mobbing jako zjawisko


Temat: Mobbing jako zjawisko patologiczne we współczesnym przedsiębiorstwie.

O zjawisku mobbingu mówi się coraz częściej i głośniej. W pracy, szkole, rodzinie - wszędzie tam gdzie pojawia się przemoc, zarówno psychiczna jak i fizyczna. Pracodawcy, rodzice, grupy uczniów stosują tą formę demonstracji własnej siły, pewnej wyższości, czy to w stosunku do niższego szczebla pracownika, kolegi czy też nawet i własnego dziecka. Jest to już pewnego rodzaju choroba, a nawet epidemia, która zaatakowała nasze społeczeństwo. Czym więc jest tenże „mobbing” i jak się przed nim bronić, jak pomóc ofiarom mobbingu?

Pojęcie „mobbing” wywodzi się od angielskiego „mob” i oznacza motłoch, tłum.
Na początku lat osiemdziesiątych Heinz Leymann, szwedzki psychiatra i psychosocjolog, wprowadził do literatury przedmiotu określenie mobbingu jako rzucanie się (na kogoś), gromadzenie się tłumnie. Przejął je od etologa austriackiego, laureata Nagrody Nobla, Konrada Lorenza, który odnosił ten termin do świata zwierząt, opisując nim przypadki atakowania przez grupę słabszych i mniejszych osobników silniejsze i większe zwierzę.

Zagadnieniu przemocy w miejscu pracy towarzyszy jeszcze jedno określenie, które podobnie jak mobbing zaczerpnięte zostało z języka angielskiego, a mianowicie „bullying”. Terminu tego używa się w Wielkiej Brytanii, Irlandii oraz Australii. Pochodzi ono od słowa „bully”, które oznacza tyrana, osobę znęcającą się nad słabszymi.

Obecnie pomiędzy pojęciami „mobbing” a „bullying” nie dokonuje się rozróżnienia i używa się tych terminów zamiennie.

Jest wiele definicji mobbingu, ale wszystkie one przedstawiają to samo zjawisko. Mobbing można określić jako wrogie, niszczące, nieetyczne i systematycznie powtarzające się zachowanie, skierowane wobec jednej osoby lub grupy osób, w wyniku którego następuje psychiczne, psychosomatyczne i społeczne „wypalenie” pracownika. Mobbing to rodzaj terroru psychicznego ze strony pracodawcy, przełożonego, lub grupy pracowników, skierowany przeciwko jednemu pracownikowi (podwładnemu) lub wyodrębnionej grupie pracowników (podwładnych).

Międzynarodowa Organizacja Pracy definiuje pojęcie mobbingu następująco: „Mobbing to obraźliwe zachowanie poprzez mściwe, okrutne, złośliwe lub upokarzające usiłowanie zaszkodzenia jednostce lub grupie pracowników (...), którzy stają się przedmiotem psychicznego dręczenia.”

Wspomniany już Heinz Leymann zdefiniował mobbing jako wrogą i pozbawioną etyki niejako formę komunikacji między jednym lub kilkoma pracownikami a pracownikiem - ofiarą, zmuszoną do zajęcia pozycji obronnej a jednocześnie pozbawioną pomocy. Nie jest ona w stanie „wykaraskać” się z tej trudnej sytuacji ze względu na częsty (przynajmniej raz
w tygodniu) i długotrwały (przynajmniej pół roku) tenże sposób „komunikacji”.

W naszym kraju w zasadzie o mobbingu mówi się od niedawna, ale wcale nie oznacza to, że ten problem nie istnieje. 1 stycznia 2004 roku pojęcie mobbingu zostało wprowadzone do Kodeksu Pracy. Art. 94 dokładnie wskazuje prawa i obowiązki pracodawcy i pracownika:

§ 1. Pracodawca jest obowiązany przeciwdziałać mobbingowi.

§ 2. Mobbing oznacza działania lub zachowania dotyczące pracownika lub skierowane przeciwko pracownikowi, polegające na uporczywym i długotrwałym nękaniu lub zastraszaniu pracownika, wywołujące u niego zaniżoną ocenę przydatności zawodowej, powodujące lub mające na celu poniżenie lub ośmieszenie pracownika, izolowanie go lub wyeliminowanie z zespołu współpracowników.

§ 3. Pracownik, u którego mobbing wywołał rozstrój zdrowia, może dochodzić od pracodawcy odpowiedniej sumy tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę.

§ 4. Pracownik, który wskutek mobbingu rozwiązał umowę o pracę, ma prawo dochodzić od pracodawcy odszkodowania w wysokości nie niższej niż minimalne wynagrodzenie za pracę, ustalane na podstawie odrębnych przepisów.

§ 5. Oświadczenie pracownika o rozwiązaniu umowy o pracę powinno nastąpić na piśmie z podaniem przyczyny, o której mowa w § 2, uzasadniającej rozwiązanie umowy.

Cóż wynika z tych przepisów? Czemu mają one służyć? Przede wszystkim to właśnie pracodawca jest odpowiedzialny za to, że w prowadzonym przez niego zakładzie (firmie, przedsiębiorstwie), na jego pracowniku dopuszczono się właśnie tej formy przemocy, która doprowadziła bezpośrednio do pogorszenia się zdrowia (psychicznego bądź fizycznego) tegoż zatrudnionego. Jeżeli jednak pracodawca będzie w stanie wykazać się działaniami są bezpośrednio skierowane na zapobieganie temu zjawisku bądź natychmiastową reakcją na zaistniały już problem, można mówić o mniejszej a nawet o braku odpowiedzialności.

Pracownik, który ucierpiał wskutek mobbingu może rozwiązać umowę o pracę w trybie natychmiastowym bez wypowiedzenia oraz zażądać od pracodawcy odszkodowania, którego górna wysokość nie jest ograniczona.

Kodeks Pracy zawiera również definicję mobbingu, którą wprowadziła ustawa z 14 listopada 2003 roku: „Mobbing oznacza działania lub zachowania dotyczące pracownika lub skierowane przeciwko pracownikowi, polegające na uporczywym i długotrwałym nękaniu lub zastraszaniu pracownika, wywołujące u niego zaniżoną ocenę przydatności zawodowej, powodujące lub mające na celu poniżenie lub ośmieszenie pracownika, izolowanie go lub wyeliminowanie z zespołu współpracowników”. Musimy wiedzieć, że abyśmy w ogóle mogli mówić o wystąpieniu tegoż zjawiska w organizacji muszą być spełnione pewne „warunki”:

1). Działania mobbingowe muszą być skierowane przeciwko pracownikowi

2). Muszą być one długotrwałe i częste

3). Muszą zmierzać do wyeliminowania mobbowanego pracownika z zespołu współpracowników, a co za tym idzie z rynku pracy

Na powstanie mobbingu wpływają pewne czynniki, które zależą głównie od warunków pracy i stosunków, które między pracownikami panują. W zasadzie można je podzielić na 3 kategorie.

Jako pierwsze wymienia się czynniki indywidualne, socjo-demograficzne (tj. wiek, płeć, wykształcenie, stan cywilny), cechy osobowości, odmienność zachowania, a także te, które określają pozycję mobbera w organizacji (staż pracy, doświadczenie, pozycja zawodowa). Czynniki indywidualne to m.in. młody wiek mobbera, stosowanie przez niego jakiejkolwiek formy przemocy w przeszłości, chorobę umysłową, a także cechy takie jak zazdrość, zawiść, chęć ciągłej rywalizacji. Badania wskazują, ze mobberzy to głównie mężczyźni, choć odsetek kobiet-mobberów ciągle wzrasta.

Do kategorii czynników organizacyjnych należą m.in.: nieodpowiednie kierownictwo, złe zarządzanie, niewłaściwa organizacja pracy, zmiany następujące
w organizacji, nieprzyjazny klimat, stresujące środowisko pracy.

Trzecią kategorią są czynniki społeczne. Do nich zalicza się:

Wspomniany przeze mnie wcześniej już Heinz Leyman wyróżnił 45 działań mobbingowych i podzielił je na 5 grup. Grupy te odpowiadają kolejnym stopniom przemocy stosowanej przez mobbera w stosunku do jego ofiary.

Grupa I: Działania zakłócające proces komunikacji. Mobber uniemożliwia ofierze wyrażanie własnego zdania, przerywa jej wypowiedzi i nie dopuszcza do głosu, zakrzykuje, krytykuje jej pracę i życie osobiste, posuwa się do gróźb werbalnych, grozi ofierze na piśmie.
Osoba prześladowana nie czuje się bezpiecznie zarówno w pracy, jak i w domu.

Grupa II: Atak na relacje społeczne. Mobber ignoruje ofiarę, uniemożliwia jej komunikowanie się z innymi pracownikami, przez co zostaje ona wyeliminowana z zespołu współpracowników.

Grupa III: Pogorszenie reputacji pracownika. Prześladowca rozpuszcza w miejscu pracy plotki, wyśmiewa swoją ofiarę (jej płeć, wiek, rasę, narodowość, a nawet przekonania polityczne i religijne). Zdarza się, że mobber kwestionuje kompetencje pracownika, pokazuje jego pracę w złym świetle, próbuje wmówić że powierzone mu zadania wypełnia mało sumiennie i niedokładnie.

Grupa IV: Działania podważające pozycję zawodową pracownika. Osoba prześladowana jest kierowana do wykonywania prac bezużytecznych lub poniżej swoich kwalifikacji. Czuje się bezużyteczna, obniża to jej samoocenę. Mobber zmusza swoją ofiarę do wyczerpującej pracy, ale nie wynagradza jej za to. Sytuacja życiowa i zawodowa pracownika pogarsza się.

Grupa V: Ataki na zdrowie i bezpieczeństwo pracownika. Nadużycia fizyczne i molestowanie seksualne, w powiązaniu z innymi formami dręczenia, mogą w skrajnych przypadkach doprowadzić do targnięcia się przez ofiarę na własne życie.

Działania mobbingowe mogą w zasadzie dotknąć każdego pracownika. Analizując konkretne przypadki badacze zjawiska mobbingu wyróżnili kilka grup znacznie bardziej narażonych na ataki mobberów, tzw. grupy wysokiego ryzyka.

Zdecydowanie jedną z nich stanowią osoby samotne. Samotność, wyalienowanie to dotyczy środowiska pracy. W szczególności są to pracownicy nie przynależący do istniejących
w danej organizacji zrzeszeń ( np. związków zawodowych) bądź osoby, które „nie bywają
w towarzystwie” czyli nie spędzają czasu wolnego w gronie znajomych z zakładu pracy.

Również młodzi pracownicy, którzy są dobrze wykształceni, znają języki obce, należą do grupy wysokiego ryzyka. Zagrażają pracownikom i przełożonym, których pozycja zawodowa jest już dawno ustalona. Najczęściej właśnie oni poddają pod wątpliwość wysokie kwalifikacje młodej kadry i stale podkreślają brak u nich doświadczenia zawodowego.

Grupę wysokiego ryzyka tworzą osoby w wieku przedemerytalnym. Choć są bogaci
w doświadczenie zawodowe nie pasują do modelu o wiele młodszego personelu przedsiębiorstwa. Przełożeni nie chcąc ponosić wysokich kosztów wypowiedzenia ze względu na długi staż pracy, uciekają się do stosowania terroru psychicznego, zmuszając tychże pracowników do odejścia.

Grupę wysokiego ryzyka stanowią osoby, które różnią pod jakimś względem od pozostałych współpracowników. Przyczyną działania mobbingowego w tym przypadku stają się przymioty takie jak: pochodzenie, narodowość, wyznanie, poglądy polityczne, orientacja seksualna. Nie są to jednak jedyne powody dla których pracownik może stać się ofiarą mobbingu. Mogą nimi być również: nietypowy strój, odmienny stosunek do pracy, brak akceptacji zwyczajów panujących w firmie, a nawet i sumienność oraz nadgorliwość pracownika, jego uzdolnienia, które mogłyby zagrażać współpracownikom w ich dalszej karierze.

Na pewno grupę wysokiego ryzyka stanowią kobiety - samotne, mieszkające z rodzicami, rozwiedzione, samotne matki, będące w ciąży, nieposiadające wysokich kwalifikacji, silne psychicznie, odporne na pewne propozycje seksualne kolegów i stroniące od towarzystwa innych kobiet zatrudnionych w tej samej firmie.

Łatwym celem mobberów są również osoby niezaradne, zalęknione, uległe i introwertyczne.

Mobbing to nic innego jak przemoc fizyczna bądź psychiczna stosowana w miejscu pracy, nauki, a nawet zamieszkania. Ze zjawiskiem mobbingu możemy mieć do czynienia wszędzie tam, gdzie ludzie przebywają ze sobą  w grupie przez dłuższy czas.

Zmienia się struktura rynku pracy, gdzie od pracowników wymaga się wszechstronności i dyspozycyjności, bycia konkurencyjnym (bardziej atrakcyjnym) głównie po to, aby mógł on utrzymać się na rynku pracy. Działa on więc pod niezwykle silną presją i często po prostu poddaje się działaniom mobbingowym.

Powodów, dla których należy zapobiegać mobbingowi jest wiele. Mobbing wymaga jednoznacznego potępienia jako działanie godzące w podstawowe prawa jednostki. Istotne są również powody czysto ekonomiczne, a wśród najważniejszych warto wymienić takie jak: koszty odszkodowań, pogorszenie się publicznego wizerunku firmy, koszty absencji pracowników, ciągła rotacja i niska wydajność pracy. Pracodawca powinien czuwać nad atmosferą  w zakładzie pracy i bacznie przyglądać się zmianom w zachowaniu pracowników. W większych zakładach winno się poszerzyć działania prewencyjne w postaci np. organizowania szkoleń dla pracowników czy pogadanek ze specjalistą-psychologiem. Należy zadbać o właściwe zarządzanie personelem, prowadzić odpowiednią politykę rekrutacyjną.

W skali społecznej przemoc psychiczna oznacza duże koszty z tytułu leczenia, rehabilitacji i świadczeń związanych z przejściem na rentę lub wcześniejszą emeryturę osoby, która została ofiarą mobbingu. Jak podaje Bożena Kłos, w Szwecji oszacowano, że 20% - 40% wcześniejszych świadczeń emerytalnych w roku, w którym przeprowadzono badania, skutkowało złymi stosunkami w środowisku pracy, a trzech na pięciu wczesnych emerytów doświadczało przemocy ze strony mobberów.

W skali indywidualnej przemoc w miejscu pracy destrukcyjnie wpływa na zdrowie ofiary. Może nawet doprowadzić do zaburzeń pourazowych w postaci zespołu objawów PTSD, choroby wyodrębnionej w podręczniku diagnostyki psychiatrycznej Amerykańskiego Stowarzyszenia Psychiatrycznego oraz przez Światową Organizację Zdrowia, która prowadzi do trwałego wykluczenia z rynku pracy.

Należy pamiętać, że działania mobbingowe rzadko ustępują samoistnie. Z reguły są to procesy długotrwałe i wymagają zdecydowanych działań odpowiednio ze strony organizacji, szkoły, no a przede wszystkim naszych najbliższych czyli rodziny. Niech więc nasze kompetencje i zadania będą jasne i wyraźnie określone, oceny naszych zachowań sprawiedliwe. Jeśli przepływ informacji będzie swobodny, godność osoby ludzkiej poszanowana, zachęceni zostaniemy do pogłębiania wiedzy i podwyższania kwalifikacji na pewno unikniemy zjawiska mobbingu, które stało się zjawiskiem patologicznym.

Bibliografia:




Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Bezrobocie jako zjawisko makroekonomiczne
Finanse jako zjawisko pieniężne, Studia, Zarządzanie materiały wszelakie
Prostytucja jako zjawisko wykolejenia społecznego, PRACA SOCJALNA PRACOWNIK SOCJALNY, wybrane zagadn
Przestępstwo jako zjawisko społeczno-prawne.x
Międzynarodowa Organizacja Pracy definiuje mobbing jako
7 Ad Wychowanie jako zjawisko społecznie umotywowane, wychowanie
soc polityki, Zagadnienia do egzaminu z Socjologii Polityki opracowanie, Władza jako zjawisko socjol
Ubóstwo jako zjawisko społeczne oraz przedmiot pracy socjalnej, nauczanie przedszkolne i polonistyka
bezrobocie, Bezrobocie jako zjawisko społeczne (15 stron)
Alkoholizm jako zjawisko marginalizacji społecznej - zaliczeniowa
Ubóstwo jako zjawisko społeczne oraz przedmiot pracy socjalnej, socjologia
14 Starość jako zjawisko społeczne i przedmiot pracy op.wych., socjologia, Pedagogika
Sieroctwo jako zjawisko społeczne02
Karwat, Skrzypiec Prostytucja jako zjawisko społeczne
Cechy wychowania jako zjawiska społecznego
niepełnosprawność jako zjawisko marginalizacji społecznej, Pedagogika
Fakultet - religia wykład 1, WSFiZ - Psychologia, V semestr, Religia jako zjawisko kognitywistyczne
Polityka jako zjawisko spoleczne

więcej podobnych podstron