Polityka pieniężna


I. Ogólna charakterystyka polityki pieniężnej
Polityka pieniężna - jest jednym z elementów polityki gospodarczej, której celem jest wpływanie, kształtowanie i porządkowanie określonych działań podmiotów gospodarczych w pewnym zakresie lub na określonym obszarze geograficznym.
Polega na użyciu podaży pieniądza jako instrumentu realizacji ogólnych celów polityki gospodarczej.
Pojęciem polityki pieniężnej bywa używane zamiennie z pojęciem polityki monetarnej. Jej przedmiotem jest regulowanie wewnętrznej wartości pieniądza, czyli jego krajowej siły nabywczej. Politykę taką prowadzi bank centralny wpływając na cenę pieniądza, tj. jego cenę wewnętrzną (krajową stopę procentową) oraz cenę zewnętrzną (kurs wymiany waluty krajowej względem innych walut).
Polityka pieniężna, polityka monetarna to część ekonomicznej polityki państwa obejmująca decyzje dotyczące kształtowania podaży pieniądza, w celu dostosowania jej do potrzeb gospodarki, jak również można rozpatrywać ją jako całokształt rozwiązań i działań, które są podejmowane w gospodarce narodowej w celu zaopatrzenia jednostek gospodarujących w pieniądze i kredyt, a także w celu regulowania wielkości pieniądza .
Z punktu widzenia kształtowania celów realizacji polityki pieniężnej wyróżnia się politykę pieniężną:
- ustrojową
- procesową
Polityka pieniężna ustrojowa- w ramach systemu walutowego, reguluje stosunki pomiędzy walutą krajową a walutami obcymi ( innych krajów), a także w ramach ustroju pieniężnego- reguluje zasady gwarantowania gospodarce odpowiedniej ilości pieniądza. Jest ona prowadzona w celu:
- realizacji nowych celów polityki pieniężnej, walutowej
- wyznaczenia tym politykom konkretnych ram działania a także wyboru instrumentów
- modelowania zmian w postępowaniu banków i podmiotów gospodarczych , oraz realizacji zmian w strukturze systemu bankowego, w gospodarcze i handlu zagranicznym.
Polityka pieniężna procesowa - jest to łączenie celów i środków polityki pieniężnej dla sterowania procesem gospodarowania pieniądza. Zadaniem tej polityki jest realizacja celów polityki pieniężnej poprzez bieżące dostosowywanie narzędzi polityki pieniężnej do istniejących warunków ogólnogospodarczych.

Współcześnie za główny cel polityki pieniężnej uznaje się stabilizowanie ogólnego poziomu cen, czyli ograniczanie wahań wartości pieniądza. Wyraża się to w obniżaniu stopy inflacji lub jako utrzymanie niskiej dynamiki stopy inflacji. Utrzymanie stabilnego poziomu cen, przy jednoczesnym wspieraniu polityki gospodarczej Rządu, jest podstawowym celem działalności Narodowego Banku Polskiego (art. 3 ust. Ustawy o NBP).
Zgodnie z art. 12 ustawy o NBP Rada Polityki Pieniężnej ustala corocznie założenia polityki pieniężnej i przedkłada je do wiadomości Sejmowi równocześnie z przedłożeniem przez Radę Ministrów projektu ustawy budżetowej. Rada składa Sejmowi sprawozdanie z wykonania założeń polityki pieniężnej w ciągu 5 miesięcy od zakończenia roku budżetowego. Sprawozdania powyższe są publikowane zgodnie art. 53 ustawy o NBP w Monitorze Polskim.
Kierując się założeniami polityki pieniężnej RPP:
1) ustala wysokość stóp procentowych NBP,
2) ustala stopy rezerwy obowiązkowej banków i wysokość jej oprocentowania,
3) określa górne granice zobowiązań wynikających z zaciągania przez NBP pożyczek i kredytów w zagranicznych instytucjach bankowych i finansowych,
4) zatwierdza plan finansowy NBP oraz sprawozdanie z działalności NBP,
5) przyjmuje roczne sprawozdanie finansowe NBP,
6) ustala zasady operacji otwartego rynku.
RPP dokonuje też ocen działalności Zarządu NBP w zakresie realizacji założeń polityki pieniężnej.
NBP utrzymuje poziom stóp procentowych spójny z realizowanym celem inflacyjnym, wpływając na wysokość nominalnych krótkoterminowych stóp procentowych rynku pieniężnego. Stopy rynku pieniężnego mają wpływ na oprocentowanie kredytów i depozytów w bankach komercyjnych, a co za tym idzie na rozmiary kredytu, popyt w gospodarce i stopę inflacji. Wykorzystany przez NBP zestaw instrumentów polityki pieniężnej pozwala na kształtowanie rynkowych stóp procentowych .
Na warunki prowadzenia polityki pieniężnej w Polsce składają się właśnie wspomniane czynniki wewnętrzne i otoczenie zewnętrzne. Te pierwsze ewoluują stopniowo w kierunku zbliżającym polską gospodarkę do dojrzalszych gospodarek rynkowych. Tak długo jednak, jak niedokończony pozostaje proces dochodzenia do stabilnej równowagi gospodarczej przy niskiej stopie inflacji, czynniki wewnętrzne przesądzają o specyficznym kształtowaniu środowiska dla polityki pieniężnej. Na tę szczególną cechę nakładają się typowe ograniczenia charakterystyczne dla gospodarki o relatywnie niewysokim poziomie rozwoju gospodarczego i zamożności, mierzonej wielkością PKB na jednego mieszkańca. Do ważniejszych należy niedostatek własnych zasobów kapitałowych, limitujący tempo stabilnego wzrostu gospodarczego i względna płytkość struktur finansowych, znacznie odstających od takich struktur w krajach wysoko uprzemysłowionych .
II. Podmiot i instrumenty polityki pieniężnej
Podmiot - Bank Centralny
Instytucją publiczną za pośrednictwem której państwo prowadzi politykę pieniężną, jest bank centralny.4
Początkowo banki centralne był instytucją prywatną nastawioną na zysk. W miarę wzrostu ich znaczenia jako instytucji finansujących działalność państwa, oraz coraz większego nacisku kładzionego przez rządy w poszczególnych krajach na kontrolowanie ilości pieniądza w obiegu, ich działalność była w coraz większym stopniu poddawana kontroli państwowej.5
Bank centralny spełnia trzy podstawowe funkcje:
• jest instytucją emitującą pieniądz gotówkowy
• jest bankiem banków
• jest bankiem państwa
Bank Centralny jest instrumentem realizującym rządowe funkcje dotyczące kontroli systemu kredytowego.
Ponadto może on:
• kontrolować rozmiary emisji nowych banknotów;
• udzielać pożyczek bankom komercyjnym;
• kierować strukturą i wysokością stawek oprocentowania kredytów i pożyczek;
• przeprowadzać operacje transferu pieniędzy, złota i innych walorów do centralnych banków innych krajów.
Bank centralny, wykonując swoje funkcje, powinien zmierzać do osiągnięcia określonych celów ekonomicznych i społecznych. Są one na ogół sformułowane w ustawach. Z analizy tych aktów wynikają trzy zasadnicze zadania:
• utrzymanie równowagi pieniężnej (walutowej);
• zapewnienie wzrostu stopnia pełnego zatrudnienia i dochodów;
• podnoszenie poziomu gospodarczego i dobrobytu społeczeństwa.
Obecnie NBP wykonuje takie typowe czynności bankowe, wymienione w art. 11 prawa bankowego:
• prowadzenie rachunków bankowych,
• przyjmowanie wkładów oszczędnościowych i lokat terminowych,
• przeprowadzanie rozliczeń pieniężnych,
• udzielanie i zaciąganie kredytów i pożyczek pieniężnych,
• operacje czekowe i wekslowe,
• przyjmowanie i dokonywanie lokat w bankach krajowych i zagranicznych,
• udzielanie oraz przyjmowanie poręczeń i gwarancji bankowych,
• obrót wartościami dewizowymi,
• prowadzenie obsługi finansowej obrotów za granicą,
• obsługa pożyczek państwowych,
• emitowanie papierów wartościowych i obrót nimi,
• dokonywanie zleconych czynności związanych z emisją papierów wartościowych,
• przechowywanie przedmiotów i papierów wartościowych,
• udostępnianie skrytek sejfowych.

Instrumenty
W ramach zagadnienia polityki pieniężnej (monetarnej) należy przyjrzeć się narzędziom, środkom - instytucjom prawnym, za pomocą których bank centralny może osiągać cele tej polityki. Narzędziami tej polityki mogą być instrumenty administracyjne.

Instrumenty polityki pieniężnej można podzielić na 3 grupy:
1. instrumenty kontroli ogólnej - oddziałują jednocześnie z jednakowym natężeniem na wszystkie banki komercyjne. Umożliwiają regulację zasobów pieniądza, które pozostają do dyspozycji banków komercyjnych.
2. instrumenty kontroli selektywnej - kontrola rozmiarów udzielonych pożyczek, kontrola stóp procentowych a także system rezerw obowiązkowych
3. oddziaływanie przez perswazję - polega na przekazywaniu sugestii w sprawie pożądanych kierunków polityki banków prywatnych. Bank centralny (nieoficjalnie) formułuje zalecenia i naciski, które są kierowane do banków na rzecz zaniechania lub podjęcia określonych działań.



Obecnie większość krajów stosuje klasyczną triadę instrumentów kontroli ogólnej do których zaliczamy:
- politykę rezerw obowiązkowych
- transakcje depozytowo-kredytowe
- operacje otwartego rynku

Rezerwa obowiązkowa
NBP w celu kształtowania podaży pieniądza i działalności kredytowej gromadzi rezerwy obowiązkowe banków. Polega to na tym, że banki komercyjne zostają na mocy uchwały RPP zobowiązane do zdeponowania w banku centralnym części posiadanych zasobów pieniężnych.
Suma rezerw obowiązkowych nie może przekroczyć:
1. 30% sumy środków zgromadzonych i posiadanych przez bank od wkładów na żądanie 2. 20% sumy środków pieniężnych od wkładów terminowych;
Bank komercyjny nie może zbyt często zmieniać wskaźnika rezerwy obowiązkowej, ponieważ, może to spowodować zachwianie stabilności monetarnej w kraju.
Zmiana poziomu rezerwy obowiązkowej w jednakowym stopniu wpływa na wszystkie banki, zarówno na te, które mają nadmiar rezerw, jak i na te banki, które mają niedobór. W przypadku, gdy nastąpi podwyższenie wskaźnika, banki zmuszone są do zwiększenie swoich rezerw, (co prowadzi do zmniejszenia podaży kredytów). Gdy nastąpi obniżenie wskaźnika następuje odwrotna sytuacja, tzn. rośnie potencjał kredytowy banków.
Określając wysokość stopy rezerwy obowiązkowej wyznacza się ilość pieniędzy pozostającą w dyspozycji banków, a tym samym ich możliwości uczestniczenia w rynku pieniężnym.

Istnieją trzy systemy naliczania stopy rezerwy obowiązkowej w zależności od okresu naliczania i odprowadzania.
a) system równoległy - naliczanie i odprowadzanie obejmuje ten sam okres, najczęściej koniec miesiąca.
b) system częściowo opóźniony - okresy naliczane a ich odprowadzenie pokrywa się tylko częściowo.
c) system opóźniony - okresy naliczania i odprowadzania nie nakładają się.

Rezerwa obowiązkowa jest instrumentem oddziaływania pośredniego, administracyjnego. Rezerwa obowiązkowa ma charakter pośredni, gdyż:
a) stopy rezerw obowiązkowych utrzymują się we wszystkich krajach na niskim poziomie.
b) ma liczne wady (min reakcja banków komercyjnych jest odległa w czasie).
c) rezerwa obowiązkowa oddziałuje na kształtowanie się stóp rezerw rynkowych.
d) banki komercyjne nie do końca reagują tak, jakby bank centralny sobie życzył.
Rezerwa obowiązkowa to procent naliczany od wszystkich wkładów w banku komercyjnym. Wielkość ta znajduje się na rachunkach bieżących w banku centralnym.
Rezerwa obowiązkowa obliczana jest od wszystkich rodzajów wkładów oraz wyemitowanych przez bank komercyjny papierów wartościowych.

Funkcje rezerwy obowiązkowej:

›Ochrona deponentów - jest to zapewnienie bezpieczeństwa gromadzonych przez banki środków. Banki odprowadzają pewną część przyjętych depozytów do banku centralnego, albo utrzymują ją w gotówce jako źródło płynności. Zapewnia to bankom środki na wypłaty dla klientów nie tylko w typowych sytuacjach, ale również w sytuacjach szczególnych. › › ›Regulacja podaży pieniądza - bank centralny posługuje się kilkoma
metodami wywierania wpływu na podaż pieniądza. Jeśli chce zwiększyć podaż pieniądza, to może:
- obniżyć stopę dyskontową w celu zwiększenia rozmiarów pożyczek, które są udzielana bankom komercyjnym
- zakupić wyemitowane przez rząd papiery wartościowe na otwartym rynku
- obniżyć poziom wskaźnika rezerw obowiązkowych
Jeśli natomiast chce zmniejszyć podaż pieniądza, to może:
- ograniczyć ogólną sumę pożyczek udzielanych bankom komercyjnym poprzez podwyższenie stopy dyskontowej
- sprzedawać wyemitowane przez rząd papiery wartościowe, które są w posiadaniu banku centralnego
- podwyższyć poziom wskaźnika rezerw obowiązkowych
W przypadku, gdy bank podejmuje któryś z trzech pierwszych rodzajów działań i gdy wzrost podaży pieniądza zostaje przyśpieszony, mówimy wówczas, że bank prowadzi ekspansywną (lub miękką) politykę pieniężną, natomiast w przypadku podjęcia przez bank jednego z następnych typów działań i na skutek tego podaż pieniądza zmniejsza się lub tempo jego wzrostu spad, oznacza to, że bank prowadzi restrykcyjną (twardą) politykę pieniężną.
Bank centralny oddziałuje na podaż pieniądza w celu stabilizowania cen oraz wspierania ogólnej polityki gospodarczej.
›Regulacja stóp procentowych - stopa procentowa jest ceną płaconą przez pożyczkobiorcę posiadaczowi kapitału pożyczkowego lub oszczędzającemu, który zdeponował w banku swój pieniądz. Cena ta jest wyrażana w procencie kapitału pożyczkowego oraz skalkulowana w odniesieniu do pewnego okresu.
Stopa procentowa jako wskaźnik informuje o intencjach rządu, czyli
np. o tym, jaką politykę będzie prowadził (ekspansywną czy restrykcyjną).
Podwyższenie stopy procentowej będzie powodowało zmniejszenie popytu na kredyt, z kolei jej obniżenie wywoła odwrotny skutek, czyli zwiększenie tego popytu.

Transakcje kredytowo - depozytowe
Operacje kredytowo - depozytowe w większości krajów o rozwiniętych rynkach finansowych mogą być instrumentem, który wspomaga operacje otwartego rynku. Zawierane są z bankiem centralnym z inicjatywy banków komercyjnych, ale na warunkach ściśle określonych przez bank centralny. Instrumenty kredytowo - depozytowe z reguły mają termin jednodniowy. Mimo to pozwalają bankowi centralnemu wyznaczyć dopuszczalny przedział wahań dla jednodniowych stóp procentowych na rynku międzybankowym. Instrument ten może mieć dwa ogniwa i występować jako kredyt na koniec dnia i depozyt na koniec dnia.
› Kredyt refinansowy
Podstawowym zadaniem kredytów refinansowych jest to, aby zapewnić płynność bankom komercyjnym w razie sytuacji niespodziewanego jej zachwiania. Mają służyć na pokrycie przejściowych niedoborów płynności, są więc instrumentami krótkoterminowymi.
Kredyt ten może być udzielony:
a) do określonej kwoty w rachunku kredytu,
b) pod zastaw papierów wartościowych do wysokości równej określonej części nominalnej wartości tych papierów (kredyt lombardowy),
c) w innej formie, określonej przez Zarząd NBP.

Dostęp do kredytu refinansowego jest ograniczony poprzez:
- limity jego wykorzystania. Są to tzw. kontyngenty kredytu, mogą
być one ustalane dla wszystkich banków jednolicie lub indywidualnie dla każdego z osobna. Stanowią one górną granicę możliwości refinansowania w banku centralnym (bank komercyjny musi się liczyć z możliwością wyczerpania tego źródła zasobów płynności, będzie wtedy wykorzystywał kredyt refinansowy w wyjątkowych sytuacjach)
- oprocentowanie. Ustalając jego wysokość na poziomie powyżej
rynkowych stóp procentowych, bank centralny zachęca banki komercyjne do wykorzystania tańszych źródeł płynności (np. pożyczki na rynku międzybankowym).
Kredyt refinansowy jako instrument polityki pieniężnej cechuje ograniczona skuteczność. Trudno jest przy jego pomocy kontrolować płynność banków komercyjnych.
› Kredyt lombardowy
Banki udzielają go pod zastaw lub zabezpieczenie papierów, towarów i przedmiotów wartościowych. Cechą tego kredytu jest posiadanie przez bank przedmiotu zastawu, choć właścicielem jego jest nadal kredytobiorca. Maksymalna wielkość tego kredytu nie przekracza wartości zastawu. Bank, przyjmując zastaw, nabywa prawo jego sprzedaży w przypadku niespłacenie kredytu.
›Kredyt redyskontowy
Związany jest z obiegiem weksla w gospodarce. Bank centralny, przyjmując przedstawione mu do wykupu przez banki komercyjne weksle handlowe, udziela im kredytu pod zastaw tych weksli. Bank komercyjny odzyskuje środki, które zainwestował w weksel w momencie ich wykupu od klienta przedstawiającego je do dyskonta.
Zarząd NBP określa rodzaje weksli przyjmowanych przez NBP do dyskonta i redyskonta oraz uchwala zasady i tryb tych operacji.
NBP skupuje weksle za cenę niższą niż suma wekslowa. Różnica między sumą wekslową a ceną skupu stanowi stopę redyskonta. Wysoka stopa redyskonta działa zniechęcająco do przyjmowania weksli przez banki od swych klientów i odprzedaży dla NBP. Obniżanie stopy redyskontowej z kolei może zachęcać do odprzedaży weksli do NBP.

Operacje otwartego rynku
Operacje otwartego rynku, przeprowadzane przez banki centralne w ramach polityki otwartego rynku, polegają na zakupie lub sprzedaży papierów wartościowych (przeważnie państwowych, krótkoterminowych - weksli skarbowych). W Polsce operacje otwartego rynku są podstawowym instrumentem oddziaływania NBP na kształtowanie się podaży pieniądza. Zakup i sprzedaż papierów wartościowych odbywa się przede wszystkim na międzybankowym rynku pieniężnym.
• NBP sprzedając papiery wartościowe, przejmuje część środków pieniężnych nabywców i zmniejsza tym samym podaż pieniądza na rynku,
• NBP skupując papiery wartościowe, zasila rynek kreowanym przez siebie pieniądzem, co zwiększa podaż pieniądza..

Celami operacji otwartego rynku są:
- wpływanie na płynność systemu bankowego oraz jego zdolność do kreacji pieniądza
- pośrednie lub bezpośrednie wpływanie na poziom stóp procentowych
- zwiększenie efektywności działania rynku pieniężnego
NBP ma prawo:
1) emitować i sprzedawać papiery wartościowe;
2) sprzedawać i kupować dłużne papiery wartościowe w operacjach otwartego rynku;
3) organizować obrót papierami wartościowymi, których jest emitentem, oraz skarbowymi papierami wartościowymi;
4) otwierać rachunki lokat terminowych banków.
Operacje otwartego rynku mogą być dokonywane przez przetarg:
• Ilościowy - bank centralny ustala wysokość stawki zakupu (tzw. stałą stawkę), a banki komercyjne podają kwoty, jakie chciałyby sprzedać bankowi centralnemu po tej stawce. W odpowiedzi na złożenie oferty bank centralny rozdziela ustaloną przez siebie kwotę zakupu proporcjonalnie do wielkości złożonych ofert.
• Procentowy - banki komercyjne podają stawkę procentową, po której chciałyby zawrzeć transakcję. Bank centralny, w ramach ustalonej przez siebie kwoty, przyznaje możliwość sprzedaży zaczynając od banków, które zaproponowały najwyższą stawkę. Wysokość ostatecznej stopy procentowej jest ustalana na podstawie najniższej (marginalnej) stawki przydziału. Przy przetargu procentowym tendencje rynkowe mają większy wpływ na kształtowanie się wysokości procentu.


Operacje otwartego rynku dzielimy na:
a) warunkowe
b) bezwarunkowe.
a) operacje warunkowe
• Operacje warunkowego zakupu - REPO, polegające na zakupie przez NBP papierów wartościowych od banków, pod warunkiem ich odkupienia przez te banki w określonym terminie. Dokonując zakupu, NBP udziela równocześnie danemu bankowi kredytu, który jest spłacany w momencie odkupienia przez ten bank sprzedanych wcześniej NBP papierów wartościowych. Operacje REPO można więc porównać do kredytu udzielanego przez NBP pod zastaw papierów wartościowych.
• Operacje warunkowej sprzedaży - reverse REPO, polegające na sprzedaży przez NBP bankom papierów wartościowych pod warunkiem ich odsprzedaży przez dany bank NBP w określonym terminie. Dokonując zakupu papierów wartościowych dany bank lokuje swoje środki w NBP, które wycofuje w momencie odsprzedania zakupionych wcześniej papierów wartościowych. Operacje reverse REPO można porównać do krótkoterminowej lokaty banków w NBP.

b) operacje bezwarunkowe- to po prostu kupno lub sprzedaż przez bank centralny papierów wartościowych. Jeśli bank centralny skupuje papiery wartościowe, dostarcza jednocześnie na rynek gotówkę. Jeśli natomiast bank centralny ocenia, że na rynku jest zbyt dużo gotówki, może sprzedawać papiery wartościowe, pochłaniając w ten sposób nadmiar pieniędzy z rynku.

III. Cele polityki pieniężnej
Narodowy Bank Polski charakteryzuje się wysokim stopniem niezależności od organów władzy i ad¬ministracji państwowej, zarówno pod względem instytucjonalnym, funkcjonalnym i finansowym. W nie¬wielu tylko państwach pozycja banku centralnego określona jest w akcie prawnym najwyższej rangi — w konstytucji. W Konstytucji RP z 6 kwietnia 1997 r. sprawom polskiego banku centralnego poświęcony jest art. 227. W Konstytucji RP stanowi, że „Narodowy Bank Polski odpowiada za wartość polskiego pieniądza". Konkretyzując zapis konstytucyjny, ustawa o NBP określa, że podstawowym celem działalności NBP jest „utrzymanie stabilnego poziomu cen, przy jednoczesnym wspieraniu polityki gospodarczej rzą¬du, o ile nie ogranicza to podstawowego celu NBP".
Niezależność NBP znajduje mocną podstawę w postanowieniu zawartym w Konstytucji RP stano¬wiącym, że Narodowemu Bankowi Polskiemu przysługuje wyłączne prawo ustalania i realizowania poli¬tyki pieniężnej. Oznacza to, że Rada Polityki Pieniężnej jako organ NBP samodzielnie podejmuje decyzje dotyczące konkretyzacji celów oraz realizacji polityki pieniężnej. Wsparciem niezależności polskiego banku centralnego jest tryb powoływania oraz status i zasady funkcjonowania organów kierowniczych Banku.
Kontrola Sejmu nad działalnością NBP dokonuje się poprzez informowanie Wysokiej Izby o założe¬niach polityki pieniężnej na nadchodzący rok (i ich uzasadnieniu) oraz przedstawianie sprawozdania z re¬alizacji założeń polityki pieniężnej za rok ubiegły. W ten sposób urzeczywistnia się również zasada pod¬dawania pod osąd opinii publicznej polityki pieniężnej ustalanej i realizowanej przez NBP.
Klasyfikacja celów polityki pieniężnej NBP

Rada Polityki pieniężnej ustala coroczne założenia polityki pieniężnej państwa, następnie przekłada je do wiadomości Sejmowi. Ustalenia te dotyczą:
• wysokości stóp procentowych NBP (stopy procentowe kredytów udzielanych przez ten bank)
• zasad i stopy rezerw obowiązkowych banków Od 31 października 2003 r. stopa rezerwy obowiązkowej wynosi 3,5% dla wszystkich rodzajów depozytów
• zasad rachunkowości NBP.
• określa górne granice zobowiązań wynikających z zaciągania przez NBP pożyczek i kredytów w zagranicznych instytucjach bankowych i finansowych,
• zatwierdza plan finansowy NBP oraz sprawozdanie z działalności NBP,
• przyjmuje roczne sprawozdanie finansowe NBP,
• ustala zasady operacji otwartego rynku. Obecnie operacje otwartego rynku przeprowadzane przez Narodowy Bank Polski polegają na emisji własnych papierów dłużnych (7-dniowych bonów pieniężnych), których minimalna rentowność jest równa stopie referencyjnej wyznaczonej przez Radę Polityki Pieniężnej.

Wyróżniamy 3 grupy celów polityki monetarnej:
1) Cele strategiczne - określane są na okres 3,4-ech lat i mają charakter celów finalnych. Bank centralny może dążyć albo do zmniejszenia wzrostu cen, albo do przyspieszenia wzrostu PKB ( wysokiej koniunktury i zatrudnienia). W zasadzie cele te są konkurencyjne co oznacza, że realizacja któregokolwiek z nich dokonywana jest kosztem drugiego, np. działaniom zahamowania inflacji towarzyszy spadek aktywności gospodarczej.
2) Cele operacyjne - są realizowane poprzez codzienne operacje finansowe banku centralnego na rynku pieniężnym i są przeciwieństwem celów strategicznych polityki pieniężnej. Dlatego bardzo trudno jest znaleźć bezpośrednie związki przyczynowo-skutkowe między tymi celami. Ciąg zjawisk ekonomicznych występujących jako rezultat wprowadzanych impulsów pieniężnych, jest bardzo długi, dlatego powstaje potrzeba wytyczenia celu pośredniego.
3) Cele pośrednie - są realizowane w okresie krótszym niż cele strategiczne i reagującego dokładniej na impulsy wprowadzane poprzez instrumenty operacyjne. W praktyce stosowano 3 cele pośrednie polityki pieniężnej :
• regulowaniem podaży pieniądza w obiegu, po to aby przeciwdziałać inflacji i zatorom płatniczym;
Władze publiczne usiłują, najogólniej rzecz biorąc, dostosować wzrost podaży pieniądza do poziomu przewidywanej aktywności gospodarczej oraz nie dającego się uniknąć wzrostu cen. Prawidłowe określanie podaży pieniądza komplikują także innowacje finansowe, które zwiększyły znacznie ilość i różnorodność aktywów finansowych występujących w charakterze pieniądza lub jego substytutu. Zmieniają one skład agregatów pieniężnych oraz stosunki między nimi a celami ostatecznymi polityki pieniężnej .
W związku z tym pojawia się nawet obawa, że z powodu tych nowych form pieniądza lub quasi-pieniądza skuteczność polityki pieniężnej może być ograniczona.
• ustalaniem stopy procentowej na poziomie zapewniającym odpowiednią alokację zasobów oraz wyborem między oszczędnościami i inwestycjami;
Stopa procentowa jest ceną płaconą przez pożyczkobiorcę posiadaczowi kapitału pożyczkowego lub oszczędzającemu, który zdeponował swój pieniądz. Ta cena, ogólnie wyrażona w procencie kapitału pożyczkowego, jest skalkulowana w odniesieniu do pewnego okresu, zwykle rocznego, chociaż można stosować również inne okresy, np. kwartalne i miesięczne. We współczesnej gospodarce stopa procentowa może pełnić dwie funkcje:
- funkcję wskaźnika-informatora o polityce pieniężnej oraz
-funkcję bodźca.
Stopa procentowa jako wskaźnik informuje o intencjach rządu, np. o tym, jaką będzie prowadził politykę (ekspansywną czy restrykcyjną). Stopa procentowa jako bodziec może wpływać na zachowania przedsiębiorstw i gospodarstw domowych.
Faktycznie wpływ stopy procentowej na realne procesy gospodarcze jest ograniczony, ponieważ:
- Poszczególne sektory gospodarki w zróżnicowany sposób reagują na wzrost czy obniżenie stopy procentowej. Najmniejszy wpływ zmiana stopy procentowej wywiera na działalność wielkich korporacji, charakteryzujących się wysoką zdolnością do samofinansowania. Wpływ największy ma ona natomiast na małe przedsiębiorstwa, opierające swoją działalność na funduszach pochodzących z kredytów.
-Pewne inwestycje mają podstawowe znaczenie dla przetrwania przedsiębiorstwa, np. inwestycje modernizacyjne, niezbędne do sprostania konkurencji na rynkach, lub inwestycje umożliwiające dostosowanie struktury produkcji do zmian w strukturze popytu, prowadzone niezależnie od zmian oprocentowania kredytu.
- Przedsiębiorstwo może akceptować płacenie wysokiej stopy procentowej, gdy może przerzucać wzrost kosztów na cenę, bez ryzyka utraty rynku zbytu.

Władze publiczne starają się ograniczać wahania stopy procentowej. Aby to uczynić, muszą mieć możliwość elastycznej kreacji pieniężnej. Muszą jednak zwracać uwagę, aby tego rodzaju działania nie naruszały globalnej równowagi pieniężnej.
• zapewnieniem odpowiedniego poziomu rezerw walutowych i kursu walutowego.
Celem pośrednim polityki pieniężnej może być także stabilizacja kursu walutowego, zwłaszcza w krajach, w których udział handlu zagranicznego w produkcie narodowym jest bardzo duży. Orientowanie się więc w polityce pieniężnej na kurs walutowy oznacza, że uwzględnia się jego duży wpływ na ceny eksportu i importu oraz pośredni wpływ na poziom cen krajowych.
Kurs walutowy jako wskaźnik sygnalizuje zmiany w tej dziedzinie. Spadek płynnego kursu walutowego wskazuje, że polityka pieniężna jest zbyt liberalna i że nadmierny popyt wywołuje nadwyżkę importową oraz towarzyszącą temu deprecjację waluty krajowej. Odwrotnie, nadmiernie restrykcyjna polityka pieniężna powoduje nadwyżkę eksportową i aprecjację waluty krajowej.
Kurs walutowy nie w pełni jednak wyraża zmiany w sytuacji i polityce pieniężnej, ponieważ:
1. Nie tylko wpływa na poziom cen krajowych, ale i jest przez nie
determinowany. Jeśli kurs walutowy i ceny krajowe wzajemnie na siebie oddziałują, to trudno uznać, że kurs walutowy sygnalizuje w sposób dokładny zmiany w podaży pieniądza i w poziomie inflacji lub deflacji w gospodarce narodowej.
2. Wahania kursu walutowego, zwłaszcza w krótkich okresach, są wywoływane nie tylko przez zmiany w stopie inflacji w kraju i za granicą, ale także przez przepływy kapitału, interwencje walutowe władz, koniunkturalne zmiany w gospodarce światowej. Stosunkowo najbogatsze doświadczenia w posługiwaniu


IV. Typy polityki pieniężnej
Polityka ekspansywna (miękka)
Ten rodzaj polityki podejmowany jest przez bank centralny gdy wzrost podaży pieniądza zostaje przyspieszony oraz gdy podejmie jeden z trzech rodzajów działań:
1) obniżenie stopy dyskontowej w celu zwiększenia rozmiarów pożyczek udzielanych bankom komercyjnym;
2) zakupienie wyemitowanych przez rząd papierów wartościowych na otwartym rynku;
3) obniżenie poziomu wskaźnika rezerw obowiązkowych.
Mówiliśmy, że bank centralny oddziałuje na podaż pieniądza w celu stabilizowania poziomu produkcji i zatrudnienia oraz wspierania rozwoju gospodarczego. W okresie recesji, charakteryzującej się spadkiem tempa wzrostu gospodarczego i wzrostem bezrobocia, jest zwykłe zalecana polityka pieniężna ekspansywna.
Działania w celu zwiększenia podaży pieniądza powodują obniżenie, przynajmniej w krótkich okresach, stopy procentowej. Wzrost podaży pieniądza i obniżenie stopy procentowej zwiększają popyt globalny, a w konsekwencji - inwestycje, zatrudnienie oraz poziom działalności gospodarczej.

Polityka restrykcyjna (twarda)
Bank prowadzi ten typ polityki kiedy podaż pieniądza się zmniejsza lub tempo jego wzrostu spada oraz gdy podejmie jeden z trzech rodzajów poniższych działań:
l) ograniczenie ogólnej sumy pożyczek udzielanych bankom komercyjnym przez podwyższenie stopy dyskontowej;
2) sprzedawanie publicznych papierów wartościowych posiadanych przez bank centralny;
3) podwyższanie poziomu wskaźnika rezerw obowiązkowych.
Bank centralny decyduje się na tę politykę gdy inflacja osiąga wysoki poziom. Uznając, że jest ona spowodowana nadmierną kreacją pieniądza w ujęciu nominalnym, bank centralny w celu jej opanowania zmniejsza stopę wzrostu podaży pieniądza, stosując restrykcyjną politykę pieniężną. Jej konsekwencją jest jednak także obniżenie rozmiarów inwestycji i produkcji oraz zatrudnienia.
Bony pieniężne NBP

Instrumentami charakterystycznymi dla polskiego rynku pieniężnego są bony pieniężne, których emitentem jest NBP. Swą konstrukcją i ekonomicznym charakterem bardzo przypominają bony skarbowe. Pojawiły się one na rynku w drugiej połowie 1990 roku i do dziś wykorzystywane są przez NBP jako jeden z instrumentów służących do realizacji założeń polityki pieniężnej.

Celem emisji bonów pieniężnych przez NBP jest przede wszystkim:

1. regulowanie płynności sektora bankowego,

2. kształtowanie stóp procentowych na rynku pieniądza.

Bank centralny poprzez sprzedaż lub zakup bonów może zmniejszać lub zwiększać płynność sektora bankowego i wpływać tym samym na poziom ryn­kowych stóp procentowych. Pojawienie się w 1990 roku bonów pieniężnych było pierwszą formą dokonania przez NBP operacji otwartego rynku, za pomocą których może oddziaływać na wielkość zasobów pieniężnych znajdujących się w sektorze bankowym, a tym samym na całą gospodarkę.

Bony pieniężne NBP to krótkoterminowe papiery wartościowe na okaziciela emitowane na od l do 7, 14, 28, 91, 182, 273 i 364 dni, sprzedawane na rynku pierwotnym z dyskontem.

W 1996 roku dokonano ich dematerializacji i po­wołano Rejestr Bonów Pieniężnych NBP, gdzie prowadzone są konta de­pozytowe bonów oraz ich rejestracja. Zdematerializowana forma emisji i obrotu bonami pieniężnymi NBP miała na celu:

1. znaczne przyśpieszenie wszystkich operacji dokonywanych na bonach,

2. zwiększenie ich płynności,

3. podniesienie stopnia bezpieczeństwa obrotu tymi papierami.

Bony są zbywalne i mogą zostać odkupione przez emitenta (NBP) w każdym momencie. Stanowią więc bardzo płynny instrument rynku międzybankowego, który może być wykorzystywany przez banki do dokonywania dochodo­wych lokat na bardzo krótki termin.

Na rynku pierwotnym bony pieniężne mogą być nabywane przez:

• banki krajowe i oddziały banków zagranicznych działające w Polsce, po­siadające rachunki bieżące w Departamencie Rachunków Banków NBP i będące na podstawie umowy z NBP dealerami rynku pieniężnego,

• Bankowy Fundusz Gwarancyjny.

Powyższe podmioty, by mieć możliwość zakupu bonów pieniężnych, mu­szą posiadać konto depozytowe tychże bonów, prowadzone przez NBP

Status dealera rynku pieniężnego uzyskują te banki, które spełniają w ramach indeksu aktywności dealerskiej (IAD) trzy warunki i posiadają:

1. odpowiedni udział w ogólnych obrotach na rynku wtórnym bonów pie­niężnych i skarbowych,

2. odpowiedni udział portfela bonów skarbowych klientów niebankowych danego banku w ogólnej wielkości portfela podmiotów tej kategorii,

3. poprawne relacje z bankiem centralnym.

Pozostałe banki krajowe i oddziały banków zagranicznych działające w Polsce mają możliwość nabywania bonów, ale tylko w ramach transakcji na rynku wtórnym. Wyłączony zatem zostaje bezpośredni dostęp do bonów dla wszystkich banków (krajowych i zagranicznych) oraz dla podmiotów niebanko­wych, zarówno na rynku pierwotnym, jak i wtórnym.

Bony są oferowane na przetargach, organizowanych przez Departament Polityki Pieniężno-Kredytowej NBP. Początkowo przetargi odbywały się re­gularnie co tydzień (co czwartek), jednak ze względu na cel emisji aktualnie organizowane są one w zależności od potrzeb i oceny sytuacji na rynku pie­niężnym.

Zainteresowani nabyciem mogą składać oferty najpóźniej do południa w dniu przetargu. W ofercie potencjalny nabywca, podobnie jak w przypadku bonów skarbowych, deklaruje jaką ilość bonów chce nabyć i po jakiej cenie. Cena od grudnia 1996 roku podawana jest nie za każde 100 PLN, lecz w sto­sunku do wartości nominalnej, czyli za 10 000 PLN.

9

---