1) POWSTANIE FILOZOFII I JEJ 2 NURTY
Filozofia powstała w VI-VII w.p.n.e w Grecji. Ukształtowała się w europ. kręgu kulturowym. Miała wpływ na inne filozofie, poglądy, problemy oraz przedmiot f.. Splatała się z różnymi zalążkami wiedzy i naukami. W pierwszym okresie istnienia obejmowała całokształt ówczesnej wiedzy naukowej. Nazwa filozofia wskazuje, że przez filozofię rozumiano wszystkie nauki. Z greckiego filei(miłować, kochać)sofia(wiedza) = umiłowanie wiedzy. Nazwę ta wprowadził Pitagoras. U progu powstania była wiedzą o całym świecie, a filozof był specjalistą od wszystkiego. Np. grecki filozof Tales z Miletu (filo,inż.,astronom,lekarz)-jeden z pierwszych!
W miarę rozwoju praktyki ludzkiej i wiedzy naukowej filozofia zatraciła swą pierwotność (jednolitość) polegało to na jej zespoleniu z wszelką nauka. Całość zaczęła się stopniowo różnicować, zaczęły się odrywać różne dyscypliny, tzw. nauki szczegółowe. Filozofia przekształciła się z nauki uniwersalnej(o całym świecie) w naukę o świecie jako całości (ogólna wiedza).W następnym okresie istnienia zadaniem filozofów było odkrywanie ogólnych zasad, czy tez praw żądzacych cała rzeczywistością. Złoty wiek Grecji IV-III p.n.e(Platon, Arystoteles)
DWA NURTY FILOZOFII 1. Jońsko - demokryteńska.
Pierwsza z nich zrodziła się w szkole. Jońskiej, a swa rozwiniętą postać otrzymuje filozofia Demokryta. Nurt określony jońskim lub demokryteński, kosmologiczny lub antologiczny ze względu na przedmiot zainteresowania (przyroda, wszechświat, byt)
Jońscy filozofowie: Tales, Anaksymander, Anaksymenes, Heraklit)koncentrowali się na zagadnieniach przyrodniczych, zajmowali się problemami kosmologicznymi, a głównie problemami,”z czego świat powstał i z czego jest zbudowany” Zagadnienia dotyczące człowieka traktowano w tym nurcie jako cześć (fragment)rozważań kosmologicznych. Interpretowano człowieka w oparciu o rozumienie świata, a nie odwrotnie.
2.Sokratyczny, nurt antropo.
Zainicjowany w Starożytnych Atenach przez Sofistów. Przedstawicielem nurtu był współczesny sofistom, ale sam nim nie był Sokrates (druga połowa V i pocz. IV w p.n.e) lata469-339, od jego imienia nurt zaczerpnął nazwę. Przedstawiciele głosili, że filozofowie powinni zrezygnować z aspiracji do wiedzy o wszechświecie, powinni zająć się cząstką szczególną, tzn. człowiekiem i jego sprawami. Filozofia w tym ujęciu to nauka o człowieku i jego stosunku do świata, jak ma żyć, postępować chcąc być doskonały. Filozofia tego nurtu rezygnuje z rozumowego zagłębiania świata. Staje się po raz pierwszy filozofią życia ludzkiego(antropologia).Stąd nurt ten określany bywa jako: antropologiczny, etyczny, humanistyczny.
Podsumowanie: W ciągu całej historii filozofii europy oda te nurty występowały w różnych odmianach i rzadko, który wybitny filozof reprezentował w czystej postaci tylko jedna z tych koncepcji. Na ogół występują obie tendencje łącznie, dotyczy to wielkich systemów filozoficznych Przedewszystkim tj. Platona, Arystotelesa, Św. Augustyna, Św. Tomasza, Canta, Hegla, Marksa. Warto zauważyć, że i we współczesnej filozofii panuje także rozbieżność poglądów odnośnie przedmiotu filozofii i jej zadań.
2.ROZWÓJ FILOZOFII. Filozofia spekulatywna, a naukowa.
W starożytności rozwijać zaczęła się filozofia zwana spekulatywną, która przetrwała do połowy XIXw. Filozofia SPEKULATYWNA znaczy: oderwana od życia, mniemająca większego znaczenia dla życia praktycznego ludzi; zajmuje się naukowym życiem(scholastyka), problemami akademickimi; oderwana od nauki, w swych rozważaniach nie uwzględnia wyników badań naukowych. Nie rozstrzyga problemów w sposób naukowy. Np scholastyka-najbardziej doniosła filozofia Średniowiecza, przedstawiciele: Św. Tomasz z Akwinu. W średniowieczu za naukę główną i nadrzędną, co do nauk w ogóle i filozofii uznawano TEOLOGIE (naukę o Bogu), rozum został podporządkowany wierze, a nauka filozofia teologii. Wg. św. Tomasza filozofia miała spełnić rolę służebną wobec teologii, przez wiele wieków filozofia spełniała taką role będąc jak to określił Św. Tomasz-,,służką teologii”
Zmiany zachodzą dopiero w odrodzeniu/renesansie. Nauka i filozofia wywalczyły sobie wtedy pewną, lecz ograniczoną niezależność i samodzielność. Długo jednak jeszcze niebezpieczne dla filozofów było głoszenie poglądów, które podważały wiarę. Kościół stosował surowe sankcje, a dzieła umieszczono w indeksie ksiąg zakazanych.[1600r. Gordano Bruno spalony na stosie bo głosił to co było rozwinięciem poglądów Kopernika ,,O obrotach sfer niebieskich” ,wyciągnięty z indeksu w XIXw; Galileusz wieziony i zmuszony do odwołania swej historii] W epoce w epoce nowożytnej wraz ogólnymi przemianami gospodarczymi i kulturowymi następuje intensywny rozwój nauk szczegółowych, co czyni coraz bardziej aktualnym problem filozofii do nauki. Czasy nowożytne(XVII-XVIII i 1poł. XIXw) to okres, w którym dominuje pojmowanie filozofii, jako,,królowej nauk”. To określenie wskazuje, że filozofia zajęła pozycję hegemoniczną w stosunku do nauk szczegółowych, czyli nauk w ogóle.
Jaka jest współczesna filozofia?
Obecnie, podobnie jak w przeszłości filozofowie dają różne odpowiedzi na pytanie, czym jest filozofia, jakie są jej zadania, cele. Napotykamy dzisiaj różne podejścia do filozofii, co znajduje swój wyraz w funkcjonowaniu i istnieniu niej lub bardziej oryginalnych w stosunku do dawnych kierunków i szkół filozoficznych, które starają się wypracować własne, odrębne stanowiska teoretyczne. Cała ta różnorodność teoretycznych jak i obecnych zapatrywań na filozofię, niewątpliwie wiąże się z osobistymi zainteresowaniami jej przedstawicieli, ale można też wskazać na inne głębsze przyczyny. Na takim czy innym podejściu do filozofii w sposób przemożny ciąży charakter epoki, w której żyje i tworzy filozof. Z niej, bowiem czerpie on swe doświadczenie. Ona stawia przed nim określone problemy do rozwiązania. Niejednokrotnie sam wybór zagadnień, które filozof pragnie rozważyć nie mówiąc już o ich rozstrzygnięciu, okazuje się istotnie uwarunkowany konkretnym historycznym tłem jego życia. Świadczą o tym dobitnie związki zależności, jakie kształtowały się w ciągu dziejów między np. filozofią, a religią, czy nauką. Dodać trzeba, że złożony splot czynników formujących oblicze materialne i duchowe wpływa nie tylko na specyfistyczny sposób rozumienia epoki, lecz również na to, jakie przepisuje się jej funkcje, jakie zadania i cele stawia się przed nią, a także, jaką w ogóle rangę społeczna filozofia zdobywa. W XXw. Filozofowie z różnych krajów i stron świata ukazali nowe wymiary myślenia ludzkiego i nowe progi aktywności filozoficznej. Tysiące nauczycieli akademickich na całym świecie pracują w zakresie filozofii, znalazło to swój wyraz w powstaniu wielkiej ilości orientacji filozoficznych, nurtów, szkół, kierunków. Wszystko to wskazuje na ogromne bogactwo i wielorakość przejawów współczesnego życia filozoficznego. Filozofia współczesna wyrosła z bogatych tradycji i zachowała po niej pluralizm kierunków i nastawień, celów i metod. Mimo tego pluralizm filozoficzny z różnych krajów i stron świata reprezentujące różne kierunki i szkoły filozoficzne zaczynają dziś tworzyć wspólnotę ściślejszą niż kiedykolwiek, a różne potoki f. myślenia zbiegają się, przecinają, a czasem tworzą jeden nurt. Mimo ostatnich kontrowersji obserwujemy oznaki postępującego wzajemnego zrozumienia, które stopniowo zastępuje zadawnione postawy wzajemnej izolacji i obcości, nieufności, lekceważenia lub wrogości. Tradycją XXw. stały się światowe kongresy filozoficzne, na których spotykają się przedstawiciele, różnych szkół i stanowisk filozoficznych z różnych stron świata, odbywają się tez krajowe kongresy. [w nowej Polsce B po '89, IX-VIII kongres w szczecinie]. Filozofia daleka jest jednak od zamierzonej jedności. Nie można wiec podać jednej wspólnej odpowiedzi, o jej przedmiot, metody i cele poznawcze. Aby zrozumieć, czym f. w swych różnych postaciach jest trzeba zdać sobie sprawę z tego, czym nie jest. f. nie jest zwykłym, potocznym myśleniem, ani myśleniem religijnym, z uwagi na swa specyfikę nie jest nauka empiryczną, ani żadna nauka z zaliczanych do matematycznych.
3. ROLA, ZNACZENIE i FUNKCJE FILOZOFII
Funkcja poznawcza/teoretyczna- reprezentanci każdej dyscypliny wiedzy posługujący się różnymi, właściwymi jej metodami poznawczymi, pracując w odpowiednio zorganizowanych zespołach naukowych zmierzają do wzbogacenia nowej wiedzy o poszczególnych fragmentach czy aspektach rzeczywistości i do wyrażania jej w uporządkowanych logicznie systemach teoretycznych. Jest to funkcja poznawcza lub inaczej teoretyczna nauki. Dzięki tej funkcji widzieć możemy, jaki jest świat i jakie nim rządzą prawa.
Funkcja praktyczna: -dzieli się na:
SWIATOPOGLADOWA- każdy człowiek posiada jakieś przekonanie o świecie, życiu i społeczeństwie, są one mniej lub bardziej spójne ze sobą i często mocno emocjonalnie(uczuciowo)zabarwione. Całokształt tych przekonań nazywamy światopoglądem. Odgrywa odważna rolę w życiu człowieka, w rozwiązaniach niektórych spraw, w podążaniu pewną wytknięta linią życiową. Światopogląd określa postawę, jaka jednostka zajmuje wobec otaczającej jej rzeczywistości. Niektóre, a nawet bardzo liczne treści wchodzą w skład światopoglądu mając charakter filozoficzny, niezależnie od tego czy dana jednostka zdaje sobie sprawę, czy nie. Filozofia kształtując treści światopoglądowe tym samym wywiera poważny wpływ na praktyczna postawę człowieka i ludzkich zbiorowości, które akceptują ten światopogląd.
IDEOLOGICZNA-(,,własność zbiorowa”), f. ideologiczną spełnia teoria naukowa wówczas gdy uzasadnia działanie jakiejś grupy społecznej w obronie własnych interesów tej grupy, gdy pobudza jej członków do zbiorowej obrony jej interesów. Teoria taka odpowiada marzeniom danej grupy społecznej, podsyca te marzenia, jest przyjmowana przez ową grupę z sympatią w pewnej mierze niezależnie od poznawczej wartości teorii.. Można wykazać, że tę funkcję spełniają w jakiejś mierze nawet nauki nietaktujące bezpośrednio o społeczeństwie, które traktują np. o prawach rozwoju życia społecznego np. teoria rewolucji głoszona przez określoną filozofię wywołuje w jednych grupach społecznych niechęć wobec niej, a w innych spotyka się z sympatią.
4.STRUKTURA I PODZIAŁ NA DYSCYPLINY.
Większość nauk w miarę swojego rozwoju dzieli się na dyscypliny szczegółowe, podobnie jest z filozofia, z tym jednak, że wśród filozofów brak jest jednomyślności, co do charakteru tego podziału, ilości dyscyplin szczegółowych objętych wspólna nazwa filozofia itp. Związane jest to z tym, że każdy niemal znaczący kierunek filozoficzny wyróżnia się między innymi tym, że lansuje odmienny podział filozofii, uznaje odmienne zasady tego podziału i proponuje odmienną strukturę podziału. Jednakże wiele różnorodnych szkół i kierunki filozoficzne posługuje się tymi nowymi nazwami na określenie danej szczegółowej dyscypliny filozoficznej tzn. uznaje ich odrębność jako dział filozofii. Nazwy te utrwaliły się w języku filozoficznym i filozofowie posługują się nimi powszechnie. DYSCYPLINY:
*ONTOLOGIA -dyscyplina traktującą w ogóle o tym, co istnieje, jako synonim nazwy ontologia, używa się też, zwłaszcza w filozofii chrześcijańskiej nazwy Metafizyka. Każdy problem można wyrazić w pytaniu, (co jest pierwotną osnową/zalążkiem wielkiej rzeczywistości - byt materialny, duchowy.Z dwu podstawowych rozstrzygnięć tego problemu, które filozofia przyjęła prawie od zarania swojego istnienia wyrastał cały szereg zagadnień (pytań) a podstawowe rozwiązanie to I Twierdzenie o różnorodności świata, II Twierdzenie o jego jakości.
*F.POZNANIA-(teoria poznania, gnoseologia, epistemologia).[gr.gnosis-poznanie,episteme-wiedza] W teorii poznania staramy się całym szeregiem problemów grupujących się wokół 3 zasadniczych zagadnień: 1.Zagadnienie możliwości poznawczych człowieka, które można nazwać zagadnieniem poznawalności świata, a które wyrazić można w pytaniu: Czy świat jest w pełni poznawalny czy nie? Czy w procesie poznawania wychodzimy poza sferę podmiotu poznającego(człowiek) i docieramy do obiektywnej rzeczywistości istniejącej niezależnie od umysłu ludzkiego? Gdyby okazało się, ze istotnie nawiązujemy z nią (obiektywną rzeczywistością). 2.Kontakt poznawczy-(takie jest przeświadczenie potoczne ludzi)tu pojawia się dolna kwestia: Czy cała rzeczywistość może stać się przedmiotem poznania, czy istnieje jakaś górna granica, której nie są w stanie przekroczyć wysiłki poznawcze człowieka. Inaczej mówiąc to, co istnieje stałoby się częściowo poznawalne, a częściowo nie. Innym istotnym problemem teorii poznania, 3. Zagadnienie prawdy- stanowi ośrodek zainteresowań teorii poznania, jego doniosłość wynika z tego, że prowadząc refleksje nad poznaniem chodzi nam o efekty poznawcze odznaczające się pewna, szczególną wartością, prawdziwością. Co to jest prawdziwość, prawda wymaga ustalenia, zdefiniowania. Istnieje też potrzeba……. tzw. kryterium prawdy. Przez nie rozumiemy to, po czym można odróżnić prawdę(prawdziwy sąd czy zdanie od nieprawdziwego).
*AKSJOLOGIA- nazwa z gr.aksjo-cena,wartość. Jest to filozofia wartości. Buduje teorię ludzkich wartości, celów, do których ludzie dążą. Chodzi tu głównie o wartości takie jak: prawda, piękno, dobro, sprawiedliwość, miłość, ojczyzna, inne. Aksjologia nie istnieje inaczej jak właśnie w postaci etyki i estetyki(filozofia nauki o wartościach moralnych)
*ANTROPOLOGIA FILOZOFICZNA - filozofia człowieka. Jest to dyscyplina wprowadzająca ogólna, filozoficzna koncepcje człowieka. Traktuje o istocie i powołaniu człowieka, celach i wartościach życia ludzkiego. W niej powstają koncepcje tzw. natury ludzkiej, która rozumiana jest jako zespół istotnych wartości człowieka. Stara się ona określić miejsca, jakie zajmuje człowiek zarówno w świecie przyrody i społeczno-kulturowym. W kręgu jej zainteresowań znajdują się tez takie problemy jak: zagadnienie sensu i celu życia ludzkiego.
* FILOZOFIA SPOŁECZNA - koncentruje się na ogólnych zagadnieniach związanych z życiem społecznym człowieka. Do zagadnień tej dyscypliny jest problem dziejów ludzkich, ich kierunku, sensu oraz czynników określających przebieg wydarzeń historycznych. To w tej dyscyplinie opracowane są koncepcje historiozoficzne(filozofii historii). Wprowadzone też bywają ogólne koncepcje instytucji, organizacji społecznej np. prawa państwa itp.
*HISTORIA FILOZOFII - dyscypliną badającą formy kształtowania się i rozwoju świadomości filozoficznej. Bada przemiany myśli filozofów, prawidłowości jej rozwoju, powstania i obumierania systemu kierunków filozoficznych, przyczyny społeczne i poznawcze tych przemian.
Tomasz z Akwinu - ur prawd. w 1224 lub 1225, zmarł 7 marca 1274, filozof scholastyczny, teolog, członek zakonu dominikanów. Był jednym z najwybitniejszych myślicieli w dziejach chrześcijaństwa. Święty Kościoł katolickiego, jeden z doktorów Kościoła. System filozoficzny Tomasza można najkrócej scharakteryzować jako konsekwentne przystosowanie klasycznych poglądów Arystotelesa do treści zawartych w teologicznej doktrynie chrześcijańskiej. Tym sposobem zostały wprowadzone do katolickiej teologii pojęcia aktu i możności, formy i materii, zasada przyczynowego powiązania zdarzeń, rozumienie poznania jako procesu receptywnego, oraz pojęcie dowodu. Według św. Tomasza nie jest bezpośrednio znany umysłowi ludzkiemu ani Bóg, ani dusza, ani żadne prawdy ogólne. Człowiek rodzi się bez wiedzy i zdobywa ją dopiero w czasie życia. Tomasz uważał, że wiara i wiedza stanowią dwie różne dziedziny poznania, które w poszukiwaniach prawdy o świecie uzupełniają się wzajemnie. Dziedzina wiedzy, w przekonaniu Tomasza, była rozległa: rozum poznaje nie tylko rzeczy materialne, ale również Boga, Jego istnienie, Jego własności, Jego działanie. Istnieją jednak prawdy dla rozumu niedostępne, jak Trójca Święta, grzech pierworodny, Wcielenie, stworzenie świata w czasie; są to prawdy wiary, które jedynie objawienie może ludziom udostępnić. Niektóre prawdy przekraczają rozum, ale żadna mu się nie sprzeciwia. Nie może być sprzeczności między objawieniem a rozumem; podwójnej prawdy o tej samej rzeczy, jednej objawionej, a drugiej wyprowadzonej przez rozum (jak uczyli awerroiści) być nie może, bo wszelka prawda, zarówno objawiona jak i naturalna, pochodzi z jednego źródła: od Boga. Prawda, jaką Bóg zsyła na drodze łaski, uzupełnia, ale nie zmienia tej, którą udostępnia na drodze przyrodzonej. W filozofii prawa głosił, że prawo :jest rozporządzeniem rozumu (a nie woli), musi mieć odpowiedni cel - dobro wspólne, które utożsamia się ze szczęściem, ustanawiane jest przez legalnie panujących ,musi być promulgowane .Prawo sprawiedliwe musi spełniać przynajmniej te cztery warunki. Dzięki przyjęciu koncepcji Arystotelesa, Tomasz uzyskuje filozoficzne fundamenty, aby porzucić pogląd Platona, że tylko dusza jest człowiekiem, a ciało jest nie częścią, lecz narzędziem człowieka.
Kartezjusz - ur. 31 marca 1596 zm. 11 lutego 1650 r. francuski matematyk, filozof i fizyk, jeden z najwybitniejszych uczonych XVII wieku, uważany za prekursora nowożytnej kultury umysłowej.
Filozofia Kartezjusza jest przejściem od scholastyki do oświecenia. Tak jak scholastycy, stawia on sobie za zadanie ustalenie systemu i związku dla zasadniczych prawd nauki i religii. Nowością jest jednak to, że jedynie matematykę uznaje za naukę, matematyzuje naturę i uznaje jedynie rozumowe myślenie za źródło poznania. Na tym też polega jednostronność jego rozumowania, z którym łączy się jeszcze typowa wówczas pogarda dla historii, tym samym dla ustalonych przez nią, także w dziedzinie filozofii, pojęć. Połączenie przez Kartezjusza matematyczno-fizycznego światopoglądu z teologią, w przeciwstawieniu do chrześcijaństwa, w którym teologia wiąże się z historią, odnajdujemy u Spinozy, Leibniza i Wolffa, a nawet u Kanta, dla którego zawsze jeszcze matematyka jest istotną nauką, a Bóg najwyższym przedmiotem filozofii. Wychodząc, tak jak św. Augustyn z zasadniczego zwątpienia o wszystkim co nazywamy poznaniem, dochodzi Kartezjusz do odkrycia, iż jedynie tylko uświadomienie sobie zwątpienia jest bezwzględnie pewne. Wątpienie jest aktem myśli, więc stwierdza równocześnie istnienie myślących ludzi. Tak dochodzi do swego pierwszego twierdzenia: „cogito ergo sum” („myślę więc jestem”). Ponieważ wszystkie twierdzenia o mojej osobie mogę odrzucić, a nie mogę odrzucić tylko myślenia, bo choćbym je odrzucił, to jednak negując je - myślę, przeto wynika z tego, że istota człowieka polega na myśleniu. W przeciwieństwie do św. Augustyna wyklucza zatem Kartezjusz poza myśleniem każdą inną treść świadomości: Rozsądkowe myślenie jest jedynym źródłem prawdy, które posiadamy. Pewnym jest zatem wszystko, co rozsądek jasno i wyraźnie widzi, jak np. cogito, ergo sum. Jeżeli wedle tej zasady zbadamy treść naszego myślenia, to znajdziemy w nim idee różnego gatunku, częściowo wrodzone, częściowo nabyte, częściowo wynalezione. Między nimi idea Boga zajmuje pierwsze miejsce. Ponieważ człowiek jest niedoskonały i otacza go jedynie niedoskonałość i doczesność, a Boga z konieczności musimy sobie wyobrażać nieskończonym i doskonałym, przeto idea Boga nie może powstać z człowieka. Ona jest przez Boga w niego wlana, czyli wrodzona, tak jak jest mi wrodzona idea mnie samego. Bóg jest przyczyną idei Boga w nas, a zarazem wszystkich prawd wiecznych. Istnienie Boga jest zatem takim samym pewnikiem jak cogito, ergo sum i jak prawdziwość jasnych i dokładnych twierdzeń odnajdywanych w naszym myśleniu. W przeciwnym bowiem razie Bóg byłby oszustem, jeśliby nam dał rozum, który by nas stale wprowadzał w błąd, co jest niemożliwe.