Wykorzystanie języka protestantów w początkowym okresie kontrreformacji
Wraz z końcem XVI wieku, który to znamionuje również koniec okresu reformacji, słoweński język literacki, wraz z opracowanymi już dziełami, dożył cudownego rozkwitu i stworzył mocną tradycję, która tak naprawdę była tylko kontynuacją podstaw stworzonych przez Trubara. Nawet kontrreformacja nie zdołała tej tradycji zdusić. Co więcej, nie dość, że katolickim duchownym pozwolili na używanie protestanckiej „Biblii Dalmatina”, to jeszcze twórca (bądź twórcy) księgi „Evangelija inu Listuvi”, która w tym okresie miała stać się nośnikiem tradycji literackiej, całkowicie przejął tradycyjny język literacki, a nawet używał go pilniej i częściej. W jego tekście nie ma znaczenia oznaczanie ě, a leksykalnych germanizmów się pozbył. Różni się też nieco od Biblii Dalmatina przy oznaczaniu palatalnego ń. Twierdzenie, iż EiL jest po prostu przepisane z Bibl nie jest zupełnie prawdziwe. Niektóre fragmenty są mocno zmienione (szczególnie te, które nie są z Nowego Testamentu). Jednakże nawet w tych fragmentach język nie różni się zbytnio od języka Biblii Dalmatina. Dla ilustracji tego zjawiska przytoczę tu po jednym fragmencie z „Biblii Dalmatina” i EiL.
EiL 15 a
Katéri ſe Boga boy, ta bo
dobru ſturil, inu katéri ſ pravice
dèrshy, ta jo (to Modruſt) doſéshe:
inu njemu pujde pruti kakor ena
zhaſtitna Mati.
Ona ga bo pittala
s'kruhom shivljena inu saſnopnoſti:
inu ga bo napoyla s'to Vodó sdrave
Mudruſti. Inu bo potèrjena v'njemu,
inu nikar pèrpognena, inu ga bo
sadèrshala de nepride k'ſramoti. Ona
ga bo povihſhala per svoih
blishnih. Inu na ſrédi Cérkve bode
njegove úſta odpèrla, inu ga bo
napolnila s'Duhom te Modruſti inu
Saſnopnoſti, inu ga bo oblékla s'obla-
zhilom te Zhaſty. Veßeljé inu lubes-
nivoſt bode kakòr Saklada na njemu
sbirala, inu s'enim vézhnim iménom
ga bo obdaroval Bug naſh Goſpud.
Dalmatin, Bibl II 159a
Tiga nihzhe ne ſturi, kakòr ta, kateri
ſe GOSPVDA boji; Inu kateri ſe
Boshje beſſède dèrshy, ta jo najde.
Inu ona ga bo ſrezhala, kakòr ena
Mati, inu ga bo priela kakòr ena
mlada Nevéſta, inu ga bo ſhpishala
s'kruhom te saſtopnoſti,
inu ga napoyla s'vodo te
modruſti. Skusi tu on bo mozhan,
de bo tèrdnu mogel ſtati, inu je bo
nje dèrshal, de k'ſramoti nebo. Ona
ga bo pousdignila zhes njegove
blishne, inu mu bo pred Gmajno
njegova uſta odperla: Ona ga bo
s'veſſeljem
inu s'dobro
volo kronala,
inu darovala,
s'vezhnim
ymenom.
W EiL zachowane są te same refleksy przy ě, co w Bibl, zmiany są bardzo niewielkie. W porównaniu z językiem Dalmatina, gdzie wiele jest przestarzałych zwrotów, w EiL są one zamienione w bardziej odpowiednie, np.: bejl Bibl III 29 a > v'bélim EiL 76 a (toteż Béjla EiL 80 b nie jest przepisane z Bibl); mrejsha Bibl III 33 a > mrésha EiL 106 b; Obrejse Bibl III 87 b > Obrése EiL 4 b. Zmiana oblejkli Bibl III 103 a > oblékli EiL 19 a nie ma żadnego znaczenia, gdyż również Dalmatin ma w tym wyrazie mocno mieszane refleksy. Odwrotnie jest w wyrazie nevrejdnu Bibl III 93 b (2 razy) zamienionym na nevrédnu EiL 47 a, 98 b. Choć formy z e w Bibl są rzadkie, zostało jednak vrejden EiL 114 a oraz vréjdèn EiL 8 a ( w Bibl III 47 b vrejden), nevréjdnu EiL 98 a (w Bibl III 93 b nevrejdnu). Podobnież odstąpił od języka Dalmatina w wyrazach resdejlil Bibl III 94 a > resdelil EiL 33 b oraz resdèlil EiL 43 b (w Bibl nie ma tego wyrazu na odpowiednim miejscu), jednakże j zachował np. w déjl 34 a (4 razy). Zamiast proſtora Bibl III 31 a napisał meſta EiL 10 a, odwrotnie zaś napisał Meſtu Bibl III 7 a > Méjſtu EiL 126 a. Istnieje jeszcze parę przykładów, w których wprowadzał ej. Tak jest np. w czasowniku vedeti, w którym to Dalmatin ma mocno mieszane refleksy, gdzie poprawiał véſh Bibl III 57 a > véjſh EiL 87 b, vémo Bibl III 57 a > véjmo EiL 87 b.
Twórca EiL używał akut do oznaczania akcentów. Z powodu częstego użycia é zamiast ě w Bibl, w EiL akut na ě jest także częstszy niż w innych przykładach, bowiem nowe akcenty dodawał bez względu na pochodzenie (więc również na ě). Przykłady, gdzie e zastępowano é są w EiL tak częste, iż dla twórcy znak é nie mógł oznaczać określonego głosu z e, a jedynie akcentowane e. Tym, iż ě nie jest już szczególnie oznaczane w ten sposób, twórca EiL przybliża się do typu języka Trubara (bądź też, ze względu na akcentualizację, typowi języka Bohoriča), dlatego też możemy mówić, iż do tego dzieła weszła znów gwara lublańska. Jeszcze parę przykładów z é w wyrazach, które nie mają ě (we wszystkich tych przykładach w Bibl występuje tylko e w odpowiednich miejscach): po dnévi 3 a, dnévi 9 b, devét 103 b (2 razy), 119 b, glédat 6 b (3 razy), glédamo 34 a, oglédati 102 a, v'iméni 4 a, méro 105 a, katére 5 a, Ludém 5 a, 7 a, korén 4 b.
Refleks za ō pozostał także w EiL jako u. Spójrzmy jednak na drobne zmiany w porównaniu z Bibl. Przede wszystkim należy zaznaczyć, iż w wyrazach typu odgovoril akcent już się stabilizował na przedostatniej sylabie (jak dziś), dlatego też poprawione jest odguvorili Bibl III 23 b > odgovurili 109 a, govoril Bibl III 64 a > govuril EiL 13 b. Odwrotnie jest w wyrazach govurilu Bibl III 31 a > govorilu EiL 18 a, vmurili Bibl III 15 a, 42 b > vmorili EiL 14 b, 34 b, polushili Bibl III 69 a > poloshili EiL 79 b.
Podczas gdy palatalne ń w Bibl jest zapisywane jako nj, w EiL w większości przypadków mamy jn, np.: k'ygranji Bibl III 93 a > k'jigrajnu EiL 111 a, isvelizhanja Bibl III 98 b > isvelizhajna EiL 37 a, Kamenje Bibl III 4 a > kamejne EiL 37 b, malikovanje Bibl III 103 b > malikovajne EiL 118 b.
Wśród osobliwości wymienię jeszcze przemienianie grupy čre w če: zhreda Bibl III 31 a > zhède EiL 10 a, zhreuleu Bibl III 47 b > zhévleu EiL 8 a. Przy tej zmianie twórca EiL zbliżał się ku gwarze lublańskiej (jak też wcześniej Trubar). Na gwarę lublańską wskazuje również parokrotna zmiania nej Bibl III 3 b, 47 a (2 razy), 48 a, 103 a > ny EiL 17 b, 12 b (2 razy), 24 a, 19 a.
Jednak główną cechą charakterystyczną EiL jest systematyczne pozbywanie się germanizmów leksykalnych. Jest to tak dokładnie zrobione, że zostało ich w tekście naprawdę niewiele. Nieco przykładów tego zjawiska (pierwszy przytoczony wyraz jest z Bibl III lub, jeśli jest to zaznaczone, II, zaś drugi z EiL): brumen 31 a > pravizhen II 8 a, en Zajhen 38 a > en zhudeſh 40 b, velike zajhne 64 a > velike snaminje 15 b, Exempel 108 a > pokasajne 131 b, Erbizh 103 b > dedizh (ali Erbizh) 42 b, erbate 121 a > po dedini poſſede 105 b, kateri tebe ferrahta 60 a > kateri te bode isrozhil 15 b, ferrati 16 b > isdati 50 a, taku tudi nebote ferdamani 34 a > nepogublujte, taku tudi vy nebote pogubleni 104 b, Bogu biti glih 107 b > Bogu enelik biti 45 b, vſi glih ene miſli 121 a > vſi enumiſlejezhi 105 b, gmeral 99 b > pomnoshil II 25 a, gnada 95 a > miloſt 114 b, Israelski folk 3 b > kardellu Israel 20 b.
W przekładzie zmieniał również niektóre inne rzeczy. Dla ilustracji tych zmian parę przykładów (pierwszy przytoczony wyraz jest z Bibl III lub, jeśli jest to zaznaczone, II, zaś drugi z EiL): nad njega buknili 65 a > nad njega planili 13 b, dotle 15 a > dokler 14 b, Hlapzhizha 65 a > mladenizha 14 a, luſkine 66 a > luſzhine II 6 b, mnoſhtvu 121 b > mnogovt 91 a, pojti 41 b > jiti 100 b, na ſtolu 12 b > na ſedeshi II 7 a, po cestah hodil 100 b > potoval 31 a.
Podobny język do EiL możemy znaleźć również w książeczce Catechiſmus Petri Caniſij 1615, jednak nie jest on identyczny.