DYSLEKSJA ROZWOJOWA

• Problemy dzieci dyslektycznych

• Objawy dysleksji rozwojowej

• Jak nauczyciel może pomóc w klasie dziecku dyslektycznemu

Dysleksja rozwojowa to specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu

u dzieci o prwaidłowym rozwoju umysłowym.

Zaburzeniom procesu czytania i pisania przypisywano różne przyczyny, powstało więc wiele koncepcji wyjaśniających etiologię tych zaburzeń. Aktualnie określa się je trzema odrębnymi nazwami takimi jak dysleksja, dysortografia i dysgrafia.

• Dysleksja - to niemożność nabycia umiejętności czytania.

• Dysortografia - to niemożność nabycia umiejętności poprawnego pisania (występowanie wszelkiego typu odstępstw od prawidłowego zapisu, nie tylko tzw. błędów ortograficznych).

• Dysgrafia - to trudność osiągania dobrego poziomu graficznego pisma tzw. brzydkie pismo.

Halina Spionek (1965r.) jedynie szacunkowo podała, że ok. 10 - 15% uczniów szkół podstawowych napotyka trudności w opanowaniu czytania i pisania. Na każde 25 osób jedna odczuwa paniczny lęk przed pisaniem.

Specyficzne trudności w nauce czytania i pisania mogą być uwarunkowane zarówno genetycznie - wskutek niepełnowartościowego materiału genetycznego, przekazywanego na drodze dziedziczenia, jak i organicznie - czynnikami patogennymi oddziałującymi niekorzystnie na centralny układ nerwowy dziecka w okresie prenatalnym (niedokształcenia CUN), porodu i tuż po urodzeniu się dziecka (mikrouszkodzenie CUN). Zmiany strukturalne powodują opóżnione dojrzewanie i względnie trwałe zaburzenia funkcji centralnego układu nerwowego (okolic związanych z mową, czytaniem i pisaniem).

I. PROBLEMY DZIECI DYSLEKTYCZNYCH

Aby przybliżyć problemy z jakimi borykają sie dzieci dyslektyczne przytoczę kilka wypowiedzi uczniów:

"Za każdym razem gdy miałam czytać moje ciało wewnątrz drżało, klasa słuchając mnie wydawała straszliwe jęki, a mnie paraliżowało, to było straszne poprostu nie mogłam czytać"

W każdej klasie są takie dzieci, którym czytanie i pisanie przychodzi wolniej. Są zdolne, potrafią dyskutować, mogą być utalentowane plastycznie natomiast czytanie i pisanie sprawia im kłopoty. Te dzieci mogą mieć kłopoty z odczytywaniem symboli jak artmetyka czy czytanie z nut. Dzieci z dysleksją, tak jak inne próbują sprostać wymaganiom dorosłych dlatego nie są w stanie zrozumieć, dlaczego nie mogą ich zadawolić i dorośli tak się na nie gniewają.

"Było to na lekcji historii, która naprawdę interesowała mnie, musiałam napisać wypracowanie na jakiś temat, siedziałam nad nim ponad dwie godziny, kiedy następnego dnia nauczycielka w obecności całej klasy oddawała mi sprawdzone wypracowanie i spytała czy to wszystko na co mnie stać. Powiedziała - przecież napisanie tego nie mogło zająć Ci więcej niż dwie minuty, nie spodziewaj się, że poświęcę więcej czasu na sprawdzenie tego po czym zgniotła ją i wyrzuciła do kosza."

"Rodzice mówili nie mamy wątpliwości, że jesteś zdolny, ale nauczyciele skarżą się na Ciebie, że za mało pracujesz, musisz wziąć sie do roboty -

a nauczyciele mówili, że jestem leniwy i tępy. Odpowiadałem im, że staram się, ale nie potrafię inaczej się przygotować."

Dysleksja będzie poważnym problemem dla dziecka jeżeli w porę nie udzieli się mu pomocy.

"Potrafiłem spędzać całe godziny nad jednym zadaniem i nic więcej nie napisać oprócz dwóch głupich linijek. Chciałem pracować, ale to mi nie wychodziło."

"Nigdy niczego nie robiłem samodzielnie, gdy miałem jechać autobusem ogarniał mnie lęk, że je pomylę."

Jeżęli dziecko urodzi się dyslektykiem do końca życia nim zostaje, nie ma na to lekarstwa, ponieważ nie jest to choroba. W żadnym jednak przypadku nie jest to coś czego należałoby się wsydzić. Uważa się, że wśród osób dotkniętych dysleksją jest 4 razy więcej chłopców niż dziewcząt. Dysleksja ma tendencję do występowania u członków jednej rodziny. U osób z dysleksją dominującą rolę w procesie uczenia się pełni prawa półkula mózgowa odpowiedzialna za zdolności twórcze. Muszą one jednak uczęszczać do szkoły, w której szanse powodzenia mają głównie osoby z dominującą lewą półkulą mózgową odpowiedzialną za czytanie, sprawne pisanie i słuch fonematyczny, czyli rozpoznawanie dźwięków mowy, dlatego osoby dyslektyczne nie mogą sprostać wymaganiom stawianym przez szkołę i nie czują się w niej dobrze.

Społeczeństwo podobnie jak szkoła faworyzuje osoby o lepiej funkcjonującej lewej półkuli mózgowej, czyli takie posiadają dobre kwalifikacje w zakresie czytania i pisania. Dla wielu dyslektyków poddanie się badaniu diagnostycznemu jest punktem zwrotnym w ich dotychczasowym postrzeganiu siebie.

Wszyscy muszą zaakceptować fakt, że te dzieci mają problemy i każdy powinien im pomagać, aby zapobiec zaburzeniom emocjonalnym.

Jeżeli dziecku z dysleksją nie udzieli się odpowiedniej pomocy to jest tak jak wysłanie do szkoły dziecka niewidomego, którego pozbawi się możliwości korzystania w książek pisanych alfabetem Breila.

W efekcie powstają poważne problemy wychowawczee i emocjonalne. Dyslektykom można pomóc w nauce cztania i pisania. Wymagają oni indywidualnego traktowania, które winno brać pod uwagę mocne i słabe strony ucznia. W miarę czynienia postępów przychodzi uczucie satysfakcji.

Najkrótsze przerwy w nauce powodują, że dyslektyk zapomina to czego się nauczył, wymaga on dużej ilości powtórzeń. Każde dziecko dotknięte dysleksją ma charakterystyczne dla siebie, specyficzne trudności w uczeniu się, może więc mieć trudności w uczeniu się ze słuchu, może mieć trudności w zakresie pamięci wzrokowej lub w zapamiętywaniu sekwencji. Powinno wykorzystywać się wielozmysłową metodę ucznia się poprzez odpowiedni dobór ćwiczeń, należy przezwyciężać dysfunkcję, korzystanie z mocnej strony dziecka przy jednoczesnym pobudzeniu tej słabszej.

Zaburzenia emocjonalne wywołane dysleksją mogą być bardzo głębokie

i w żadnym przypadku nie można ich lekceważyć. Należy znać pierwotne przyczyny tego stanu, aby móc stawić czoła teraźniejszości.

Dla większości dyslektyków odzyskanie pewności siebie jest dopiero połową drogi do sukcesu. Unikają oni czytania książek, wypełniania egzemplarzy, wybierania dań z jadłospisu, jazdy samochodem w nieznane miejsce - są to dla nich operacje niezwykle trudne. Oni bardzo chcieliby usiąść

i napisać list do koleżanki bez obawy o interpunkcję i ortografię.

Rodzice i nauczyciele nie powinni wytykać tym dzieciom, że są tępe

i leniwe.

II. OBJAWY DYSLEKSJI ROZWOJOWEJ

Trudności w czytaniu i pisaniu ujawniają się dopiero w szkole, ale już

w okresie przedszkolnym można zauważyć objawy, które cechują tzw. dzieci "ryzyka dysleksji".

WIEK PRZEDSZKOLNY

• trudności w zapinaniu ubrania, sznurowaniu butów itp.,

• trudności w zapamiętywaniu i wypełnianiu więcej niż jednego polecenia w tym samym czasie,

• opóźnienie rozwoju mowy: trudności w wypowiadaniu się, wadliwa wymowa, częste przestawianie głosek i wyrazów,

• trudności z przypominaniem sobie nazw przedmiotów,

• mylenie nazw kierunków: prawa-lewa,

• oburęczność,

• trudności z wykonywaniem zabaw dydaktycznych angażujących funkcje wzrokowe (mozaiki, układanki, puzzle, układanie wzorów z klocków), dzieci te tworzą często własne ładne komozycje, lecz nie potrafią układać wg. wzorów,

• prymitywne rysunki, schematyczne, ubogie w szczegóły,

• trudności w nauce wierszyków,

• trudności z wydzielaniem i syntetyzowaniem głosek,

• trudności z różnicowaniem głosek zbliżonych fonetycznie np: noże-nosze, bułka-pułka,

• trudności w zabawach ruchowych, wymagających sprawności manualnych, np. rzucanie i chwytanie piłki.

POCZĄTEK NAUKI SZKOLNEJ

• trudności w nauce pisania: zwierciadlane, odwracanie liter, deformowanie kształtu liter,

• trudności w pamiętaniu aktualnej daty, daty swoich imienin, urodzin, określenia czasu,

• słabe postępy w nauce czytania zarówno metodą fonetyczną, jak i globalną,

• szybka męczliwość uwarunkowana koniecznością włożenia większego wysiłku i koncentracji uwagi w zadania typu szkolnego,

• trudności w nauce tabliczki mnożenia,

• specyficzne trudności w czytaniu:

• czytanie "niepewne", szczególnie gdy dziecko czyta głośno,

• częste błędy w czytaniu: pomijanie wyrazów lub ich dodawanie, zniekształacanie wyrazów i odczytywanie innych, podobnych,

• pomijanie lini lub odczytywanie jej ponownie,

• niepweność w czytaniu, szczególnie krótkich wyrazów wyglądających podobnie np. on-no, od-do,

• trudności w dzieleniu dłuższych wyrazów na sylaby i syntetyzowaniu sylab w wyrazy we właściwym porządku (sylaby często są gubione),

• pomijanie interpunkcji,

• przestawianie liter w wyrazie, co zmienia jego sens,

• trudności z przypomnieniem sobie głoski odpowiadającej odczytywanej literze,

• mylenie liter podobnych pod względem kształtu: p=b, d-g, m-n,

• gubienie podczas czytania początków lub końcówek wyrazów,

• trudności w rozunieniu tekstu po przeczytaniu na głos

• specyficzne błędy w pisowni:

• prace pisemne na niskim poziomie graficznym i estetycznym: liczne przekreślenia, kilkakrotne próby zapisania wyrazu,

• wolne tempo pisania,

• utrzymywanie się trudności z różnicowaniem liter: p-b, o-a itd.,

• niewłaściwe stosowanie małych i wielkich liter,

• trudności w różnicowaniu wyrazów podobnie brzmiących,

• dodawanie, i pomijanie lub niewłaściwe umiejscawianie liter lub wyrazów,

• zapisywanie wyrazu na różne sposoby, np. szyja: szja-szyia

• złe rozmieszczenie pracy pisemnej w przestrzeni, niewłaściwe zachowanie marginesu,

• brak lub niewłaściwe stosowanie interpunkcji,

• niepoprawne przepisywanie tekstu ze wzoru (z tablicy, z książki),

• olbrzymie trudności z pisaniem ze słuchu (opuszczanie, dodawanie, podwajanie, przestawianie liter i sylab w wyrazach),

• trudności z przenoszeniem wyrazów,

• trudności z prawidłowym zmiękczaniem,

• trudności w zapisywaniu samogłosek nosowych: ą, ę i róznicowaniu ich z grupą: -om, -em, -on, -en,

• pomijanie znaków diakrytycznych (kropek, haczyków nad i pod literą),

• bardzo liczne błędy typowo ortograficzne,

• występowanie wyrazów bezsensownych na skutek pojawiania się kilku błędów w jednym wyrazie.

UCZNIOWIE KLAS STARSZYCH

• trudności w czytaniu na ogół zmniejszają się, poprawia się technika czytania, natomiast trudności w pisaniu nasilają się, gdyż uczniowie coraz więcej piszą ze słuchu i muszą pisać w coraz szybszym tempie,

• u uczniów często nadal występują wszystkie błędy w pisowni wymienione wcześniej, czasem uczeń radzi sobie ze zmiękczeniami, natomiast ma duże trudności z prawidłową pisownią ó-u, rz-ż, ch-h,

• nadal utrzymują się trudności z przypominaniem słów i nazw,

• uczniowie mają trudności z rozumieniem bardziej skomplikowanych instrukcji, mogą je błędnie rozumieć,

• nadal często mylą kierunki przestrzeni, miejsce i czas,

• pojawiają się trudności nie tylko w zakresie języka polskiego, lecz wszędzie tam, gdzie materiał odwołuje się do percepcji wzrokowej, wzrokwo-przestrzennej, koordynacji wzrokowo-ruchowej, pamięci wzrokowej i słuchowej,

• uczniowie z zaburzeniami w tym zakresie mają zatem trudności w:

- geografii (zła orientacja na mapie),

- fizyce i chemii (schematy, zapis reakcji chemicznych),

- zajęciach plastycznych (spomplikowane rysunki),

- językach obcych (te same litery odpowiadają innym głoskom niż w języku polskim),

- arytmetyce i geometrii (zapamiętywanie wzorów, tabliczki mnożenia),

- historii (zapamiętania dat, chronologii),

• poziom prac pisemnych jest słabszy w porównaniu z odpowiedziami ustnymi,

• jeśli trudności w czytaniu utrzymują się nadal, uczniowie nie są w stanie samodzielnie czytać lektur, mają trudności w nauce przedmiotów, gdzie podstawą przyswajania wiedzy są podręczniki szkolne.

III. JAK NAUCZYCIEL MOŻE POMÓC W KLASIE DZIECKU DYSLEKTYCZNEMU

Nawet nie stosując żadnych specyficznych metod nauczyciel może pomóc takiemu dziecku, jeśli:

• posadzi dziecko blisko siebie, aby móc je obserwować i pomóc gdy będzie miało trudności,

• będzie wyraźnie pisał na tablicy i zwracał uwagę czy dziecko nadąża

z pisaniem,

• będzie zachęcał dziecko do stałego posługiwania się słownikiem ortograficznym,

• na lekcjach języka polskiego i językach obcych będzie odpytywał głównie ustnie,

• prace pisemne będzie oceniał pod kątem merytorycznym (treści, wiedzy, kompozycji, stylistyki), nie obniżając oceny za błędy ortogrgaficzne,

• ocena z wypracowań będzie dotyczyć ich treści,

• poprawność ortograficzną będzie oceniać jakościowo - ocena opisowa

z podaniem ilości błędów,

• dyktanda w młodszych klasach zastąpi pisaniem z pamięci,

• błędy w sprawdzianach pisemnych np. biologia, geografia, historia nie powinny obniżać oceny,

• nie będzie dziecku z trudnościami w czytaniu polecał głośnego czytania przy całej klasie,

• będzie zdawać sobie sprwaę, iż dziecko dyslektyczne może mieć trudności w wielu przedmiotach ze względu na opóźnienie rozwoju różnych funkcji percepcyjnych, pamięci i motoryki,

• nie będzie takiego dziecka "wyrywał" do natchmiastowej odpowiedzi, ponieważ często dzieci te mają trudności z szybkim przypominaniem sobie danych, szczególnie nazw, dat, terminów,

• będzie indywidualizował wymagania - da dodatkowy czas lub będzie zadawał materiał w mniejszych porcjach,

• będzie angażował jak najwięcej zmysłów dziecka do utrwalania wiadomości,

• nie będzie obniżał oceny za "brzydkie pismo", jeśli wynika to z mniejszej sprawności motoryki ręki.

Nauczyciel powinien uważnie obserwować dziecko i kontrolować jego postępy, błędy w pracach pisemnych powinny być każdorazowo wskazane bez dodatkowych komentarzy typu "skandaliczna ortografia", itp. Nauczyciel powinien stwarzać dziecku okazje do przeżycia choćby małego sukcesu na każdej lekcji.

Podstawowym zadaniem nauczyciela jest:

• dostrzec dziecko ze spacyficznymi trudnościami w uczeniu się,

• odpowiednio wcześnie zapewnić mu dostęp do badania diagnostycznego przez psychologa i pedagoga,

• współpracować z nauczycielem terapeutą, aby wspólnie realizować indywidualny program dydaktyczno-terapeutyczny.

Obowiązkiem szkoły jest we wczesnym etapie nauki ujawinć specjalne potrzeby edukacyjne uczniów a w klasach starszych pomóc im pokonać barierę egzaminów by uczniowie ci mogli w pełni wykorzystać swoje możliwości intelektualne. Dziecko z dysleksją ma prawo do wydłużenia czasu przeznaczonego na pracę egzaminacyją.

Bibliografia:

1. Bogdanowicz M.: O dysleksji czyli specyficznych trudnościach w czytaniu

i pisaniu - odpowiedzi na pytania rodziców i nauczycieli, Lublin, 1994r.

2. Sawa B.: Jeśli dziecko źle czyta i pisze, WsiP, Warszawa 1980r.

3. Kujawa E, Kurzyna M.: Reedukacja dzieci z trudnościami w czytaniu

i pisaniu matodą 18 struktur wyrazowch, WSiP, Warszawa 1994r.

4. Mickiewicz J.: Jedynka z ortograrii? - rozpoznawanie dysleksji w starszym

wieku szkolnym, Toruń 1995r.

---