MODELE WSPÓŁCZESNEJ EDUKACJI ZAWODOWEJ
PLAN PRACY
1. WSTĘP — analiza tematu, wyjasnianie pojęć.
2. MODEL EDUKACJI ZAWODOWEJ, ZWANY RYNKOWYM.
2.1. Szkolnictwo zawodowe w Wielkiej Brytanii.
2.2. Edukacja zawodowa w Stanach Zjednoczonych.
3. MODEL EDUKACJI ZAWODOWEJ, ZWANY SZKOLNYM.
3.1. Aktualny stan kształcenia zawodowego w szkołach szwedzkich oraz planowane zmiany.
3.2. Doskonalenie zawodowe we Francji.
3.3. Szkolnictwo zawodowe w Polsce i jego reforma.
4. MODEL EDUKACJI ZAWODOWEJ, ZWANY DUALNYM.
4.1. Kształcenie zawodowe w Niemczech.
4.2. Edukacja zawodowa w Holandii.
4.3. Austriacki system kształcenia zawodowego.
5. PODSUMOWANIE.
WSTĘP.
Edukacja zawodowa jest bazą ekonomicznego rozwoju społeczeństwa, podstawą doskonalenia gospodarki oraz przyspieszenia postępu naukowo-technicznego.
Społeczeństwa mają coraz większe trudności w szybkim dostosowaniu się do ciągle zmieniających się warunków. Umiejętne podejmowanie prawidłowych i dalekowzrocznych decyzji kształtuje całe życie człowieka. Dlatego też współczesna edukacja zawodowa umożliwia zdobycie zawodu, wykształcenia, satysfakcjonującej pod każdym względem pracy zawodowej.
Dla lepszego zrozumienia tematu należy wyjaśnić podstawowe pojęcia z nim związane.
Model — „wzór, według którego coś jest lub ma być wykonywane”.
Edukacja — „... ogół procesów oświatowo-wychowawczych, obejmujących kształcenie i wychowanie oraz szeroko pojmowaną oświatę”.
Kształcenie zawodowe — „przygotowanie ludzi odpowiednio wykształconych ogólnie, do wykonywania różnych zawodów, realizowane przez niższe i średnie szkoły zawodowe, szkoły wyższe, kursy i zakłady pracy”.
Kształcenie ustawiczne — „proces ciągłego doskonalenia kwalifikacji ogólnych i zawodowych”.
Orientacja zawodowa — „ogół poczynań wychowawczych, które mają na celu takie pokierowanie wszechstronnym rozwojem ucznia, aby sam dojrzał do optymalnych decyzji w sprawie swojego życia i zawodu”.
Preorientacja zawodowa — „jeden z ważnych składników poradnictwa zawodowego sprowadzający się do: 1. zorientowania młodzieży w jej możliwościach fizycznych i psychicznych, 2. wyrobienia w niej pozytywnego stosunku do pracy, 3. zaznajomienia młodzieży z różnymi właściwościami różnych zawodów oraz ich znaczeniem dla rozwoju gospodarki i kultury kraju, 4. informowanie o strukturze szkolnictwa zawodowego, rodzajach szkół zawodowych i możliwościach nauki zawodu”.
Każdy kraj powinien mieć określony system kształcenia, związany z infrastrukturą ekonomiczną i socjalną danego państwa. Uczeni niemieccy podjęli próbę opisania i porównania różnych modeli edukacyjnych. Wyróżnili trzy modele systemów kształcenia zawodowego.
2. MODEL EDUKACJI ZAWODOWEJ, ZWANY RYNKOWYM.
Model pierwszy, zwany inaczej „rynkowym” funkcjonuje w Wielkiej Brytanii, Stanach Zjednoczonych, Japonii. Jego cechą charakterystyczną jest to, że państwo nie ingeruje w regulowanie edukacji zawodowej.
„Cechami charakterystycznymi tego modelu przygotowania są:
Ilościowe związki wzajemne między zapotrzebowaniem na wykwalifikowanych pracowników a ich przygotowaniem reguluje się automatycznie poprzez „uczniowski rynek pracy”;
Rodzaj i jakość przygotowania zawodowego są regulowane wyłącznie przez przypuszczalne zapotrzebowanie zakładów pracy;
mechanizm rynkowy kwalifikacji zawodowych najlepiej funkcjonuje, jeżeli przypuszczalni „odbiorcy wykwalifikowanych pracowników” są sami nosicielami kształcenia i sprawują nad nimi kontrolę;
Edukację finansuje „odbiorca wykwalifikowanych pracowników” i to może oznaczać, że będzie on dążył do obniżenia w sposób maksymalny kosztów kształcenia.
To właśnie jest główną wadą danego modelu kształcenia.
Przygotowanie zawodowe odbywa się z reguły w warunkach przedsiębiorstwa, w których poziom pedagogiczny pozostawia wiele do życzenia”.
Systemy edukacji zawodowej w wymienionych krajach różnią się zasadniczo. Ogólnie jednak są bliskie, ponieważ system edukacji zawodowej nie ma ścisłych związków z systemem kształcenia ogólnego.
2.1. Szkolnictwo zawodowe w Wielkiej Brytanii.
W Wielkiej Brytanii powołana przez Ministerstwo Edukacji i Zatrudnienia organizacja NCVQ (Narodowa Rada ds. Kwalifikacji Zawodowych), jako pierwsza organizacja na świecie, stworzyła system kwalifikacji zawodowych. Jego celem jest modernizacja i rozszerzenie kształcenia zawodowego, a także podniesienie poziomu kwalifikacji robotników. Można zatem zdobywać kwalifikacje zawodowe przed podjęciem pracy, jak i w trakcie jej trwania. Nieistotny jest wiek i wcześniejsze przygotowanie.
NCVQ swoim zasięgiem obejmuje: Anglię, Walię i Irlandię Północną. W Szkocji działa lokalny odpowiednik tej organizacji SCVQ.
Po ukończeniu szkoły średniej uczniowie mogą wybrać szkołę kończącą się egzaminem dojrzałości lub kształcenie zawodowe, tzw. GNVQ, zawodowe specjalistyczne NVQ albo rozpocząć pracę.
Organizacje współpracujące z NCVQ określają umiejętności dobrego pracownika oraz sprawują kontrolę jakości kształcenia.
Na kwalifikacje zawodowe składają się wiedza i umiejętności faktycznie potrzebne do wykonywania danego zawodu oraz certyfikat potwierdzający, że dana osoba została oceniona jako kompetentna do wykonywania określonej pracy.
Zadania reformy brytyjskiego systemu kwalifikacji:
„ — zapewnienie dostępności kwalifikacji dla wszystkich, którzy są w stanie wykazać się wymaganymi umiejętnościami, zdolnościami i doświadczeniem,
— zachęcenie społeczeństwa do ciągłego dokształcania się w celu rozwoju własnych zawodowych kompetencji,
— dostosowanie do obecnych i przyszłych wymagań rynku w warunkach szybkich zmian technologicznych,
— ułatwienie przekwalifikowywania się pracowników,
— polepszenie i poszerzenie możliwości kształcenia młodych ludzi w celu lepszego ich przygotowania do przyszłej pracy zawodowej”.
Nowy system kwalifikacji zawodowych opracowany przez Krajową Radę ds. Kwalifikacji Zawodowych zapewnia, że każdy może być oceniany i otrzymać certyfikat zgodnie z narodowymi standardami.
Narodowe Kwalifikacje Zawodowe (NVQs) są dostępne na pięciu poziomach i obejmują całą działalność zawodową i wszystkie obszary zatrudnienia. Czas ich osiągnięcia zależy od sposobu i programu kształcenia oraz od indywidualnych możliwości każdego człowieka. Osiągnięty poziom pokazuje, że osoba potrafi dobrze wykonać daną pracę, posiada określone poziomem doświadczenia i umiejętności. Nie musi nowego zawodu zdobywać od początku, a jedynie uzupełnić posiadaną już wiedzę.
Wprowadzony system NVQs pozwala pracodawcom:
„ — zmierzyć umiejętności, wiedzę i doświadczenie pracowników,
— zidentyfikować potrzeby szkolenia firmy,
— zebrać najlepszy rodzaj szkolenia i system oceny,
— ocenić osiągnięcia pracowników,
— wybrać i zatrudnić odpowiednie do potrzeb firmy osoby,
— motywować pracowników,
— docenić wagę inwestowania w ludzi,
— usprawnić działalność firmy”.
W 1991 roku do brytyjskiego systemu kształcenia zawodowego zostały wprowadzone Ogólne Narodowe Kwalifikacje Zawodowe (GNVQs). Są one alternatywą dla systemu kształcenia ogólnego, są narodowymi standardami kwalifikacji dla edukacji ogólnozawodowej. Kształcenie w ramach GNVQs ma obejmować docelowo 15 obszarów branżowych osiągalnych na trzech poziomach: podstawowym, średnim i zaawansowanym. Zdobycie GNVQs umożliwia podjęcie pracy lub ubieganie się o przyjęcie na studia uniwersyteckie czy zawodowe.
GNVQs składają się z określonej liczby modułów.
„Poziom podstawowy GNVQ zawiera 3 obowiązkowe i 3 opcjonalne moduły zawodowe oraz 3 bazowe moduły na poziomie 1 — komunikacja, matematyka, informatyka. Moduły opcjonalne mogą być wybrane z różnych obszarów zawodowych, aby umożliwić uczniowi zapoznanie się z różnymi dziedzinami aktywności zawodowej. Poziom podstawowy GNVQ jest jednorocznym kursem dla młodzieży, która ukończyła 16 lat.
Poziom średni GNVQ zawiera 6 modułów zawodowych, z których 4 są obowiązkowe, a 2 wybierane z listy modułów opcjonalnych oraz 3 bazowe moduły na poziomie 2 — komunikacja, matematyka i informatyka. Przeciętnie kurs na tym poziomie trwa jeden rok, ale mogą być też kursy dłuższe.
Poziom zaawansowany GNVQ zawiera 12 modułów zawodowych: 8 obowiązkowych i 4 z listy modułów opcjonalnych, które poszerzają zakres modułów obowiązkowych lub dają możliwość ukształtowania bardziej wyspecjalizowanych umiejętności. Trzy bazowe moduły kształtujące dodatkowe umiejętności, ale nie są obowiązkowe na poziomie 3.
Na wszystkich poziomach GNVQ uczniowie mogą dodatkowo wybrać moduły opcjonalne: techniki uczenia się i prezentacji oraz praca w grupie lub inne moduły kształtujące dodatkowe umiejętności, ale nie są one obowiązkowe do zdobycia GNVQ”.
Ocena umiejętności ucznia jest dwuczęściowa. Oceny wewnętrznej dokonuje się na podstawie wykonywanych projektów i zadań. Uzupełniona jest ona oceną zewnętrzną, która wystawiana jest na podstawie pisemnych testów z większości obowiązkowych modułów. Jeśli uczeń nie zaliczy testu, może przystąpić do niego ponownie, ponieważ czas przeznaczony na kształtowanie umiejętności w danym module nie jest ograniczony i zależy od indywidualnych możliwości danego ucznia. Wszyscy, którzy chcą zdobyć Ogólne Narodowe Kwalifikacje Zawodowe otrzymują certyfikaty z poszczególnych modułów.
2.2. Edukacja zawodowa w Stanach Zjednoczonych.
W szkolnictwie amerykańskim na uwagę zasługuje szczególnego rodzaju inicjatywa partnerstwa szkoły i biznesu. Każdego dnia młodzież przychodzi do ośrodka kształcenia zawodowego na pierwsze godziny zajęć a na lekcję 4,5,6 i 7 wraca do macierzystej szkoły. Nauka w ośrodku nie pociąga za sobą żadnych dodatkowych opłat. Uczniowie w ośrodkach kształcenia zawodowego mają do dyspozycji integralny program. Specjalizacja obejmuje 6 dziedzin:
przetwarzanie danych,
komputerowe opracowanie i przetwarzanie tekstów,
zasady funkcjonowania przedsiębiorstw i sposoby korzystania z nowoczesnych środków przekazywania informacji,
zarządzanie firmą i kierowanie zespołami ludzi,
znajomość sieci komputerowej Novell w zakresie obsługi technicznej i operowania oprogramowaniami,
naprawa komputerów.
Specjalizacja w każdej dziedzinie może odbywać się na 4 poziomach. Uczeń kończąc kształcenie otrzymuje świadectwo z wypisanych zestawem umiejętności potrzebnych do wykonywania określonego zawodu.
W ośrodkach kształcenia stwarza się atmosferę zbliżoną do tej, jaka panuje w miejscach pracy a uczniów traktuje się jak pracowników. Obowiązuje również strój oficjalny a nie szkolny.
Pracodawcy mają bardzo dobrą opinię o młodzieży podejmującej pracę po ukończeniu kształcenia technicznego w ośrodku zawodowym i nie mają żadnych oporów przy jej zatrudnianiu.
W Stanach Zjednoczonych coraz częściej szkoła średnia jest traktowana jako nieodzowny etap do uzyskania wykształcenia zawodowego. Z tego też powodu pojawia się w niej coraz więcej przedmiotów zawodowych. Kierunek zawodowy wybiera jednak niewielki procent młodzieży amerykańskiej, mimo że praca po ukończeniu go daje duże możliwości awansu i kariery zawodowej.
Przyjmuje się, że około roku 2000 najbardziej poszukiwanymi pracownikami staną się ludzie ze świadectwami i dyplomami uzyskiwanymi po dwuletnich szkołach o specjalnościach technicznych.
Większość Amerykanów przeznacza znaczne kwoty na uzupełnianie swojej wiedzy i umiejętności.
Wyróżnia się 3 rodzaje kształcenia przeznaczonego dla ludzi, nie objętych obowiązkiem szkolnym (po 17 roku życia):
kształcenie akademickie,
kształcenie zawodowe,
edukacja ustawiczna lub edukacja dorosłych.
Kształcenie akademickie ma na celu uzyskiwanie przez studenta zaliczeń określonych jednostek programowych („kredytów”), których odpowiednia liczba umożliwia otrzymanie dyplomu lub stopnia uniwersyteckiego. Kształcenie zawodowe przygotowuje do prac biurowych, rzemiosł, które to zawody nie wymagają dyplomów uniwersyteckich.
Zadaniem edukacji ustawicznej lub edukacji dorosłych jest ułatwienie adaptacji i zdobycie nowej wiedzy niezbędnej w pracy zawodowej.
W Stanach Zjednoczonych 1 Amerykanin na 10 (powyżej 17 roku życia) kontynuuje naukę. Więcej niż połowa populacji objętej edukacją ustawiczną jest w wieku powyżej 35 lat, a jedna trzecia powyżej 45 lat. Z edukacji tej w niewielkim stopniu korzystają mniejszości etniczne.
Studentom oferuje się różnorodne formy edukacji ustawicznej. Kolegia środowiskowe (związane z kształceniem zawodowym) prowadzą wiele kursów z różnych dziedzin:
sztuka kulinarna,
malarstwo,
zarządzanie budżetem rodzinnym,
podatki,
operacje giełdowe,
inwestowanie w nieruchomości,
kursy języka angielskiego dla imigrantów itp.
Uniwersytety proponują organizację kształcenia na terenie zakładów pracy i przedsiębiorstw. Stosują w zakresie kształcenia ustawicznego różne innowacje.
Dużą popularnością cieszy się telekształcenie - kształcenie na odległość z zastosowaniem nowoczesnych środków przekazu. Zainteresowane przedsiębiorstwa zakupują urządzenia do odbioru audycji satelitarnych i organizują szkolenia na terenie zakładów pracy. Na usługach studentów są tu komputeryzacja i telekomunikacja, które umożliwiają szybki kontakt z wykładowcami.
Uniwersytet telewizyjny transmituje przez satelitę wykłady, które dają prawo do „kredytów”. dzięki temu można zdobywać stopień magisterski nie opuszczając miejsca pracy.
Są to jednak dość drogie formy kształcenia.
Znacznie tańszą formą zdobywania wiedzy na odległość w Stanach Zjednoczonych jest video kaseta. Praktycznie każdy uniwersytet proponuje kursy (około 500 tytułów) na kasetach.
Przedsiębiorstwa szukając sposobów zmniejszania swoich kosztów, organizują różne formy kształcenia w ramach własnych inicjatyw. Głównym przedmiotem zajęć jest technika. Największe zainteresowanie wzbudza telekomunikacja i informatyka. Z kursów zarządzania korzysta również kierownictwo najwyższego szczebla.
Kursy prowadzone na terenie przedsiębiorstw, po odpowiedniej kontroli i ocenie poziomu kształcenia, mogą być uznawane przez innego pracodawcę, a nawet zaakceptowane przez uniwersytet jako „kredyty”.
Dość ciekawą formą kształcenia ustawicznego jest kształcenie przemienne. Odbywa się ono w uczelniach i przedsiębiorstwach. Wykonywana praca uzupełnia równocześnie zdobywane wykształcenie. Kształcenie takie przyczynia się do zmniejszenia bezrobocia wśród ludzi młodych, a także uświadamia wartość wykształcenia i jego użyteczność w drodze do awansu zawodowego.
3. MODEL EDUKACJI ZAWODOWEJ, ZWANY SZKOLNYM.
Drugi model edukacji zawodowej noszący nazwę „modelu szkolnego” stosowany jest we Francji, w Polsce, Szwecji i wielu innych krajach. Główną zasadą tego modelu jest wiodąca rola państwa w polityce edukacji zawodowej. Jego charakterystyczną cechą jest stopniowanie edukacji. Aby przejść na wyższy poziom kształcenia zawodowego trzeba pokonać niższe.
Model ten funkcjonuje według następujących zasad:
„1. Przez państwowe organy planowania ustanawia się ilościowe proporcje między zapotrzebowaniami gospodarki narodowej i wykwalifikowanymi pracownikami poszczególnych zawodów (...).
2. Rodzaje zawodów w szkołach dostosowuje się nie tylko do zapotrzebowań gospodarki narodowej, lecz również do zapotrzebowań indywidualnych i społecznych.
3. Sposoby planowania, organizacji i kontroli procesu kształcenia zawodowego w znacznym stopniu ustanawiane są centralnie.
4. Kształcenie w placówkach szkolnych finansuje się ze środków społecznych.
5. Modele „szkolne” z powodzeniem stosuje się w przygotowaniu młodzieży do zawodów, nie wymagających głębokiego opanowania umiejętności psychomotorycznych”.
3.1. Aktualny stan kształcenia zawodowego w szkołach szwedzkich oraz planowane zmiany.
Współczesne szkolnictwo szwedzkie może być uznawane obecnie za jeden z najważniejszych wzorców rozwiązań demokratycznych w oświacie. Jedną z podstawowych zasad systemu szkolnego w Szwecji jest powszechność dostępu do szkół wszystkich szczebli. Cechą charakterystyczną tego systemu jest to, że szkoła ponosi wszechstronną odpowiedzialność za każdego ucznia. Musi zwracać dużą uwagę na rozwój uczniów odbiegających od normy (zdolnych i słabych).
Na szczególną uwagę zasługuje kształcenie zawodowe. Upowszechnione zostało wykształcenie średnie łączące kształcenie ogólne i zawodowe, ściśle związane z potrzebami gospodarki narodowej i kultury.
Kształcenie zawodowe w Szwecji odbywa się w gimnazjach na podbudowie 9-letniej obowiązkowej szkoły podstawowej. W 1970 roku nastąpiło zintegrowanie istniejącego gimnazjum ogólnokształcącego, średniej szkoły zawodowej i szkół zawodowych. Utworzono szkołę średnią wyższego stopnia. Uczniowie uzyskali większe możliwości wyboru kierunku kształcenia, który odpowiada ich zainteresowaniom. Mają do wyboru 6 dziedzin kształcenia:
Kształcenie w dziedzinie języka, społeczeństwa i kultury.
Kształcenie w dziedzinie opieki socjalnej, pielęgnowania chorych i konsumpcji.
Kształcenie w dziedzinie ekonomii, handlu i biurowości.
Kształcenie w dziedzinie przyrodniczej i technicznej.
Kształcenie w dziedzinie techniki przemysłowej i rzemieślniczej.
Kształcenie w dziedzinie rolnictwa, ogrodnictwa i leśnictwa.
Młodzież mniej zdolna uczęszczająca do zintegrowanej szkoły średniej może zdobywać wiadomości i umiejętności na kursach specjalistycznych, które trwają od kilku tygodni do trzech lat. Absolwenci wszystkich kierunków są przygotowani do pracy zawodowej, natomiast ci, którzy ukończyli kierunki 3- i 4-letnie mogą podjąć naukę na wyższych studiach uniwersyteckich.
Kierunki o 2-letnim okresie nauczania w swoim planie dydaktycznym przeznaczają duży limit godzin na kształcenie zawodowe, zwłaszcza praktyczne: w pierwszym roku 16-19 godzin tygodniowo, a w drugim - 24-27 godzin tygodniowo.
Inaczej wygląda kształcenie w 4-letniej szkole średniej o kierunku technicznym. Zestaw przedmiotów i wymiary godzin w pierwszych dwóch latach nauki pokrywają się z 3-letnim kierunkiem przyrodniczym. Umożliwia to uczniom zmianę kierunku z technicznego na przyrodniczy. W pierwszych dwóch latach nauki uczniowie zdobywają ogólnozawodowe umiejętności w warsztatach szkolnych (3 godziny tygodniowo). W planie nauczania 4-letniego kierunku technicznego cały limit godzin ostatniego roku nauki przeznaczony jest na kształcenie zawodowe. W trzecim i czwartym roku nauki poszerzanie wiadomości odbywa się na podbudowie wiedzy matematyczno-przyrodniczej osiągniętej przez pierwsze dwa lata.
Wszystkie profile dają określone przygotowanie zawodowe oraz umożliwiają absolwentom ubieganie się o przyjęcie do szkół wyższych.
Uczniowie szkół szwedzkich mają zapewnione miejsca do odbywania praktyk zawodowych. Mogą również przerwać naukę na jeden rok w celu zdobycia doświadczeń zawodowych. Po tym okresie wracają do szkoły z pewnym bagażem wiedzy wyniesionej z własnej pracy zawodowej. Ma to wpływ na indywidualizację kształcenia.
„Podobnie jak w wielu innych krajach istnieje duże zróżnicowanie składu uczniów w poszczególnych profilach pod względem płci. Najbardziej sfeminizowanymi kierunkami są: usługi socjalne (94,7% dziewcząt), konsumpcyjne (93,7%), krawiectwo (92,9%), pielęgniarstwo i opieka (89,5%). Z kolei do profili, w których udział dziewcząt jest znikomy należą: budownictwo i konstrukcja (2,3%), technologia (2,7%), leśnictwo (2,8%), naprawa i obsługa pojazdów mechanicznych (3,0%), elektryczność i telekomunikacja (3,5%).
Charakterystyczną cechą szkolnictwa zawodowego w Szwecji jest tzw. integracja pionowa. Uczniowie kończący naukę na dwuletnich kierunkach mają możliwość dalszego kształcenia się na studiach o tym samym kierunku. Absolwenci 4-letnich kierunków technicznych, a także niektórych 2-letnich kierunków technicznych mogą kształcić się na wyższych studiach kończących się tytułem dyplomowanego inżyniera.
Robotnicy wykwalifikowani nie są przygotowani teoretycznie do wykonywania swojej pracy. W tym celu utworzono dużą liczbę kursów, które podnoszą kwalifikacje zawodowe do poziomu technika. Taki rodzaj wykształcenia uzyskał znaczną rangę w przedsiębiorstwach. Pracownik - technik jest w stanie sprostać nowym wymaganiom stawianym przez postęp techniczny i ekonomiczny.
W szkolnictwie szwedzkim ujawnia się również tendencja do integracji poziomej. Ujednolicone zostaje kształcenie w początkowym okresie nauki, niezależnie od kierunku. „U podstaw integracji poziomej w szkołach średnich tkwią trzy główne założenia:
potrzeba ekonomizacji kształcenia,
zabezpieczenie pozycji kształcenia ogólnego,
kierowanie się zasadą stopniowych wyborów w kolejnych latach nauki”.
W kształceniu zawodowym w Szwecji zauważa się coraz częściej rozluźnienie więzów między szkołą a zakładami pracy, uwidacznia się kształcenie zawodowe zbliżone do kształcenia ogólnego.
Przygotowane założenia reformy kształcenia zawodowego w Szwecji nie zmieniają zasadniczo dotychczas istniejącego systemu szkolnego. Główną uwagę skoncentrowano na poprawie jakości kształcenia. Podkreślona jest potrzeba wyrównania rozbieżności między jakością przygotowania uczniów a wymaganiami, jakie stawia dokonujący się postęp w różnych działach produkcji i usług. Szczególną wagę przywiązuje się do dobrego zaprojektowania kształcenia w końcowym okresie nauki oraz włączania zakładów pracy do prac programowych. Planuje się wprowadzenie modułowej organizacji kształcenia, a także przygotowanie nauczycieli do realizacji unowocześnionych programów nauczania.
Modernizacja szkolnictwa zawodowego o trzyletnim okresie nauki ma polegać na rozszerzeniu praktycznej nauki zawodu w dwóch pierwszych latach nauki oraz połączenie kształcenia zawodowego z dwóch pierwszych lat nauki z całością kształcenia praktycznego, które realizowane jest w trzecim roku nauki w zakładzie pracy. „Przyjęto założenie, że kształcenie praktyczne w pierwszych dwóch latach nauki będzie w dalszym ciągu odbywać się w szkole z tym, że od 10-20% ogólnego limitu czasu, tj. 8-16 tygodni będzie realizowane w miejscu pracy. W trzecim roku nauki na kształcenie praktyczne w miejscu pracy przeznacza się 60% ogólnego czasu nauki, czyli trzy dni w tygodniu”.
W rozwiązaniach szczegółowych reformy kształcenia zawodowego w Szwecji przewidziano model podstawowy i dwa modele alternatywne. „Model podstawowy przewiduje:
realizację przedmiotów ogólnokształcących w pierwszym roku nauki w wymiarze 7 jednostek tygodniowo, a w drugim roku nauki 11 jednostek dydaktycznych tygodniowo;
przeznaczenie na teoretyczne i praktyczne kształcenie zawodowe w pierwszym roku nauki 30 jednostek dydaktycznych, a w drugim roku nauki 26 jednostek dydaktycznych;
prowadzenie w trzecim roku nauki wewnątrz szkoły tylko w ciągu dwóch dni w tygodniu, w tym ma być: kontynuacja teoretycznego kształcenia zawodowego, 5 jednostek dydaktycznych tygodniowo przeznacza się na prace projektowe, pozostały limit czasu, tj. 6 jednostek dydaktycznych tygodniowo przeznacza się na kształcenie ogólne;
realizacja kształcenia praktycznego w zakładzie pracy w ciągu trzech dni w tygodniu na normalnych stanowiskach pracy”.
W obu modelach alternatywnych liczba jednostek dydaktycznych jest taka sama jak w modelu podstawowym. Cechą charakterystyczną modeli alternatywnych jest to, że kształcenie zawodowe może być zakończone w okresie krótszym niż 3 lata. Jeżeli taka możliwość zaistnieje, to uczniowie będą mogli podjąć pracę, ale nadal będą uczęszczać na zajęcia dydaktyczne z przedmiotów ogólnokształcących do końca trzeciego roku nauki. Dopiero wtedy otrzymają świadectwo ukończenia szkoły średniej.
W modelu alternatywnym ważny jest przedmiot kształcenia a nie czas w jakim odbywa się kształcenie. Struktura kształcenia zawodowego zorientowana na specyficzne umiejętności dla danej dziedziny pracy jest wypierana przez ogólne przygotowanie zawodowe niezbędne dla wielu dziedzin. Więcej ceni się ogólnotechniczne przygotowanie zawodowe, niż zdobyte umiejętności podstawowe. W tworzeniu programów nauczania dla kształcenia zawodowego duże znaczenie przywiązuje się do wprowadzonego systemu modułowego. Na pożądane kwalifikacje w danym zawodzie składa się kilka modułów. Uczeń kończąc szkołę, na świadectwie otrzyma wykaz modułów, które opanował w czasie nauki w szkole. System modułowy wyraźnie określa wiadomości i umiejętności, jakie uczeń posiada.
Na szczególną uwagę w kształceniu zawodowym w Szwecji zasługuje powiązanie kształcenia zawodowego, realizowanego w szkołach średnich, z potrzebami gospodarki narodowej. Współczesne szkolnictwo szwedzkie może być uznawane za jeden z najważniejszych wzorców rozwiązań demokratycznych w oświacie.
3.2. Doskonalenie zawodowe we Francji.
We Francji bardzo wcześnie następuje podział na szkolnictwo ogólnokształcące i zawodowe. Już 13-letni uczniowie mogą przechodzić do szkół zawodowych, albo kierowani są do 1-2 rocznych wstępnych klas zawodowych lub 1-2 rocznych klas przygotowujących do nauczania zawodowego. Wstępne klasy zawodowe dostarczają informacji o kilku grupach zawodu. Klasy przygotowujące do nauczania zawodowego obejmują uczniów, którzy odbywają praktyki w fabrykach lub zakładach rzemieślniczych. Po ukończeniu jednego z tych dwóch typów klas mogą kontynuować naukę w 3-letnich liceach nauczania zawodowego albo centrach nauczania zawodowego. Prowadzi się w nich nauczanie zawodowe i ogólne. Absolwenci tych szkół otrzymują świadectwa przygotowania zawodowego.
Piętnastoletni uczniowie kończący szkołę średnią mogą kształcić się w liceum ogólnokształcącym lub zawodowym. Po dwuletnim liceum zawodowym otrzymują świadectwo przygotowania zawodowego albo zdają małą maturę.
W szkolnictwie zawodowym we Francji szczególne znaczenie przypisuje się zwiększaniu kompetencji ludzi, poszerzaniu wiedzy z poszczególnych dziedzin. Wzrasta więc rola edukacji, edukacji ustawicznej, która jest czynnikiem rozwoju gospodarczego. „Francuski system doskonalenia zawodowego charakteryzuje:
dominująca rola partnerów społecznych (opracowujących zasady) i państwa (które zajmuje się ustawodawstwem, finansami i kontrolą),
obowiązkowy udział finansowy przedsiębiorstw w doskonaleniu swoich pracowników,
tradycyjny podział na wstępne kształcenie zawodowe (podlegające Ministerstwu Edukacji Narodowej) i ustawiczne kształcenie zawodowe (które podlega Ministerstwu Pracy i Spraw Socjalnych),
zależność między rodzajem dostępu do kształcenia ustawicznego a statusem jednostki”.
Pracownicy muszą doskonalić swoją wiedzę i umiejętności, aby nadążyć za zmianami technologii. Obecnie funkcjonuje pięć czynników umożliwiających, a jednocześnie zachęcających do awansu zawodowego pracowników.
Pierwszym z nich jest indywidualny urlop szkoleniowy udzielany pracownikowi, który z własnej inicjatywy podejmuje szkolenie, zgodnie ze swoim wyborem. Pracodawca tylko w wyjątkowych przypadkach może odmówić zgody na udzielenie takiego urlopu.
Inną formą jest tzw. kapitał czasu na doskonalenie. Pracownikowi umożliwia się korzystanie z doskonalenia zawodowego prowadzonego w przedsiębiorstwie.
Następną formą jest przysługujące każdemu pracownikowi prawo do bilansu kompetencji. Ustala się zakres oraz charakter doświadczenia i wiedzy, a następnie proponuje się odpowiednie szkolenie zawodowe.
Kolejną zachętą do awansu zawodowego jest promowanie mobilności zawodowej. Jedną z dróg prowadzących do tego celu jest dwu lub trzyletni cykl studiów w systemie kształcenia przemiennego. Polega on na przemienności nauki w ośrodkach kształcenia i przedsiębiorstwie. Kształcenie takie przybliża młodym ludziom świat pracy, umożliwia nabycie umiejętności praktycznych oraz uzyskanie dyplomu lub świadectwa. Rozwijanie kształcenia przemiennego młodych ludzi skłania przedsiębiorstwa do analiz prognostycznych. Modernizacja kształcenia zawodowego, przystosowanego do potrzeb rynku pracy, wymaga współdziałania środowisk zawodowych i przedsiębiorstw. Dawniej kształcenie przemienne ograniczało się do zawodów rzemieślniczych. Obecnie zyskuje popularność w dziale usług i w przemyśle. Umożliwia uzyskanie różnorodnych dyplomów, z dyplomem inżyniera włącznie.
Szeroko stosowaną obecnie jest walidacja nabytych kompetencji zawodowych. Dzięki temu pracownik może uzyskać dyplom, zaliczając niektóre przedmioty, z których wiedzę posiadł w toku pracy. Obowiązuje jednak wymóg posiadania pięcioletniego stażu pracy. Sektory zawodowe coraz częściej ustanawiają świadectwa kwalifikacji zawodowych, które mogą uzyskać homologację władz publicznych. Oparta jest ona na klasyfikacji certyfikatów uzyskiwanych w wyniku szkolenia zawodowego.
Zakłady pracy umożliwiają pracownikom różne formy kształcenia, takie aby dostosować umiejętności danej osoby do potrzeb rynku pracy. Od około 25 lat przedsiębiorstwa są zobowiązane do przeznaczania części płac pracowniczych na kształcenie zawodowe. Obecnie przepisy te dotyczą również małych przedsiębiorstw i pracowników niezależnych.
Francuskie kształcenie zawodowe dostosowane jest do potrzeb regionów. Przygotowywane są plany doskonalenia zawodowego, które obejmują: kształcenie przemienne, przygotowanie do pracy niepracujących młodych ludzi oraz różne formy kształcenia podlegające Ministerstwu Edukacji.
W systemie oświaty ustawicznej we Francji przewidziano formy kształcenia dla ludzi, którzy z różnych względów nie mogą pobierać nauki w tradycyjnych placówkach. Powołano do życia Krajowe Centrum Kształcenia na Odległość (CMED), które kieruje kształceniem radiowo-telewizyjnym i korespondencyjnym. Prowadzi ono kształcenie na różnych poziomach. Podstawowym narzędziem dydaktycznym są tu kaseta video i nagrania magnetofonowe oraz cykl wykładów emitowanych na ogólnokrajowych lub lokalnych antenach radia i telewizji. System uniwersyteckiego kształcenia radiowo-telewizyjnego dzieli się na kształcenie krótkie (2-3 lata) i długie (3-4 lata). Każdy semestr kończy się egzaminem w uczelni.
Inną formą kształcenia zawodowego we Francji jest kształcenie korespondencyjne. Proponuje się je w dwóch grupach wiekowych: dla młodzieży do 18 roku życia i dla dorosłych powyżej 18 roku życia. Każdy uczeń musi opanować materiał dydaktyczny przesłany przez placówkę prowadzącą kształcenie. Musi również samodzielnie opracować zestaw lektur i wypełnić odpowiednie zeszyty ćwiczeń. Proces kształcenia dzieli się na cykle. Każdy z nich trwa 10 miesięcy i kończy się egzaminami pisemnymi.
Kształcenie ustawiczne jest często ostatnią szansą na podniesienie kwalifikacji zawodowych.
3.3. Szkolnictwo zawodowe w Polsce i jego reforma.
System kształcenia zawodowego w Polsce został określony ustawą z dnia 7 września 1991 roku o systemie oświaty. Głównymi elementami struktury tego systemu są następujące typy szkół:
zasadnicze,
średnie zawodowe (technikum, liceum zawodowe, liceum techniczne),
policealne.
Nauka w technikach trwa 5 lat, w liceach 4 lata. Uczniowie, którzy kończą szkoły zawodowe mogą kontynuować naukę w 3-letnich technikach. Absolwenci otrzymują świadectwo ukończenia szkoły lub świadectwo dojrzałości i tytuł technika. W liceach przygotowywani są robotnicy wykwalifikowani. Podobnie, jak po ukończeniu technikum uczniowie otrzymują świadectwo dojrzałości lub świadectwo ukończenia szkoły.
Nowym typem szkoły zawodowej w Polsce jest 4-letnie liceum techniczne. Strukturę nauczania w tej szkole tworzą 3 bloki:
przedmioty ogólnokształcące,
bloki tematyczne kształcenia ogólnozawodowego,
zajęcia fakultatywne.
„Ustalono 12 następujących profili kształcenia:
kształtowanie środowiska,
mechaniczno-technologiczny,
elektryczno-energetyczny,
energetyczny,
leśnictwa i technologii drewna,
komunikacji i transportu,
chemiczny,
usługowo-gospodarczy,
rolniczo-spożywczy,
ekonomiczno-administracyjny,
społeczno-socjalny,
tekstylny”.
W szkołach tych następuje zbliżenie się kształcenia ogólnego i zawodowego. Łączenie celów kształcenia jest niezbędne, ponieważ wynika z nowych potrzeb gospodarki. Posiadanie wiadomości ogólnych ułatwia poza tym przekwalifikowywanie się.
Samo liceum techniczne nie daje konkretnego zawodu. Przygotowuje jednak do dalszego kształcenia specjalistycznego. Jednym z podstawowych celów tej szkoły jest wykształcenie cech pracowniczych pożądanych we współczesnej gospodarce. Absolwenci liceum technicznego będą mogli zdobywać kwalifikacje w określonym zawodzie w systemie szkolnym lub systemie pozaszkolnym, bądź podjąć naukę w szkołach wyższych.
Obowiązujące obecnie w szkołach zawodowych programy zawierają bardzo dużo wiadomości encyklopedycznych. Widoczny jest brak korelacji między przedmiotami. Wiele podręczników zawiera przestarzałe treści. Prace nad programami zmierzają do integracji treści wokół przedmiotów technicznych. Przykładem może być integracja treści informatycznych z treściami ogólnozawodowymi i specjalistycznymi.
Nowym typem szkoły będzie szkoła policealna, której organizacja i cele kształcenia będą odmienne w porównaniu z obecnymi szkołami. Zawód będą w niej zdobywali absolwenci liceów ogólnokształcących i liceów technicznych. Cykl kształcenia będzie w niej trwał od kilku miesięcy do dwóch lat, w zależności od zawodu. Szkoły policealne tego typu będą samodzielne pod względem organizacyjnym i programowym. Wpłynie to na współdziałanie ze środowiskiem gospodarczym, a jednocześnie pozwoli na wspólne określanie treści kształcenia i zatrudnianie specjalistów.
Zmiany w systemie edukacji zawodowej powodują zmniejszenie kształcenia na poziomie zasadniczym. Ogranicza się również kształcenie w zawodach, w których możliwości uzyskania pracy są niewielkie. W obecnym systemie kształcenia zawodowego dominują zawody grupy ekonomicznej:
technik bankowości,
technik handlowiec,
technik hotelarstwa,
uzyskujący zawód w szkołach policealnych i technikach. Zrezygnowano z kształcenia w wąskich specjalnościach na rzecz kształcenia szerokoprofilowego. Szkoły zawodowe rozszerzają swoją działalność. Podejmują zadania związane z przekwalifikowywaniem bezrobotnych, doskonaleniem zawodowym, rekwalifikacją pracujących. Powstają placówki kształcenia praktycznego, pod nazwą Centra Kształcenia Praktycznego, wyposażone w środki techniczne, pozwalające na uzyskanie umiejętności komputerowego wspomagania procesów przygotowania i sterowania produkcją.
Szkoły mają trudności z organizacją i funkcjonowaniem praktycznej nauki zawodu. Często jedynym możliwym miejscem do nabywania umiejętności praktycznych są warsztaty szkolne. Posiadają one jednak przestarzałą bazę techniczną, która nie może sprostać wymaganiom nowoczesnej technologii. Mimo to są często jedynym możliwym miejscem, gdzie nauka zawodu może się odbywać. Szkoły zawodowe i władze oświatowe zwracają się o pomoc do osób fizycznych prowadzących działalność produkcyjną, usługową i handlową. Nawiązanie współpracy z przedsiębiorstwami zapewni uczniom i nauczycielom dostęp do nowoczesnych technologii, a jednocześnie nastąpi powiązanie szkolnictwa z rynkiem pracy. Pracodawca będzie mógł brać udział w planowaniu procesu kształcenia zawodowego i dostosować go do wymagań własnego zakładu. Umożliwi uczniom praktykę w swoim przedsiębiorstwie.
Integralną część całego systemu kształcenia zawodowego stanowi edukacja dorosłych. Stwarza się warunki do nauki ludziom niezależnie od wieku, płci, czy pochodzenia społecznego. Mogą oni zaspokajać swoje zainteresowania, rozwijać zdolności, a także realizować aspiracje zawodowe. Dla kształcenia ustawicznego przewiduje się 5 obszarów działania:
3-letnie liceum profilowane,
2-letnie liceum uzupełniające,
pomaturalne średnie szkoły zawodowe,
przygotowane do poprawki państwowego egzaminu maturalnego,
różne formy edukacji pozaszkolnej - kursy.
Nauka w placówkach kształcenia ustawicznego będzie płatna.
Kształcenie, dokształcanie i doskonalenie osób dorosłych w formach szkolnych i pozaszkolnych prowadzą centra kształcenia ustawicznego. Podstawową formą kształcenia są kursy ukierunkowane na doskonalenie umiejętności zawodowych, praktycznych i intelektualnych. Centra kształcenia ustawicznego powołują komisje egzaminacyjne i organizują egzaminy eksternistyczne z zakresu programów nauczania szkół dla dorosłych.
„Proponowany system edukacji zawodowej opiera się na następujących założeniach:
Edukacja zawodowa jest edukacją ustawiczną, trwa przez całe życie.
Istnieje konieczność odroczenia w czasie decyzji dotyczącej wyboru zawodu.
Celem edukacji w wieku młodzieńczym powinno być rozwijanie umiejętności efektywnego kierowania własną drogą edukacyjną w ciągu całego życia.
System państwowy powinien zapewniać wysoką jakość kształcenia w różnych jego formach.
Podstawowym regulatorem jakości ustawicznego kształcenia zawodowego powinny być standardy kwalifikacji zawodowych, w których ustalaniu istotną rolę odgrywać będą pracodawcy.
Instytucje kontrolujące jakość kształcenia (egzaminujące) powinny być zewnętrzne w stosunku do instytucji szkolących.
Nauczyciel w procesie edukacji to organizator - konsultant procesu uczenia się, nabywania wiedzy, umiejętności i doświadczeń oraz kształtowania postaw.
Związek (współpraca) rynku pracy - pracodawców z rynkiem edukacyjnym jest warunkiem koniecznym do funkcjonowania skutecznego systemu ustawicznej edukacji zawodowej”.
W roku szkolnym 2001-2002, w nowych liceach profilowanych i dwuletnich szkołach zawodowych rozpoczną naukę pierwsi absolwenci nowego gimnazjum. Trzy lata później kwalifikacje zawodowe w szkołach policealnych będą zdobywać absolwenci liceów, którzy nie rozpoczną studiów.
Nauka w szkole zawodowej trwa dwa lata i kończy się uzyskaniem tytułu robotnika wykwalifikowanego. Głównym celem tej szkoły jest osiągnięcie przez ucznia umiejętności zawartych w podstawie programowej dla danego zawodu. Kształcenie praktyczne odbywać się będzie w pracowniach praktycznych i w centrach kształcenia praktycznego. Przewiduje się możliwość doskonalenia zawodowego w przedsiębiorstwach i zakładach rzemieślniczych. Nauka w szkole zakończy się standaryzowanym egzaminem. Absolwenci mają możliwość dalszego kształcenia w liceum uzupełniającym.
Funkcjonujące obecnie licea techniczne są pierwowzorem liceum profilowanego o profilu zawodowym, w którym nauka będzie trwała trzy lata i zakończy się maturą. Po ukończeniu liceum profilowanego istnieje możliwość dalszego kontynuowania nauki w policealnej średniej szkole zawodowej. Proponuje się wprowadzenie w niej systemu kształcenia modułowego. W kształceniu modułowym nie ma podziału na zajęcia praktyczne i teoretyczne. Stanowiska ćwiczeniowe mają zapewnić realizację obydwu celów.
Edukacja w szkołach policealnych kończyć się będzie standaryzowanym zewnętrznym egzaminem. Standaryzowany powinien być również egzamin z przygotowania zawodowego. W jego przeprowadzaniu wskazany jest udział przedstawicieli przemysłu i rzemiosła. Tak przeprowadzany egzamin mógłby spowodować:
„ — lepsze dostosowanie kwalifikacji absolwenta do potrzeb zakładu pracy,
— możliwość porównania przygotowania zawodowego w różnych szkołach,
— wprowadzanie nowych treści do programów przedmiotów zawodowych wynikających z unowocześnienia gospodarki,
— wyrównanie poziomu przygotowania zawodowego absolwentów z różnych szkół”.
W celu wykorzystania zdolności każdego ucznia należy stworzyć skuteczny system poradnictwa zawodowego. Zajęcia z orientacji zawodowej powinny rozpoczynać się w połowie szkoły podstawowej. Uczniowie szkół, stojący przed wyborem kierunku kształcenia i zawodu, coraz szerzej korzystają z pomocy doradczej psychologów i pedagogów z poradni psychologiczno-pedagogicznych, ale także zwracają się po porady do pośredników pracy i doradców zawodowych. Źle wybrany zawód przynosi ogromne straty, a źle przygotowany człowiek będzie tak funkcjonował przez całe swoje życie zawodowe.
4. MODEL EDUKACJI ZAWODOWEJ, ZWANY DUALNYM.
Model trzeci edukacji zawodowej zwany jest modelem dualnym. Stosuje się go w Niemczech, Holandii, Austrii i wielu innych krajach. W modelu tym państwo określa warunki na jakich odbywa się kształcenie zawodowe, a jednocześnie łączy je z praktyką odbywaną w zakładach pracy lub innych organizacjach gospodarki narodowej. Charakterystyczną cechą tego systemu jest przeciwstawienie kształcenia zawodowego systemowi kształcenia ogólnoedukacyjnego.
„Podstawowymi mechanizmami jego funkcjonowania są:
Proporcje między zapotrzebowaniem na wykwalifikowanych robotników a ilością i rodzajem placówek kształcących określa się poprzez zapotrzebowanie składane przez zakłady pracy, i jednocześnie te wielkości są regulowane przez normy państwowe.
Rodzaje zawodów, według których przeprowadza się kształcenie dostosowuje się przede wszystkim do zapotrzebowań zakładów pracy, jednak cele kwalifikacyjne określa państwo wspólnie z zainteresowanymi organizacjami (związkami zawodowymi).
Zakłady pracy są organizatorem procesu szkoleniowego, jednak reguluje się go przez normy, określone przez państwo, które ma kontrolować ten proces w sposób bezpośredni lub pośredni.
Nakłady na kształcenie ponoszą głównie zakłady pracy, państwo jednak w mniejszym lub większym stopniu kompensuje te wydatki.
Poziom kształcenia zawodowego i jego pedagogizacja w systemach dualnych w zależności od zapotrzebowania może być w zasadzie regulowane. Ważkim argumentem, wpływającym na przebieg procesu szkoleniowego są te środki finansowe, które przydziela się na edukację przez zakład pracy i państwo”.
Trzeci model kształcenia, w porównaniu z pierwszym i drugim ma wiele zalet. Mocną jego stroną jest korzystny układ kosztów i stosunkowo niewielka biurokracja. Najmocniejszym atutem jest zbliżenie do praktyki zawodowej.
4.1. Kształcenie zawodowe w Niemczech.
W Niemczech po ukończeniu 9-10-letnich szkół ogólnokształcących uczniowie mają dwie możliwości:
kontynuowanie nauki w celu uzyskania matury podjęcia studiów wyższych,
kształcenie zawodowe lub nauka zawodu i dążenie do uzyskania kwalifikacji.
„Kształcenie zawodowe obejmuje:
wstępne przygotowanie zawodowe w szkołach ogólnokształcących,
kształcenie zawodowe w zakładzie pracy i szkole lub tylko w szkole (o pełnym wymiarze godzin),
doskonalenie zawodowe w przedsiębiorstwie, w szkole i innych instytucjach (stowarzyszeniach gospodarczych, izbach różnego rodzaju, związkach zawodowych i innych).
Szkolnictwo zawodowe dysponuje różnorodnymi szkołami:
zasadnicze szkoły zawodowe,
technika,
gimnazja techniczne,
średnie szkoły zawodowe,
średnie szkoły techniczne,
specjalistyczne szkoły zawodowe.
Centralną sprawą niemieckiego szkolnictwa zawodowego jest tzw. system dualny. Założeniem jego jest współpraca dwóch niezależnych od siebie ośrodków kształcenia. Nauka ma miejsce w zakładzie pracy, a jej czas dzieli się między zakład pracy i szkołę zawodową. W szkole zawodowej odbywa się teoretyczna nauka przedmiotów zawodowych i ogólnokształcących, w zakładzie pracy uczeń otrzymuje przygotowanie praktyczne, czasami także uzupełniające wykształcenie teoretyczno-zawodowe.
W ciągu ostatnich 20 lat system dualny rozwinął się pod względem ilościowym. „Należy wyróżnić w nim następujące dziedziny kształcenia:
przemysł, handel i usługi,
rzemiosło,
rolnictwo, służba publiczna,
zawody wolne (lekarze, stomatolodzy, adwokaci, aptekarze, zawody związane z doradztwem ekonomicznym),
gospodarstwo domowe”.
Jako zawody podstawowe wprowadzono zawody szerokoprofilowe, do których przygotowuje się specjalistów etapowo ze wzrastającą specjalizacją.
Po zjednoczeniu Niemiec Wschodnich i Zachodnich w kształceniu zawodowym nadal obowiązuje system dualny. Trzeba jednak przeprowadzić cały szereg reform szkolnych, aby mógł on prawidłowo funkcjonować na terenie obu połączonych państw.
4.2. Edukacja zawodowa w Holandii.
W Holandii 16-letni uczniowie mogą kontynuować naukę w średniej szkole zawodowej (MBO) lub w ramach przyuczania do zawodu (CBO).
Szkoły kształcą pracowników dla lokalnego i regionalnego rynku pracy. Prawie wszystkie proponują programy w dwóch lub trzech obszarach:
zdrowie i opieka społeczna,
biznes i administracja,
technika.
Oddzielną strukturę kształcenia ma rolnictwo.
Zdobywanie kwalifikacji w szkołach zawodowych w Holandii odbywa się „na pięciu poziomach:
Poziom 1 — poziom pomocniczy, przygotowuje do wykonywania prostych prac (VBO),
Poziom 2 — poziom rzemieślniczy podstawowy (MBO/CBO),
Poziom 3 — poziom rzemieślniczy zaawansowany (MBO/CBO),
Poziom 4 — przygotowujący do stanowisk kierowniczych średniego szczebla (MBO/CBO),
Poziom 5 — przygotowujący do wyższych stanowisk kierowniczych (HBO i uniwersytety).
W średniej szkole zawodowej istnieją dwa równoległe typy kształcenia:
MBO — nauka trwa 2-4 lata. Zajęcia prowadzone są przez piec dni w tygodniu, oprócz tego studenci odbywają okresowe praktyki. Szkoły te są finansowane przez państwo.
CBO — nauka trwa 3-4 lata. Przez 4 dni w tygodniu studenci pracują i jeden dzień w tygodniu uczą się w szkole. Programy w tych szkołach opracowane są przez branżowe instytucje krajowe. Studenci CBO muszą mieć podpisany kontrakt z pracodawcą.
Specjalny typ CBO prowadzi również zawodowe kształcenie dorosłych w systemie zaocznym. Umożliwia to zdobycie kwalifikacji zawodowych w dziedzinie biznesu i administracji a nie wymaga praktyk, czy przyuczenia do zawodu.
4.3. Austriacki system kształcenia zawodowego.
W kształceniu zawodowym w Austrii uczestniczą następujące typy szkół:
1-4-letnie szkoły zawodowe,
5-letnie średnie szkoły zawodowe, zakończone egzaminem maturalnym.
Szkolnictwo zawodowe w Austrii opiera się na tzw. systemie dualnym. Nauka zawodu bardzo ściśle połączona jest z pracą. Przedsiębiorstwa aktywnie uczestniczą w realizacji celów kształcenia. Udział ich w kształceniu jest możliwy dzięki ustawie o kształceniu zawodowym z 1969 roku. W akcie tym zawarto „regulacje prawne dotyczące:
wymagań stawianych pracodawcom,
przygotowania merytorycznego i metodycznego instruktorów,
praw i obowiązków ucznia,
zasad zawierania i rozwiązywania umów między uczniem a pracodawcą”.
Uwzględniono w nim również informacje precyzujące:
sposób egzaminowania uczniów i instruktorów,
wykazy zawodów,
profile zawodowe,
zasady przeprowadzania eksperymentów,
prawne i socjalne aspekty kształcenia i zarządzania w relacji uczeń-przedsiębiorstwo.
Okres praktyki w przedsiębiorstwie kończy się egzaminem składanym przed komisją powołaną przez biuro ds. kształcenia zawodowego.
Ogromne znaczenie przywiązuje się do rynku pracy oraz powiązań wiedzy i umiejętności uczniów szkół zawodowych z ich rzeczywistymi kwalifikacjami.
Przedsiębiorstwa i organizacje społeczne w Austrii mają duże osiągnięcia w dziedzinie edukacji dorosłych. Organizują one i finansują kursy, które mają na celu uzupełnienie kwalifikacji lub zdobycie nowego zawodu. Stosuje się aktywne metody kształcenia a coraz częściej uczenie się wspomagane jest komputerem. „Edukację dorosłych w Austrii charakteryzuje:
Rosnąca od lat liczba uczestników.
Brak ustawy gwarantującej finansowanie edukacji dorosłych ze strony państwa.
Pluralizm instytucji, organizatorów i celów edukacji dorosłych.
Ścisły podział na instytucje zawodowej i ogólnokształcącej edukacji dorosłych.
Brak ściślejszych powiązań między edukacją dorosłych a szkołą, edukacją zawodową, uniwersytetem.
Konkurencja między poszczególnymi organizatorami edukacji dorosłych oraz niewielki stopień współpracy.
Niedostateczna koordynacja działań.
Niedoskonały system informacji na temat oferty edukacyjnej.
Brak koordynacji między poszczególnymi referatami ministerstw biorących udział w finansowaniu edukacji dorosłych”.
5. ZAKOŃCZENIE.
Przemiany polityczne i społeczno-gospodarcze wpływają na modernizację kształcenia i doskonalenia zawodowego w krajach Europy, niezależnie od tego jaki model kształcenia zawodowego preferowany jest w danym kraju.
W modyfikacją treści kształcenia zawodowego istotną rolę odegra oddziaływanie wychowawcze kształtujące postawy sprzyjające ciągłemu doskonaleniu zawodowemu, samokontroli i samoocenie. Zmiany strukturalne powinny doprowadzić do współdziałania szkół z pracodawcami, współpracy opartej na organizowaniu praktyk dla uczniów i szkoleń dla nauczycieli. Nowoczesne systemy kształcenia zawodowego muszą uwzględniać postanowienia o swobodnym przepływie pracowników i wprowadzać do programów treści z zakresu europejskich rozwiązań prawa pracy i polityki socjalnej oraz naukę języków obcych.
Słownik języka polskiego (red.) M. Szymczak, tom II, PWN, Warszawa 1995, s. 189.
W. Okoń: Słownik Pedagogiczny, PWN, Warszawa 1987, s. 66.
Tamże, s. 150.
Tamże, s. 149.
Tamże, s. 214.
W. Okoń: Słownik Pedagogiczny, PWN, Warszawa 1987, s. 241.
I. A. Iwliewa: Możliwości wykorzystania synergicznej analizy w edukacji zawodowej (w:) Teoretyczno-metodyczne problemy rozwoju kształcenia zawodowego (red.) H. Bednarczyk ITE, Radom 1995, s. 74.
A. Mikina: Kształcenie zawodowe w Wielkiej Brytanii cz. I, „Szkoła Zawodowa” 1996, nr 6, s. 35.
A. Mikina: Kształcenie zawodowe w Wielkiej Brytanii cz. II, „Szkoła Zawodowa” 1996, nr 8, s. 19-20.
A. Mikina: Kształcenie zawodowe w Wielkiej Brytanii cz. II, „Szkoła Zawodowa” 1996, nr 8, s. 21.
A. Mikina: Kształcenie zawodowe w Wielkiej Brytanii cz. III, „Szkoła Zawodowa” 1996, nr 10, s. 38.
S. Szczurkowska: s. 55.
W. Rabczuk: Kształcenie ustawiczne w Stanach Zjednoczonych, „Nowa Szkoła” 1992, nr 6, s. 353.
W. Rabczuk: Kształcenie ustawiczne w Stanach Zjednoczonych, „Nowa Szkoła” 1992, nr 6, s. 355.
Tamże, s. 356.
I. A. Iwliewa: Możliwości wykorzystania synergicznej analizy w edukacji zawodowej (w:) Teoretyczno-metodyczne problemy rozwoju kształcenia zawodowego (red.) H. Bednarczyk ITE, Radom 1995, s. 75.
H. Filipowicz: Stan i perspektywy kształcenia zawodowego w średnim szkolnictwie szwedzkim, „Szkoła Zawodowa” 1998, nr 11-12, s. 58.
Tamże, s. 59.
M. Szymański: Demokratyczny model systemu szkolnego w Szwecji, „Edukacja” 1990, nr 2, s. 95.
H. Filipowicz: Stan i perspektywy kształcenia zawodowego w średnim szkolnictwie szwedzkim, „Szkoła Zawodowa” 1998, nr 11-12, s. 61.
H. Filipowicz: Stan i perspektywy kształcenia zawodowego w średnim szkolnictwie szwedzkim, „Szkoła Zawodowa” 1998, nr 11-12, s. 62.
Tamże, s. 63.
A. Żołnierz: Struktura szkolnego systemu Francji, „Nowa Szkoła” , s. 173.
W. Rabczuk: Doskonalenie zawodowe we Francji, „Szkoła Zawodowa” 1998, nr 1, s. 47.
W. Rabczuk: Doskonalenie zawodowe we Francji, „Szkoła Zawodowa” 1998, nr 1, s. 49.
D. Dziewulak: Nowe formy kształcenia ustawicznego we Francji, „Nowa Szkoła” 1991, nr 6, s. 350.
MEN: Zmiany w systemie organizacji, finansowania i programów kształcenia zawodowego młodzieży w warunkach gospodarki rynkowej, „Szkoła Zawodowa” 1997, nr 1, s. 20.
S. M. Kwiatkowski: Kształcenie ogólne w średnich szkołach zawodowych, „Edukacja” 1996, nr 2, s. 15.
S. M. Kwiatkowski: Cele i treści kształcenia zawodowego wobec przemian społeczno-gospodarczych, „Edukacja” 1992, nr 2.
J. Gęsicki: Polityka edukacyjna a rynek pracy, „Edukacja” 1996, nr 2, s. 12.
J. Moos: Modelowanie współdziałania szkoły zawodowej i pracodawców, „Szkoła Zawodowa” 1998, nr 9.
U. Jeruszka: Edukacja dorosłych a centra kształcenia ustawicznego, „Szkoła Zawodowa” 1995, nr 3, s. 45.
A. Brejnak: Reforma systemu oświaty - kształcenie zawodowe (propozycja), „Szkoła Zawodowa” 1998, nr 5, s. 3.
A. Brejnak: Kształcenie zawodowe dziś i w przyszłości, „Szkoła Zawodowa” 1997, nr 3, s. 35.
I. A. Iwliewa: Możliwości wykorzystania synergicznej analizy w edukacji zawodowej (w:) Teoretyczno-metodyczne problemy rozwoju kształcenia zawodowego (red.) H. Bednarczyk ITE, Radom 1995, s. 76.
M. Dedering, G. Feig: Kształcenie zawodowe w Republice Federalnej Niemiec, „Nowa Szkoła” 1991, nr 4, s. 231.
M. Dedering, G. Feig: Kształcenie zawodowe w Republice Federalnej Niemiec, „Nowa Szkoła” 1991, nr 4, s. 232.
A. Mikina: Kształcenie zawodowe w Holandii, „Szkoła Zawodowa” 1996, nr, s. 33.
S. M. Kwiatkowski: Szkoły i przedsiębiorstwa w austriackim systemie kształcenia zawodowego, „Nowa Szkoła” 1992, nr 5, s. 301.
M. Solarczyk: Edukacja dorosłych w Austrii, „Edukacja Dorosłych” 1998, nr 3, s. 95.
2
— 3 —