ale mogą również występować w rachunku bieżącym.

Kredyty można także dzielić z punktu widzenia waluty, w jakiej są one udzielone.

Przyjmując to kryterium podziału wyodrębnia się kredyty:

• kredyty złotowe, udzielane w walucie krajowej

• kredyty dewizowe (walutowe), udzielane w walucie obcej. Banki przeważnie uzależniają walutę kredytu od kraju, w którym mają być dokonywane płatności ze środków zaangażowanych przez banki.
  Kredyty dewizowe są to kredyty udzielane w walutach obcych: w dolarach USA, funtach brytyjskich czy EURO. Kredyty te mogą być udzielane przez polskie banki, które mają zezwolenie dewizowe oraz przez banki zagraniczne i inne zagraniczne instytucje finansowe. Zasady i warunki udzielania kredytów określone są w regulaminach i znacznie różnią się w poszczególnych bankach.
  Atrakcyjność kredytów dewizowych polega na relatywnie niższej stopie oprocentowania. Spłata kredytu i odsetek następuje w złotych lub dewizach, według kursu obowiązującego w dniu spłaty rat i odsetek, co oznacza, że kredytobiorca ponosi ryzyko różnic kursowych.

Inną formą kredytów są kredyty wekslowe - wśród nich można wyróżnić kredyty dyskontowe i akceptacyjne.

• kredyt dyskontowy jest udzielany w formie wykupu ( dyskonta ) weksli przez bank przed terminem ich płatności. Bank przyjmując weksel do dyskonta udziela kredytobiorcy kredytu, który jest spłacany nie przez kredytobiorcę, ale przez głównego dłużnika wekslowego. Dopiero, jeżeli główny dłużnik wekslowy weksli nie wykupi, bank domaga się spłaty kredytu przez osobę, która złożyła weksel do dyskonta (kredytobiorcę). Zgodnie z umową, bank może udzielić kredytu dyskontowego w odniesieniu do każdego złożonego do dyskonta weksla lub w postaci linii dyskontowej, określając górną granicę linii dyskontowej, do wysokości, którego będą przyjmowane w określonym w umowie okresie weksla do dyskonta.

Banki przyjmują do dyskonta przede wszystkim tzw. weksle handlowe, czyli wynikające z działalności gospodarczej. Przeciwieństwem weksla handlowego jest weksel finansowy, wnikający np. z udzielonej pożyczki pieniężnej.

Polskie banki stosują zasady dyskonta weksli, ujęte ich wewnętrznymi regulaminami. Zazwyczaj bank przyjmuje do dyskonta wyłącznie weksle pochodzące z dokonanych operacji gospodarczych, jeśli termin zapłaty przypada nie wcześniej niż po 15 dniach od daty ich złożenia w banku i nie później niż do 3 miesięcy. W przypadku znanych klientów banki przyjmują weksle na dłuższe okresy, ale nie przekraczające 6 miesięcy.

kredyt dyskontowy= suma wekslowa - kwota dyskontowa - prowizja naliczana przez bank

kwota dyskontowa = (suma wekslowa x stopa dyskontowa w skali roku x liczba dni do płatności weksla ) / 100 x 365 dni

(Rys.)

• kredyt akceptacyjny- jego udzielenie wiąże się z operacjami wekslowymi. Bank akceptując weksel jest zobowiązany do jego wykupienia w terminie płatności, niezależnie od tego, czy wystawca dostarczy na czas odpowiednie środki. W razie ich braku zostaje udzielony klientowi kredyt akceptacyjny. Podstawę uzyskania akceptu bankowego weksla trasowanego na bank i ewentualnego korzystania z kredytu akceptacyjnego stanowi umowa, w której klient zleca bankowi akceptowanie weksli, a bank przyjmuje zlecenie.

Kredyt akceptacyjny występuje w doraźnych transakcjach lub w postaci linii kredytu akceptacyjnego.

Linia kredytu akceptacyjnego jest limitem kredytowym przyznanym kredytobiorcy. Może on być udzielony jako kredyt odnawialny lub nieodnawialny.

(Rys.)

Do operacji kredytowych zaliczamy również awalizowanie weksli przez banki.

Awal jest poręczeniem udzielanym za osobę zobowiązaną wekslowo. Banki krajowe oferują udzielanie awali na wekslach akceptowanych przez przedsiębiorstwa krajowe lub na ich wekslach własnych. Awal jest udzielany na zlecenie przedsiębiorstwa, które równocześnie powinno zwierać upoważnienie banku do obciążenia rachunku zleceniodawcy, gdyby weksla nie wykupiono w terminie, bank może także udzielić mu kredytu awalowego. Zapłaty awalizowanego weksla dokonuje się w terminie jego płatności.

Według prawnej formy zabezpieczenia kredyty dzieli się na: lombardowe, hipoteczne i inne.

• kredytu lombardowego banki udzielają jednostkom gospodarczym pod zastaw lub zabezpieczenie papierów, towarów i przedmiotów wartościowych. Cechą tego kredytu jest posiadanie przez bank przedmiotu zastawu, choć właścicielem jego jest nadal kredytobiorca. Banki nie dysponujące magazynami do przechowywania zastawionych towarów, mogą udzielać kredytu lombardowego pod ich zastaw reprezentowany warrantem, będącym szczególnym dowodem składowym. Maksymalna wielkość tego kredytu nie przekracza wartości zastawu.

• kredyt hipoteczny jest kredytem średnio- lub długoterminowym na cele inwestycyjne. Hipoteczne zabezpieczenie zwrotności kredytu wiąże gwarancję jego spłaty z określoną nieruchomością. Jest to forma kredytu wygodna dla banku, gdyż pozwala mu na zaspokojenie roszczeń w tej nieruchomości mimo zmiany właściciela i zapewnia bankowi pierwszeństwo przed wierzycielami kolejnych właścicieli nieruchomości.
  Ustanowienie hipoteki następuje przez wpis do księgi wieczystej nieruchomości w sądzie rejonowym. Przeszkodą w udzieleniu kredytu zabezpieczonego hipotecznie jest wysoka odpłatność za wpisanie kwoty zobowiązania hipotecznego ( 3,2% kwoty zobowiązania ).
  Banki nie mogą udzielić kredytu hipotecznego przedsiębiorstwom państwowym i innym państwowym osobom prawnym oraz spółkom z udziałem skarbu państwa przewyższającego 50% kapitału założycielskiego, nie może bowiem obciążać nieruchomości stanowiących własność skarbu państwa.

Banki mogą żądać od kredytobiorcy ustanowienia hipoteki: zwykłej, kaucyjnej lub przymusowej oraz łącznej i ustawowej.

• hipoteka zwykła znajduje zastosowanie do już udzielonych kredytów, a wniosek o wpis do tej hipoteki powinien udokumentować wysokość udzielonego kredytu i oprocentowania, a także warunków spłaty.

• hipoteka kaucyjna może zabezpieczać spłatę określonych kredytów, ale o nie ustalonej wysokości, a także kredytów, które będą udzielone przez bank w przyszłości

• hipoteka przymusowa bank może żądać od kredytobiorcy, będącego właścicielem danej nieruchomości, jeśli ten nie spłaci kredytu w terminie.

• hipoteka łączna, która zabezpiecza jedną wierzytelnośc jednocześnie na kilku nieruchomościach.

• hipoteka ustawowa, służąca zabezpieczeniu wierzytelności państwowych. Nie wymaga ona wpisania do księgi wieczystej i przysługuje jej pierwszeństwo egzekucyjne przed wszystkimi innymi hipotekami.

Leasing

Leasing jest alternatywną wobec kredytu formą finansowania i polega na dostarczeniu przez leasingodawcę leasingobiorcy ustalonego umownie wyposażenia, urządzeń, budynków itp. Leasingobiorca zobowiązuje się do płacenia określonej opłaty leasingowej rozłożonej na raty. Właścicielem przedmiotu umowy leasingowej jest leasingodawca, ale strony mogą przewidzieć w umowie przeniesienie na leasingobiorcę.

Transakcje leasingowe mogą występować w różnych formach, przy różnym zaangażowaniu banku:

• w leasingu bezpośrednim producent bezpośrednio oddaje swoje wyroby w użytkowanie przedsiębiorstwom.

• leasing pośredni polega na tym, że między producentem a użytkownikiem pojawia się pośrednik w postaci przedsiębiorstwa leasingowego, który finansuje przekazanie uzytkownikowi przedmiotu leasingu

Zależnie od treści umowy leasingowej rozróżnia się:

• leasing finansowy- jego umowa zawierana jest na okres kilku lat, a po jej upływie przedmiot leasingu przechodzi na własnośc leasingobiorcy.

umowy leasingu operacyjnego zawierane są na krótsze okresy, a przedmiot leasingu nie przechodzi po upływie umownego okresu na własnośc leasingobiorcy.

Zabezpieczenia leasingu:

1) osobiste:

- poręczenie wg prawa cywilnego (żyrant)

- gwarancja

- cesja wierzytelności (przelew wierzytelności)

- przystąpienie do długu

- pełnomocnictwo

- przejęcie długu

- weksel

- poręczenie wekslowe (awal)

2) rzeczowe:

- zastaw ogólny

- sądowy zastaw rejestrowy

- przewłaszczenie na zabezpieczenie

- kaucja

- blokada środków na rachunku bankowym

- hipoteka

• - zastaw na prawach.

Faktoring

Faktoring jest czynną operacją bankową, która w odniesieniu do przedsiębiorstw może zastępować inkaso dokumentów handlowych.

Faktoring jest formą krótkoterminowego finansowania faktoranta (przedsiębiorstwa) przez nabycie przez faktora (bank) jego wierzytelności. Bank będący faktorem wykonuje na rzecz klienta (faktoranta) trzy funkcje:

- funkcję finansowania

- przejęcie ryzyka

- funkcję usługową.

Formy faktoringu:

• bez prawa regresu- faktor przyjmuje na siebie pełne ryzyko niewypłacalności dłużnika,

• z prawem do regresu- faktor może żądać od faktoranta zwrotu udzielonej zaliczki, jeżeli dłużnik nie ureguluje zobowiązania.

PRODUKTY ROZLICZENIOWE

Dzielimy je na:

• operacje bezgotówkowe

• czek

• weksel

• akredytywa

• rozliczenia kompensacyjne

• karty płatnicze

• operacje gotówkowe

• czeki gotówkowe

• operacje kasowe

• działalność kas bankowych i dewizowych

• operacje rozliczeniowe

• operacje kursowe

• operacje dewizowe

• operacje bezdewizowe

USŁUGI DORADCZE BANKU

Zaliczymy do nich:

• poradnictwo w zakresie kursów walut

• doradztwo w różnych sprawach.

ĆW. VI

TRANSAKCJE POZABILANSOWE W BANKU

FORWARDS

FORWARD RATE AGREEMENT (FRA) - polega na uzgodnieniu między dwoma partnerami (np. bankami A i B) stałej stopy procentowej od określonej wartości. Oczekiwania partnerów, co do wysokości stopy procentowej są przeciwstawne. W uzgodnionym terminie następuje zestawienie ustalonej w umowie FRA stopy procentowej z uzgodnioną w umowie stopą relatywna (bazowa), np. libor. Jeżeli libor jest większy niż stopa procentowa uzgodniona w FRA, kupiec FRA (bank B) musi wyrównać bankowi A różnicę między obiema stopami procentowymi. I odwrotnie, jeżeli libor znajduje się poniżej stopy procentowej ustalonej w FRA, to sprzedawca (bank A) będzie zobowiązany do wyrównania różnicy.

Umowy FRA są zawierane na ogół na okres jednego roku i umożliwiają z jednej strony zabezpieczenie się przed wzrastającą stopą procentową, z drugiej zaś - zabezpieczają wkłady przed spadkiem stopy procentowej.

W porównaniu z futures czy options FRA ma te wyższość, że w trakcie jej trwania nie występuje konieczność wpłaty zabezpieczenia (jak w przypadku futures) czy opłacenia ceny (jak w przypadku options).

Przy stosowaniu FRA korzystający z tej umowy nie ponosi żadnych kosztów. Zobowiązuje się on do utrzymywania stałej stopy procentowej i wprowadzenia ewentualnych różnic. Natomiast umowy futures i options mogą być sprzedawane i w każdej chwili skompensowane przez przeciwstawną umowę.

Obligacje options są to emitowane przez przedsiębiorstwa lub banki papiery wartościowe o stałym oprocentowaniu, które dają prawo do zakupu od tego samego remitenta w określonym czasie akcji wg ustalonego kursu. Okres ich ważności wynosi 3-10 lat. Dla emitentów te papiery są czymś pośrednim między własnym i obcym finansowaniem kapitałowym oraz stanowią wygodniejsze (tańsze) rozwiązanie w porównaniu z kredytem bankowym.

Obligacje options są formą pośrednią między typowymi obligacjami i akcjami. Mają one z jednej strony stałe oprocentowanie, a z drugiej strony - korzystają z ewentualnie wyższego kursu akcji przy sprzedaży. Operacje tymi obligacjami służą poważnemu ograniczeniu ryzyka.

Commercial papers - papiery wartościowe emitowane przez przedsiębiorstwa, a zakupywane głównie przez banki. Papiery te są przedmiotem obrotu na giełdzie. Prawo do ich emisji mają z zasady tylko te przedsiębiorstwa, które są notowane na giełdzie. Oprocentowanie tych papierów jest zmienne, związane z określoną bazą (np. libor + prowizja). Pośrednictwo banków nie jest w tym przypadku konieczne. Transformacja może następować bezpośrednio między emitentem a inwestorem na giełdzie.

SWAPS

SWAP- to operacja składająca się z dwóch czynności: kupna lub sprzedaży waluty bądź innych wartości na rynku dnia transakcji oraz ich kupna lub sprzedaży na rynku terminowym. Wyróżniamy 2 formy tych operacji:

• Currency swap (swap walutowy) - jest operacją, w której kontrahenci wymieniają należności i zobowiązania w różnych walutach, w połączeniu z transakcją procentową.

• Intereset rate swap - umowa ta ma na celu zmianę zobowiązań o oprocentowaniu stałym lub zmiennym na umowę o ustalonym nominale na określony czas. W uzgodnionych terminach następują wypłaty wyrównawcze w wysokości różnicy między stała i zmienną stopą procentową.

Dzięki operacjom typu swap można na dogodnych warunkach ustalić zobowiązania i należności na innej bazie procentowej i walutowej. Operacje te chronią przede wszystkim przed ryzykiem stopy procentowej.

FUTURES

FUTURE - to zobowiązanie uczestnika operacji do kupienia lub sprzedaży w określonym terminie towaru czy papieru wartościowego o określonej jakości i ilości, wg aktualnej ceny giełdowej. Zobowiązania te są wykorzystywane na giełdzie terminowej w formie standaryzowanego kontraktu. Transakcje finansowe futures dokonywane są w drodze otwartego przetargu. W celu rejestracji tych operacji, do której są zobowiązani uczestnicy transakcji, działają izby rozrachunkowe, które spełniają następujące funkcje:

• gwarantują przeprowadzenie każdej zarejestrowanej transakcji

• przejmują na siebie ryzyko wykonania tej operacji

• codziennie rozliczają każdą zarejestrowaną transakcję;

• dokonują uzupełnienia depozytu w celu zachowania jego relacji do bieżącej wartości kontraktu.

U podstaw kupna lub sprzedaży futures leżą następujące motywy:

• spekulacyjny (nadzieja na wzrost lub spadek kursu wartości bazowej);

• chęć zabezpieczenia się przed zmiana cen:

• chęć zapewnienia sobie korzystnego kursu kupna.

Hedging na rynku futures polega na zajmowaniu w kontrakcie future pozycji przeciwstawnej do tej, którą będziemy mieć w przyszłości. Jeżeli będziemy pożyczkodawcą, (czyli będziemy kupować papiery wartościowe: pozycja krótka), to musimy ustawić się w pozycji długiej (zakup kontraktu future). Gdy będziemy pożyczkobiorcą (sprzedaż papieru - pozycja długa), to musimy sprzedać kontrakt future (pozycja krótka). Praktycznie polega to na tym, że jeśli obawiamy się wzrostu stóp procentowych, to w kontrakcie future ustawiamy się w takiej pozycji, na której zarobimy, jeśli stopy procentowe wzrosną (sprzedajemy kontrakt). Jeśli natomiast obawiamy się spadku, to w kontrakcie future ustawiamy się w pozycji przynoszącej zysk w razie spadku stóp procentowych (kupujemy kontrakt).

OPTIONS

OPTION - posiadacz umowy tego typu ma prawo, ale nie jest zobowiązany, sprzedać lub kupić daną wartość po określonym kursie w ramach ustalonego czasu, w ustalonym terminie. Za to prawo kupna płaci sprzedawcy nie podlegającą zwrotowi ceną opcji. Sprzedawca opcji podejmuje zobowiązanie przekazania lub przejęcia ustalonej wartości opcji w określonym terminie.

Należy rozróżnić opcje rejestrowane na giełdzie i opcje nie rejestrowane. Opcje notowane na giełdzie są dokonywane w formie standaryzowanych kontraktów. W każdym kontrakcie jest ustalona wartość nominalna, która zostanie przekazana przy działaniu calls (zobowiązanie do kupna) albo puts (zobowiązanie do sprzedaży). Dla call i puts codziennie na giełdzie są ustalane ceny opcji dla różnych cen bazowych i różnego czasu.

Przy każdej sprzedaży lub kupnie kontraktu zarejestrowanego na giełdzie jako partner występuje placówka clearingowa. Gwarantuje ona wykonanie kontraktu i zwalnia kontrahentów od badania wiarygodności partnerów, a jednocześnie może skompensować każdą pozycję call i put przed terminem umowy poprzez zastawienie przeciwstawnych umów.

Dzięki opcjom ich właściciele mogą nie tylko spekulować na giełdzie, ale przede wszystkim mogą lepiej zabezpieczyć się przed ryzykiem procentowym.

Możliwości wykorzystania opcji i futures są właściwie takie same, ale istnieją między nimi różnice. Najważniejsza z nich to ta, że przy futures strony są zobowiązane do realizacji kontraktu. Natomiast posiadacz opcji ma prawo wyboru: może, ale nie musi, wykorzystać opcji. Oba instrumenty różnią się także zakresem potencjalnego ryzyka. Podczas gdy maksymalna strata przy opcji ogranicza się do ceny opcji, to przy kupnie lub sprzedaży futures jest ona nieograniczona. Jeżeli chodzi jednak o zysk, to przy futures może on być wyższy, ponieważ zysk przy opcji jest pomniejszony o cenę zakupionej opcji.

1

---