Wykład II - Wykład drugi - psychopatologia psychiatryczna i klasyfikacja zaburzeń psychicznych.
Podstawowe objawy psychopatologiczne :
Podział objawów zaburzeń psychicznych :
zaburzenia czynności poznawczych tj. takie objawy, za których pomocą człowiek uzyskuje, porządkuje, przechowuje i wykorzystuje wiedzę o otaczającym świecie i samym sobie; czynności poznawcze pozwalają organizmowi na rozpoznanie właściwości i postaci środowiska zewnętrznego i wewnętrznego ( za pomocą uwaga, spostrzegania ), utrwalanie ich ( za pomocą pamięć ), scalanie w spójny i względnie trwały system indywidualnej wiedzy o świecie ( za pomocą myślenie, język ), która umożliwia adekwatne reagowanie na zmieniającą się sytuację zewnętrzną i wewnętrzną, bądź zmienianie jej zgodnie z odczuwanymi potrzebami :
Zaburzenia uwagi - uwaga jest obecnie uznawana za czynność poznawczą , której rolą jest ograniczanie nadmiaru informacji na wszystkich etapach jej przetwarzania, od odbioru wrażeń zmysłowych, przez proces myślenia, kodowania i odtwarzania procesów pamięciowych, aż po wybór uruchamianej reakcji;
Uwaga ma następujące cechy :
selektywność - zdolność do wyboru pewnych fragmentów pola uwagi kosztem innych,
trwałość - zdolność do wytrwałego wyczekiwania na pojawienie się określonego bodźca czy informacji,
przerzutność - zdolność do aktywnego badania pola uwagi w celu znalezienia określonych informacji,
podzielność - zdolność do szybkiego przełączania uwagi w celu jednoczesnego wykonywania kilku czynności,
zakres - liczba elementów pola uwagi, które można objąć jednocześnie;
Psychiatra ocenia uwagę pod kątem prawidłowego występowania i działania w/w cech, odchylenia od normy w zakresie poszczególnych cech są podstawą oceny zaburzeń uwagi.
Zaburzenia pamięci - pamięć jest czynnością poznawczą, która umożliwia chwilowe lub trwałe zachowanie właściwości i znaczenia informacji. Zaburzenia pamięci dzieli się na zaburzenia :
o charakterze raczej ilościowym, tzn. cechujące się ograniczeniem, wyłączeniem, nadmiarem lub dysproporcją pamięci :
hipermnezja czyli pamięć wzmożona - zdolność odtwarzania zwiększonej liczby wspomnień,
hipomnezja czyli ograniczenie pamięci - zmniejszenie zdolności odtwarzania wspomnień, które może wynikać z utrudnionego dostępu do zapamiętanych już i przechowywanych informacji, a także ograniczeń ich zapamiętywania,
amnezja - niepamięć lub luka pamięciowa, w której dochodzi do utraty możliwości odtwarzania wspomnień z jakiegoś odcinka czasu,
o charakterze raczej jakościowym :
allomnezje czyli wspomnienia zniekształcone - polegające na nieadekwatnym odtwarzaniu rzeczywistych wspomnień,
ekmnezja czyli zaburzenie pamięciowe polegające na przeżywaniu przeszłości jako teraźniejszości,
iluzje pamięciowe - wspomnienia rzeczywiste, lecz zniekształcone pod wpływem innych przeżyć,
kryptomnezja - wspomnienie nieświadome, tj. wspomnienie, które zostało wprawdzie odtworzone, lecz bez rozpoznania jego wtórności ( chory sądzi, że wcześniej tego nie przeżywał ),
pseudomnezje czyli wspomnienia rzekome - polegające na wypowiedziach traktowanych prze chorego jako wspomnienia, lecz w istocie nie mające charakteru wspomnień, tzn. nie odtwarzające żadnych rzeczywistych zdarzeń
złudzenia utożsamiające - dochodzi w nich do błędnego rozpoznaniumiejscowienia aktualnej sytuacji w czasie - deja vu ( już widziałem ), deja vecu ( już przeżywałem ), jamais vu ( nigdy nie widziałem ), jamais vecu ( nigdy nie przeżywałem )
konfabulacje - wspomnienia rzekome - wytwarzanie fałszywych informacji i wypełnianie luk pamięciowych
omamy pamięciowe - rzekome, fałszywe wspomnienia z towarzyszącym przekonaniem realizującym - chory wspomina, przypomina sobie wydarzenia, które w istocie nie miały miejsca i jasno potwierdza ich realność,
Zaburzenia spostrzegania - spostrzeganie wiąże się z odwzorowaniem świata zewnętrznego i wewnętrznego w postaci reprezentacji umysłowych za pomocą narządów zmysłów :
paraidolie - nierzeczywiste spostrzeżenia wyprowadzone z jednego nieostrego lub rytmicznie ukształtowanego tła ( np. chmur, muru, tkaniny itp. ),
złudzenia ( iluzje ) - błędnie rozpoznane spostrzeżenia realnie istniejących przedmiotów, którym towarzyszy mniej lub bardziej stanowczy sąd realizujący,
omamy ( halucynacje ) - spostrzeżenia nieistniejących w rzeczywistości przedmiotów, którym towarzyszy błędny sąd realizujący, tzn. poczucie, że spostrzegany przedmiot rzeczywiście istnieje - są omamy wzrokowe, słuchowe, czuciowe, węchowe i smakowe
omamy rzekome ( pseudohalucynacje ) - sątodoznanianp.słuchoweumiejscawiane przez pacjenta w obrębie własnego ciała ( np. głos w głowie )
parahalucynacje - wrażenia lub spostrzeżenia realnie nieistniejących przedmiotów, których chory nie traktuje jako realne ( brak sądu realizującego ),
agnozje - niemożność rozpoznania cech przedmiotu, mimo prawidłowego stanu narządów zmysłów i często zachowanej zdolności spostrzegania,
. Zaburzenia myślenia, języka i porozumiewania się :
zaburzenia treści myślenia :
myśli nadwartościowe - to przekonanie w zasadzie prawdziwe, które uzyskuje bardzo silny wpływ na decyzje, zachowania i całe postępowanie człowieka,
urojenia - fałszywe przekonania pochodzenia chorobowego - wszystkie urojenia mogą mieć charakter ksobny - odnoszący, oddziaływania, prześladowcze, zmiany osoby, wielkościowe, depresyjne; z uwagi na swą strukturę urojenia dzieli się :
proste - to pojedyńcze lub rozwinięte wyjaśnienia innych objawów, bez tendencji do systematyzacji, czy dezintegracji,
paranoiczne - są rozbudowane w zwarty konsekwentny system wzajemnie uzasadniających się i spójnych z osobowością przekonań,
paranoidalne - wyróżniają się niespójnością z typowym brakiem konsekwencji, zwartości i wzajemnych powiązań, odrywaniem się od osobowości i realiów chorego, z mało prawdopodobną lub dziwaczną treścią,
urojenia oniryczne - wyrażają się brakiem konsekwencji, zmiennością, intensywnym przeżywaniem aktualnego dziania się, zwykle dramatycznych, silnie emocjonojących wydarzeń,
myśli natrętne ( obsesje ) - myśli uporczywe, powracające, narzucające się choremu z poczuciem przymusu, mimo prób i wysiłku wkładanego w ich oddalenie, lecz zawsze traktowane jako myśli własne
zaburzenia toku myślenia :
. spowolnienie i zahamowanie toku myślenia,
przyspieszenie toku myślenia,
. otamowanie - chwilowa, zwykle nieoczekiwana pauza w biegu myśli i wypowiedzi ,
natłok myśli ( mantyzm ) - poczucie uciążliwego nadmiaru spontanicznie pojawiających się kolejnych wątków i tematów myślenia, zwykle zakłócających je i znajdujących w ograniczeniu produktywności, płynności i skuteczności ( jasności, zwartości ) wypowiedzi,
rozwlekłość, drobiazgowość myślenia - skłonność do inicjowania kolejnych, nowych, zwykle zbędnych wypowiedzi, mimo niezakończenia już rozpoczętych, co powoduje stopniowe oddalanie się od wątku zasadniczego,
rozkojarzenie toku myślenia - złożone zaburzenie struktury i funkcji myślenia, mimo prawidłowej struktury gramatycznej wypowiedzi stają się niezrozumiałe
zaburzenia struktury myślenia ;
splątanie - inkoherencja - wypowiedzi wybitnie nieskładne zarówno z powodu nieskładności gramatycznej, porozrywania wątku, podążania za przypadkowym skojarzeniem na zasadzie podobieństwa wątku fonetycznego, rytmu, rymu itp.,
afazja - różnorodne zaburzenia mowy, powstające w wyniku ogniskowego uszkodzenia mózgu.
zaburzenia czynności emocjonalnych i motywacyjnych - są to procesy dynamizujące i porządkujące zachowanie :
zaburzenia uczuciowości :
zaburzenia nastroju - obniżenie i podwyższenie nastroju :
nastrój depresyjny,
nastrój depreyjno-dysforyczny - charakteryzuje się żalem, rozzażeleniem, poczuciem nieszczęśliwości, zniechęcenia, rozdrażnienia, a nawet złości,
nastrój dystymiczny - charakteryzuje się złym samopoczuciem z zahamowaniem myślenia, pobudliwością i lękliwością oraz hipochondrycznym poczuciem wyczerpania i poczuciem dolegliwości cielesnych,
nastrój maniakalny - równomiernie wzmożony nastrój, z odczuciami uniesienia, radość o dość ekspansywnym, dłużej utrzymującym się charakterze,
nastrój euforyczny - dość płytkie wzmożenie nastroju z dominującą wesołością, pogodą ducha, szczęścia, zadowolenia,
nastrój moriartyczny - odmiana euforii ze szczególnie nasiloną, lecz pustą wesołkowatością i tendencją do dowcipkowania, błaznowania i niewyrafinowanych żartów,
nastrój esktatyczny - charakteryzuje się poczuciem ekstazy, odczuciem podniosłości sytuacji oraz własnego w nich udziału z przekonaniem o nadzwyczajnej doniosłości własnej pozycji, roli,
złość - dysforia - nastrój w którym dominuje negatywnie przeżywane wzburzenie związane z poczuciem frustracji,
zobojętnienie uczuciowe - apatia, stępienie - wyraźne ilościowe ograniczenie lub brak przeżywania uczuć,
spłycenie uczuć - sztywność, bladość - zatracanie intensywności, amplitudy, modulacji, zabarwienia reakcji emocjonalnych na zachodzące wydarzenia, osoby, wypowiedzi i okoliczności,
zubożenie uczuciowe - prymitywizacja - uzyskują wówczas przewagę bardziej elementarne uczucia związane z zaspokajaniem potrzeb biologicznych, nad uczuciami bardziej złożonymi i wysublimowanymi,
lęk - dominuje poczucie silnego zagrożenilubzatrważającej zmiany wywodzącej się z nieznanego, nierealnego źródła :
uogólniony - długotrwale utrzymujące się napięcie lękowe o mało zmieniającej się intensywności,
napadowy - krótkotrwałe, powtarzające się epizody o bardzo dużym nasileniu przeżywanego lęku,
lęk w postaci fobii - jest to lęk wyprzedzający, wynika z nawykowego unikania sytuacji lękorodnych, kojarzonych z obawą wystąpienia nasilonego lęku,
zaburzenia ekspresji uczuć :
zaleganie uczuć - tendencja do długotrwałego utrzymywania się stanów uczuciowych w mało lub niezmienionej postaci,
lepkość uczuciowa - podobne do powyższego, różni się tym, że występuje trudność do oderwania się od dominującego uczucia, a małe znacznie ma długotrwałość stanów uczuciowych,
chwiejność emocjonalna - nadmierna, zmienność, niestałość, nietrwałość nastroju, przejawiająca się łatwym przechodzeniem, między zmiennymi stanami uczuciowymi,
nietrzymanie uczuć - tendencja do wyzwalania gwałtownych i intensywnych reakcji uczuciowych, które wyłamują się spod kontroli pod wpływem błahych bodźców zewnętrznych,
zaburzenia czynności motywacyjnych :
napędu :zmniejszenie napędu psychoruchowego,
zwiększenie napędu psychoruchowego,
ruchy mimowolne np. drżenia, tiki, mioklonie, dyskinezy itp.,
parakinezy - niezwykłe formy aktywności ruchowej typowe dla katatonii ,
deficyt lub nadmiar ruchów dowolnych - np. porażenia, niedowłady lub drgawki, skurcze,
apraksje - zaburzenia ruchu polegające na niemożności wykonania prostego ruchu lub złożonej sekwencji ruchów ( np. zapięcia guzików ), mimo zachowania sprawności mięśni i zrozumienia polecenia,
bzaburzenia aktywności impulsywnej - są to zaburzenia aktywności pozostającej pod wpływem impulsów, tj. bardzo silnych impulsów wewnętrznych, na które wpływ tylko w ograniczonym rozmiarze podlega świadomej kontroli i przemyślanej decyzji ( zalicza się tutaj silne emocje, popędy - silne wrodzone potrzeby, uwarunkowane biologicznie i uczestniczące w regulacji podstawowych funkcji organizmu, pozwalające zachować życie i przedłużyć istnienie gatunku oraz nawyki - to niemal równie silnie oddziaływujące potrzeby nabyte, kształtujące się pod wpływem różnych doświadczeń życia osobniczego ) :
impulsywność wzmożona - przejawia się względnym wzmożeniem motywującej roli emocji, popędów i nawyków,
impulsywność zmniejszona - ograniczenie motywującego wpływu emocji, popędów i nawyków,
impulsywność emocjonalna - najczęściej i najłatwiej osłabieniu kontrola nad złością,
impulsywność popędowa - wiąże się z motywującym wpływem wrodzonych silnych popędów; należą tu zaburzenia łaknienia, zaburzenia pragnienia, zaburzenia snu, zaburzenia popędu płciowego,
nawykowe działania - ich niezaspokojenie wyzwala silną potrzebę, której niespełnienie wzmaga napięcie, a ostatecznie realizacja przynosi ulgę, na ogół tylko chwilową np. kleptomania ( kradzież ), piromania ( podpalanie ), poriomania ( włóczęgostwo ), hazard patologiczny, kolekcjonowanie - nie tylko przydatnych przedmiotów,
nawykowe unikanie - fobie - czynnikiem motywującym jest tu obawa ( antycypacja lęku ) związana z okolicznościami, a rodzaj unikanych okoliczności często odzwierciedla charakter sytuacji, które w przeszłości wywierały działania lękorodne np. agorafobia, fobie społeczne, fobie specyficzne ( np. lęk przed bólem - algofobia, przed chorobą - nozofobia,, drobnoustrojami - bakcylofobia, krwią - hemotofobia, pająkami - arachnofobia, śmiercią - tanatofobia, wysokość - akrofobia itp. ),
natrętne impulsy - uporczywie powracające impulsy do działania, subiektywnie odczuwane jako narzucające się, niechciane, odrzucane i zwalczane, uważane za absurd i niemożliwe do spełnienia, zawsze jednak należące do motywów własnych,
zaburzenia aktywności złożonej, czyli takiej aktywności, która stanowi efekt bardziej złożonych decyzji motywacyjnych z przeważającym udziałem świadomej, celowej, przemyślanej intencji, kształtowanej przy znacznym udziale nabytej wiedzy i umiejętności; najczęściej występuje :
zmniejszenie aktywności złożonej ( intencjonalności ) zwiększenie aktywności złożonej,
natręctwa - istotą natręctw jest pewna bezwładność procesów psychicznych, prowadząca do uporczywego nawracania pewnych przeżyć, odczuwanego jako przymus, przy czym pacjent zachowuje najczęściej poczucie nietypowości takiej motywacji, jak i poczucie przynależności do sfery własnego ja,
stereotypie - zmienność zainteresowań ulega , powracają one stale do tego samego lub bardzo bliskiego kręgu spraw, do tych samych przemyśleń, czy wyobrażeń ( stereotypia myślenia ), wypowiedzi ( stereotypie słowne ), ruchów ( stereotypie ruchowe ), reakcji emocjonalnych ( stereotypie emocjonalne ), zachowań ( stereotypie zachowań ),
perseweracje - wielokrotne, nie wynikające z przebiegu kontaktu wtrącanie tych samych, raz już udzielonych odpowiedzi lub reakcji ruchowych, mimo, że temat i okoliczności uległy w międzyczasie zmianie,
iteracje - wielokrotne, seryjne, pozbawione istotnej treści powtarzanie głosek, fragmentów wyrazów, krótszych wypowiedzi lub dźwięków słabiej artykułowanych, czasem ruchów,
grymasowanie - mimo swej stereotypowości w obrazi, w zasadzie podlega woli chorego,
manieryzmy przypominają grymasowanie, lecz obejmują całe zachowanie ekspresyjne - mimikę, postawę ciała, sposób ruszania się, ubierania itp.,
utrudniony kontakt,
niedostosowanie - rozmijanie się różnych aspektów zachowania chorego z oczekiwaniami wynikającymi z okoliczności,
ambiwalencja - dwuwartościowość - zjawisko jednoczesnego przeżywania dwóch sprzecznych ze sobą nastawień psychicznych, bez dostrzegania zachodzącej między nimi sprzeczności,
wycofywanie się i autyzm - oznacza ograniczenie dążenia, aż do całkowitego wycofania się z interreakcji społecznych z otoczeniem, w autyźmie ponadto zainteresowanie pacjenta skupia się praktycznie wyłącznie na świecie wewnętrznym często zniekształconym i zdezorganizowanym
zaburzenia czynności psychicznych, które trudno jednoznacznie przyporządkować poprzednim, ponieważ w mniejszym lub większym stopniu odzwierciedlają wysiłek integracyjny organizmu, by scalając wiedzę, dynamikę i kierunek swego działania, najlepiej wypełniać swe biologiczne posłannictwo, indywidualne potrzeby i marzenia :
zaburzenia świadomości - można ją określić jako przeżycie przeżywania otoczenia i siebie :
zaburzenia przytomności - składa się na nią zwłaszcza stan czuwania, tj. gotowość skupiania uwagi na zachodzących zmianach oraz jasność rozeznania umożliwiające właściwe przetwarzanie informacji i skuteczne reagowanie :
wyłączenie przytomności dzieli się na trzy etapy :
senność - somnolentia - silna tendencja do zasypiania na tle ogólnie zmniejszonej aktywności, spowolniennia itp.,
stan przedśpiączkowy - półśpiączka - sopor - oznacza znaczne pogłębienie senności, a kontakt z chorym można nawiązać jedynie za pomocą silnych bodźców, zwykle na krótko i w sposób niepełny,
śpiączka - coma - oznacza wyłączenie przytomności - stan nieprzytomności,
jakościowe zmiany świadomości - polegają na zawężeniu strumienia świadomości :
przymglenie - przeżywanie i zachowanie pacjenta można sobie wyobrazić, jako podobne do zachowania człowieka próbującego poruszać się w gęstej mgle,
zmącenie - przeżywanie i zachowanie pacjenta można wyobrazić sobie, jako zachowanie w środowisku o niejednakowej przejrzystości, jasności oraz szybko zmieniającej się postaci,
zawężenie - przeżywanie i zachowanie pacjenta można sobie wyobrazić, jako zachowanie człowieka, którego pole widzenia świata zewnętrznego ulega skrajnemu ograniczeniu ( jak przez dziurkę od klucza ),
zaburzenia poczucia otoczenia - poczucie otoczenia dotyczy uświadamiania sobie środowiska zewnętrznego, otaczających nas przedmiotów, istot, osób i dziania się wydarzeń :
derealizacja - uogólnione poczucie zachodzącej w otoczeniu zmiany, często nieokreślonej, mało jednoznacznej, zastanawiającej, zatrważającej lub zagrażającej,
zaburzenia poczucia czasu - wyróżnia się tu np. zmianę tempa przeżywania aktualnego czasu, wzmożenie, spowolnienie, zatrzymanie upływu czasu, niezdolność osadzenia wydarzeń w czasie, utrata poczucia kategorii czasu itp.
zaburzenia poczucia przestrzeni - należą tu np. jednostronne zaniedbywanie przestrzeni, zaburzenia wzrokowego umiejscowienia przedmiotów, zniekształcenie przestrzenności spostrzeżeń itp.,
zaburzenia poczucia siebie - opisywane bywa przez pacjentów jako uogólniona zmiana zachodząca we własnym ja, prowadząca do poczucia odrealnienia własnej osoby:
depersonalizacja - uogólnione poczucie zmiany własnych przeżyć, często niejasnej, mało jednoznacznej, zastanawiająca, zatrważającej lub zagrażającej,
dezorientacja w zakresie poczucia własnej osoby - dotyczy zwykle biograficznych aspektów tożsamości jaźni lub różnych aspektów schematów ciała,
zaburzenia jaźni ( poczucia własnego „ja” ) - zalicza się tu zaburzenia żywotności własnej, zaburzenia aktywności, zaburzenia spójności, zaburzenia rozgraniczenia, zaburzenia tożsamości,
zaburzenia schematu ciała :
objaw fantomu - odczuwanie realistyczne amputowanej kończyny,
objaw sobowtóra - spostrzegana jest dodatkowa postać, która jest nie w pełni identyfikowana jako „ja”, lecz traktowana jako sobowtór, a gdy ta postać jest identyfikowana w pełni jako „ja” ( to też „ja” ) to mówimy o autoskopii,
zniekształcone spostrzeganie ciała - może dotyczyć różnych cech,
urojenia dotyczące ciała - np. zmiany budowy, składu, utraty, podwajania itp.,
agnozja dotycząca ciała - nierozpoznawanie umiejscowienia części ciała,
zaburzenia dysmorficzne - zmiana emocjonalnego stosunku do wyglądu pewnych części ciała, które odczuwane są jako sprawiające przykrość, niewygodne, zmienione
zaburzenia orientacji - orientacja scala informacje składające się na trafne osadzenie osoby w czasie, miejscu i ogólnej aktualnej sytuacji oraz własnej tożsamości; zaburzenia orientacji dotyczą tych elementów,
zaburzenia sprawności intelektualnej - deficyty intelektualne wrodzone lub powstałe w przebiegu życia człowieka :
upośledzenie intelektu,
otępienie intelektu,
zaburzenia osobowości - zalicza się tu specyficznych zaburzeń osobowości, zmiana osobowości, osobowość mnoga i dezintegracja osobowości.
II.Obecnie obowiązująca klasyfikacja zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania w ICD - 10.
Informacje ogólne - w początkach lat 60-tych Program Zdrowia Psychicznego WHO aktywnie zajął się sprawą diagnostyki i klasyfikacji zaburzeń psychicznych. Zorganizowano wówczas wiele spotkań poświęconych przeglądowi wiedzy i kryteriom klasyfikacji i zasad rozpoznawania zaburzeń psychicznych. Znalazły one odzwierciedlenie w ósmej wersji „Międzynarodowej klasyfikacji chorób” ( ICD - 8 ). Klasyfikacja dziewiąta - ICD - 9 nie zmieniała zasad wcześniejszych.
W 1978r. WHO wspólnie z amerykańską ADAMHA - Alcohol, Drug, Abuse and Mental Helth Administraction rozpoczęły kolejny projekt badawczy mający na celu poprawę klasyfikacji i diagnostyki zaburzeń psychicznych. Odbywało się szereg konferencji i programów badawczych. W 1987r. w badaniach terenowych w ok. 40 krajach testowano projekt nowej klasyfikacji. Wyniki tych badań uwzględniono w obowiązującej do dziś Międzynarodowej klasyfikacji chorób 10 ( ICD -10 ).
W ICD - 10 znajduje się 10 kategorii schorzeń :
organiczne zaburzenia psychiczne włącznie z zespołami objawowymi - F 00 - F 09,
zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania spowodowane używaniem substancji psychoaktywnych F 10 - F 19,
schizofrenia, zaburzenia typu schizofrenii i urojeniowe F 20 - F 29,
zaburzenia nastroju ( afektywne ) - F 30 - F 39,
zaburzenia nerwicowe, związane ze stresem i pod postacią somatyczną - F 40 - F 49,
zespoły behawioralne związane z zaburzeniami fizjologicznymi i czynnikami fizycznymi - F 50 - F 59,
zaburzenia osobowości i zachowania dorosłych F 60 - F 69,
upośledzenie umysłowe F 70 - F 79,
zaburzenia rozwoju psychicznego ( psychologicznego ) F 80 - F89,
zaburzenia zachowania i emocji rozpoczynające się zwykle w dzieciństwie i wieku młodzieńczym F 90 - F98,
nieokreślone zaburzenia psychiczne F 99.
7