MASAŻ MODÓŁ PIERWSZY

Masaż należy do najstarszych zabiegów terapeutycznych. Wywodzi się z Indii i Chin, gdzie stanowił naturalną metodę leczniczą. W Indiach i Chinach masaż wchodził w zakres rytuału religijnego i stamtąd przeniknął do medycyny ludowej.

Już w 3000 roku p.n.e. jest wzmianka w dziele chińskim Kong-Fu (Kung-Fu) o leczeniu za pomocą masażu, lecz wskazówki jak należy wykonywać masaż pojawiają się w 1800 roku p.n.e. w indyjskiej księdze mądrości Vedas. Masaż znany był również w starożytnym Egipcie, co potwierdzają rysunki spotykane na papiru­sach pochodzących z około 5000 lat p.n.e.

Pierwsze wzmianki o wykorzystaniu masażu w poszczególnych jednostkach chorobowych pojawiają się w księgach Hipokratesa (IV w. p.n.e), a następnie Celsusa i kolejno Galena (II w. n.e.).

Właściwy rozwój masażu da­tuje się od czasów starożytnej Grecji. Rozwój ten był skutkiem po­wszechnego zainteresowania Greków w uprawianiu sportu oraz dbałości o sprawność fizyczną. Wraz z kulturą grecką masaż dotarł do Rzymu. Był on wykonywany głównie w słynnych termach rzymskich.

W kronikach historycznych państwa rzymskiego znajdu je się notatka, że Juliusz Cezar, cierpiący na rwę kulszową, leczony był masażem z zastosowaniem głaskania, szczypania i nagniatania. Stąd wniosek, że tak Grecy, jak i Rzymianie rozumieli wartość masażu i stosowali go jako zabieg leczniczy, sportowy i kosmetyczny.

W niektórych krajach słowiańskich, w tym i w Polsce do połowy XIV wieku, istniały łaźnie parowe, w których po kąpielach ludzie poddawani byli klepaniu rózgami w celu poprawy ukrwienia tkanek.

Średniowiecze było okresem zahamowania rozwoju nauki i lecznictwa. Nastąpił zastój w rozwoju wszelkich nauk medycznych, a tym samym i masaż nie był stosowany jako środek leczniczy.

O renesansie masażu można mówić dopiero w XVI w. Został on wskrzeszony we Francji przez znakomitego chirurga i lekarza Ambrożego Pare (1517-1590). Był on również twórcą masażu metodą uciskową. Zaobserwo­wał on, że głaskanie obolałych po operacji miejsc przynosi nie tylko ulgę w cierpieniu, ale również wywołuje zmiany w skórze, zaś nacieranie wywiera wpływ na mięśnie. Po raz pierwszy w dziejach medycyny lekarz ten zapisał swą obserwację i zaczął stosować masaż jako oficjalną, lekarską metodę lecze­nia. Dlatego w historii medycyny mówi się o Ambrożym Pare jako o wskrzesicielu masażu, gdyż on pierwszy nie tylko przywrócił stosowanie masażu, ale ponadto przeprowadził ba­dania nad jego fizjologią.

Kontynuatorem metody Ambrożego Pare był Friedrich Hoffman (1600—1672), który w swoich dziełach uzasadniał stosowanie masażu w po­szczególnych jednostkach chorobowych, zwłaszcza w chirurgii. Właściwy jednak rozwój masażu leczniczego nastąpił dopiero na początku XIX w. dzięki lekarzom szwedzkim. Największe zasługi położył Per Henrik Ling (1776—1839), założyciel Centralnego Instytutu Gimnastycznego w Sztok­holmie. Tam powstała metoda lecznicza i higieniczna zwana „gimnastyką szwedzką", której składową był także masaż. Opracowany również został system stosowania masażu w poszczególnych chorobach i ich profi­laktyce.

Szkołę masażu leczniczego stworzył lekarz holenderski John Mezger z Amsterdamu (1839—1909). którego uważa się za twórcę „masażu na­ukowego". Był on autorem dzieła, w którym opracowano cały system metod masażu oraz wskazań i przeciwwskazań opartych o doświadczenia własne i niebogate piśmiennictwo. Szczególnie dobre wyniki osiągnął Mezger w leczeniu masażem chorób stawów. Od czasów Mezgera datuje się stosowanie masażu w klinikach najpierw chirurgicznych, a następnie w innych oddziałach klinicznych.

Po Mezgerze wielu lekarzy zajmowało się naukowym zagadnieniem stosowania masażu. Poznawano już wtedy, obok miejscowego, również odruchowe oddziaływanie masażu. Duże zasługi w upowszechnianiu ma­sażu ma Polak (białostocczanin) — profesor Uniwersytetu w Berlinie — Izydor Zabłudowski (1851—1906). Kierował on Zakładem Masażu Leczniczego i po raz pierwszy dzięki niemu masaż został zrównany z innymi dyscyplinami wiedzy lekarskiej na poziomie uniwersyteckim. Zabłudowski pozostawił liczne publikacje z zakresu masażu w językach: polskim, niemieckim, rosyjskim.

Jednym z uczniów Mezgera był szwedzki lekarz Zander, który usiłował zastąpić mieszenie ręczne specjalnymi aparata­mi. Rozpowszechniły się one  po całym świecie, jednak dalsze doświadczenia pokazały, że -jakkolwiek mogą być w pewnych przypadkach stosowane - nie zastąpią ręki masującego.

Dalszy rozwój nauk medycznych, a głównie fizjologii przyczynia się również do opracowania nowych metod masażu. Badania H. Heada (1889), J. Mackenzie (1917) i W. Kohlrauscha (1937) przyczyniły się do opraco­wania przez O. Glasera i W. A. Dalicho metod masażu w leczeniu scho­rzeń internistycznych, zwanego masażem segmentarnym.

W Polsce znaczny wkład dla rozwoju masażu wnieśli Jan Zaorski — profesor Uniwersytetu Warszawskiego, założyciel szkoły masażu i autor podręcznika „Mieszenie lecznicze" (1927) oraz profesor Józef Jankowiak długoletni Dyrektor Instytutu Balneoklimatologii, Bioklimatologii i Me­dycyny Fizykalnej w Poznaniu, autor podręcznika „Masaż leczniczy" (1974). Aktualnie masaż leczniczy objęty jest programem specjalizacji le­karzy z balneologiii medycyny fizykalnej oraz specjali­zacji w zakresie rehabilitacji.

Rozwój chemii i farmacji osłabił znaczenie natural­nych metod leczniczych. Przez  kilkadziesiąt lat obser­wowało się odwrócenie medycyny od leczenia uzdrowiskowe­go, w tym od gimnastyki i masażu.

Dopiero w dzisiejszych czasach zauważa się wielki rene­sans naturalnych metod leczniczych, a między innymi i masażu. Prowadzi się badania nad działaniem masażu, szkoli się masażystów (zwłaszcza osoby niewidome),  we wszystkich kra­jach europejskich.

Pytanie: Twórcą "masażu naukowego" był:

Jan Zaorski

John Mezger

Ambroży Pare

Izydor Zabłudowski

Kwalifikacje zawodowe masażysty

Masaż jako zabieg leczniczy wymaga bieglej znajomości podstaw teore­tycznych i sprawności manualnej. Współczesne przygotowanie masażysty polega na nauczaniu anatomii opisowej, czynnościowej, fizjologii i fizjo­patologii człowieka oraz psychologii z elementami pedagogiki. Takie przy­gotowanie teoretyczne daje podstawę do praktycznego nauczania metod wykonywania masażu leczniczego wymagających odpowiedniej percepcji i sprawności manualnej. Odpowiedni poziom przygotowania zawodowego w tym zakresie gwarantują Policealne Szkoły Zawodowe (np. w Krakowie czy też w Laskach) kształcące techników masażu. Ponadto masaż leczniczy jest nauczany w ramach studiów wyższych na kierunku fizjoterapia prowadzonych w wielu ośrodkach w Polsce. Absol­wenci tych uczelni otrzymają kwalifikacje do wykonywania na podstawie zlecenia lekarskiego pełnego zakresu zabiegów fizjoterapeutycznych z dziedziny fizykoterapii, kinezyterapii i masażu

Pytanie: Czy konieczne jest znajomość fizjologii i fizjopatologii

Tak , oczywiście

Nie konieczna

Cechy psychofizyczne masażysty

Ciężka praca fizyczna, jaką wykonuje masażysta, wymaga pełnej sprawności fizycznej i psychicznej. Głównymi przeciwwskazaniami do wykonywania zawodu masażysty są zaburzenia statyczne, zaburzenia równowagi, choroby skórne, alergiczne, astma oskrzelowa, niewydolność krążeniowa, niektóre schorzenia kręgosłupa i kończyn oraz choroby układu nerwowego. Masażysta nie może być obciążony niewydolnością układu oddechowego oraz nadmiernym poceniem się rąk.

Często zdarza się, że pacjent, wskutek złego samopoczucia czy chwilowego załamania psychicznego, jest bardzo drażliwy, niecierpliwy, a nawet opryskliwy. Masażysta w takich sytuacjach musi zachować cierpliwość i wyrozumiałość. Należy również pamiętać, że pacjenci powracający do zdrowia po ciężkiej chorobie lub operacji, z kalectwem, zmęczeni lub nerwowi źle znoszą przesadną troskliwość. Dlatego oprócz pełnego opanowania psychicznego wymagana jest od masażysty znajomość psychologii i umiejętność „rozszyfrowania" pacjenta, aby lecząc masażem oddziaływać również na psychikę. Masażysta musi tak postępować z chorym, aby ten miał do niego pełne zaufanie. Zaufanie to czasami objawia się zwierzeniami pacjenta, niejednokrotnie nawet bardzo intymnymi, z których bystry masażysta jest w stanie wyłowić elementy mogące być pośrednimi lub bezpośrednimi przyczynami choroby. Ale pamiętać należy, że masażystę - tak jak każdego pracownika służby zdrowia - obowiązuje tajemnica zawodowa i informacje te mogą być wykorzystane tylko do celów leczniczych.

Przy wykonywaniu zabiegu masażysta często wydaje polecenia dotyczące pozycji pacjenta. Komendy te powinny być jednoznaczne i zrozumiałe. Musimy bowiem pamiętać, że pewne określenia (np. odwodzenie) mogą być pacjentowi nie znane.

Od masażysty wymagana jest umiejętność sprawnej obserwacji reakcji miejscowej i ogólnej chorego na wykonywany zabieg. Często masażysta jest powiernikiem osobistych spraw chorego, co wymaga od fachowego pracownika służby zdrowia taktu i konieczności zachowania tajemnicy zawodowej.

Pytanie: Cechy psychofizyczne niezbędne w pracy masażysty:

dobra sprawność fizyczna, cierpliwość, wyrozumiałość, spokój, brak alergii

choroby skórne, schorzenia kręgosłupa i kończyn oraz choroby układu nerwowego

niewielkie zaburzenia statyczne, zaburzenia równowagi, brak wyrozumiałości

Higiena osobista masażysty

Obok wymienionych w poprzedniej części kursu cech osobowości masażysty ważny jest jego ubiór i higiena osobista.

Strój masażysty musi być wygodny i swobodny, aby nic nie krępowało jego ruchów. Zadanie to spełnia biały płaszcz z krótkimi rękawami, a najlepiej płócienna biała kurtka z krótki­mi rękawami oraz płócienne spodnie (dla kobiet- spódniczka).

Masażysta musi bardzo sumiennie przestrzegać zasad higieny osobistej. Ręce, jako narzędzie pracy, wymagają utrzy­mania w nieskazitelnej czystości, paznokcie muszą być stale krótko przycięte. Pielęgnacja rąk przeciwdziała wytwarzaniu się na ich skórze modzeli i innych zgrubień. Podczas pracy nie wolno nosić na rękach żadnej biżuterii (w tym obrączek). Zabieg powinien być wykonywany z zachowaniem zasad czystości. Przed każdym zabiegiem ręce muszą być starannie umyte wodą z mydłem i wytarte do sucha.

Pocenie się rąk należy zwalczać, stosując częste zmywa­nie roztworem alkoholu i zasypywanie pudrem wysuszającym naskórek. Mycie rąk przed i po każdym zabiegu jest wskazane nie tylko z uwagi na chorych, którym można przenieść różne choroby skórne, ale i ze względu na własne zdrowie masażysty. Częste mycie rąk mydłem powoduje wysuszanie skóry, a niekiedy i pękanie. Można temu zapobiec przez wtarcie w skórę rąk kremów nawilżających bądź gliceryny, po czym ręce należy osuszyć. Jakikol­wiek proces ropny na skórze masażysty lub chorego jest przeciwwskazaniem do wykonywania zabiegu!

Pytanie: Czy wolno masażyście podczas pracy mieć na rękach biżuterię ?

Nie wolno

Wolno

Zasady i warunki obowiązujące przy wykonywaniu masażu klasycznego

Masaż jest formą oddziaływania na ustrój, za pomocą której wykorzystuje się bodźce mechaniczne, głównie w postaci ucisku na tkanki, w celu wywołania odczynu.

Zasady

Wszystkie techniki w masażu klasycznym (głaskanie, rozcieranie, ugniatanie, oklepywanie, wibracja, wałkowanie i wyciskanie) stosujemy wzdłuż przebiegu naczyń limfatycznych, a mianowicie masujemy:

• kończyny górne - od dłoni do stawu łokciowego, a następnie do stawu ramiennego,

• kończyny dolne - od stopy do stawu kolanowego, a potem do stawu biodrowego,

• miednicę oraz okolicę krzyżową - w kierunku pachwiny,

• grzbiet - od kręgosłupa na boki oraz z dołu do góry w kierunku węzłów chłonnych pachowych,

• kark i obręcz barkową - w kierunku węzłów chłonnych podpotylicznych i pachowych,

• głowę i twarz - w stronę węzłów chłonnych przyusznych,

• szyję - od żuchwy i od ucha w dół do węzłów chłonnych podobojczykowych,

• klatkę piersiową - od mostka na boki do węzłów chłonnych pachowych oraz w górę w kierunku węzłów podobojczykowych,

• powłoki brzuszne - w kierunku węzłów chłonnych pachwinowych.

Węzłów chłonnych nie masujemy. Masaż zawsze wykonujemy na obnażonej części ciała. Pacjenta należy ułożyć wygodnie, tak aby mięśnie miał rozluźnione. Masaż nie powinien sprawiać pacjentowi bólu, winien być wykonywany do granicy bólu z odczuwaną przez pacjenta przyjemnością.
W przypadkach, gdy należy — ze względu na wskazania - przezwyciężyć nadmierne napięcie mięśniowe, bólu nie da się całkowicie uniknąć. Pierwsze masaże wykonujemy delikatnie, aby przygotować mięśnie do późniejszych masaży zasadniczych. Jest to tzw. masaż wstępny, czyli przygotowawczy. Czas trwania masażu jednej części ciała wyno­si 5-10 minut, masażu całkowitego u osoby zdrowej - 45 minut, u chorego - 60 minut. Podstawową serią masaży jest 10 zabiegów wykonywanych codziennie; w przy­padkach przewlekłych schorzeń można przedłużyć serię do 20 zabiegów stoso­wanych również codziennie, po których należy zrobić przerwę 10-14-dniową. Po przerwie można wykonywać masaże co drugi dzień albo dwa razy w tygodniu.

Warunki ogólne wykonywania masażu

Masażysta wykonując zabieg najczęściej stoi przy stole do masażu. Niezmiernie ważną rzeczą jest zatem wyposażenie gabinetu do masażu w stoły, których wysokość można dowolnie regulować. Długość stołu powinna wynosić 2 m, a szerokość- maksymalnie 80 cm.

Podstawowym warunkiem przy wykonywaniu masażu jest całkowite rozluźnienie mięśni pacjenta. Masaż jest zabiegiem biernym i dlatego napinanie mięśni utrudnia jego wykonanie.Przy stosowaniu masaży, tak jak i przy zabiegach fizykalnych, obowiązuje zasada stopniowego obciążania układu krążenia chorego. W praktyce oznacza to, że pierwsze masaże trwają krócej, a w miarę przyzwyczajania się chorego oraz przy wnikliwej obserwacji odczynu miejscowego i ogólnego na zabieg, czas trwania masażu stopniowo przedłuża się oraz zwiększa jego intensywność.

Gabinet masażu

Masaż powinien być wykonywany w pomieszczeniu zamkniętym, o powierzchni około 15 m². Gabinet winien być suchy, jasny, posiadać dobrą wentylację, być dobrze oświetlony światłem naturalnym (okno otwierane), jak również powinien być wyposażony w oświetlenie sztuczne (lampy sufitowe). Oświetlenie dzienne powinno być takie, aby powierzchnia okna (okien) w gabinecie stanowiła 10% powierzchni podłogi, a najmniejsze natężenie światła sztucznego na wysokości 1 m nad podłogą wynosiło około 75 luksów. Temperatura pomieszczenia winna wynosić około 22°C.

Wyposażenie standardowe gabinetu masażu:

• stół do masażu (leżanka), na którym ułożenie pacjenta umożliwi rozluźnie­nie jego mięśni (np. regulowany podgłówek). Stół taki powinien mieć regulowaną wysokość (typ regulacji mechaniczny, hydrauliczny czy elektryczny), aby masażysta mógł dostosować jego wysokość do swojego wzrostu.

Stół do masażu najczęściej ustawiony jest w centralnym miejscu gabinetu, tak aby była możliwość podejścia do stołu ze wszystkich stron. Blat stołu musi być wykonany z twardego materiału, wyłożony gąbką i po­kryty dermą, o wymiarach 200 cm x 80 cm

• kilka sztuk wałków miękkich o różnej średnicy i długości, które będą słu­żyły do podkładania pod różne części ciała pacjenta,

• szafa na czyste prześcieradła, środki poślizgowe (talk, oliwka itd.) i wspomagające (maści rozgrzewające, przeciwbólowe, przeciwobrzękowe, przeciwzapalne) oraz podręczne środki opatrunkowe,

• pojemnik na używane prześcieradła i ręczniki,

• umywalka z ciepłą i zimną wodą, ręcznik i mydło,

• lampa Sollux na statywie z filtrami niebieskim i czerwonym, stosowana do rozgrzania masowanej okolicy,

• parawan,

• biurko z szufladami do przechowywania dokumentacji zabiegowych, krze­sło oraz taboret z regulowaną wysokością,

• wieszak na ubranie pacjenta.

Ponadto wskazane jest, aby gabinet masażu był wyposażony w aparaty do masażu wibracyjnego, podciśnieniowego, pneumatycznego, punktowego (pręcik do akupresury lub elektroautopunkter).

W bezpośredniej styczności z gabinetem masażu powinno być dodatkowe pomieszczenie wyposażone w kabinę natryskową z ciepłą i zimną wodą (dla umożliwienia pacjentowi i masażyście utrzymania higieny osobistej) oraz ubikacja

Zasady i warunki obowiązujące przy wykonywaniu masażu klasycznego

Wszystkie techniki w masażu klasycznym stosujemy wzdłuż przebiegu naczyń limfatycznych, a mianowicie masujemy:

kończyny górne - od dłoni do stawu łokciowego, a następnie do stawu ramiennego

kończyny górne - od stawu ramiennego do stawu łokciowego, a następnie do dłoni

węzły chłonne delikatnie wcierając, ruchami okrężnymi

Zasady i warunki obowiązujące przy wykonywaniu masażu klasycznego

Pytanie: Podstawową serią masaży jest:

25 zabiegów wykonywanych codziennie

10 zabiegów wykonywanych codziennie

20 zabiegów wykonywanych codziennie

15 zabiegów wykonywanych codziennie

Podstawowym warunkiem przy wykonywaniu masażu jest:

całkowite rozluźnienie mięśni pacjenta

posiadanie przez pacjenta skierowania od lekarza rodzinnego na masaż

posiadanie przez masażystę różnego rodzaju środków poślizgowych

Gabinet masażu powinien być powierzchni około 15 m² i posiadać:

oświetlenie wyłącznie sztuczne (lampy sufitowe)

temperaturę około 25 st

stół do masażu (leżanka), umywalkę z ciepłą i zimną wodą, parawan, wieszak na ubranie pacjenta

Środki poślizgowe i wspomagające masaż

Środkami poślizgowymi nazywamy środki obojętne chemicznie, których zastosowanie przy wykonywaniu masażu klasycznego ma zmniejszyć siłę tarcia zapobiegając otarciu skóry. Rodzaj środka poślizgowego dobieramy w zależności od rodzaju skóry, jak również zabiegów towarzyszących i upodo­bań masażysty. Środki poślizgowe powinny być stosowane w takim stopniu, aby zwiększyć poślizg ręki masażysty po skórze pacjenta, nie zmniejszając nadmiernie siły tarcia. Środki pośli­zgowe nakładamy zawsze na dłoń masażysty ( a nie na skórę pacjenta). Do środków poślizgowych zaliczamy:

• talk kosmetyczny,

• oliwę nicejską,

• wazelinę,

• lanolinę,

• mydło.

Środkami wspomagającymi nazywamy preparaty chemiczne lub ziołowe, których zastosowanie w trakcie leczenia wspomaga efekt leczniczy (np. działanie przeciwbólowe, przeciwzapalne itp.).

Środki wspomagające masaż dzielimy na:

• środki farmakologiczne stosowane u chorego wraz z masa­żem (wstrzyknięcia, czopki, tabletki),

• preparaty wcierane w skórę i tkanki pacjenta, które możemy podzielić na:

- lecznicze silnie rozgrzewające (np. BEN-GAY, CAPSIGEL N, CAPSIPLEX, LUMBOLIN)

- lecznicze słabo rozgrzewające (np. ALGESAL, APIŻEL, BUTAPIRAZOL, METINDOL, MOBILAT, NAPROXEN, PROFENID, RHEUMON, TANDERIL, VIPROSAL, VOLTAREN)

- preparaty odżywcze bogate w witaminy A, D, E, F, H, (np BEPANTHEN, DERMOSAN, DERMOSAVIT),

- preparaty przeciwbólowe i rozgrzewające stosowa­ne w sporcie (np. ARCALEN).

Aby wykonać wcieranie preparatu, należy oczyścić skórę i rozgrzać ją odpowiednio, co ułatwi wnikanie preparatu w skórę i wgłąb tkanek pod nią leżących.

Oczyszczoną skórę masujemy najpierw na sucho, bez środków poślizgowych, stosując głaskanie, ugniatanie, wibra­cję, a dopiero potem nakładamy preparat na masowaną część ciała i wcieramy go ruchem rozcierania. Środki wspomagające - podobnie jak poślizgowe - nakładamy zawsze na dłoń masaży­sty (a nie na skórę pacjenta !). Preparat ma być w takim stopniu dawkowany, w jakim skóra jest go w stanie wchłonąć. Zbyt duża ilość preparatu, nie wchłonięta przez skórę, zmniejsza tarcie między ręką masażysty a ciałem pacjenta, przez co upośledza dokładne wtarcie preparatu i nie daje efektu grzewczego

1

---