Łukasz Górnicki, Dworzanin polski,
oprac. Roman Pollak, wyd. 2 zm, BN I 109, 1954.
(księgi I-II)
WSTĘP
Oryginał włoski „Dworzanina” na tle jego czasów.
Rola dworu w kulturze rycerskiej.
dwór wywyższa władcę wobec poddanych.
ośrodek wyższego życia.
także ognisko ucisku, krzywdy, gniazdo egoistycznych instynktów i bezkarnych zbrodni.
sztuka i nauka, uroczystości, zabawy, uczty, polowania + muzyka, taniec i pieśni.
rozwój kultury rycerskiej i obyczaju dworskiego w XII i XIII wieku w południowej Francji i na Sycylii, w XIV wieku m.in. w Burgundii.
rycerskie igrzyska, wędrowni śpiewacy.
„miłość dworska”.
ograniczany udział kobiet.
Włoskie dwory renesansowe.
mniejsza siła feudalna, nie pochodzenie społeczne, ile wartość osobista otwierała drogę do zaszczytów, godności i sławy.
nie gnuśne rycerstwo, lecz oświecone mieszczaństwo.
handel, mecenat sztuk i nauk, humanizm, rywalizacja ośrodków miejskich, nowe formy towa-rzyskiego współżycia, tzw. akademie (np. florencka Akademia Platońska).
koniec XV wieku upadek miast.
Życie towarzyskie i literackie.
obrazy zebrań towarzyskich, zabaw i dyskusji: Boccaccio „Filocolo”, „Dekameron”, G.B. Basi-le „Il Pentamerone” - charakter świecki, krytyka zachowania kleru.
ok. połowy XV wieku znajomość kultury antycznej i niektóre elementy filozofii Platona, rozkwit kultury języka włoskiego.
renesans włoski: kobieta na równi z mężczyzną, Vittoria Colonna (1547), Izabela d'Este, Elż-bieta Gonzaga, Ippolita Sforza, Cecylia Gallerani, Imperia, Tulia d'Aragona.
Przerost zainteresowań intelektualnych.
zebrania i dyskusje tracą kontakt z rzeczywistością, „Sztuka dla sztuki” moraizujące, plato-nizujące, petrarkizujące i estetyzujące XVI-wieczne traktaty i dialogi: P. Bembo, G. Della Ca-sa, A. Firenzuola, G.B. Gelli, B. Castiglione.
zagrożenie zewnętrzne i brak możliwości zjednoczenia się.
Zwierciadła literackie włoskiego renesansu.
Włochy z ostatniego okresu w renesansie:
Ariost „Orland szalony”: artysta ucieka od dworu w sen na jawie, sztuka uzupełnia życie.
Machiavelli „Książę”: twarda rzeczywistość bez upiększeń, głęboka znajomość natury ludzkiej.
Castiglione „Dworzanin”: złoty środek.
dwór Montefeltrów w Urbino, połowa XV wieku państewko księcia Fryderyka (1444-1482) i je-go następcy, Guidobalda (1482-1508) + Elżbiety z Gonzagów.
Baltazar Castiglione.
1478-1529, hrabia, dworak, żona z posagiem, niezbyt interesował się rodziną.
dwór Sforzy Ludwika Moro w Mediolanie, Gonzagów w Mantui, od 1504 r. w Urbino u Guido-balda, później u Franciszka Marii della Rovere.
poseł książęcy w Rzymie, od 1525 r. poseł papieski u cesarza Karola V w Hiszpanii (znajo-mość z Dantyszkiem).
wcześnie wiersze łacińskie, sonety włoskie dla mody.
portret pędzla Rafaela.
„Il Cortegiano”.
wyidealizowana podobizna samego siebie, odbicie zainteresowań i ideologii.
praca w latach 1508-1516.
obraz dworu Guidobalda + rozważania z czasów pobytu w Rzymie.
Rodowód „Dworzanina”.
literatura moralizująca, speculum - zwierciadło; traktat, rzadziej dialog, często z przykładem, aforyzmem, anegdotą, życiorysem.
źródła „Dworzanina”: Cicero (zwłaszcza „De oratore”), Plutarch, Arystoteles, Plato, z włos-kich: Boccaccio, Ficino i Bembo.
Układ i swoiste cechy włoskiego oryginału.
średniowieczne zwierciadła + kultura antyczna i renesansowa.
techniczny układ: kombinacja dialogów Platona, traktatów Cicerona, „Dekameronu” i „Asolani” Bemba.
pierwodruk: Aldus w Menecji, 1528 r.
misterne, artystyczne powiązanie elementów wziętych z innych autorów.
Portrety współczesnych.
liczne i w składzie rozmaite.
wstęp: literacki wizerunek księcia Guidobalda (nie bierze udziału w zebraniach).
25 osób zabiera głos w „grze rozmownej”, w tym 4 damy: księżna Elżbieta Gonzaga, pani Emilia Pio i 2 na dalszym planie; poza tym: szlachta, dyplomaci, przedstawiciele kleru, rycer-stwa, poeci, literaci, rzeźbiarz, muzyk i błazen.
przekomarzanie, docinki, dowcipy, dworska galanteria, zwalczające się stronnictwa (np. anty-feminiści + obrońcy płci niewieściej; Wenecjanie + Toskańczycy…).
Odrębność i wartość Castiglionowego zwierciadła.
bogactwo i rozmaitość treści + artyzm formy.
długi szereg zagadnień aktualnych.
mimo obszernych rozmiarów nie nuży jednostajnością.
dialog z introdukcjami, ustępami opisowymi, ustępami refleksyjnymi.
język wytwornie prosty.
Realizm „Dworzanina”.
odtwarza dość wiernie życie towarzyskie na dworze w Urbino.
skłonność do idealizowania, do przemilczania stron i rysów ujemnych.
jedynie ból patriotyczny.
„Dworzanin” poza Italią.
wpływ na kulturę obyczajową i umysłową w Hiszpanii, Anglii, Francji (zwłaszcza w XVII wie-ku).
w XVI wieku we Włoszech 40 wydań.
wpływ na Tasso w „Dialogo della Corte”.
przekłady:
hiszpański: 1534 r., Juan Boscan.
francuski: 1537 r., J. Colin;p wpływ na Montaigne w koncepcji nowoczesnego człowieka.
niemiecki: 1560 r.
angielski: 1561 r., sir Thomas Hoby.
polski: 1566 r.
łaciński: 1606 r. we Frankfurcie.
Tchnienie renesansu w polskiej kulturze obyczajowej i towarzyskiej.
Cechy kultury polskiej w XIV i XV wieku.
od czasów Kazimierza Wielkiego świecka, południowo-zachodnia rycerska kultura obyczajo-wa, biesiady i turnieje, dwory królowych; kancelaria królewska z wykształconymi literatami-stylistami (łacina + zachodni, nowomodny zwyczaj).
nad innymi warstwami społeczeństwa góruje duchowieństwo, zwłaszcza wyższe, niektórzy biskupi i opaci żyją na kształt udzielnych książąt.
mieszczaństwo: obyczaj niemiecki wśród patrycjatu; wpływ ujemny: zamtuzy, gospody, karcz-my, hazard, wydrwigrosze (trefnisie, inoskoczki…).
szlachta: rośnie w siłę, butę i znaczenie.
Odbicie nowych prądów w literaturze tego czasu.
średniowieczne historie i opowieści o wojnie trojańskiej i o Aleksandrze Wielkim, kult kobiety i wesołych biesiad.
Przełom renesansowy.
połowa XV wieku, wzmagają się wewnętrzne fermenty i zewnętrzne naciski polityczne, nowe zagadnienia społeczne, gospodarcze i polityczne, np. Jan z Ludziska w obronie chłopów w 1447 r., husytyzm 1448 r., traktat Parkoszowica, zabójstwo Andrzeja Tęczyńskiego 1466 r., pokój toruński 1466 r., przybycie Kallimacha 1470 r.
starcia ideologiczne stanów, klas i grup społecznych.
wpływ Kościoła i pierwiastki świeckie, Wit Stwosz, Kallimach, Grzegorz z Sanoka.
rośnie znaczenie wykształcenia.
program egzekucyjny.
przewaga publicystyki w literaturze.
Rola Krakowa.
Akademia, dwór królewski, pierwsze na północnym Wschodzie drukarnie, wymiana myśli i zdobyczy kultury oraz techniki z Zachodu.
kuźnica kultury umysłowej, obyczajowej i towarzyskiej, taką rolę pełni do pierwszej połowy rządów Zygmunta Augusta.
nowy typ życia i nowomodnego obyczaju.
szybkie, ale powierzchowne, przejmowanie wzorów zachodnich, mimo niedostatecznej ilości ośrodków kultury.
Nurt tradycyjny.
powierzchownie nowoczesna kultura + wyobrażenia i przesądy średniowieczne.
rysy rycersko-mieszczańskie, np. galanteria w stosunku do kobiet (erotyki Otwinowskiego).
Kontakty z zagranicą.
duże zróżnicowanie w obrębie poszczególnych warstw i klas społecznych.
Pierwsze dwory renesansowe w Polsce.
Grzegorz z Sanoka w Dunajowie pod Lwowem, Kallimach.
Kraków: Kallimach, Celtis i inni polscy humaniści.
Humaniści-dworzanie.
humaniści zygmuntowskich czasów: ludzie niezamożni, nieraz niskiego pochodzenia, chłop-skie lub „miejskie synki” (Paweł z Krosna, Erazm Ciołek, Janicius, Górnicki).
obowiązkowe studia i podróż zagraniczna, pobyt na dworze, kościelne beneficja, kariera du-chowna, dyplomacja, np. Dantyszek.
Bona i włoski styl życia w Polsce.
włoski styl życia miernikiem poziomu i nowoczesności kulturalno-umysłowej, artystycznej i obyczajowej.
Bona: próba zapewnienia kobiecie więcej praw życiowych i swobody, jak we Włoszech.
wieloletnie studia Pociechy obaliły legendę o ujemnej, a nawet zgubnej roli, którą przypisywa-no Bonie i jej dworowi.
Wyjazdy na studia. Padwa.
studia zagraniczne, zwłaszcza na północy Włoch.
Tematy i poziom zebrań towarzyskich (według ważności).
bieżące nowinki de publicis - politykomania.
sprawy związane z ruchem reformacyjnym.
życie literackie i wiedza humanistyczna.
kwestie naukowe.
Koła dyskusyjne.
koła i kółka dyskusyjne skupiające się wokół wybitniejszych osobistości: Grzegorza z Sanoka, Kallimacha, Ostroroga, Piotra z Bnina, kanclerza i prymas Jana Łaskiego, Erazma Ciołka, Decjusza, Lubrańskiego, wojewody Andrzeja Tęczyńskiego, Andrzeja Trzycieskiego, hetma-na Tarnowskiego, Kmity, Radziwiłła Czarnego, Andrzeja Górki.
ruch egzekucjonistów - walka polityczna się zaostrza, wysoki poziom dyskusji sejmowych.
Udział kobiet w nowym życiu.
na ucztach, rodzinnych uroczystościach i weselach, w „uczonych” rozmowach nie brały udzia-łu.
zwykle elementarne wykształcenie.
Układ warstw kulturalnych za Zygmunta Augusta.
dwór królewski, zamożne mieszczaństwo, dworzanie contra szlachta ziemiańska.
warstwy kulturalne: dwór Bony, studencko-dworska (Kraków), dwory wielmożów świeckich i duchownych, zamożna szlachta ziemiańska, zacofana a uboga szlachta oraz Litwa.
Rezultat „reformacji obyczaju”.
nie zmienia się życie rodzinne, kultura obyczajowa kobiety.
skrócenie biesiad.
większe znaczenie pogawędek i dyskusji.
nad dworzanina powoli zaczyna górować ideał szlachcica-ziemianina.
„Dworzanin polski”.
Wątki „Dworzanina” w dawniejszej literaturze.
niemożliwy dokładny przekład jak hiszpański Juana Boscan z 1534 r. - inne warunki.
dla „Dworzanina” tylko częściowo przetarta droga w Polsce.
część wątków podjęta już wcześniej.
Górnicki i Zygmunt August.
Górnicki 1527-1603, mieszczanin, jego opiekunem był wuj, poeta i muzyk, Stanisław Kleryka (Gąsiorek - zm. 1562 r.).
studia w Krakowie i Padwie, na dworze Samuela Maciejowskiego (1545-1550), biskupa Ze-brzydowskiego, podkanclerzego Przerębskiego, liczne podróże zagraniczne.
po 1559 r. sekretarz w kancelarii królewskiej, następnie bibliotekarz królewski, głównie w Wil-nie.
od 1565 r. w Tykocinie, rzadkie wyjazdy.
„Dworzanin polski”.
pierwszy okres twórczości, jedyne dzieło szybko ogłoszone drukiem.
praca nad nim: koniec 1559 - 1565.
wpływ Zygmunta Augusta (jak wielki?).
druk: Maciej Wirzbięta, 1566 r.
Uwagi nad wstępem do pierwszej księgi.
ostatnią napisaną częścią „Dworzanina polskiego” była dedykacja (stosunek króla do genezy tego dzieła).
wcześniej niż dedykacja - wstęp do pierwszej księgi.
„Dworzanin polski” stał pod znakiem „służby poczciwej sprawie”.
dla „domowych” Polaków, nie dla „bywałych”.
przypomnienie tradycji dworu biskupa Maciejowskiego i grona niedawno zmarłych a ogólnie szanowanych osobistości.
zdaniem Górnickiego inaczej nie można było przełożyć Castiglione'a.
próba przezwyciężenia ubóstwa polskiego języka literackiego
Źródła „Dworzanina polskiego”.
gruntowne studium oryginału i poznanie jego źródeł.
źródła: oprócz „Dworzanina”, dzieła Cicerona (zwłaszcza „De oratore”), Plutarch (ks. I, III, IV), komentarz Marsilia Ficina do Platońskiej „Uczty” (ks. IV), dialogi Platona lub Pseudo-Platona: „Uczta”, „Fedon”, „Timajos”, „Lysis”, „Politikos”, Liwiusz, Valerius Maximus, „Dekameron”, dia-log Speroniego, Berni; Kromer, Kochanowski.
traktat ożywia renesansowa polskość.
Sceneria.
nie późnym wieczorem po wieczerzy, ale spokojne, letnie popołudnia 1549 r. w ustronnej, re-nesansowej willi pod Krakowem, nad Prądnikiem.
Osoby: biskup Maciejowski.
pierwszy senator Rzeczyspospolitej, biskup krakowski, kanclerz koronny (do ok. 1550 r.), Sa-muel Maciejowski; Kromer: „Sokrates drugi”, „dusza świata”.
renesansowy, wyidealizowany wizerunek na wstępie pierwszej i ostatniej księgi.
wychowanek Tomickiego, inteligentny, uczeń latynisty Amazeusza, mówca, filar prohabsbur-skiego obozu, główny przeciwnik Bony, przyczynił się do zaostrzenia konfliktu między Zyg-muntem Augustem a jego matką ze szkodą dla państwa; życiorys łacińśki (Padniewskiego?) w ujemnym świetle.
nadaje ton rozmowom, nie bierze udziału w grze - zdrowie albo obowiązki go odciągają.
Górnicki celowo dobrał skład grona.
Kasztelan Maciejowski i Wojciech Kryski.
kasztelan lubelski, Stanisław Maciejowski, pełnił urząd marszałka dworu królowej Barbary, później marszałek nadworny koronny, miał dar zjednywania sobie ludzi i niezwykły urok oso-bisty.
Wojciech Kryski i Stanisław Wapowski na czoło grona: „chwalebne obyczaje polskie”, szeroka europejska kultura, znajomość świata i ludzi, uroda, dowcip, nauka.
Kryski: od 1550 r. dworzanin, sekretarz, dyplomata, studia filozoficzne i prawnicze, poselstwa, zmarł w Pułtusku w 1566 r., mając 33 lata; gorący zwolennik włoskiego obyczaju; mówił o do-skonałym dworzaninie, uczony dyskurs o językach współczesnych i o klasycznych, o wyksz-tałceniu dworzanina, końcowy dytyramb na cześć najwyższej miłości i piękności.
Stanisław Wapowski.
wstęp do IV księgi.
„pisma” zaginione, rzadko zabiera głos.
Andrzej Kostka i Aleksander Myszkowski.
ze szlachty pruskiej, nauka w Poznaniu, studia we Włoszech, 1547 r. u Maciejowskiego, ur. ok. 1529 r., zm. w styczniu 1550 r.
o dwornej pani.
niewiele wiadomości o Myszkowskim, zachorował w czasie napadu Tatarów na Podole w 1548 r., zmarł mając 28 lat, obrońca niewiast, o dwornej pani.
Derśniak i Bojanowski.
Bojanowski „z przyrodzenia” dowcipny, Derśniak anegdoty, żarty i dowcipy, „poeta”.
Bojanowski raczej nie był we Włoszech, rozmiłowany w historii, sprzyjał nowinkom i obozowi reform, krytycznie na małżeństwo króla z Barbarą (stąd antyfeminista według Górnickiego?).
Lupa Podlodowski.
„starszy nad dworem księdza Maciejowskiego” i jego bliski krewny, wiekiem już podeszły, „domowy” szlachcic, niechętny Włochom, rozsądny, znajomość rycerstwa i prawa; niechętny nauce.
rzadko się odzywa i krótko.
w sumie 9 osób z nazwiska.
Fraszki i żarty.
dłuższe oryginalne ustępy, dodatki, powiedzenia, porównania, sentencje.
np. ustęp o języku polskim i innych językach słowiańskich, o grze w karty.
ok. 40 anegdot za Castiglione'm, 7 z Cicerona i 40 polskich.
życie, werwa i artystyczne zacięcie - anegdoty i facecje ze złotych lat zygmuntowskich.
liczny poczet migawkowych postaci: Rej, Szydłowiecki, sędzina Kochanowska.
brak przyjaciół w gronie rozmawiających: Nideckiego, P. Myszkowskiego, Przerębskiego i sa-mego autora.
Dworna pani.
III księga.
poglądy na role kobiety i jej stosunek do mężczyzny, jej rola w ówczesnym życiu polskim.
bardziej rygorystyczne, ograniczały swobodę, zwłaszcza mężatek.
czytanie i pisanie, z ćwiczeń fizycznych tylko taniec; żadnych farb i malowideł; wstydliwość i pokora.
amory: tylko na biesiadzie, bez podarków, tylko miłość, nie do mężatek.
o Polkach sympatycznie, nie są „bestliwe”.
miłość prosta w słowach, pełna szczerości, z polska „otworzysta”.
Zwierciadło stroju ówczesnego.
różne odmiany strojów w Polsce, sposób noszenia bród i wąsów, o goleniu czupryn.
Retusze artystyczne.
wtręty mające charakter artystyczny - uzupełnienie lub ożywienie i uplastycznienie obrazów, wzmocnienie komizmu sytuacji.
przysłowia, szczegóły do anegdot.
Opuszczenia i zmiany.
spolszczeniu lub odrzuceniu uległy: nazwy osób i miejscowości, fakty z dziedziny historii i kul-tury literackiej oraz artystycznej u nas nieznanych, krytyka mnichów (anegdoty i złośliwe przy-tyki), subtelności muzyki i malarstwa (np. zmienione na gastronomię); muzyka i kwestie lite-rackie (ubóstwo polszczyzny).
Uwagi o języku i stylu.
nie proza Reja ani Orzechowskiego.
brak żywiołowości twórczego talentu, namiętne ukochanie ojczystego języka, chęć ubogace-nia polszczyzny, wywyższenia jej wśród innych języków.
wstęp i teoretyczne (samodzielne) wywody o języku zacięcie naukowo-językowe, filologi-czne.
styl przesycony intelektualizmem.
zapożyczenia w niewielkim stopniu: ruskie, czeskie, litewskie, łacińskie, włoskie, niemieckie i greckie.
ożywiające wywód porównania z codziennego życia ziemiańskiego i myśliwskiego.
Kwestia wierności przekładu.
spolszczenie, inni interlokutorzy, zbliżenie zawartości pierwowzoru do kultury umysłowej i obyczajowej „domowych” Polaków.
okrojona włoska treść + bogactwo rodzimej rzeczywistości, np. ustna tradycja, własne spo-strzeżenia i wspomnienia.
niezmienione: kościec oryginału, rozkład jego treści i większa część zasadniczej osnowy.
Losy „Dworzanina” i jego społeczna rola.
nie dla „uczonych”, lecz „domowych” Polaków.
popularności nie zdobył, tylko II księga - facecje i anegdoty.
żywot dworski w drugiej połowie XVI wieku mało pociągający.
idea zbyt wysokiego życia towarzyskiego.
większa popularność „Żywota” Reja - bardziej przystępny, ograniczone aspiracje intelektua-lne.
podziw i uwielbienie Krasickiego dla Górnickiego, od tego czasu stała, umiarkowane zaintere-sowanie.
wyjątkowe zjawisko: anonimowy przekład przekładu na niemiecki w 1856 r.
Pozycja „Dworzanina” w literaturze.
umniejszenie literackiej wartości oryginału przez uproszczenie scenerii, redukcję grona ucze-stników i eliminację kobiet brak zabawy towarzyskiej, brak przedstawicieli kleru.
talent w miniaturowych obrazkach.
„Dworzanin polski” ważny w rozwoju języka literackiego.
pierwsza parafraza wybitnego utworu z nowoczesnej literatury.
dowód na współpracę włoskiego renesansu w kształtowaniu nowej kultury złotego wieku, 38 lat po wydaniu oryginału.
TEKST
dedykacja: dla Zygmunta Augusta, „Najaśniejszemu Książęciu a najmożniejszemu w Krześ-cijaństwie panu”, liczne księgi polskie wyszły z druku za panowania tego króla, to on natchnął autora do przetłumaczenia tego dzieła; napisane „w Tykoczynie, ośmnastego dnia lipca, roku od Narodzenia Pańskiego tysiącznego pięcisetnego sześćdziesiątego piątego”.
PIRWSZA KSIĘGA <<DWORZANINA>>
geneza utworu, potrzeba zmian dokonanych przez Górnickiego, o przekładzie, „Polakom pi-ząc, Polakom folgować”.
pod Krakowem płynie rzeczka Prądnik, tam ma dom na modłę włoską biskup Samuel Macie-jowski, „drugi Sokrates”.
z powodu niezbyt dobrego zdrowia biskup przyjechał „na Prądnik”, mieszkał tam 7-8 dni, przyjechali do niego dworzanie: pan Kryski, pan Wapowski, pan Aleksander Myszkowski, pan Derśniak, pan Bojanowski i „ini zacni”.
pewnego dnia ktoś wspomniał o kartach, biskup dał inicjatywę do „gier rozmownych”, zachę-ca Kryskiego do rozpoczęcia rozmowy, jako zwolennika włoskiego obyczaju.
Podlodowski niechętny rzeczom włoskim.
Myszkowski zaprzecza, że nauka jest niepotrzebna.
popiera go biskup.
wymyślają po kolei grę - temat rozmowy, wspomnienie gier na dworze Tomickiego.
biskup odchodzi odwołany przez „komornika z listy” (pokojowca, dworzanina z listami).
pomysł pana Kostki: o miłości; Derśniaka: świecie, dlaczego z jednym chcę przebywać, z in-nym nie; Bojanowskiego: dworzanin; Kryskiego: nie ma lepszego pomysłu niż pan Bojanow-ski.
Kryski i Bojanowski: rzecz o pojmowaniu szlachectwa.
Kryski, Derśniak: sylweta „sierdzitego” rycerza.
Kryski: portret włoskiego eleganta, znajomość rycerskiego prawa, dworzanin: skromny, przy-stojny, ochoczy, słowny, ostrożny w mowie, nie popędliwy, dobry jeździec, gry i zabawy, tur-nieje, gra w piłę, woltyżerka na koniu nie jest dla idealnego dworzanina (to kuglarstwo), o obyczajach: taniec, ubiór.
Kryski: o językach współczesnych (m.in. o zapożyczeniach i o pochodzeniu ludów słowiań-skich) i klasycznych; ważny kunszt wypowiedzi - retoryka; staranie kobiet o urodę, cnota; o wykształceniu dworzanina; rycerskie rzemiosło, równie ważna nauka; talent muzyczny lub wokalny.
Podlodowski: twierdzi, że muzyka i „ine fraszki” bardziej potrzebne byłyby kobiecie niż dwo-rzaninowi.
Kryski: przywołuje postaci Aleksandra Wielkiego, który bardzo lubił muzykę, Sokratesa, który na starość uczył się grać na lutni, oraz innych ludzi ze starożytności.
Bojanowski: przyznaje rację Kryskiemu.
wchodzi biskup; koniec rozmowy, bo wieczerza już gotowa, dalszą dyskusję odkładają na jut-ro.
WTÓRA KSIĘGA <<DWORZANINA>>
o starszych, którzy stare chwalą, młode ganią, bo siły odchodzą, zepsuty smak, niechęć do zabawy…, polski strach przed żeglugą
biskup nie będzie uczestniczył w rozmowie, „dla spraw Króla JM. musiał na pokój odyść”.
„Zeszło sie było ku tej rozmowie coś więcej niż przedtym dworzan i inych zacnych ludzi”.
Bojanowski: dworzaninowi najbardziej potrzebna roztropność.
Myszkowski: dworzanin powinien się strzec „wydwarzania”; odpowiedni temat z odpowiednimi ludźmi, np. z żołnierzem o wojnie, z uczonym o księgach…; dobrze, jeśli umie śpiewać i grać na lutni; taniec; o różnicach wieku młodego i sędziwego - najlepszy średni; dworzanin powi-nien być lojalny wobec swego pana, ale ojczyzna musi być na pierwszym miejscu.
Kostka i Myszkowski: różne odmiany strojów w Polsce, sposób noszenia bród i wąsów, gole-nie czupryn, spotykać się z wieloma ludźmi-cudzoziemcami, ale z zachowaniem polskiej kul-tury, „jako cię widzą, tako cie piszą”.
Myszkowski i Derśniak: przyjaźń Boży dar.
Kostka i Myszkowski: gra w karty, sama gra jest dobra, ale potępiają hazard, także szachy są przyjemną zabawą, ale Myszkowskiemu nie podoba się zbyt wielka umiejętność.
Myszkowski: anegdota o dwóch zakochanych kobietach.
amory z pannami lub wdowami.
Derśniak: znajomość łaciny, obeznanie, np. „Aleksander Papa vi / VI” - Aleksander papież gwałtem / szósty; „Nicolaus papa quintus” = NPPU - Nihil papa volet (czyli: nic nie wart pa-pież); myśliwskie „koloryzowanie”; anegdota o Koźle i pachołku oraz o doktorze Rojzjuszu Hi-szpanie z fraszek Kochanowskiego; sędzina Kochanowska; o żebraku i panu Bojanowskim; o królu Zygmuncie; o Rafaelu; o królu Starym; o Szydłowieckim; o trzech Włochach, grających w karty w gospodzie.
dyskusja na temat kultury, godności i roli kobiety: średniowieczny pogląd, że kobieta to ostoja zła, oraz, głównie za Platonem, przyrównanie kobiety do mężczyzny.
Bojanowski-antyfeminista, Kryski broni niewiasty.
kasztelan Maciejowski zapowiada, że jutro będą rozmowy na temat tego, co się odnosi za-równo do dworzanina, jak i do dwornej pani.
ojciec Doroty z Podlodowskich Kochanowskiej.
wybrane anegdoty
1