CZYNNIKI INTELIGENCJI EMOCJONALNEJ
Inteligencja emocjonalna związana jest z dwoma pojęciami: są to inteligencja i emocje.
Inteligencja jest to funkcjonowanie sfery poznawczej np. szybkość uczenia się, umiejętności dokonywania właściwych ocen, prowadzenia rozumowania. Natomiast emocja jest to krótkotrwały stan uczuciowy tak jak szczęście, złość, lęk, stanowiący połączenie w różnych proporcjach- przyjemności i nieprzyjemności, pobudzenia, wystudzenia.
Emocje należą do drugiej ze sfer funkcjonowania umysłowego, nazywanej sferą afektywną. Obok emocji obejmuje ona nastroje, oceny oraz stany uczuciowe (również takie jak zmęczenie i poczucie energii).
Inteligencja emocjonalna obejmuje zdolności:
Znajomość własnych emocji. Podstawą inteligencji emocjonalnej jest świadomość- rozpoznawanie uczucia w chwili kiedy nas ogarnia. Osoby, które orientują się w swoich uczuciach lepiej kierują swoim życiem. Wiedzą co naprawdę czują kiedy podejmują decyzje.
Kierowanie emocjami. Panowanie nad emocjami tak, aby były właściwe w każdej sytuacji jest zdolnością opierającą się na samoświadomości. Osoby, u których zdolność ta jest słabo rozwinięta muszą stale walczyć z niemiłymi uczuciami, natomiast te, które posiadają ją w dużym stopniu potrafią o wiele szybciej dojść do równowagi po porażkach i niepowodzeniach.
Zdolność motywowania się. Pobudzenie się do czynu, samorealizacja wybranych przez siebie celów. Osoby obdarzone taką zdolnością uzyskują wspaniałe wyniki we wszystkim do czego się wezmą.
Rozpoznawanie emocji u innych. Empatia, opierająca się na własnej samoświadomości uczuciowej, jest ważną umiejętnością obcowania z ludźmi. Osoby posiadające zdolność empatii są bardziej wyczulone na subtelne sygnały społeczne, wskazujące czego chcą inni, lub czego im potrzeba.
Nawiązywanie i podtrzymywanie związków z innymi. Sztuka podtrzymywania kontaktów zależy w dużej mierze od umiejętności kierowania emocjami innych osób. Są to zdolności, które zapewniają popularność, pełnienie ról przywódczych. Osoby obdarzone tymi zdolnościami świetnie sobie radzą we wszystkich sprawach, które polegają na dobrych kontaktach z innymi, błyszczą w tych dziedzinach.
Oczywiście ludzie różnią się zdolnościami w każdej z tych sfer, niektórzy z nas mogą
sobie bardzo dobrze radzić np. z tłumieniem własnego niepokoju, ale nie potrafią uśmierzyć niepokoju innych. Poziom naszych zdolności zależy od systemu nerwowego, a umysł nasz jest niezwykle plastyczny i otwarty.
NABYWANIE INTELIGENCJI EMOCJONALNEJ
W JAKI SPOSÓB MOŻNA DOSKONALIĆ SWOJĄ INTELIGENCJĘ EMOCJONALNĄ?
Większość umiejętności można nabyć poprzez edukację- i jest to prawdą w odniesieniu do przynajmniej części umiejętności składających się na inteligencję emocjonalną. Nabywanie umiejętności emocjonalnych zaczyna się w domu, we właściwych interakcjach pomiędzy rodzicami i dziećmi. Rodzice pomagają dziecku uczyć się identyfikowania i nazywania własnych emocji, szanować ich uczucia i łączyć je z określonymi sytuacjami społecznymi. Proces ten może się udać w mniejszym lub większym stopniu w każdym domu. Ludzie funkcjonują opierając się na różnych emocjonalnych układach odniesienia, które stanowią ich emocjonalną bazę wiedzy. Nie wszyscy mają równe szanse nauczenia się umiejętności emocjonalnych. Rodzice cierpiący na poważne zaburzenia umysłowe mogą nie być w stanie nawet rozpocząć procesu zdobywania przez dziecko wiedzy emocjonalno- poznawczej. Dziecko uczestniczy niekiedy w złych lekcjach emocjonalności: rodzice unikają uczuć lub zaprzeczają swej złości nawet wtedy, gdy zachowują się wrogo. W wyniku tego pojawiają się u dzieci różnorakie zaburzenia które odsuwają je od ich uczuć lub uniemożliwiają im ich zrozumienie. Wtedy może się okazać niezbędna pomoc psychoterapeuty, który jest tak szkolony by potrafił słuchać z empatią, odwzajemniać uczucia i szukać utraconych emocji które powinny zostać wytworzone, odbudowane lub lepiej rozegrane. Część najistotniejszej wiedzy emocjonalnej uczniowie zdobywają w bezpośrednich relacjach z nauczycielami. Nauczyciel występuje często w roli ważnego i potencjalnie mądrego dorosłego. Innym sposobem rozwijania inteligencji emocjonalnej jest odpowiednia modyfikacja standardowych programów nauczania.
ILORAZ INTELIGENCJI I INTELIGENCJA EMOCJONALNA:
są różnymi zespołami zdolności. U wszystkich intelekt miesza się z emocjami. Osoby o wysokim ilorazie inteligencji i niskim poziomie inteligencji emocjonalnej spotyka się dość rzadko.
Mężczyźni wykazujący się wysoką inteligencją emocjonalną są nastawieni towarzysko, mają życzliwy stosunek do otoczenia, nie są lękliwi, nie zdradzają skłonności do martwienia się. Mają oni skłonność do poświęcania swojego czasu i energii na rzecz innych ludzi i spraw, chętnie biorą na siebie odpowiedzialność, współczują innym, rozpatrują wszystko w kategoriach etycznych. Ich życie emocjonalne jest bogate, są zadowoleni z siebie i z innych.
Typowy mężczyzna o wysokim ilorazie inteligencji ma szeroki wachlarz zainteresowań intelektualnych. Jest ambitny i produktywny, odpowiedzialny i uparty, nie dręczą go żadne wątpliwości, ani niepokoje co do własnej osoby. Na ogół odnosi się do wszystkich i wszystkiego krytycznie. Jest grymaśny i ma zahamowania, nieczuły na wrażenia zmysłowe, nie ukazuje żadnych uczuć i do wszystkiego podchodzi z dystansem.
Kobiety o czysto teoretycznej wysokiej inteligencji mierzonej jej ilorazem wykazują się dużą sprawnością intelektualną, nie mają kłopotów z wyrażaniem swych myśli, lubią sprawy wymagające wysiłku umysłowego, zakres ich zainteresowań intelektualnych i estetycznych jest bardzo szeroki. Mają skłonności do niepokojenia się byle czym, a także niechęć do otwartego okazywania złości.
Kobiety o wysokiej inteligencji emocjonalnej są z reguły bardziej pewne siebie i wyrażają wprost co czują, a życie nie jest dla nich bezsensowną egzystencją. Podobnie jak mężczyźni są one życzliwe, otwarte i towarzyskie. Swoje uczucia wyrażają słownie i w umiarkowany sposób (a nie wybuchami, których później żałują), dobrze radzą sobie ze stresem, łatwo nawiązują kontakty.
Tak więc inteligencja emocjonalna jest źródłem cech, które sprawiają, że jesteśmy bardziej ludzcy i odznaczamy się tym, co każdy człowiek powinien posiadać.
W jaki sposób można emocjonalnie wspomagać myślenie?
Dotyczy to tego jaki jest wpływ emocji na inteligencję. Emocje od urodzenia służą jako system alarmowy. Gdy człowiek dojrzewa emocje zaczynają kształtować i wspomagać myślenie, kierując jego uwagę na to co istotne, np. dziecko ogląda telewizję, martwiąc się jednocześnie o swoją pracę domową. Drugi rodzaj wkładu emocji w myślenie to możliwość wywołania w sobie emocji „na życzenie”, by mogły one lepiej zostać zrozumiane. Dziecko zapytane o to jak czuje się bohater czytanego właśnie opowiadania może wywołać w sobie odpowiednie emocje, aby poczuć się „na jego miejscu”. Emocje mogą pomagać człowiekowi w przejmowaniu rozmaitych perspektyw spojrzenia na daną sprawę.
INTELIGENCJA INTERPERSONALNA I INTRAPERSONALNA
Istnieje inteligencja interpersonalna która jest zdolnością rozumienia innych osób: tego co nimi kieruje, jak pracują, jak pracować wspólnie z nimi. Odnoszący sukcesy naukowcy, politycy, nauczyciele, przywódcy polityczni są osobami o wysokim poziomie inteligencji interpersonalnej.
Obok inteligencji interpersonalnej istnieje inteligencja intrapersonalna. Jest ona kluczem do samopoznania, szczególną uwagę zwraca na dostęp do własnych uczuć, zdolność rozróżniania ich i polegania na nich w kierowaniu swym zachowaniem.
Inteligencja którą wykazujemy się w nauce ma niewiele wspólnego z życiem emocjonalnym. Najbystrzejsi spośród nas mogą dać się ponieść nieokiełznanym emocjom i działać pod wpływem niekontrolowanych impulsów. Osoby o wysokim ilorazie inteligencji mogą zadziwiająco nieudolnie kierować swym życiem prywatnym. Przykład, który o tym świadczy to: w pewnej szkole średniej, nauczyciel fizyki został pchnięty nożem przez jednego z uczniów. Tym uczniem był Jason- piątkowy uczeń drugiej klasy szkoły średniej na Florydzie. Jason marzył o studiach medycznych na Uniwersytecie Harvardu. Nauczyciel ocenił rozwiązanie przez niego testu na 80 pkt. Czyli na dobry. Jason był przekonany, że taki wynik grozi obróceniem w niwecz dalszych planów. Zabrał więc do szkoły nóż kuchenny i rzucił się na nauczyciela i dźgnął go w obojczyk. Sędzia uznał, że Jason jest niewinny, ponieważ podczas tego incydentu miał chwilowo ograniczoną zdolność oceny wydarzeń. Psychologowie i psychiatrzy orzekli, że zachowanie Jasona było typowe dla psychotyków i świadczy o jego niepoczytalności w krytycznej chwili. Jason został przeniesiony do szkoły prywatnej, którą ukończył po dwóch latach jako najlepszy uczeń w klasie. Nasuwa się pytanie: jak ktoś o tak ewidentnie wybitnej inteligencji mógł postąpić tak beznadziejnie głupio. Czy wniosek z tego, że ani oceny uzyskane w szkole, ani nie pozwalają bezbłędnie przewidzieć kto odniesie w życiu sukces.
PO CO NAM EMOCJE?
Zastanówmy się nad ostatnimi chwilami życia Garego i Mary małżeństwu całkowicie oddanemu swej jedenastoletniej córce Andrei, przykutej do wózka inwalidzkiego na skutek porażenia mózgowego. Rodzina ta podróżowała przez bagniste tereny Luizjany pociągiem, który stoczył się do rzeki z mostu. Myśląc przede wszystkim o córce, rodzice robili co mogli, aby ocalić ją z tonącego pociągu. Udało im się jakoś podać Andreę przez okno ratownikom. Potem wraz z tonącym wagonem zniknęli na zawsze pod powierzchnią wody. Historia Andrei i jej rodziców których ostatnim heroicznym czynem było ocalenie dziecka, jest przykładem niemal mitycznej odwagi. Z punktu widzenia ewolucjonistów takie poświęcenie własnego życia przez rodziców dla dobra potomstwa zapewnia „sukces reproduktywny” i służy przekazaniu ich genów przyszłym pokoleniom. Jednak z punktu widzenia rodzica podejmującego w krytycznej chwili desperacką decyzję nie jest to nic innego niż miłość. Dając nam pewne pojęcie o potędze emocji i celach, którym służy. Ten wzorowy akt heroizmu rodziców świadczy o roli, jaką odgrywa miłość i wszystkie inne odczuwane przez nas emocje. Sugeruje on, że kierują nami nasze najgłębsze uczucia, namiętności i pragnienia. Tylko ogromna miłość- potrzeba ocalenia swego dziecka mogła przemóc w rodzicach impuls skłaniający przede wszystkim do ratowania własnej skóry. Z punktu widzenia serca był to jedyny wybór. Emocje kierują nami wtedy, kiedy mamy stawiać czoło zadaniom i wyzwaniom zbyt ważnym, aby zmierzenie się z nimi pozostawić samemu rozumowi. Dzieje się tak wówczas, gdy zagraża nam niebezpieczeństwo, gdy mimo niepowodzeń z uporem dążymy do celu, gdy staramy się zdobyć partnera, gdy zawieramy z nim związek i tworzymy rodzinę. Każda emocja daje nam szczególną inną od pozostałych gotowość do działania, każda popycha nas w kierunku zachowań, które okazały się skuteczne w określonych, powtarzających się sytuacjach, kiedy ludzie musieli sprostać wyzwaniom, jakie rzucało im życie. Jak wszyscy dobrze wiemy z własnego doświadczenia, gdy przychodzi do podejmowania decyzji i działań, uczucie liczy się tak samo, a częściej bardziej niż myśli, a więc inteligencja może okazać się bezużyteczna kiedy ogarniają nas silne emocje.
Emocje dzielimy na: złość, smutek, strach, zadowolenie, miłość, zdziwienie, wstręt, wstyd.
DWA UMYSŁY CZŁOWIEKA
Człowiek posiada dwa umysły, jeden z nich myśli, a drugi czuje.
Jeden z nich umysł racjonalny- jest sposobem, czy też ośrodkiem rozumowania bardziej świadomym, rozważnym, zdolnym do zadumy i refleksji, a z jego działania normalnie zdajemy sobie sprawę. Ale równolegle do niego istnieje inny system poznawania- impulsywny i potężny, nawet jeśli czasami działający nielogicznie- umysł emocjonalny. Czyli ten podział na racjonalne i emocjonalne odpowiada podziałowi na odruchy „serca” i „rozumu”. Wzajemny stosunek racji i emocji w naszym umyśle wyznacza pewien stały element: im bardziej intensywne jest uczucie, tym większe panowanie nad naszym umysłem zdobywają emocje i tym mniej skutecznie oddziałują na ten umysł racje. Owe dwa umysły emocji i racji działają na ogół w ścisłej harmonii, łącząc swoje zupełnie odmienne sposoby poznawania rzeczywistości i we wspólnym zadaniu prowadzenia nas przez świat i życie. Zazwyczaj między umysłem emocjonalnym a racjonalnym panuje równowaga. Emocje dostarczają informacji umysłowi racjonalnemu, wspomagając go tym samym w jego działaniach, umysł racjonalny natomiast analizuje i niekiedy dorzuca dane umysłu emocjonalnego. Dwa umysły są świetnie skoordynowane: uczucia są ważne dla myśli, a myśli dla uczuć. Jednak kiedy ogarnia nas fala namiętności, równowaga przestaje istnieć, przewagę zdobywa umysł emocjonalny, przytłaczając umysł racjonalny.
UMIEJĘTNOŚCI SKŁADAJĄCE SIĘ NA KOMPETENCJĘ EMOCJONALNĄ
Świadomość własnego stanu emocjonalnego, uwzględniająca możliwość odczuwania jednocześnie wielu emocji, w wypadku większej dojrzałości, świadomość, że człowiek może nie zdawać sobie w pełni sprawy z własnych uczuć, z racji ich nieświadomej dynamiki lub selektywnej nieuwagi.
Zdolność dostrzegania emocji innych ludzi, oparta na wskazówkach sytuacyjnych oraz ekspresyjnych, charakteryzujących się pewnym stopniem kulturowej jednolitości znaczenia emocjonalnego.
Znajomość słownictwa i wyrażeń związanych ze stanami emocjonalnymi, dostępnych w danej kulturze. Na wyższym poziomie- poznanie skryptów kulturowych, łączących emocje z rolami społecznymi.
Zdolność do empatycznego i współczującego zaangażowania w doświadczenia emocjonalne innych ludzi.
Zdolność do rozumienia, że wewnętrzny stan emocjonalny może nie odpowiadać zewnętrznemu zachowaniu, zarówno u siebie samego, jak i u innych. Na wyższym poziomie: zdolność rozumienia, że własne zachowanie związane z wyrazem emocji może wpływać na innych i branie tego pod uwagę w strategiach autoprezentacji.
Zdolność do przystosowawczego radzenia sobie z agresyjnymi lub przykrymi emocjami poprzez strategie samoregulacji oddziałujących na intensywność lub czas trwania takich stanów emocjonalnych.
RODZAJE UMIEJĘTNOŚCI EMOCJONALNYCH
kontrola impulsów
panowanie nad złością
empatia
dostrzeganie podobieństw i różnic pomiędzy ludźmi
chwalenie
„samoobserwacja”
komunikacja
ocenianie ryzyka
umiejętność prowadzenia pozytywnego monologu
rozwiązywanie problemów
podejmowanie decyzji
wyznaczanie sobie celów
opieranie się presji rówieśników
Dobry nastrój skłania do optymistycznego myślenia, a zły do pesymistycznego.
W zachowaniu człowieka wykorzystywana jest emocjonalna samokontrola. Np.: mamy z nią do czynienia wówczas, gdy ktoś tłumi swój gniew. Oto przykład identyfikacji emocji: już niemowlęta i małe dzieci uczą się identyfikować i różnicować własne i cudze stany emocjonalne. Niemowlę wcześnie zaczyna rozróżniać emocjonalne wyrazy twarzy rodziców i na nie reagować. Człowiek już dojrzały potrafi z dużą dokładnością śledzić swoje wewnętrzne odczucia.
EMPATIA- wyrasta ze samoświadomości; im bardziej jesteśmy otwarci na nasze własne emocje, tym lepiej odczytujemy uczucia innych osób. Istnieją osoby takie jak aleksytymicy, którzy nie orientują się w swoich własnych uczuciach, są zdezorientowani gdy ktoś ujawni przed nimi swoje uczucia. Ta niemożność odbioru uczuć innego człowieka świadczy o wielkim braku istotnych składników inteligencji emocjonalnej.
Zdolność do empatii polega na umiejętności utożsamiania się z innymi osobami i przeżywania ich uczuć. Jest bardzo przydatna w wielu dziedzinach życia, od sprzedaży i zarządzania poprzez nawiązywanie romansów i sprawowanie obowiązków rodzicielskich, aż do polityki.
Brak empatii występuje u psychopatycznych przestępców, gwałcicieli i osób nagabujących dzieci. Ich niezdolność do wczucia się w skórę ofiary i przeżywania jej bólu pozwala im na samookłamywanie się, które zachęca ich do popełniania przestępstw. Kluczem do wyczuwania emocji innej osoby jest zdolność odczytywania sygnałów niewerbalnych: tonu głosu, gestu, wyrazu twarzy.
POJEMNOŚĆ CZASZKI
Najbardziej pojemne czaszki proporcji do wagi ciała stwierdzono u przedstawicieli rasy żółtej, nieco mniejsze u przedstawicieli rasy białej, najmniejsze u przedstawicieli rasy czarnej. Stwierdzona także występowanie znacząco bardziej pojemnych czaszek u mężczyzn niż u kobiet, niezależnie od rasy. Pojemność czaszki odzwierciedla stopień złożoności budowy mózgu, co decyduje o inteligencji człowieka, a nie o wielkości mózgu.
REJONY MÓZGU NAJWAŻNIEJSZE DLA ROZWOJU EMOCJONALNEGO
Główną rolę w procesach emocjonalnych w mózgu odgrywa układ limbiczny. Tam następuje regulacja uczuć. Komponenty (składniki) tego układu mają zdolność rozpoznawania emocjonalnych wyrazów twarzy, przechowywanie wspomnień emocjonalnych. Układ limbiczny jest bardzo bogaty w receptory peptydowe, które sterują zachowaniami związanymi z popędami (np. głód).
LITERATURA
Peter Solovey „Rozwój emocjonalny, a inteligencja emocjonalna”
Encyklopedia psychologii
Daniel Goleman „Inteligencja emocjonalna”