Parafilia, zaburzenie preferencji seksualnych (dawniej: dewiacja seksualna, zboczenie seksualne) to rodzaj zaburzenia na tle seksualnym, w którym wystąpienie pełnej satysfakcji seksualnej uzależnione jest od pojawienia się specyficznych przedmiotów, rytuałów czy sytuacji.

Każdy człowiek, w ramach różnic indywidualnych, posiada odmienne preferencje seksualne. O patologii możemy mówić wtedy, gdy udział określonych przedmiotów lub czynności jest konieczny do osiągnięcia pełnej satysfakcji seksualnej. Zdarza się, że powyższe czynniki są absolutnie konieczne do uzyskania podniecenia i orgazmu. W niektórych przypadkach parafilie mają charakter kompulsywny: realizowanie popędu seksualnego może odbywać się nawet dziesięć razy dziennie. Posiadanie niezwykłych, rzadkich preferencji seksualnych nie należy traktować jako patologii - o stanie parafilii mówimy dopiero wtedy, gdy preferencje uniemożliwiają zdolność utrzymania afektywno-emocjonalnego związku z drugą osobą.

Osoby cierpiące na parafilie mogą nie odczuwać potrzeby zmiany swoich preferencji. Chęć zmiany pojawia się najczęściej, gdy parafilia staje się uciążliwa lub niszczy związek z drugą osobą. Dzieje się tak zwłaszcza wtedy, gdy partnerzy tych osób uświadamiają sobie, że pełnią w związku rolę rekwizytu niezbędnego lub ułatwiającego realizację potrzeb seksualnych. Jednocześnie, osoby dotknięte parafilią często mają poczucie winy z powodu swoich preferencji, które uważają za niemoralne czy wręcz obrzydliwe. Wiele z nich popada w depresję.

Parafilie ograniczają zachowania seksualne, jeżeli występuje:

• niedojrzałość seksualna,

• brak obustronnej akceptacji,

• brak dążenia do zaspokojenia obu partnerów,

• zagrożenie zdrowia.

Normy seksuologiczne dotyczą także kontekstu sytuacyjnego, układu partnerskiego, a także kontekstu kulturowego.

Najczęściej parafilie dzieli się w zależności od konieczności osiągania satysfakcji seksualnej w zakresie obiektu i w zakresie sposobu realizacji oraz na nietypowe odchylenia.

Obecnie, parafilie dzieli się na trzy kategorie:

• takie, w których do stymulacji seksualnej konieczna jest obecność przedmiotów nieosobowych (fetysze, w tym fetyszyzm transwestycyjny),

• takie, w których osiągnięcie satysfakcji seksualnej uzależnione jest od obecności sytuacji związanych z cierpieniem i upokarzaniem (sadyzm, masochizm),

• takie, w których koniecznym do podniecenia seksualnego elementem jest obecność niedobrowolnych partnerów (ekshibicjonizm, voyeuryzm, skatologia telefoniczna itp).

Klasyfikacja DSM-IV

W międzynarodowej klasyfikacji zaburzeń psychicznych DSM-IV wyróżniono osiem parafilii specyficznych:

kod	nazwa	warunkiem osiągnięcia satysfakcji seksualnej jest:
302.4	ekshibicjonizm	pokazywanie swoich genitaliów obcym osobom
302.81	fetyszyzm	kontakt z fetyszem
302.89	frotteryzm	ocieranie się o obce osoby
302.2	pedofilia	kontakt z dziećmi
302.83	masochizm seksualny	bycie upokarzanym podczas aktów seksualnych
302.84	sadyzm seksualny	zadawanie cierpienia innym osobom
302.3	fetyszyzm transwestycyjny	przebieranie się za osobę odmiennej płci
302.82	voyeuryzm	podglądanie innych osób, gdy ci są nadzy
302.9	parafilia niespecyficzna	inne

Klasyfikacja ICD-10

kod	nazwa	warunkiem osiągnięcia satysfakcji seksualnej jest:
F65.0	fetyszyzm	kontakt z fetyszem
F65.1	transwestytyzm fetyszystyczny	przebieranie się w stroje płci przeciwnej
F65.2	ekshibicjonizm	pokazywanie swoich genitaliów obcym osobom
F65.3	voyeuryzm	podglądanie innych osób, gdy ci są nadzy
F65.4	pedofilia	kontakt z dziećmi
F65.5	sadomasochizm	obecność cierpienia i przemocy podczas aktów seksualnych
F65.6	złożona parafilia	różne obiekty lub czynności
F65.8	inne parafilie	inne
F65.9	parafilia nieokreślona	nieokreślone elementy

Parafilie niespecyficzne

Istnieje także wiele rzadkich typów parafilii "niespecyficznych", które nie zostały wymienione w klasyfikacjach lecz obecne są w literaturze:

nazwa	warunkiem osiągnięcia satysfakcji seksualnej jest:
skatologia telefoniczna	prowadzenie obscenicznych rozmów przez telefon
nekrofilia	kontakt ze zwłokami
autogynofilia	wyobrażanie sobie, że jest się kobietą
asfiksja autoerotyczna	ograniczanie sobie dostępu tlenu (duszenie się)
efebofilia	kontakt z mężczyznami w późnym wieku dojrzewania
nimfofilia	kontakt z kobietami we wczesnym wieku dojrzewania
partenofilia	kontakt wyłącznie z osobami, które nie przeszły jeszcze inicjacji seksualnej
gerontofilia	kontakt z osobami w zaawansowanym wieku
zoofilia	kontakt ze zwierzętami
abasiofilia	kontakt z osobami z dysfunkcjami narządów ruchu

Wiele osób dotkniętych parafiliami jest w stanie wskazać genezę swoich preferencji, wynikają one bowiem często z kojarzenia danego bodźca z satysfakcją seksualną. Zdaniem niektórych badaczy, tego typu wyjaśnienia mogą być jedynie świadomościową racjonalizacją faktycznego źródła. Rzeczywista przyczyna zróżnicowania preferencji leży głębiej i pozostaje w dużym stopniu nieznana.
Informacje, które są w posiadaniu uczonych pokazują, że zdecydowana większość parafilii dotyczy mężczyzn. Badacze wyjaśniają ten fakt koncentracją mężczyzn na wizualnych bodźcach seksualnych. Jeżeli mężczyzn łatwiej stymulują fizyczne bodźce, to zdaniem uczonych, łatwiej będą zachodzić procesy kojarzenia bodźców seksualnych z neutralnymi. Zgodnie z mechanizmami warunkowania, neutralne bodźce zaczną w ten sposób wywoływać podniecenie seksualne. U kobiet procesy te zachodziłyby mniej sprawnie, ponieważ w ich przypadku bardzo istotnym czynnikiem wyzwalającym stymulację seksualną jest kontekst emocjonalny, niezależny od bodźców czysto fizycznych - wizualnych.
Powyższa koncepcja wyjaśnia też fakt, że wiele osób dotkniętych parafilią wykazuje kilka typów parafilii na raz. W ich przypadku kojarzenie bodźców neutralnych z seksualnymi zachodziło bardzo szybko na różnych płaszczyznach.
Wiele osób dotkniętych parafiliami nie uważa swego stanu za patologiczny i nie odczuwa potrzeby zmiany swoich preferencji. Najczęściej są one do tego zmuszane przez władze dopiero, gdy trafią do więzienia w związku z przestępstwami na tle seksualnym. To sprawia, że parafilie nie są zaburzeniami w pełni zbadanymi i nie posiadamy o nich tak dużej wiedzy jak o innych typach problemów zdrowotnych.
Istotnym elementem w redukowaniu niekorzystnych zachowań seksualnych są techniki stosowane w terapii awersyjnej. Wykorzystuje się w niej mechanizmy warunkowania, polegające na kojarzeniu ze sobą odpowiednich bodźców. W trakcie terapii, prosi się pacjenta, by wyobraził sobie sytuację, która wywołuje u niego podniecenie seksualne. Następnie pacjent ma za zadanie wyobrazić sobie sytuacje przykre, wywołujące reakcję awersyjną. Jednocześnie, celem dostarczenia dodatkowych nieprzyjemnych bodźców, w powietrzu zaczyna unosić się przykry zapach uwalniany przez specjalne urządzenie. Wykorzystując w ten sposób mechanizmy warunkowania, wytwarza się u pacjentów niechęć do niekorzystnych zachowań. Jednocześnie, terapia awersyjna uzupełniana jest przez terapię poznawczą i trening umiejętności społecznych.
Na ocenę danego zachowania jako patologicznego często wpływ mają czynniki ideologiczne i kulturowe. Przykładem może być homoseksualizm, który wykreślono w 1973 r. z klasyfikacji zaburzeń psychicznych DSM, stwierdzając, że umieszczenie go w klasyfikacji bazowało nie na rzetelnych badaniach naukowych, lecz na uprzedzeniach wynikających z wpływów ideologiczno-religijnych. Mimo tego w przekonaniu wschodnio-europejskich pozycji naukowych nadal widniał na liście perwersji.
Dawniej, na określenie zaburzeń preferencji seksualnych, używano takich pojęć jak "zboczenie" i "dewiacja" - obecnie nie używa się ich ze względów etycznych (są obraźliwe).

---