Łukasz Górnicki, Dworzanin polski


Łukasz Górnicki, Dworzanin polski, oprac. Roman Pollak, wyd. 2 zmienione, Wrocław 1954, BN I 109. (księgi I-II)

WSTĘP

  1. Oryginał włoski „Dworzanina” na tle jego czasów.

  1. Rola dworu w kulturze rycerskiej.

  1. Włoskie dwory renesansowe.

  1. Życie towarzyskie i literackie.

  1. Przerost zainteresowań intelektualnych.

  1. Zwierciadła literackie włoskiego renesansu.

  1. Baltazar Castiglione.

  1. „Il Cortegiano”.

  1. Rodowód „Dworzanina”.

  1. Układ i swoiste cechy włoskiego oryginału.

  1. Portrety współczesnych.

  1. Odrębność i wartość Castiglionowego zwierciadła.

  1. Realizm „Dworzanina”.

  1. „Dworzanin” poza Italią.

  1. Tchnienie renesansu w polskiej kulturze obyczajowej i towarzyskiej.

  1. Cechy kultury polskiej w XIV i XV wieku.

  1. Odbicie nowych prądów w literaturze tego czasu.

  1. Przełom renesansowy.

  1. Rola Krakowa.

  1. Nurt tradycyjny.

  1. Kontakty z zagranicą.

  1. Pierwsze dwory renesansowe w Polsce.

  1. Humaniści-dworzanie.

  1. Bona i włoski styl życia w Polsce.

  1. Wyjazdy na studia. Padwa.

  1. Tematy i poziom zebrań towarzyskich (według ważności).

  1. Koła dyskusyjne.

  1. Udział kobiet w nowym życiu.

  1. Układ warstw kulturalnych za Zygmunta Augusta.

  1. Rezultat „reformacji obyczaju”.

  1. „Dworzanin polski”.

  1. Wątki „Dworzanina” w dawniejszej literaturze.

  1. Górnicki i Zygmunt August.

  1. „Dworzanin polski”.

  1. Uwagi nad wstępem do pierwszej księgi.

  1. Źródła „Dworzanina polskiego”.

  1. Sceneria.

  1. Osoby: biskup Maciejowski.

  1. Kasztelan Maciejowski i Wojciech Kryski.

  1. Stanisław Wapowski.

  1. Andrzej Kostka i Aleksander Myszkowski.

  1. Derśniak i Bojanowski.

  1. Lupa Podlodowski.

  1. Fraszki i żarty.

  1. Dworna pani.

  1. Zwierciadło stroju ówczesnego.

  1. Retusze artystyczne.

  1. Opuszczenia i zmiany.

  1. Uwagi o języku i stylu.

  1. Kwestia wierności przekładu.

  1. Losy „Dworzanina” i jego społeczna rola.

  1. Pozycja „Dworzanina” w literaturze.

TEKST

PIRWSZA KSIĘGA <<DWORZANINA>>

WTÓRA KSIĘGA <<DWORZANINA>>

.............................................................................................................................................................................................

Łukasz Górnicki (Góra) urodził się w Oświęcimiu w roku 1527 w rodzinie mieszczańskiej. Na szczęście dla przyszłego pisarza posiadał on wuja, Stanisława Kleryką-Gąsiorka, dworzanina królewskiego i znanego poetę, który zaopiekował się nim i pomógł zdobyć wykształcenie, a potem rozpocząć karierę dworską. Łukasz Górnicki zaczął służbę od posady sekretarza biskupa krakowskiego Samuela Maciejowskiego. Następnie czekał go wyjazd do Siedmiogrodu i Włoch (tu podejmuje studia). Przez dwa lata służy u biskupa Andrzeja Zebrzydowskiego. W roku 1552 rozpoczyna współpracę z kancelarią królewską. Razem z dworem Zygmunta Augusta wyjeżdżał do Gdańska, Królewca i Wiednia. Przyjął niższe święcenia, co pozwoliło mu objąć probostwo w Wieliczce. Na lata 1557-1559 przypada jego drugi pobyt we Włoszech, gdzie podejmuje studia na Uniwersytecie w Padwie.

Po powrocie do kraju został sekretarzem i bibliotekarzem królewskim. Przyjaźni się w tym czasie z Janem Kochanowskim oraz Andrzejem Nideckim. W roku 1561 nobilitowany, w kilka lat później objął starostwo w Tykocinie (przeniósł się tam wraz z biblioteką królewską gromadzoną dotychczas w Wilnie). Za panowania Stefana Batorego w życiu publicznym uczestniczył tylko sporadycznie. Zmarł 22 lipca1603 roku w Lipnikach pod Tykocinem. Łukasz Górnickim był jednym z najwybitniejszych prozaików polskiego Renesansu. Oprócz twórczości prozatorskiej ma w swoim dorobku również przekłady oraz poezję. Pisarz stawiany jest obok Jana Kochanowskiego jako najwybitniejszy przedstawiciel nurtu klasycznego w literaturze polskiego Renesansu. W swoich dziełach posługiwał się pięknym, odróżniającym się od potocznego, językiem. Wypowiadał się precyzyjnie, nie używał latynizmów, był doskonałym stylistą.

Kalendarium twórczości Górnickiego:
1566 - Dworzanin polski
1589 - Żal po zgonie żony Barbary (tren)
1589 - tragedia pt. Troas (przekład z Seneki)
1593 - traktat Rzecz o dobrodziejstwach (przekład z Seneki)
1594 - Nowy karakter polski - współautor wraz z Janem Kochanowskim oraz Janem Januszowskim rozprawki o zasadach pisowni polskiej

Utwory, które nie ukazały się za życia Górnickiego:

Rozmowa Polaka z Włochem o wolnościach i prawach polskich (dialog)
Droga do zupełnej wolności (traktat)
Dzieje w Koronie Polskiej (...) od roku 1538 aż do roku 1572

Dworzanin polski, wydany w roku 1566, to najważniejsze dzieło Łukasza Górnickiego, które na stałe wpisało go w poczet najświetniejszych pisarzy polskiego Renesansu. Dworzanin polski jest w części przekładem, w części parafrazą włoskiego dzieła zatytułowanego Il Cortegiano Baltazara Castiglion. Była to rozprawa opisująca ideał dworzanina. Autor ujął treści parenetyczne w formę dialogów między damami, panami, artystami i książętami. A wszystkie rozmowy mają miejsce w małym włoskim mieście Urbino. Górnicki przystosowuje treść włoskiego dzieła do polskich realiów. Utwór składa się z czterech ksiąg oraz przedmowy, w której autor tłumaczy się z dokonanych przez siebie zmian względem oryginału. Akcja „gier rozmownych” toczy się w willi biskupa krakowskiego i kanclerza koronnego Samuela Maciejowskiego w podkrakowskich Prądnikach w okolicach roku 1549. W rozmowach, których inicjatorem jest gospodarz domu, biorą udział Polacy, głównie dworzanie królewscy. W polskie dialogi nie zostały włączone kobiety, chyba dlatego, że ich poziom intelektualny daleko odbiegał od możliwości ówczesnych Włoszek. Wszyscy rozmówcy to osoby historyczne, które jednak w rzeczywistości nigdy nie spotkały się w takim gronie, tak więc można powiedzieć, że pisarz tworzy swoistą symulację idealnej sytuacji. Do prądnickich gości należą: Stanisław Maciejowski (kasztelan lubelski), Stanisław Wapowski, Wojciech Kryski (dyplomata i sekretarz królewski), Andrzej Kostka, Aleksamder Myszkowski, Jan Dreśniak, Stanisław Bojanowski oraz Stanisław Lupa Podlodowski (ojciec żony Jana Kochanowskiego).


Górnicki pomija część tematów poruszanych w oryginale np. kwestie literatury, muzyki i filozofii, natomiast jego oryginalnym wkładem są wywody na temat języka polskiego, jego miejsca pośród innych języków.

Przeprowadzona w księdze I „Dworzanina” obrona języka polskiego należy do najpiękniejszych kart tej książki. (...)Broni języka polskiego i jego czystości pan Kryski, zwolennik obyczaju włoskiego i dworskiej kultury. To fakt znamienny, że tym włosko-humanistycznym duktem dociera nie żadna cudzoziemszczyzna, lecz czysty patriotyzm. (Ziomek, 386)

Autor Dworzanina pominął również niektóre anegdoty (wśród nich te dotyczące mnichów, kapelanów, kardynałów): spomiędzy stu anegdot z oryginału powtórzył tylko czterdzieści w wersji spolszczonej ponadto Górnicki dodał drugie tyle nowych. Obecność licznych anegdot i facecji w utworze, kieruje go w stronę prozy narracyjnej, co jest przeciwieństwem ówczesnych tendencji (dialog z reguły ewoluował w formę dramatyczną). W dziele Górnickiego wypowiedzi interlokutorów to podstawowe nośniki przekazu parenetycznego, uogólnień, sentencji, ocen, norm. Rozmówcy czasem udzielają jedynie wskazówek, innym razem zdobywają się na obszerniejsze kwestie z pogłębioną argumentacją, ich wypowiedzi odznaczają się wtedy zgodnością z zasadami retoryki. Narrator w tekście odpowiada jedynie za opis o scenerii i sytuacji, w której się rozmowa toczy, jest swego rodzaju reżyserem, który nie włącza się w dyskusję aktorów.

Dworzanin polski to dzieło parenetyczne napisane w formie tzw. zwierciadła (łac. speculum), w którym został przedstawiony wizerunek idealnego dworzanina oraz „dwornej pani”. Do najważniejszych kategorii eksponowanych w utworze Górnickiego należą elegancja, wdzięk, wytworność oraz kultura osobista. Ideał dworzanina, wyłaniający się z wypowiedziach współrozmówców, posiada cechy głęboko zakorzenione w kulturze, były one prezentowane już w starożytności przez takich autorów jak Platon czy Arystoteles. Wdzięk (grazia) w tym dziele na szczególne znaczenie, jest pojęciem z zakresu poetyki normatywnej.

Harmonia i proporcja były pojęciami obiektywnymi, bo mierzalnymi, wdzięk zaś jest kategorią do pewnego stopnia subiektywną: dzięki „gracji” to, co harmonijne i proporcjonalne, podoba się i staje się łatwe. W tym sensie wdzięk był jakby sprawnością, był sztuką.

Człowiek cechujący się wdziękiem sprawia wrażenie, że wszystko czyni bez najmniejszego wysiłku, cechuje go tzw. „zmyślna niedbałość” we wszystkich dziedzinach życia, również w mowie:

A tak ten mój dworzanin będzie u wszystkich ludzi z podziwieniem osoby i będzie miał we wszystkim gracyję, a zwłaszcza w mowie, jeśli się strzec będzie wydwarzania, której wady pełno wszędzie a podobno u nas w Polszcze więcej niż gdzie indziej. Albowiem nasz Polak, by jedno kęs z domu wyjechał, wnet nie chce inaczej mówić, jedno tym językiem, gdzie troszkę zmieszkał: jeśli był we Włoszech, to za każdym słowem signor, jeśli we Francyjej, to per ma foi, jeśli w Hiszpanijej, to nos otro cavaglieros; a czasem drugi, chocia nie będzie w Czechach, jedno iż granicę śląską przejdzie, to już inaczej nie będzie chciał mówić, jedno po czesku, a czeszczyzna we to Bóg, jaka będzie.

Ostatnim, najważniejszym kryterium dworskości jest głębia duchowa, liczne zalety ducha. Na te składają się: wysoka kultura intelektualna, męstwo w czasie wojny, a rozwaga i umiar, gdy panuje pokój. Ponadto idealny dworzanin powinien mieć dobry wpływ na swego przełożonego.

ojciec Doroty z Podlodowskich Kochanowskiej.

wybrane anegdoty

8



Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
do kolokwium z lektur, Łukasz Górnicki - Dworzanin polski, „DWORZANIN POLSKI” ŁUKASZA GÓ
Łukasz Górnicki Dworzanin polski
9 Łukasz Górnicki, Dworzanin polski – t 1, ks I, oprac Julia Perzyna
Łukasz Górnicki Dworzanin polski
ŁUKASZ GÓRNICKI dworzanin polski
gornicki dworzanin polski, HLP I rok
gornicki dworzanin polski
ŁUKASZ GÓRNICKI, dowrzanin polski
gornicki,dworzanin polski
Łukasz Górnicki Dworzanin E book
31, Idea "nizaczmienia" w Dworzaninie polskim Łukasza Górnickiego
31, Idea "nizaczmienia" w Dworzaninie polskim Łukasza Górnickiego
Dworzanin polski Łukasza Górnickiego wobec sympozjonu literackiego Chatakterystyka gatunkowa
Dworzanin polski
Dworzanin polski-1, Polonistyka, Gramatyka historyczna
dworzanin polski streszczenie skrotowe

więcej podobnych podstron