Organizmy żyjące w ekosystemach wodnych możemy podzielić według różnych kryteriów: miejsca przebywania, sposobu odżywiania się, itp. (ryc. 3). Jeśli przyjmiemy jako kryterium miejsce, w którym dana grupa roślin lub zwierząt żyje, to otrzymamy następujący podział:

  

  

Ryc.3. Zespoły organizmów wodnych

   

BENTOS - są to organizmy związane ze środowiskiem dennym zbiorników wodnych. Organizmy te mogą być zanurzone w mule, przytwierdzone do kamieni, innych przedmiotów znajdujących się w wodzie lub mogą poruszać się między nimi.

   

PERYFITON - są to drobne glony, pierwotniaki, czasem wrotki, nicienie, drobne skorupiaki i inne organizmy osiadłe na roślinach, palach, gałęziach wystających ponad dno zbiornika. Pojęcie to nie jest jednoznacznie określone, w związku z tym w badaniach ekologicznych jest obecnie pomijane lub zastępowane określeniem „organizmy osiadłe”.

   

PLANKTON - jest to zespół organizmów unoszących się w toni wodnej i nie mogących się przeciwstawić ruchom mas wodnych (ich zdolności lokomocyjne nie pozwalają im na przeciwstawienie się ruchom wody). Najbardziej ogólny podział to: plankton zwierzęcy - zooplankton, plankton roślinny - fitoplankton. Na fitoplankton składają się glony i sinice. Zooplankton wód słodkich tworzą głównie: pierwotniaki (wiciowce i orzęski), wrotki i skorupiaki (wioślarki, widłonogi). Okresowo w jego skład mogą wchodzić larwy owadów, między innymi larwy wodzienia, wodopójki, wczesne stadia larwalne ryb.

   

Większe organizmy i ryby wchodzą w skład NEKTONU.

   

PSAMMON - są to drobne organizmy (niektóre glony, nicienie, wrotki i inne) żyjące w piasku, w strefie przybrzeżnej wód.

   

NEUSTON - są to organizmy związane z błonką powierzchniową wody. Mogą go stanowić bakterie, niektóre glony, a ze zwierząt np. drobne wioślarki, które „przyklejają się” do błonki powierzchniowej wody od spodu. Pewne owady, np. nartniki, przemieszczają się po powierzchni wody. Przebywają tu też larwy niektórych owadów i niektóre ślimaki. Podpływają ku powierzchni, by zaczerpnąć powietrza atmosferycznego.

   

Pływające rośliny wodne, np. rzęsa oraz pływające blisko powierzchni wody niektóre dorosłe owady (chrząszcze, pluskwiaki) klasyfikuje się jako PLEUSTON.

   

Każde z jezior pod wpływem wiatru ulega falowaniu. Wiatr spycha warstwę powierzchniową wód jeziornych na brzeg zawietrzny. Spychana woda piętrzy się i „zapada w głąb”, wracając nad dnem do przeciwległego brzegu (ryc. 4).

          

cyrkulacja wiosenna	cyrkulacja letnia

    

Ryc.4. Krążenie wody w czasie cyrkulacji wiosennej i letniej (Kajak 1998)

      

Sposób powrotu tej wody zależy od głębokości i ukształtowania misy jeziornej oraz od temperatury wody. w jeziorach płytkich, o wyrównanej temperaturze, następuje całkowite mieszanie się wody. Mamy więc do czynienia z jeziorem polimiktycznym. W jeziorach głębokich warstwa wody ciepłej, która jest lżejsza od wody zimnej zalegającej głęboko w jeziorze, przemieszcza się wysoko nad dnem, nie mieszając się z wodą zimną. Następuje termiczne rozwarstwienie wody. Ich mieszanie następuje dwa razy w roku przy wyrównanej temperaturze, tj. wiosną i jesienią. z tego powodu zaliczamy je do jezior dymiktycznych. Podczas letniego rozwarstwienia termicznego jeziora utrzymują się dwie masy wody: ciepła, zwana epilimnionem i zimna, tzw. hypolimnion. Pomiędzy tymi warstwami jest strefa przejściowa, zwana metalimnionem (ryc. 5). Procesy mieszania się wód mają zasadnicze znaczenie dla obiegu materii w ekosystemie. w osadach dennych zbiornika kumulują się substancje mineralne i organiczne. w nich bardzo intensywnie przebiegają procesy chemiczne i biologiczne, które zapewniają częściowy dopływ substancji biogennych do toni wodnej. Wymiana związków chemicznych w kierunku osad > woda stanowi ważny element procesu zwiększania użyźnienia wód (nawet wiele lat po zaprzestaniu zrzutu ścieków).

 

W jeziorze możemy wyróżnić strefy różniące się warunkami środowiskowymi (ryc. 5):

  

  

Ryc. 5. Warstwy i strefy w jeziorach      

  

 

LITORAL - to strefa przybrzeżna zbiorników wodnych. Jest to najpłytsza część jeziora, najbardziej podatna na niestałość czynników środowiskowych, przede wszystkim na dobową i sezonową zmienność oświetlenia, temperaturę, zlodzenie. w tej strefie powstaje największa ilość materii organicznej i zalega największa ilość detrytusu. Litoral jest najbardziej zróżnicowanym siedliskiem w jeziorze. Stwierdza się tu największą różnorodność gatunkową organizmów. Glony rozwijają się na osadach dennych, osiadają na różnych podłożach. Charakterystyczne glony - formy nitkowate np.: skrętnica, mużocja, zbiorowiska okrzemek, są tu dużo bogatsze w gatunki niż w planktonie. w tej części jeziora z fauny możemy spotkać: pierwotniaki, wirki, nicienie, wrotki, pijawki, skąposzczety, różne skorupiaki, np.: wioślarki, małżoraczki, raki, wodopójki. Występują tu również larwy niektórych owadów np. jętek, widelnic (tylko w czystych, dobrze natlenionych wodach), chruścików, pluskwiaków, chrząszczy, ważek, przedstawicieli niektórych muchówek oraz mięczaków. W tej części jeziora występują obok siebie organizmy wchodzące w skład planktonu, bentosu i peryfitonu.

 

PELAGIAL - to obszar otwartej toni wodnej. Warunki środowiskowe są tu bardziej wyrównane, choć zmieniają się wraz ze wzrostem głębokości. Zmniejsza się natężenia światła, może maleć koncentracja tlenu, spada temperatura. Żyją tu organizmy planktonowe i nekton. Wiele organizmów planktonowych żyje tu okresowo, tylko we wczesnym okresie rozwojowym, tj. przez część cyklu życiowego. Pozostałą część swego cyklu przebywają w  profundialu, bądź w litoralu. Wiele organizmów spotykanych w pelagialu znajduje się tam przypadkowo, są np. wymyte z litoralu pod wpływem działania fal. Cały układ planktonu, wzajemne relacje organizmów są bardzo złożone, zależą od wielu czynników. Na wiosnę i jesienią, podczas cyrkulacji wód, plankton jest rozmieszczony równomiernie w toni wodnej, a w okresie stagnacji rozmieszczenie pionowe planktonu zróżnicuje się. Dla fitoplanktonu bardzo duże znaczenie ma przede wszystkim światło i temperatura. Znajduje się on na ogół w powierzchniowych warstwach i rozmnaża się tam, gdzie dochodzi promieniowanie słoneczne. Zooplankton może występować również w głębszych warstwach. w zależności od pory roku występują różnice w liczebności planktonu. w zimie, gdy jest mało słońca i spada temperatura wody, biomasa glonów znacznie się zmniejsza. Zooplankton jest w tym czasie nieliczny. Wiosną następuje rozwój fitoplanktonu. w miesiącach letnich liczebność fitoplanktonu jest regulowana głównie przez składniki pokarmowe oraz przez tempo zjadania go przez zooplankton. Zooplanktonu jest latem najwięcej. Późnym latem wyjadanie glonów maleje i ich biomasa wzrasta. Jednak późną jesienią glonów jest coraz mniej, wraz ze zmniejszeniem promieniowania słonecznego i obniżeniem się temperatury wody. w fitoplanktonie na wiosnę i jesienią najczęściej spotykamy glony z rodzaju Cryptomonas i okrzemki (jeziora mezotroficzne i eutroficzne), z zooplanktonu zaś najwięcej jest wrotków, niektórych gatunków widłonogów. Latem w skład fitoplanktonu wchodzą głównie bruzdnice, złotowiciowce, a w jeziorach najżyźniejszych także sinice, z zooplanktonu najczęstsze są wioślarki. w zbiornikach oligotroficznych dominują widłonogi. Fitoplankton stanowi jeden ze składników pokarmowych zooplanktonu. Niektóre gatunki zwierząt planktonowych niedrapieżnych są pokarmem dla innych. Drapieżne są niektóre wrotki, skorupiaki (niektóre oczliki i wioślarki).

 

PROFUNDAL - to warstwa przydenna jeziora, zalegająca poniżej pelagialu. Jest tu bardzo mało światła lub nie ma go wcale, temperatura wody w głębokich jeziorach jest stała przez cały rok (około 4o C). Woda zawiera zwiększoną ilość szczątków organicznych na różnym etapie rozkładu. w jeziorach eutroficznych może występować mała ilość tlenu. Tutaj można spotkać nieliczne gatunki, które żyją i na dnie i w pelagialu: larwy niektórych ochotkowatych i wodzienia, rureczniki. Ilość organizmów zależy między innymi od warunków tlenowych.

 

W wielu jeziorach można zaobserwować jeszcze SUBLITORAL - przejściową strefę dna pomiędzy litoralem a profundalem, strefę gorszych warunków życia i redukcji liczby gatunków bentosowych. Gromadzi się tutaj dużo różnych szczątków trudniej rozkładalnych części roślin, muszli mięczaków itp. Możemy spotkać tu nieliczne gatunki skąposzczetów, ochotkowatych, trochę mięczaków.

---