Czynniki środowiska przyrodniczego i ekonomicznego w produkcji rolniczej

Środowisko przyrodnicze i ekonomiczne, w którym przebiega produkcja rolnicza, powoduje, że jej formy organizacyjne są przestrzennie zróżnicowane. Środowisko to wpływa również w określony sposób na poziom intensywności produkcji. Wreszcie zarówno poziom sił wytwórczych określonej jednostki produkcyjnej, jak i ocena uzyskiwanych w niej wyników, zależy od warunków przyrodniczych i ekonomicznych. Znajomość tych zależności jest konieczna do podejmowania właściwych decyzji w procesie podejmowania zarządzania jednostką gospodarczą.

Środowisko przyrodnicze gospodarstwa rolniczego

Na środowisko przyrodnicze gospodarstwa rolniczego składają się takie czynniki jak klimat, ukształtowanie terenu, jakość gleb, struktura użytków. Warunki przyrodnicze w Polsce (nie dotyczy to w pełni jedynie jakości gleb) pogarszają się po przekątnej od południowego zachodu do północnego zachodu.

Klimat. Na jego charakterystykę składają się głównie cztery czynniki: nasłonecznienie, temperatura powietrza, opady, ruchy powietrza.

Nasłonecznienie. Określane jest mniej ściśle na podstawie liczby dni słonecznych oraz liczby świecenia słońca w okresie wegetacyjnym lub w roku, ściślej jako ilość energii promieniowania słonecznego w dżulach na 1 cm² w ciągu dnia lub miesiąca czy też jako natężenie oświetlenia naturalnego w luksach.

Nasłonecznienie można określać też za pomocą liczby dni pochmurnych i pogodnych. W Polsce, mimo, że zaliczana jest do krajów o średniej wielkości, występuje dość znaczne zróżnicowanie w zakresie usłonecznienia. Najwięcej dni pochmurnych (170-180) występuje w regionie środkowo-wschodniej Polski, obejmującej Podlasie. Nieco mniej dni pochmurnych, około 130 występuje w Wielkopolsce. W pozostałych regionach liczba dni pochmurnych zawarta jest w przedziale 140-150. Z liczbą dni pochmurnych skorelowana ujemnie jest liczba dni pogodnych. Najwięcej dni pogodnych, około 50, występuje na Wybrzeżu i w Wielkopolsce. Najmniej, 30 dni pogodnych występuje na Mazurach. W pozostałych regionach liczba dni pogodnych wynosi około 40.

Temperatura powietrza. Chodzi o takie parametry jak średnia temperatura roku, suma rocznych temperatur, liczba dni mroźnych, data ostatniego przymrozku wiosennego i pierwszego przymrozku jesiennego, długość okresu wegetacyjnego, najwyższa i najniższa temperatura roku.

Średnia temperatura powietrza w Polsce kształtuje się na poziomie około 6,3 ⁰C. Temperatura powietrza ma istotny wpływ na długość okresu wegetacyjnego roślin. Długość tego okresu charakteryzuje liczba dni, w których średnia temperatura dobowa wynosi powyżej 5⁰C. Długość okresu wegetacyjnego jest zróżnicowana i zawarta w przedziale 180 - 220 dni. Najdłuższy okres wegetacyjny (220 dni) występuje w południowo - zachodniej Polsce. W Polsce zachodniej i centralnej okres wegetacji zawarty jest w przedziale 180-210 dni. Najkrótszy okres wegetacyjny występuje w Polsce północno-wschodniej (180-190 dni). Z okresem wegetacji wiąże się też początek i koniec prac polowych. W Polsce południowo - zachodniej prace polowe rozpoczynać można średnio od 21 marca, natomiast w Polsce północno-wschodniej między 5 a 10 kwietnia.

Opady. Ilość opadów w roku, w okresie wegetacyjnym, w lipcu i sierpniu, ewentualnie również w listopadzie, grubość okrywy śnieżnej, długość zalegania okrywy śnieżnej.

W Polsce występuje duże zróżnicowanie pod względem opadów. Na Kujawach i Wielkopolsce średni poziom opadów w ciągu roku wynosi około 500 mm, natomiast w rejonach górskich dochodzi do 1200 mm. Z poziomem opadów wiąże się długość pokrywy śnieżnej. W tym zakresie występuje też duże zróżnicowanie, np. w rejonach górskich 200 dni. Na terenach nizinnych najdłużej (90 - 150 dni) pokrywa śnieżna zalega w północno-wschodniej Polsce. W Polsce centralnej pokrywa śnieżna zalega 50-60 dni

Ruch powietrza. Kierunki wiatrów oraz przeszkody terenowe osłabiające kierunek wiatru.

Wymienione czynniki przyrodnicze mają duży wpływ na przebieg procesów biologicznych i fizyko-chemicznych w glebie, w organizmach roślin i zwierząt, na strukturę produkcji rolniczej, technologię prac, a także na wyposażenie gospodarstw w środki produkcji i siłę roboczą.

Oto kilka przykładów tego wpływu:

1. Tempo rozkładu substancji organicznej w glebie zależy od zwięzłości i klimatu. Wpływa ono z kolei na technologię upraw roli.

2. Możliwość uprawy różnych roślin uprawnych zależy między innymi od długości okresu wegetacyjnego.

3. Sposób sprzętu roślin z użytków zielonych zależy od klimatu (w klimacie suchym - siano, w klimacie wilgotnym - kiszonka).

4. Efektywność systemu pastwiskowego w chowie zwierząt zależy od rozkładu opadów w okresie wegetacyjnym.

5. Im krótszy jest okres wegetacyjny, tym krótszy musi być okres wykonywania wszystkich prac polowych. Stąd też odpowiednio większe muszą zasoby siły roboczej.

6. Im surowszy jest klimat, tym solidniejsze, a więc i droższe muszą być budynki w gospodarstwie.

Wszystkie czynniki klimatyczne działają na produkcję rolniczą zarówno łącznie, jak i każdy oddzielnie. W każdym razie zawsze decyduje ostatecznie czynni o parametrach najgorszych, najmniej sprzyjających produkcji.

Ukształtowanie terenu. Ukształtowanie terenu to jego wysokość nad poziomem morza i nachylenie.

Wysokość nad poziomem morza. W większości rejonowych Polski nie uwzględnia się tej cechy w opisie gospodarstwa. Nie ma bowiem prawie terenów rolniczych, gdzie by wysokość nad poziomem morza decydowała o nie możności prowadzenia gospodarski rolnej tego typu. Nawet tam, gdzie prowadzi się gospodarkę innego typu, decydują raczej inne względy, a więc nachylenie terenu, ilość opadów, trudności komunikacyjne.

Nachyleni terenu. W Polsce jest wiele terenów o znacznym nachyleniu terenu. Utrudnia to prowadzenie gospodarki w ogóle, a gospodarki polowej w szczególności. Nachylenie gruntów ornych powoduje przede wszystkim trudności w mechanicznej uprawie roli i sprzyja erozji.

Jakość gleb. Klasyfikacja gleboznawcza gleb nie zawsze jest zbieżna z ich bonitacją ekonomiczną, a więc z możliwością uzyskania na nich lepszych lub gorszych efektów ekonomicznych. Należy przypuszczać, że jest to jedna z przyczyn, dla których nie wszystkie badania wykazują współzależność między klasami gleb i ich efektywnością ekonomiczną. Niektóre badania wykazują, że jest to współzależność bardzo słaba, czasem jeżeli chodzi o gleby bardzo dobre, nawet ujemna. Tłumaczy się to między innymi tym, że gleby sklasyfikowane jako bardzo dobre z punktu widzenia ich składu są glebami wadliwymi pod względem stosunków wodnych, nieraz trudnymi w uprawie i wymagającymi większych kosztów.

Struktura użytków. Struktura użytków stanowi czynnik najmniej stały spośród czynników środowiska przyrodniczego. W niektórych wypadkach zależna jest ona od człowieka, jednakże nie zawsze od osoby kierującej gospodarstwem. Chodzi tu przede wszystkim o melioracje, dające możliwość zmiany użytkowania gruntów.

Środowisko ekonomiczne gospodarstwa rolniczego

Przez środowisko ekonomiczne rozumie się tu w zasadzie cechy ekonomiczne określonego mikrorejonu, na które wpływ ma człowiek, ale nie ten, który kieruje gospodarstwem. Jest to środowisko, z który się on styka, z którym musi się liczyć, które w określony sposób wpływa na przebieg i efektywność produkcji.

Na środowisko ekonomiczne gospodarstwa rolniczego wpływają określone cechy całej gospodarki kraju, ale także warunki ekonomiczne rejonu, w którym położone jest gospodarstwo.

Najistotniejszym elementem środowiska ekonomicznego gospodarstwa rolniczego jest RYNEK.

Czynniki kształtujące rozwój rolnictwa w kraju. Zaliczymy do tej grupy cztery czynniki:

1. Poziom rozwoju gospodarczego kraju. Chodzi tu o ogólny poziom rozwoju techniki w kraju i stopień technizacji całej gospodarki narodowej, a w szczególności o ilość i jakość wytwarzanych środków produkcji dla rolnictwa (maszyny, narzędzia, ciągniki, nawozy, pasze. itp.)

2. Poziom kultury ogólnej i technicznej ludności. Chodzi o stosunek ludności rolniczej, do własności społecznej i do technizacji produkcji oraz o umiejętność i potrzebę posługiwania się techniką na co dzień.

3. Stosunki demograficzne. Chodzi o gęstość zaludnienia na wsi, udział ludności rolniczej w zaludnieniu kraju, strukturę tej ludności według wieku, wielkość rodzin rolników, stopień feminizacji rolnictwa.

4. Środki polityki gospodarczej w rolnictwie. Do środków tych zalicza się m. in. ceny produktów rolniczych i środki produkcji spoza gospodarstwa, podatki, opłaty, dopłaty, dotacje kredyty preferencyjne, ochrona rynku wewnętrznego.

Warunki ekonomiczne rejonu, w którym położone jest gospodarstwo.

Do lokalnych warunków ekonomicznych zaliczamy również cztery czynniki:

1. Poziom inteligencji i przygotowania zawodowego producentów

2. Rozmiary, rozmieszczenie i charakter skupisk ludności w rejonie. Skupiska te mogą tworzyć lokalny rynek zbytu bądź odciągać ludzi od pracy w rolnictwie.

3. Lokalny rynek pracy. W różnych rejonach różna jest sytuacja na lokalnym rynku pracy. W jednych rejonach notuje się nadmiar chętnych do pracy w rolnictwie, w innych - ich brak.

4. Lokalna infrastruktura. Składa się na nią wszystko to, co można nazwać „uzbrojeniem terenu” w szerokim znaczeniu tego słowa.. Obejmuje ona wszelkie urządzenia transportowe, magazyny, przechowalnie zboża, owoców warzyw, chłodnie, zakłady przemysłu rolnego i spożywczego, zakłady energetyczne i urządzenia doprowadzające energię, wodociągi i kanalizacja, instytucje i punkty zaopatrzenia i skupu, warsztaty i zakłady usługowe, zakłady gastronomiczne, ośrodki zdrowia i szpitale, instytucje kulturalne, itp.

Wielkość gospodarstwa. Czynnik ten jest stosunkowo najbardziej uzależniony od gospodarza.

---