0109; 27.04.2009, cwiczenia nr 9., - Tkanka nabłonkowa.; Paul Esz

Tworzy wyściółki

• zewnętrznej powierzchni organizmu (naskórek)

• wewnętrznych powierzchni przewodów układu

• pokarmowego

• oddechowego

• moczowego

• rozrodczego

• naczyń krwionośnych

Gruczoły (skupiska komórek nabłonkowych o funkcji wydzielniczej) Buduje narządy zmysłów (kubki smakowe, soczewkę oka, narząd słuchu.

W komórkach nabłonka występują

• kosmki

• rzęski

• filamenty keratynowe.

• stereocilia

Pochodzenie - ze wszystkich 3 listków zarodkowych.

Ektoderma - nabłonki skóry, jamy ustnej i odbytu

Endoderma - nabłonki wyścielające drogi oddechowe i prawie cały przewód pokarmowy

Mezoderma - nabłonki jamy ciała i dróg moczowych

Funkcje nabłonków

• okrywająca - nabł. okrywający i wyściełający - wyścieła jamy ciała i narządów np. przewód pokarmowy, wnetrze nosa

• ochronna - polega na przesuwaniu za pomocą rzęsek niepotrzebnych drobin, które dostają się do wnętrza organizmu ze środowiska zewnętrznego, na przykład z tchawicy

• wydzielnicza - współtworzy gruczoły wydzielnicze, potowe, łojowe, wytwarzające hormony, śluzówce jelita, śluzówce jamy gębowej

• adsorpcyjna - transportująca - transportuje rożne cząsteczki chemiczne przez warstwę nabłonkową, na przykład jelita, kanalików nerkowych, naczyń włosowatych czy pęcherzyków płucnych

• zmysłowa - ma zdolność do odbierania bodźców, występuje w narządach zmysłów, np. siatkówka oka, kubki smakowe, ucho wewnętrzne

Klasyfikacja nabłonków ze względu na budowę

• jednowarstwowy

• płaski

• sześcienny

• walcowaty

• wielorzędowy (nabłonek jednowarstwowy walcowaty)

• wielowarstwowy

• płaski: rogowaciejący i nierogowaciejący

• sześcienny

• walcowaty

• gruczołowy

Mogą być urzęsione i nieurzęsione.

Błona podstawna

• cecha charakterystyczna dla tkanki nabłonkowej

• tkanki nabłonkowe leża na warstwie tkanki łącznej właściwej, z którą kontaktują się przez błonę podstawną (membrana basalis)

• błona podstawna łączy nabłonek mechanicznie, transportuje za pomoca dyfuzji substancje odżywcze i metabolity do i z tkanki łącznej; dzięki temu dany nabłonek jest odżywiony (w nabłonkach brak naczyń krwionośnych)

• grubość błony podstawnej wynosi 0,2 um

• 3 blaszki

• jasna

• gęsta

• siateczkowatą

• tworzą ją: - aminy

- proteoglikany

- włókna kolagenowe

Nabłonek jednowarstwowy płaski

• w miejscach gdzie konieczna jest ułatwiona dyfuzja gazów i prostych związków chemicznych

• błona podstawna a na niej jedna warstwa komórek nabłonka płaskiego

• bierze się pod uwagę stosunek szerokości do wysokości

• występowanie

• naczynia krwionośne i limfatyczne (endothelium)

• jamy serca

• pęcherzyki płucne (pneumocyty typu I)

• błony surowicze (osierdzie, otrzewna, opłucna) - mezothelium

• w części cienkiej pętli nefronu (pętli Henlego)

• blaszka ściany torebki ciałka nerkowego

• tylna ściana rogówki

• wewnętrzna strona błony bębenkowej

• pokrywa elementy błędnika błoniastego ucha wewnętrznego

Nabłonek jednowarstwowy sześcienny

• błona podstawna

• jedna warstwa

• okrągłe, regularne jądro

• niektóre komórki mogą zmieniać swój kształt w zależności od tempa aktywności wydzielniczej określonego gruczołu (np. w tarczycy - w zależności od nasilenia wydzielniczego)

• występowanie

• przewody wyprowadzające gruczołów

• pęcherzyki wydzielnicze gruczołów wydzielania wewnętrznego - trzustka, ślinianki

• pęcherzyki tarczycy

• kanaliki nerkowe (I i II rzędu)

• splot naczyniówkowy

• powierzchnia jajników

• przednia część soczewki oka

Nabłonek jednowarstwowy walcowaty / cylindryczny nieurzęsiony

• wymiar wysokości przeważa nad wymiarem szerokości

• funkcja absorpcyjna, sekrecyjna(wydzielnicza), ochronna, wyścieła układ pokarmowy od wpustu żołądka do odbytnicy

• występowanie

• żołądek

• jelita

• oskrzela

• przewody wyprowadzające złożonych gruczołów wydzielania zewnętrznego

• proste gruczoły cewkowe - ślinianki, gruczoły maciczne

Nabłonek jednowarstwowy walcowaty urzęsiony

• występowanie

• jajowód (50% nabłonka w bańce jajowodu stanowi nabłonek jednowarstwowy walcowaty urzęsiony)

• macica

Nabłonek wielorzędowy walcowaty

• uznawany za odmianę nabłonka wielorzędowy urzęsiony

• każda komórka kontaktuje się z błoną podstawną jednak nie wszystkie docierają do powierzchni szczytowej

• jądra leżą na różnych wysokościach

• występowanie

• charakterystyczny dla układu oddechowego (urzęsiony)

• część oddechowa jamy nosowej

• zatoki

• tylna ściana gardła

• tchawica

• oskrzela

• oskrzeliki

• wyścieła także przewód najądrza oraz nasieniowód (stereocilia, a nie rzęski)

Nabłonek wielowarstwowy płaski

• dwa rodzaje

• rogowaciejący (epiderma / naskórek)

• nabłonek skóry cienkiej owłosionej

• warstwa podstawna

• warstwa kolczysta

• warstwa ziarnista

• warstwa rogowaciejąca

• nabłonek skóry grubej nieowłosionej

• warstwa podstawna

• warstwa kolczysta

• warstwa ziarnista

• warstwa jasna

• warstwa rogowaciejąca

• warstwa złuszczająca się

• nierogowaciejący

miejsca narażone na uszkodzenia

miejsca, które muszą być stale wilgotne

• powierzchnia przednia rogówki

• spojówki gałki ocznej

• jama ustna

• górna część nagłośni

• przełyk

• pochwa

• część pochwowa szyjki macicy

• końcowe odcinki cewki moczowej

• odbyt

Nabłonek wielowarstwowy walcowaty urzęsiony

• rzadki

• funkcja ochronna

• występowanie

• przewody wyprowadzające gruczołów ślinowych

• inne gruczoły zewnątrzwydzielnicze

• fragmenty błony śluzowej spojówki

• cewka moczowa męska (część gąbczasta)

Nabłonek przejściowy

• różna liczba warstw komórek

• wygląd jest zmienny

• w zależności od stopnia rozciągnięcia komórek (np. pęcherz moczowy), gdy pęcherz jest pusty to może być 6 do 7 warstw, przy wypełniony jest 2 do 3 warstw

• typowy dla dróg moczowych

Gruczoły

• występują w dwóch postaciach

• zgrupowanie komórek zajmujące wspólne terytorium - gruczoły zwarte (ślinianki, gruczoły łojowe)

• pojedyncze komórki wydzielnicze rozproszone wśród innych komórek (komórki endokrynowe przewodu pokarmowego

Klasyfikacja podstawowa gruczołów

• zewnątrzwydzielnicze

• wydzielina transportowana jest do określonego miejsca przez przewody wyprowadzające gruczołu

• wewnątrzwydzielnicze (dokrewne)

• wydzielina (hormon) uwalniana jest do przestrzeni międzykomórkowej, dostaje się do naczyń krwionośnych, z krwią transportowana jest do odległych narządów

Klasyfikacja gruczołów zewnątrzwydzielniczych

• ze względu na kształt jednostek (odcinków wydzielniczych)

• cewkowe (odcinki w kształcie krótkich rurek)

• pęcherzykowe (odcinki kształtu kulistego lub owoidalnego)

• ze względu na układ odcinków wydzielniczych i przewodów wyprowadzających

• proste (nierozgałęziony odcinek wydzielniczy, pojedynczy przewód wyprowadzający)

• rozgałęzione (rozgałęziony odcinek wydzielniczy, pojedynczy przewód wyprowadzających)

• złożone (liczne odcinki wydzielnicze, rozgałęziony układ przewodów wyprowadzających

Wydzielanie

• apokrynowe - gruczoły egzokrynowe, np. mlekowy, potowy, wonny; fuzja pęcherzyków wydzielniczych z zewnętrzną błoną - następuje przy tym skracanie komórek

• holokrynowe - gruczoł łojowy, cała zawartość komórek ulega przekształceniu w wydzielinę i jej wydaleniu; gruczoł utrzymuje się dzięki proliferacji komórek obwodowych i przesuwaniu się ich ku światłu

• ekrynowe/merokrynowe - gruczoły endokrynowe śinianki, fuzja pęcherzyków wydzielniczych z błoną komórkową i uwalnianie wydzieliny. Sam proces wydzielania nie zmienia budowy gruczołu.

Podział nabłonków ze względu na funkcje

• pokrywający (okrywający i wyściełający) - wyścieła jamy ciała i narządów, np. przewód pokarmowy, wnętrze nosa.

• ruchowy - polega na przesuwaniu za pomocą rzęsek niepotrzebnych drobin, które dostają się do wnętrza organizmu ze środowiska zewnętrznego, na przykład z tchawicy.

• wydzielniczy - współtworzy gruczoły wydzielnicze, występuje w gruczołach wydzielniczych, wytwarzających hormony, potowych, łojowych, śluzówce jelita, śluzów jamy gębowej.

• transportujący - transportuje rożne cząsteczki chemiczne przez warstwę nabłonkową, na przykład jelita, kanalików nerkowych, naczyń włosowatych czy pęcherzyków płucnych.

• zmysłowy - ma zdolność do odbierania bodźców, występuje w narządach zmysłów, np. siatkówka oka, kubki smakowe, ucho wewnętrzne.

Reperacja i odnowa nabłonka

• odnowa niezależna od naprawy doraźnych uszkodzeń nabłonka

• komórka macierzysta (nieograniczona zdolność podziału) dzieląc się daje jedną komórkę macierzystą i jedną komórką progenitorową, która się różnicuje

• średni czas życia komórek nabłonkowych

• około 3 dni nabłonek jelita

• 15-30 dni naskórek

• ponad 50 dni nabłonek trzustki

Modulacja i metaplazja nabłonka

• charakter nabłonka jest określany przez błonę podstawną oraz znajdującą się pod nią tkankę łączną

• modulacja to przejściowa zmiana budowy nabłonka i funkcji nabłonka, które samoistnie rzadko mogą się zmieniać,.

• modulacja pojawia się często jako wynik procesów chorobowych, można doprowadzić do modulacji przeszczepiając słabo zrogowaciały naskórek małżowiny usznej zamiast naskórka podeszwy na tkankę łączną skóry właściwej podeszwy

• metaplazja (zwana też transdyferencjacją) jest to trwała zmiana budowy i funkcji nabłonka lub innej tkanki pod wpływem określonego czynnika - pod wpływem dymu tytoniowego nabłonek wielorzędowy walcowaty urzęsiony przewodów oddechowych uległa metaplazji do nabłonka wielowarstwowego płaskiego

Kryterium morfologiczne	Nazwa	Przykład
			1. Liczba komórek wydzielniczych	gruczoły jednokomórkowe gruczoły wielokomórkowe	komórki kubkowe ślinianki
			2. Położenie komórek wydzielniczych w stosunku do nabłonka	gruczoły wewnętrznabłonkowe gruczoły zewnątrznabłonkowe	komórki kubkowe wszystkie duże gruczoły zewnątrzwydzielnicze
			3. Mechanizm wydzielania	gruczoły holokrynowe gruczoły ekrynowe gruczoły apokrynowe	gruczoły łojowe gruczoły potowe
			4. Rodzaj wydzieliny	gruczoły surowicze gruczoły śluzowe gruczoły mieszane	ślinianka przyuszna komórki kubkowe ślinianka podżuchwowa
			5. Kształt odcinków wydzielniczych	gruczoły cewkowe gruczoły pęcherzykowe gruczoły cewkowo-pęcherzykowe	krypty jelita grubego ślinianka przyuszna ślinianka podżuchwowa
			6. Drogi wyprowadzające	gruczoły proste gruczoły rozgałęzione gruczoły złożone	gruczoły potowe gruczoły części odźwiernikowej żołądka wszystkie ślinianki

---