Przysięga i Przykazania Hipokratesa, a Deklaracja Genewska.
Hipokrates żył najpewniej w latach 460-377 p.n.e. na greckiej wyspie Kos. Najsłynniejszy lekarz grecki, zwany ojcem medycyny, pochodził z lekarskiej rodziny Asklepiadów (czytaj Władysław Kopaliński "Słownik mitów i tradycji kultury". PIW 1985, str. 379-380). Mamy niewiele informacji o jego życiu. Przypisywane mu teksty zostały opublikowane w "Corpus Hipokraticum" sto lat po jego śmierci; najważniejsze z nich to Przysięga Hipokratesa oraz Przykazanie Hipokratesa (czytaj "Gazeta Lekarska" nr 10 z 2002 r.) .
Wymienione dokumenty są fundamentem tzw. medycyny hipokratejskiej, wyznającej zasadę szacunku dla życia ludzkiego i obiektywnego istnienia dobra, które winno być podstawą działań lekarskich. Negacja zasad hipokratejskich miała miejsce już za życia Ojca Medycyny. Wspomnę zrzucanie ze Skały Tarpejskiej słabych fizycznie dzieci - które nie były przydatne spartańskiej armii, a spożywały pokarm. Postawa Spartan była zaprzeczeniem zasad hipokratejskich, a przecież Sparta należała do Grecji.
Wśród wielu bogów greckich wymieniano Kairosa - boga stosownej chwili. Na przedzie głowy biegnącego Kairosa była kępka mocnych włosów, a tył głowy był łysy. Kiedy Kairos nadbiegał można go było z łatwością uchwycić za włosy - kiedy nas minął, uchwycenie za włosy było już niewykonalne. Mądrość działania polega na rozpoznaniu stosownej chwili, bo tylko wtedy działanie nasze się powiedzie. Hipokrates wyczuł ducha czasu (zauważył nadbieganie Kairosa) i dlatego jego niezwykły dokument żyje do dziś i żyć nie przestanie.
Tu ważna dygresja.
Zwracam uwagę, że istniejące od prawie dwóch i pół tysięcy lat zasady medycyny hipokratejskiej są naruszane przez polskie państwo. Polscy lekarze są brutalnie wyzyskiwani, ze szkodą dla chorych (przypominam "kamasze" ministra Dorna).
W Przysiędze Hipokratesa m.in. czytamy: Jeżeli dochowam tej przysięgi i nie złamię jej, obym osiągnął pomyślność w życiu i pełnieniu swej sztuki, ciesząc się uznaniem ludzi po wszystkie czasy, w razie jej przekroczenia i złamania niech mię los przeciwny dotknie.
To bardzo ważne słowa - nie powinno się odbierać nam "pomyślności w życiu i pełnieniu swej sztuki", tego wymaga dobro chorego. Niestety, władze państwowe działają tak, aby wszystkich polskich lekarzy "los przeciwny dotknął".
Wróćmy do meritum.
Deklaracja Genewska uchwalona przez Światowe Stowarzyszenie Lekarzy w roku 1949 jest współczesną wersją Przysięgi Hipokratesa. Co było powodem, że przypomniano światu zasady medycyny hipokratejskiej? Zasadniczą przyczyną była ideologia nazistowska.
Grupa psychiatrów nazistowskich uznała we wczesnych latach trzydziestych, że istnieje "życie niewarte przeżycia". Pojęcie to stosowano wobec chorych psychicznie, inwalidów oraz osób obarczonych wadami rozwojowymi. Osoby takie nie były przydatne armii nazistowskiej, a spożywały pokarm (przypominam Spartę). Jednak, dla celów propagandowych, ogłoszono, że ludzi tych należy pozbawić życia dla ich dobra - bo żyją "życiem niewartym przeżycia". Państwo nazistowskie zamordowało najpewniej około sto tysięcy ludzi żyjących "życiem niewartym przeżycia". Procedurę zabijania takich ludzi (rzekomo dla ich dobra) nazywano eutanazją.
Kiedy po zakończeniu drugiej wojny światowej toczył się proces norymberski, zbrodniarze nazistowscy bronili się stwierdzeniem, że realizowali prawo Trzeciej Rzeszy, a nie można karać ludzi za respektowanie prawa. Trybunał Norymberski uznał jednak, że jeżeli prawo państwowe nakazuje wykonywanie zbrodni, to należy odmówić respektowania tego prawa, bo istnieje obiektywne dobro, które musi być uszanowane przez prawo stanowione; respektowanie prawa, które nakazuje czynienie zła, jest przestępstwem. W ten sposób Trybunał Norymberski określił relację między etyką a prawem pozytywnym. Zbrodniarze zostali skazani, choć postępowali zgodnie z prawem Trzeciej Rzeszy.
Wyrok Trybunału Norymberskiego miał ogromny wpływ na opinię publiczną. Skutkiem było uchwalenie przez Światowe Stowarzyszenie Lekarzy Deklaracji Genewskiej - a więc współczesnej wersji Przysięgi Hipokratesa. Należy z naciskiem podkreślić, że ani Przysięga Hipokratesa, ani Deklaracja Genewska nie są dokumentami o mocy prawnej - ale miały ogromny wpływ na prawo stanowione.
Od uchwalenia Deklaracji Genewskiej upłynęło 58 lat. Nazizm dawno przeszedł do historii. Żyjemy w innej epoce. Jednak obecnie pojawia się relatywizm moralny, który stanowi, że wszystko, co jest legalne, jest dobre. Wróciła eutanazja, choć współcześni jej zwolennicy nie wspominają o "życiu niewartym przeżycia" w Trzeciej Rzeszy.
Ochrony prawnej często odmawia się ludziom w początkowym lub końcowym okresie ich życia. Niektórzy negują obiektywne istnienie dobra i zła. Obawiam się, że Deklaracja Genewska, choć wielokrotnie cytowana z pozytywnym komentarzem, nie mogłaby być obecnie uchwalona, bo trudno byłoby znaleźć międzynarodowy "konsensus".
Kairos nadbiega - jest stosowna chwila, aby z naciskiem przypominać zasady Medycyny Hipokratejskiej.
Cytuję tekst Deklaracji Genewskiej uchwalony w 1949 roku przez Światowe Stowarzyszenie Lekarzy (WMA), (czytaj: Kazimierz Szewczyk - "Etyka i deontologia lekarska". Polska Akademia Umiejętności, Kraków 1994, str. 158):
W chwili przyjęcia mnie do grona członków zawodu lekarskiego ślubuję uroczyście, że poświęcę moje życie służbie ludzkości; Będę otaczał moich nauczycieli należną im wdzięcznością i czcią; Będę wykonywał swój zawód sumiennie i z godnością; Zdrowie chorego będzie moją główną troską; Będę szanował powierzone mi tajemnice; Wedle wszelkich moich możliwości będę dbał o honor i szlachetne tradycje zawodu lekarskiego; Moi koledzy będą mi braćmi; Nie dopuszczę do tego, aby argumenty religijne, narodowościowe, rasowe, partyjne, lub klasowe mogły wpływać na mnie w wykonywaniu mojego obowiązku wobec chorego; Zachowam najwyższy respekt dla życia ludzkiego od chwili jego poczęcia; newet pod wpływem groźby nie użyję mojej wiedzy lekarskiej przeciw prawom ludzkości. Przyrzekam to uroczyście, bez przymusu na mój honor.
Celem stażu podyplomowego z zakresu bioetyki (zgodnie z Dziennikiem Ustaw nr. 57, poz. 553, str. 3246) jest: kształtowanie postaw lekarzy i lekarzy stomatologów w oparciu o system norm etycznych zawartych w Przysiędze i Przykazaniu Hipokratesa, w Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka, Deklaracji Helsińskiej, Deklaracji Tokijskiej, Deklaracji Genewskiej, polskim Kodeksie Etyki Lekarskiej oraz Europejskiej Konwencji Bioetycznej.
Program stażu przewiduje omówienie tych dokumentów, a ponadto obejmuje etyczne aspekty eksperymentów medycznych, etyczne aspekty relacji lekarz-pacjent, etyczne aspekty działań lekarskich związanych z ludzką prokreacją, problemy etyczne dotyczące racjonowania metod leczenia i alokacji środków finansowych, etyczne aspekty walki z bólem, leczenie paliatywne, etyczne problemy związane z reanimacją i uporczywą terapią, etyczne aspekty problemu umierania, problem eutanazji w świetle medycyny hipokratejskiej oraz "wzorce postaw godnych naśladowania".
Jerzy Umiastowski