IDEA EDUKACJI WSPÓLCZESNEJ
Edukacja - ogól procesów oświatowo -wychowawczych, których celem jest zmienianie ludzi, przede wszystkim dzieci i młodzieży stosownie do panujących w danym społeczeństwie ideałów i celów wychowawczych. Celem edukacji jest uczenie przystosowywania do życia w społeczeństwie, kształtowanie wolnego i osobistego sądu.
Kształcenie obejmuje aspekty: intelektualny, psychologiczny, moralny.
System edukacji w Polsce nie nadążał w ostatnich dwóch dekadach za reformami, jakie w tej dziedzinie przeprowadzono w tym czasie na Zachodzie. W rezultacie znalazł się on w stanie zapaści. W niewystarczającym stopniu przestrzega ogólne zasady funkcjonowania współczesnych systemów szkolnych takich jak: powszechność, drożność, szeroki profil, elastyczność i uspołecznienie kształcenia. Trudno mówić też o adaptacji szkolnictwa do przemian zachodzących w demografii, ekonomice, życiu społecznym i kulturze. Zachodzi potrzeba kompleksowej reformy edukacji obejmującej zagadnienia strukturalne, programowo- metodyczne i organizacyjne od przedszkola po szkołę wyższą.
Tymczasem daje się odczuwać brak całościowej koncepcji przemian edukacji.
Dostrzegany w niej chaos, pogłębiony przez niedosyt środków finansowych powoduje, że nastawia się ona na przetrwanie, a nie na zmiany i rozwój. Do przezwyciężenia tego stanu niezależnie od pieniędzy potrzeba wielkiej myśli pedagogicznej, która stworzy spojrzenie na edukację i nauki o niej oraz przeżywany przez nas moment dziejowy.
Tendencje zmian wynikają z przewidywanych wielu megatrendów w dziedzinie edukacji na przełomie drugiego i trzeciego tysiąclecia. Najistotniejsze z nich to:
odzwierciedlenie lokalnych potrzeb i globalnych trendów w podstawach i programach kształcenia i organizacji systemu edukacji.
Poszerzenie autonomii szkół należących do różnych typów i szczebli organizacyjnych
Przeniesienie akcentu z nauczania i uczenia w szkole na samokształcenie w domu i miejscu aktywności zawodowej z wykorzystaniem współczesnych mediów, a zwłaszcza komputerów
Szersze włączenie do programów nauczania zestawów ćwiczeń służących kreatywnemu dostrzeganiu, określaniu i rozwiązywaniu problemów, które wdrażają do ustawicznego uczenia się.
Zwiększenie odsetka udziału kobiet w kierowaniu edukacją
Zapewnienie rodzicom i społecznościom lokalnym znacznej roli w poczynaniach edukacyjnych
Rozwój sieci instytucji usługowych, działających na rzecz szkół i placówek oświatowych.
Wśród wielu czekających edukację w Polsce zmian do najbardziej pożądanych T. Lewowicki zalicza zbliżenie edukacji do rzeczywistości życia; zamianę funkcji oświaty (zamiast przekazu informacji ma ona przygotować młodzież do korzystania z różnych źródeł wiedzy, jej systematyzowania, selekcji i wartościowania); upodmiotowienia edukacji, demokratyzację i uspołecznienie oświaty, jej samoregulację i uspołecznienie ; upowszechnianie kształcenia na poziomie szkoły średniej, zwiększanie dostępu młodzieży do studiów wyższych; ściślejsze powiązanie kształcenia ogólnego z zawodowym. Humanizację edukacji, zachowanie jednolitego jej systemu przy bogactwie wewnętrznego zróżnicowania, przywrócenie pracy dydaktyczno - wychowawczej aksjologicznych i teologicznych aspektów i nadania im właściwego sensu; przeciwdziałania niepowodzeniom szkolnym i ich zwalczanie; zmianę rozmieszczenia sieci szkół średnich
( pod kątem wyrównywania szans edukacyjnych uczniów ze wsi i miast); inne: (podmiotowe i partnerski) relacje między uczestnikami procesu kształcenia; ewaluację (określenie wartości) procesu kształcenia; transformację poznawania, kontroli, analizy i oceny postępów, które czynią uczniowie w nauce, treści kształcenia.
O humanistycznej edukacji szkolnej można będzie mówić wówczas, gdy uczeń staje się indywidualnością, współuczestniczy w odpowiedzialności za wynik kształtowania swojej indywidualności, dlatego jest on ściśle zaangażowany w pracę, interesuje go los swojej szkoły, jest kompleksowo rozwijany w jedności i integralności intelektualnej, emocjonalnej, wolicjonalnej, a także w zakresie dążeń. Ma prawo i faktyczną okazję przyswajać sobie socjokulturowe treści nauczania, które są ściśle związane z życiem oraz perspektywami jednostki i jej wspólnoty. Ponad to traktuje się go jako indywidualność, niepowtarzalne ludzkie istnienie z jego osobistymi potrzebami, zainteresowaniami, aspiracjami, doświadczeniami i problemami. W procesie edukacji może swobodnie decydować, rozumnie wartościować, myśleć samodzielnie, postępować odpowiedzialnie i otwarcie wyrażać własne uczucia i myśli.
Zyskuje zadowolenie ze swoich sukcesów i pragnień, wiarę we własny potencjał i szacunek do swych wartości oraz do ludzkiej godności. Znajduje się także w sytuacjach nauki, w których ważne jest nie tylko powodzenie, ale także pozytywne przeżycia w pracy oraz zadowolenie z niej. Potrafi cieszyć się z powodzenia i zadowolenia innych uczniów. Uczy się i rozwija w zdrowych pod względem fizycznym i psychicznym warunkach, w sprzyjającym społeczno - emocjonalnym klimacie i humanistycznych wartościach. O humanistycznej edukacji mówi się również w związku z ideą holistycznego kształcenia, które rozwija jednolitą, zintegrowaną, wolną, demokratyczną i zdrową osobowość ucznia.
Koncepcja humanizacji edukacji stawia przed nauczycielem i uczniem wysokie wymagania. Jeżeli chcemy kształtować wolnego, samodzielnego, kreatywnego człowieka musimy dbać, aby powstawały u niego w jego własne poglądy, do których potrafiłyby nie tylko przekonać innych ale też ich bronić.
Odnowa i przemiany w szkolnictwie wymuszają humanizację stosunków między nauczycielem a uczniami, samymi uczniami i nauczycielem a rodzicami.
Humanistyczne podejście do procesu kształcenia nie jest możliwe bez zmian w programie nauczania. Trzeba odrzucić takie z nich, które zawierają zbędne treści nauczania biorąc pod uwagę potencjalne możliwości ucznia w danym wieku.
Należy wytworzyć:
warunki do pozytywnego rozwoju ucznia i wrażliwego stosunku nauczyciela do niego, opierając się o podmiotowość, partnerstwo, zaufanie i zrozumienie.
pozytywnych stosunków międzyludzkich, które maja wpływ na atmosferę w szkole
rozwój profesjonalnych i indywidualnych wartości nauczycieli
zapewnienie profesjonalnego wykształcenia nauczycieli
reedukację społeczeństwa w kierunku pogłębiania związków ze szkołą
wzmocnienie obszaru działania i komunikacji w procesie nauczania
nastawienie treści procesu nauczania na rozwój kształcenia, jak również na szukanie wyjścia z konkretnych sytuacji życiowych
umocnienie prestiżu społecznego zawodu nauczyciela.
Do niedawna szkoła była tabu dla rodziców i szerszego kręgu społecznego. Nie było możliwości wywierania wyraźniejszego wpływu tych środowisk na działalność szkoły. Teraz sytuacja zmienia się. Zainteresowanie rodziców własnymi dziećmi i szkołą jest warunkiem koniecznym do powodzenia pracy nauczyciela i szkoły. Współpraca między szkołą i rodzicami powstająca w oparciu o nowe podstawy stopniowo krystalizuje się.
Poza orientacją humanistyczną zmianom edukacji w Polsce przyświeca założenie zachowania jednolitości jej systemu, przy bogactwie wewnętrznego zróżnicowania. Przede wszystkim demokratyczny charakter współczesnej szkoły, wyraża się w powszechnej dostępności do wszystkich szczebli typów szkół przez ogół dzieci i młodzieży, niezależnie od usytuowania socjalnego. Właściwości te wspiera obowiązek szkolny. Obejmuje on młode pokolenie Polaków od 7 do 16 roku życia. Rozważa się wydłużenie obowiązku szkolnego na dzieci
6- cio letnie, z racji bezrobocia ma ono trwać do 18 roku życia. Osiągnięcie jednolitości systemu edukacji narodowej wymaga zapewnienia równości startu szans oświatowych całej młodzieży. Realizacja tego nie jest łatwa w przypadku dzieci ze środowisk wiejskich i zaniedbanych ekonomicznie.
Kolejnymi właściwościami systemu edukacji są : właściwa kompozycja jej sieci i bezpłatność szkoły. Niestety, jesteśmy świadkami niepokojącego ich naruszania.
Listę właściwości, które gwarantują jednolitość systemu edukacji dopełniają takie atrybuty jak: istnienie wychowania przedszkolnego, odrębne ciągi kształcenia specjalnego i system oświaty dorosłych. O wszystkich z nich można powiedzieć, że znajdują się in statu noscendi (w stanie powstawania, rodzenia się).
Podstawowych zmian wymagają również treści edukacji. Mają one dać młodemu pokoleniu szansę rozumienia kultury Europy, sztuki życia we współczesnym świecie, przygotować je do działania dla demokracji i gospodarki rynkowej oraz wdrożyć do ustawicznego kształcenia się.
Przywrócić szkole jej funkcje opiekuńcze i wychowawcze. Oznacza to, że do życia szkoły muszą wrócić zajęcia pozalekcyjne i pozaszkolne, aby stała się ona znów instytucją wychowawczą i środowiskową.
Zachodzi pilna konieczność zastąpienia autorytarnego i hierarchicznego układu relacji uczestników procesu kształcenia przez model demokratyczny, który porze stosunki między nauczycielem, uczniami i ich rodzicami na podmiotowości, partnerstwie i dialogu. Zdaniem T. Lewowickiego, „zmiany relacji między podmiotami edukacji są paradoksalnie - najłatwiejsze, ale i najtrudniejsze. Najłatwiejsze, bo zależą od uczestników edukacji, od nas wszystkich. Najtrudniejsze , bo wymagają zmian w mentalności, zmian utrwalonych już podstaw, zmian już wyuczonych/ często wygodnych schematów postępowania.)
Naturalną potrzebą ucznia i studenta jest rozmowa, stawianie pytań, dialog, nieustanne zgłębianie tajemnicy otaczającego ich świata. Dlatego zadaniem edukacji szkolnej jest stworzenie uczniom do stawiania pytań i uczenia tej sztuki tak, aby ta umiejętność służyła ich rozwojowi.
Równie ważnym zadaniem jest zapewnienie powszechnej dostępności do wybranych typów szkół i zrównania szans edukacyjnych osób pochodzących z różnych środowisk. Dlatego Ministerstwo Edukacji Narodowej zamierza objąć wychowaniem przedszkolnym 2/3 dzieci poniżej 6 lat i cała populację sześciolatków.
Kierunki tych przemian zbliżają naszą edukację, w sensie widzenia jej miejsca i funkcji do oświaty państw demokratycznych, zrzeszonych w Unii Europejskiej. To waży krok Polski ku integrującej się Europie.