Mariola Antoszewska - Klapa

NARKOMANIA WŚRÓD DZIECI I MŁODZIEŻY

Spis treści

Wstęp ......................................................................

Rozdział I.

1. Narkomania. .....................................................

1. Istota narkomanii. ..............................................

2. Narkomania, a prawo. .........................................

3. Klasyfikacja narkotyków. ....................................

2. Przyczyny Narkomanii. ............................................

3. Uzależnianie się. ..................................................

Rozdział II.

Metodologiczne założenia badań. .......................

1. Problemy badawcze i hipotezy robocze. ..................

2. Metody i techniki badawcze. ..................................

Rozdział III.

Przejawy, rozmiary i niektóre uwarunkowania narkomanii wśród dzieci i młodzieży w powiecie Gnieźnieńskim w świetle badań własnych. .........

1. Przejawy i niektóre uwarunkowania zjawiska narkomanii doświadczanych przez badaną młodzież w powiecie gnieźnieńskim. ......................................

2. Społeczne aspekty narkomanii w powiecie gnieźnieńskim wynikające z przeprowadzonych badań. ...........

Podsumowanie . .........................................................

Bibliografia....................................................................

Aneksy..........................................................................

Spis tabel ....................................................................

Spis wykresów............................................................

WSTĘP

Zgodnie z tytułem, tematem niniejszej pracy jest istnienie zjawiska narkomanii wśród dzieci i młodzieży. Celem jej jest ukazanie problemu narkomani w Polsce, jej przyczyny, oraz jaki wpływ mają narkotyki na organizm człowieka.

Środki odurzające były przyjmowane przez ludzi już od zamierzchłych czasów. Nigdy wcześniej, nie obserwowano tak masowego, jak dziś przyjmowania narkotyków. Narkomania, czyli uzależnienie od narkotyków to choroba, która zagraża coraz większej liczbie ludzi. Jest postępująca, ciężka, śmiertelna i zbiera coraz większe żniwo...

Na narkotykowej mapie Polski, już dawno nie ma białych plam, choć narkomania jest uważana głównie za miejski problem. Istotą narkomanii jest fizyczne i psychiczne uzależnienie od różnego rodzaju środków zmieniających świadomość. Od lat 90-tych zjawisko to narasta. Polska scena narkotykowa upodobniła się do zachodnioeuropejskiej.

Przestała obowiązywać opinia, że narkomania dotyczy wyłącznie rodzin rozbitych, biednych, czy też z tzw. marginesu. Środki odurzające zażywa młodzież z rodzin nauczycieli, lekarzy, adwokatów, znanych polityków i artystów, choć fakt ten jest skrywany, a także zamożni studenci, młodzi biznesmeni, czy też artyści. Z problemem uzależnienia od narkotyków borykają się nie tylko osoby bezpośrednio nim dotknięte, ale także rodzina, partnerzy i przyjaciele, którzy przeżywają stan przygnębienia, lęku stresu, rozczarowań i bezradności.

Nie można jednoznacznie określić przyczyn powstawania tego zjawiska, jak i rzeczywistych rozmiarów narkomanii. Wiadomo jednak, że wzrasta liczba osób uzależnionych, jak i nielegalnych laboratoriów produkujących środki odurzające. Źródłami informacji o tym zjawisku są statystyki: służby zdrowia, policyjne, MEN-u, ale dotyczą one przypadków, w których udzielono pomocy, miała miejsce interwencja policji, czy też przypadkowo ujawniono fakty. Codziennie w Polsce umierają młodzi narkomani. Narkomania zbierająca coraz obfitsze plony jest z całą pewnością chorobą, którą można i trzeba leczyć oraz, której nie wolno się poddać odbierając sobie szansę na normalne życie.

Statystyki policyjne i dane Instytutu Psychiatrii i Neurologii podają, że największe zagrożenie narkomanią występuje wśród uczniów szkół zasadniczych i liceów oraz najstarszych klas szkół podstawowych.

W części pierwszej pracy przedstawiłam na podstawie literatury przyczyny narkomanii, jej wpływ na organizm, etapy uzależnień i jak rozpoznać, że człowiek zażywa narkotyki.

Część druga - metodologiczna, to odpowiedzi na podstawie ankiety, które rodzaje narkotyków młodzież najczęściej zażywa, co ich skłoniło do tego kroku oraz gdzie najczęściej się z nimi spotykali. Ankietę przeprowadziłam wśród młodzieży: uczącej się (szkoły podstawowe, szkoły zawodowe i średnie), studiującej i pracującej powiatu Gniezno oraz wśród pacjentów Państwowego Szpitala dla Psychicznie i Nerwowo Chorych w Gnieźnie.

W ostatnim rozdziale przedstawiłam polemikę na temat jak ustrzec młodzież przed tą straszną plagą - dżumą przełomu XX i XXI wieku.

Rozdział I.

1. NARKOMANIA

1. Istota narkomanii

Coraz częściej spotykamy się w prasie i literaturze z różnymi określeniami dotyczącymi tego samego zjawiska: narkomania, lekomania, toksykomania. Środki wywołujące to zjawisko noszą miano: narkotyków, leków psychotropowych, środków odurzających. Aby dokładnie móc zrozumieć istotę narkomanii, należy zapoznać się z obowiązującą terminologią.

W starożytnej Grecji i Rzymie słowa: „narke", „narcosis", „narcoticus", oznaczały „odurzenie", „oszołomienie", "odurzający" i określano nimi warunki, okoliczności lub środki wywołujące taki stan. Mimo że termin ten był już znany od tak dawna, to wszedł dopiero w życie na początku naszego stulecia.

W 1965 roku Światowa Organizacja Zdrowia powołała Komitet, który podzielił zjawisko nadużywania środków na dwie grupy: toksykomanię i lekomanię, które charakteryzuje się jako skłonność do nadużywania substancji mających określony wpływ na psychikę człowieka. Wyróżnia się następujące formy tego zjawiska:

• skłonność do nadużywania narkotyków - narkomanię - narkoman pragnie stałego zażywania leku, dąży do zwiększenia dawek, uzależnia się psychicznie i fizycznie, a skutki zażywania są szkodliwe dla jednostki i otoczenia;

• skłonność do nadużywania leków - lekomanię - niepohamowane i niekontrolowane nadużywanie leków;

• skłonność do nadużywania używek szkodliwych dla zdrowia.

Marek Kotański twórca Młodzieżowego Ruchu na Rzecz Przeciwdziałania Narkomanii "MONAR" definiuje narkomanię następująco: „stan duszy i ciała człowieka, który nie potrafi żyć we współczesnym świecie wymagającym bezwzględnego przystosowania się do napięć, konfliktów, szczurzego wyścigu, którego upragnionym końcem ma być za wszelką cenę sukces".

Istota narkomanii to:

a) każda substancja pochodzenia naturalnego lub syntetycznego, której działanie na organizm ludzki przejawia się w zmianie jakości odbieranych przez ten organizm wrażeń zmysłowych oraz zmianie samego zachowania się organizmu;

b) uczucie wywołane w wyniku zażycia środka narkotycznego, w którym znikają wszelkie przykre odczucia, napięcie psychiczne, zmartwienia, obawy, lęki, a następuje uczucie odprężenia i zadowolenia. Uczuciu błogostanu towarzyszy pobudzenie lub przyhamowanie. Pobudzenie powoduje wrażenie świeżości, lekkości, dużej sprawności fizycznej, jasności umysłu, chęci do działania z poczuciem zdolności i niebywałych osiągnięć twórczych. Przyhamowanie jest odczuwane jako zupełna niewrażliwość na wszelkie trudy i przeciwieństwa;

c) niepohamowane pragnienie zażywania danego środka powodującego uspokojenie lub stan euforii. Trwałość i nasilenie psychicznej zależności zależy w dużym stopniu od osobowości, charakteru i psychiki;

d) brak danego środka we krwi, co powoduje zaburzenie w przemianie komórkowej i czynnościach różnych narządów. W celu usunięcia tych objawów, konieczne staje się podanie dawki środka uzależniającego.

e) zespół następujących objawów: ziewanie, kichanie, łzawienie, ślinotok, katar, kaszel, czkawka, dreszcze, obfite poty, ociężałość, bezsenność, ból głowy, nudności, wymioty, biegunka, bóle mięśniowe, drętwienie kończyn, pobudzenie ruchowe, niepokój psychiczny, lęk, rozpacz, przyspieszony oddech, wzrost ciśnienia tętniczego krwi. Nasilenie tych objawów wzrasta z okresem niepodawania środków uzależniających.

6. zjawisko zwiększania odporności organizmu na dany środek, w wyniku czego w celu uzyskania tych samych wyników działania, zachodzi konieczność przyjmowania coraz większych dawek.

1. Narkomania, a prawo.

Każda substancja pochodzenia naturalnego lub syntetycznego działająca na ośrodkowy układ nerwowy, określona w wykazie stanowiącym załącznik do ustawy z dnia 24 kwietnia 1997 r. O przeciwdziałaniu narkomanii (Dz. U. Z dnia 14 lipca 1997 r. Nr 75, poz. 468) 

1. środki odurzające załącznik nr 2 

2. substancje psychotropowe załącznik nr 3 

3. środek zastępczy - substancja w każdym stanie fizycznym, która jest trucizną lub środkiem szkodliwym, używana zamiast lub w takich samych celach niemedycznych jak środek odurzający lub substancja psychotropowa.

Ustawa ta wprowadza między innymi następujące uregulowania:

1. Nielegalne posiadanie narkotyków jest karalne, zagrożone karą do 5 lat więzienia i grzywną.

2. Produkcja środków odurzających jest zagrożona karą od 6 miesięcy do 10 lat więzienia i grzywną.

3. Za handel narkotykami grozi kara pozbawienia wolności od 1 roku do 10 lat więzienia i grzywny.

4. Udzielanie środków odurzających małoletnim lub nakłanianie do użycia jest karalne (do 5 lat więzienia).

17 listopada 2000r prezydent R.P. podpisał nowelizację Ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii, w której znalazły się uregulowania dające podstawę do karania nawet za posiadanie niewielkiej ilości narkotyków na tzw. „potrzeby własne”.

2. Klasyfikacja narkotyków.

1. Typ morfinowy - charakteryzuje się silną zależnością psychiczną i wczesnym występowaniem zależności fizycznej oraz rozwojem tolerancji wymagającej stałego lub okresowego zwiększenia dawki.

2. Typ barbituranowy - alkoholowy; przejawiający się w psychicznej zależności o różnym nasileniu i charakterze, określonej i niestałej zależności fizycznej, niestałym występowaniu tolerancji i braku objawów abstynencji.

3. Typ kokainowy - silna zależność psychiczna, brak zależności lub słaba zależność fizyczna i rozwój tolerancji na przyjmowaną substancje.

4. Typ cannabis ( marihuana, haszysz ); cechuje się umiarkowaną lub silną zależnością psychiczną, brakiem objawów abstynencji i słabą tendencją do zwiększania dawek.

5. Typ amfetaminowy - odznaczający się zależnością psychiczną występującą w różnym stopniu nasilenia, brakiem zależności fizycznej i objawów abstynencji oraz szybkim wzrostem tolerancji.

6. Typ khat - przejawiający się w umiarkowanej, lecz zazwyczaj trwałej zależności psychicznej, braku zależności fizycznej i tolerancji.

7. Typ substancje halucynogenne - charakteryzują się słabą zależnością psychiczną i brakiem zależności fizycznej oraz brakiem wzrostu tolerancji.

Inny podział narkotyków przedstawia Towarzystwo Zapobiegania Narkomanii:

• Wchłanianie klejów, rozpuszczalników

• opium, morfina, heroina

• kokaina

• marihuana, haszysz

• LSD,

a także przedstawia objawy fizyczne jakie daje stosowanie tych środków odurzających, na co należy zwrócić czy ktoś je zażywa, oraz jakie niosą za sobą niebezpieczeństwa:

Wchłanianie klejów, rozpuszczalników

- Objawy fizyczne:

          Zapach rozpuszczalników, kichanie i kaszel, katar lub krwawienie z nosa, nudności, zapalenie spojówek, zamazana mowa.

- Zwróć uwagę na:

          Tuby kleju, smary, torebki plastikowe z klejem, pojemniki, chusteczki.

- Niebezpieczeństwo:

          Uszkodzenia - płuc, wątroby, mózgu. śmierć przez uduszenie lub zadławienie, anemia.

Opium, Morfina, Heroina

- Objawy fizyczne:

          Zamroczenie, ślady ukłuć na ciele, szklane, wodniste oczy, zwężone źrenice, brak apetytu, krople krwi na rękawach koszuli, katar.

- Zwróć uwagę na:

          Igły, strzykawki, brązowe watki, kapsle, nakrętki, łyżki, słomę makową, odczynniki, naczynia - wszystko pokryte brązowym nalotem.

- Niebezpieczeństwo:

          Śmierć z przedawkowania, psychodegeneracja, uszkodzenie mózgu, wątroby, zapalenia wątroby, żółtaczka, zatory, zakrzepy.

Kokaina

- Objawy fizyczne:

          Czerwony nos z krostkami i oznakami egzemy; pociąganie nosem lub katar; nadpobudliwość, gadatliwość, niepokój psychoruchowy, rozszerzone źrenice.

- Zwróć uwagę na:

          Biały proszek lub bezbarwne, przeźroczyste kryształy, bez zapachu, o gorzkim smaku; rurki do wdychania, igły, strzykawki.

- Niebezpieczeństwo:

          Urojenia prześladowcze i stany deliryjne; zaburzenia i zmiany osobowości w tym zanik uczuć wyższych; przygnębienie z możliwością zamachów samobójczych.

Marihuana, Haszysz

- Objawy fizyczne:

          Słodkawa woń oddechu, włosów i ubrania, chichot, euforia, przekrwione oczy, kaszel, zwiększone łaknienie, zaburzenia koordynacji ruchowej.

- Zwróć uwagę na:

          Silny zapach palonych liści, brązowo szare nasionka w kieszeniach lub w podszewce, bibułkę papierosową, zielony tytoń, blade palce.

- Niebezpieczeństwo:

          Halucynacje, osłabienie hamulców wewnętrznych, upośledzenie zapamiętywania i koncentracji uwagi, astma, chęć sięgania po silniejsze narkotyki.

LSD

- Objawy fizyczne:

          Halucynacje wzrokowe, uczucie oszołomienia, osamotnienia, niespójność wypowiedzi, zimne dłonie i stopy, wymioty, panika, lęk, płacz, śmiech.

- Zwróć uwagę na:

          Bibułkę nasączaną roztworem, cukier w kostkach, opłatki, małe tubki z płynem, silny zapach potu.

- Niebezpieczeństwo:

          Tendencje samobójcze, zaskakujące raptowne zmiany zachowania. Ciągłe zażywanie powoduje uszkodzenie mózgu, zmiany chromosomalne

Amfetaminy

- Objawy fizyczne:

          Poczucie siły i spotęgowana energia; wzmożona aktywność; brak apetytu, bezsenność; rozszerzone źrenice; przyspieszona czynność serca; zwiększone wydalanie moczu.

- Zwróć uwagę na:

          Tabletki, kapsułki, piały proszek, kryształki, opakowania.

- Niebezpieczeństwo:

          Rozwój depresji psychicznych z myślami samobójczymi, wystąpienie paranoi, drgawek, zapaści, śpiączki, a w skrajnych przypadkach śmierć.

Barbiturany

- Objawy fizyczne:

          Zmniejszenie aktywności życiowej, senność, zamazana wymowa, wygląd jak po spożyciu alkoholu, wymioty.

- Zwróć uwagę na:

          Tabletki, drażetki, różnych kolorów, opakowania po nich.

- Niebezpieczeństwo:

          Halucynacje, okresowe psychozy, anemia, bezsenność, skłonności samobójcze, śmierć z przedawkowania. Nagłe odstawienie środka może zagrażać życiu.

2. Przyczyny narkomanii.

Narkomania jest jedną z największych współczesnych plag wysoko rozwiniętych społeczeństw. Mimo prób, podjętych przez specjalistów z wielu dziedzin, brakuje przekonujących uzasadnień przyczyn rozmiarów tej tragedii. Trudno znaleźć odpowiedź na pytanie, dlaczego miliony ludzi właśnie teraz, pod koniec XX wieku, wpadają w nałóg, z którego tak trudno jest się uwolnić? Dlaczego liczba osób porażonych narkomanią rośnie, chociaż w przeszłości narkotyki nie stanowiły aż tak tragicznego problemu, a były znane, dostępne i stosowane od tysiącleci? Narkotyki nie stanowiły globalnego zagrożenia aż do drugiej połowy XX wieku, kiedy stały się tragedią dla milionów osób biorących i ich najbliższych, dla wszystkich, z którymi narkomani mają styczność, przede wszystkim dla członków rodzin i współpracowników.

Przyczyny rozwoju narkomanii w ostatnich kilkudziesięciu latach są bardzo złożone i próby wyjaśnienia tego zjawiska nie dają, jak dotychczas, pełnej odpowiedzi na nurtujące pytania.

Na pewno jedną z przyczyn szerzenia się narkomanii jest duże tempo współczesnego życia, wysokie wymagania stawiane uczniom, studentom oraz pracownikom i nieustanna potrzeba sprawdzania się, zmuszająca do dużego wysiłku intelektualnego, udowadniania sobie, współpracownikom, a przede wszystkim szefom, że się jest lepszym od innych.

Brak sukcesów w życiu powoduje frustrację, a duże tempo życia i znaczny wysiłek, przede wszystkim psychiczny, doprowadzają do wyczerpania i załamywania się. Wówczas środki farmakologiczne przychodzą z chwilową pomocą, potrafią na jakiś czas oddalić przykre sprawy. Co więcej, niektóre z tych środków w początkowym okresie zwiększają możliwości psychiczne i fizyczne. Powodują odstresowanie i odreagowanie nieprzyjemnych zdarzeń, zapewniają chwilowe poczucie spokoju, pewności siebie, dają zadowolenie.

W przyrodzie nie ma jednak niczego za darmo, za wszystko trzeba płacić. Za farmakologiczne podwyższanie gotowości, sprawności, wydolności, odporności na wysiłek, na stresy, za rezygnację z prawidłowego wypoczynku płaci się - wyniszczeniem organizmu.

Tolerancja rozwijana pod wpływem większości narkotyków powoduje potrzebę zażywania coraz to większych porcji, w końcu przekraczających dawki toksyczne. Z nałogu narkomanii nie jest łatwo się wyzwolić, nawet przy pomocy specjalistów. Profilaktyka, jak zwykle, daje najlepsze zabezpieczenie.

Istotną przyczyną gwałtownego rozprzestrzeniania się narkomanii począwszy od lat sześćdziesiątych jest szybko rosnący w siłę mafijno - kartelowy przemysł narkotyczny, dysponujący olbrzymimi środkami na rozwój produkcji narkotyków, na ich dystrybucję, na promocję, w tym dostarczanie pierwszych, bezpłatnych próbek, na korumpowanie policji, sądów, polityków. Handel narkotykami przynosi ogromne zyski, np. heroina w detalu jest obecnie 250 razy droższa od złota, a koszt jej produkcji - niewielki.

Na przeciwdziałanie tej pladze, na leczenie ofiar narkomanii potrzeba dużych środków, których najczęściej brakuje w budżetach wszystkich państw. W związku z tym podnoszą się głosy domagające się legalizacji handlu narkotykami i przeznaczenia legalnych zysków na profilaktykę zamiast na promocję, na leczenie zamiast na ochronę interesów narkotykowego biznesu.

Wczesne usamodzielnianie się dzieci i wymykanie się ich spod opieki rodzicielskiej, liberalizacja, a nawet ograniczanie praw rodzicielskich są istotnymi czynnikami ułatwiającymi docieranie handlarzy narkotyków do dzieci i młodzieży. Wywalczone prawa dzieci są znaczącym dorobkiem cywilizacyjnym, jednak rodzice i wychowawcy w wypadkach zagrażającym zdrowiu i życiu dzieci muszą mieć możliwość szybkiego i skutecznego działania.

Wydaje się również, że jedna z przyczyn rosnącej fali narkomanii może tkwić w zatracaniu zdolności organizmów do wytwarzania endorfin i innych endogennych czynników stymulujących. Substancje te, konieczne do zachowania zdrowia psychicznego i zapewniające dobre samopoczucie, są wydzielane przez organizm między innymi pod wpływem wysiłku fizycznego zakończonego zmęczeniem, ale zarazem i satysfakcją z osiągniętego celu, a nie tylko znużeniem i zniechęceniem.

Cywilizacja - przynosząc człowiekowi uwolnienie od znoju ciężkiej pracy fizycznej - spowodowała zaburzenia w prawidłowym funkcjonowaniu organizmu. Narkotyki i inne środki odurzające będące substytutem związków endogennych wywołują oczekiwane efekty prawie natychmiast po ich zażyciu, bez zmuszania organizmu do wysiłku, sprawiając, że zdolność organizmu do produkcji własnych substancji poprawiających samopoczucie zanika. Brak wiary we własne siły, brak poczucia bezpieczeństwa - są niejednokrotnie przyczyną sięgania po „surogaty szczęścia".

Narkotyki często kojarzą się z łamaniem prawa. Napady na przechodniów, włamania i inne przestępstwa bywają popełniane przez narkomanów potrzebujących pieniędzy do zapewnienia sobie kolejnych dawek upragnionych substancji. Jest to szczególnie widoczne w przypadku narkotyków silniejszych, wywołujących poważne uzależnienia.

3. Uzależnianie się.

Kiedy zaczyna się uzależnienie? Czy już po pierwszym spróbowaniu narkotyku czy dopiero po dziesiątym? Trudno odpowiedzieć na to pytanie. Każdy organizm inaczej reaguje na narkotyki, różne są też powody, dla których ludzie po nie sięgają. Przyjmuje się, że najszybciej uzależnia się ten, kto przy pomocy środków uzależniających próbuje sobie radzić z jakimś problemem i przez pewien czas wydaje mu się, że narkotyk mu w tym pomaga. Obserwując rozwój uzależnienia udało się wyodrębnić jego cztery podstawowe etapy.

• eksperymentowanie

• poszukiwanie narkotycznych wrażeń

• uzależnienie od doznań po narkotyku

• potrzeba narkotyku do normalnego samopoczucia

Etap I: eksperymentowanie

Wszystko rozpoczyna się zwykle w czasie towarzyskiej imprezy lub spotkania. Wypalony pierwszy papieros z marihuaną czy też pierwsza porcja amfetaminy zażywana dla towarzystwa nie zapowiada jeszcze uzależnienia. Jest to jednak ważny okres, w którym człowiek zapoznaje się z działaniem narkotyków, uczy się jak należy je zażywać aby osiągnąć określony efekt oraz jakie potrzeby może przy ich pomocy zaspokoić. Przyjmijmy, ze pierwszy papieros marihuany ułatwił nam rozmowę z ludźmi, pomógł się wyluzować, przyniósł akceptacje i „pomógł" dobrze bawić. Istnieje duże prawdopodobieństwo, ze przy następnej tego typu sytuacji również będziemy chcieli skorzystać z „pomocy" tego środka.

Mając takie podejście do sprawy, powtarzając sobie co jakiś czas: „nic złego się nie dzieje, przestanę kiedy tylko zechcę", szybko przechodzi do następnego etapu.

Etap II: Poszukiwanie narkotycznych doznań.

W tym etapie kontakt z narkotykami jest już częstszy. Jeżeli wcześniej paliliśmy tylko w czasie imprez i to wtedy, kiedy ktoś nas poczęstował - to teraz nie czekamy już na specjalne okazje, tylko sami zaczynamy poszukiwać sprzedawcy. Zawsze znajdzie się jakiś powód aby coś wziąć lub zapalić.

Dlaczego? Proste. Aby nie dopuścić do siebie myśli, że tak naprawdę narkotyk staje się coraz bardziej potrzebny, a człowiek, coraz mocniej zależny. W tym okresie też rozpoczynamy prowadzenie podwójnego życia. Ukrywamy swoje „zainteresowania", zakupione narkotyki chowasz przed okiem niepożądanych osób, uczymy się zakładać maskę, kłamać, oszukiwać i kraść.

Etap III: Uzależnienie od doznań po narkotyku.

Dotarliśmy do etapu, gdzie najważniejszą sprawą w życiu staje się odurzenie. Narkotyk potrzebny jest po to, aby uniknąć bólu, niepokoju, złego samopoczucia z powodu... brania narkotyków. Zostało zaprzepaszczonych parę spraw - kradniemy pieniądze rodzicom i znajomym lub rozprowadzamy narkotyki. Coraz rzadziej bywamy trzeźwi. Bo i po co? Żeby zobaczyć ile spraw się pokomplikowało? Ile przybyło problemów? Nie chcemy tego, prawda? Dlatego bierzemy częściej i więcej.

Będąc w trzecim etapie straciliśmy nie tylko kontrolę nad przyjmowaniem narkotyków, ale i nad całym życiem. Nasze plany pozostaną tylko planami. Wokół siebie dostrzegamy tylko wrogów, coraz częściej popadamy w konflikty. Uciekamy z domu, zrywamy z rodziną. Nawet jeżeli mieszkamy w jednym domu, to niewiele nas łączy, stajemy się kimś obcym, lokatorem, który przychodzi na nocleg. Coraz mniej osób ma wątpliwości co do tego, co się z nami dzieje.

Co dalej? Oczywiście następny etap.

Etap IV: Narkotyk potrzebny do normalnego samopoczucia.

W tym etapie nie bierzemy już po to, aby znowu być odurzonym, lecz po to, aby w miarę normalnie funkcjonować. Brak narkotyku oznacza objawy głodowe, niepokój, drażliwość. Wyniszczony organizm coraz gorzej znosi kolejne dawki, osłabiony układ obronny nie jest w stanie walczyć z chorobami. Zdarzają się utraty przytomności. Jest to etap najgłębszej degradacji, po której następuje już tylko śmierć, chyba, że zdecydujemy się na leczenie.

„Brałam po to aby wstać, zjeść coś, wyjść do znajomych, chwilę pogadać i znów coś wziąć. Brałam aby żyć i żyłam aby brać" - jak powiedziała jedna z narkomanek.

P. Popik, Dlaczego narkotyki. Prószyński i S-ka, Warszawa 2000, s. 13.

² D. Richard, Narkotyki. Książnica, Warszawa 1999, s. 8.

³ M. Kotański, Czy moje dziecko zażywa narkotyki. Towarzystwo Zapobiegania Narkomanii , Warszawa 1998, s. 14.

J. Mielczarska, Diagnostyka laboratoryjna stanów uzależnień od leków i substancji chemicznych, Instytut Medycyny Pracy w Łodzi. Zakład Diagnostyki Laboratoryjnej IMP, Łódź 1991, s. 27.

USTAWA z dnia 24 kwietnia 1997 r. o przeciwdziałaniu narkomanii (Dz. U. z dn. 14 lipca 1997 r. Nr 75, poz. 468).

J. Mielczarska, Diagnostyka ..., Instytut Medycyny Pracy w Łodzi. Zakład Diagnostyki Laboratoryjnej IMP, Łódź 1991, s.27.

Towarzystwo Zapobiegania Narkomanii , Warszawa, 1998

P. Popik, Dlaczego narkotyki. Prószyński i S-ka, Warszawa 2000, s. 31.

P Goodyer, Dzieciaki + narkotyki. Praktyczny poradnik dla rodziców. Mada, 1999r, s. 46.

D. Richard, Narkotyki. Książnica 1999, s. 46.

R. Maxwell, Dzieci, alkohol, narkotyki. Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 1999, s. 49.

D. Richard, Narkotyki. Książnica 1999, s. 51.

„Diagnostyka laboratoryjna stanów uzależnień od leków i substancji chemicznych” - praca zbiorowa; pod red. Jadwigi Mielczarskiej, s. 11.

M. McFadyean, Narkotyki - wiedzieć więcej. Emblemat, spółka z o.o., 2000, s. 47.

M. Malewska, Narkotyki w szkole i w domu. Zagrożenie. PAX - INCO VERITAS , ISBN: 1983, s. 147.

B. Rosiek. Pamiętnik narkomanki, KAW, Warszawa 2001, s. 234.

---