Krótki wstęp do ortografii języka słoweńskiego, Język Serbski, język serbski

Ortografię można w skrócie określić jako naukę pisowni, czyli ogół zasad, które dotyczą poprawnej pisowni, a jeszcze trochę inaczej jako „pisanie wyrazów według ustalonych norm”.1 Jest więc to bardzo obszerne zagadnienie i, oczywiście, dotyczy to wszystkich języków. Jednak w różnych językach różnie kształtują się te ustalone normy. Ja, w swoim krótkiej pracy, chciałam przedstawić podstawowe zasady ortograficzne języka słoweńskiego w odniesieniu do niektórych - wybranych - tylko kwestii.
Pierwszym omawianym zagadnieniem z dziedziny ortografii języka słoweńskiego jest użycie wielkich i małych liter w pisowni. Ogólną regułę dotyczącą stosowania wielkich liter można streścić następująco: wielką literą zaczyna się zdania, wypowiedzi proste lub złożone, nazwy własne, przymiotniki dzierżawcze oraz samymi wielkimi literami piszemy skróty, wzory chemiczne, a także formy wypowiedzi, które chce się szczególnie podkreślić.2 Wielka litera pisana jest na początku całej wypowiedzi lub zdania, a następnie za kropką, pytajnikiem lub wykrzyknikiem, czyli na początku kolejnego zdania. W tym wyżej wymienione nazwy własne obejmują m.in.: prawdziwe imiona-nazwy własne osób, postaci, nazwy geograficzne oraz rzeczowe nazwy własne. Ludzie zazwyczaj posiadają imię i nazwisko - oba te pisać należy z wielkiej litery (Srečko Kosovel), niektóre postaci historyczne lub znane mają również przydomki, w których także stawia się wielką literę (Peter Veliki). Następnie: wielkiej litery używa się w nazwach mieszkańców krajów, planet, części świata oraz nazwach mieszkańców krain geograficznych, regionów (Korošec). Nazwy geograficzne zaczyna się z wielkiej litery, jeśli jest to nazwa jednoczłonowa (Poljska, Gorica). Jeśli jednak nazwa posiada więcej członów, dzieje się już różnie - oba wyrazy pisać trzeba wielką literą wtedy, kiedy ten kolejny też jest nazwą własna (Julijske Alpe); w pozostałych przypadkach pierwszy wyraz nazwy geograficznej zaczyna się wielką, a pozostałe małą (Zidani most). Taka sama zasada dotyczy rzeczowych nazw własnych.
Małych liter, w uproszczeniu mówiąc, używa się w przypadkach, które powyżej nie zostały wymienione, czyli m.in. w:
a) wyrazach, które oznaczają zawód, stanowisko i nazwach członków ruchów politycznych (marksist), organizacji, stowarzyszeń, zwolenników poglądów (liberalec), partii, użytkowników dialektów, wyznawców religii (katoličan)
b) rzeczownikach, które pierwotnie pochodzą od nazwy własnej, ale które z biegiem czasu stały się samodzielnym wyrazem (np.: rentgen - aparat, mariborčan - pociąg)
c) nazwach mitologicznych, bajkowych lub związanych z wiarą istnień-postaci (muza, duh) i nazwach świąt (božič)
Samymi małymi literami pisze się także tekst, kiedy taki konkretnie był zamysł autora - np.: cały wiersz, w którym autor użył tylko małych liter jako formy artystycznej (np.: wiersz PESNIK).
Zapisem zapożyczonych nazw własnych również rządzą liczne reguły - pisownia zależy np.: od tego, czy są to nazwy osób, geograficzne czy rzeczy, ale również i od tego, czy pochodzą z języków zapisywanych łacinką czy też innym alfabetem. W języku słoweńskim niektórym nazwom własnym osób zapisanych łacinką nadaje się bardziej rodzimy charakter - dzieje się tak w przypadku: nazw pochodzących ze świata starożytnej Grecji i Rzymu (Horac/ij/), nazwy rodów królewskich oraz niektórych plemion (Jagelonci), niekiedy innych nazw znanych postaci historycznych (Kolumb), imion świętych (Frančišek Asiški), a także w większości zapożyczonych do języka słoweńskiego imion i nazwisk (Franc), imion i nazw władców (Elizabeta), papieży (Janez XXIII) oraz nazw narodowości, regionów itd. (Madžar, Toskanec). Pozostałe nazwy własne osób, które zapisywane są łacinką, zazwyczaj pozostawia się bez zmian. Nazwom zapisanym niełacińskimi alfabetami (greckim, cyrylickim itd.) także tworzy się słoweńskie odpowiedniki. Czasami niektóre całe nazwy własne są tłumaczone na język słoweński (Biserna reka), a zazwyczaj tłumaczone są wszystkie przydomki osób (Aleksander Veliki, Friderik S praznim žepom).
Nazwy geograficzne w większości podlegają takim samym prawom, co nazwy własne osób, jednak odnaleźć można również różnice - w zależności od tego, czy są to jedno- czy wielowyrazowe nazwy. Wiele jednoczęściowych nazw własnych jest pozostawiana w oryginalnym zapisie (München, Massachusetts). Na słoweńską wersję zapisu zmieniane są nazwy: państw (Poljska), często również regionów i krain (Kastilja), kontynentów i niektórych bardziej znanych wysp i półwyspów (Šrilanka), oceanów, mórz oraz niekiedy większych rzek i jezior (Atlantik, Baltik, Visla), nazwy bardziej znanych pasm górskich i gór (Pireneji, Kilimandžaro), a także niektórych budynków i obiektów architektonicznych (Hradčani). Do wyliczonych nazw należy również dodać te, które wymawia się tak po słoweńsku, jak pisze się je w oryginale. Czasem również niektórym nazwom nie tyle nadaje się bardziej słoweński charakter, co zupełnie się je zmienia i nowe nazwy funkcjonują tylko w tym języku - np.: Dunaj (org. Wien), Gradec (org. Graz).
Jednowyrazowych obcojęzycznych nazw geograficznych zazwyczaj nie tłumaczy się na język słoweński - wyjątki stanowią niektóre typy złożeń, jak np. Bodensko jezero (org. Bodensee). Jednak już nazwy, które składają się z większej ilości wyrazów, są tłumaczone - np. Združene Države Amerike (org. USA).
Ta część ortografii, która odnosi się do kwestii użycia wielkich i małych liter oraz zapisu zapożyczonych nazw własnych jest, myślę, działem, który może posłużyć za ciekawy przedmiot badań językowych. Przedstawione zagadnienia poruszone są tutaj w zaledwie niewielkim wymiarze, jednak mogą być bodźcem do dalszych obserwacji. Ciekawą na pewno formą byłoby porównanie tego rodzaju kwestii w języku słoweńskim z ich realizacją w języku polskim.