OPIEKUN - WYCHOWAWCA

( tradycje - teraźniejszość, nowe wyzwania )

Nauczyciel w szkole pełni różnorodne funkcje. Należą do nich między innymi takie funkcje, jak: dydaktyczna, wychowawcza, opiekuńcza, twórcza ( innowacyjna ).

Wszystkie te funkcje mają ogromny wpływ na przebieg, usprawnienie i udoskonalenie procesu nauczania. Uważam, iż na szczególną uwagę zasługuje funkcja opiekuna - wychowawcy, gdyż jako jedyna wymaga od nauczyciela zrozumienia istoty potrzeb dziecka i znaczenia społecznej wartości opieki i wychowania. Funkcja ta przekształciła się na przełomie wieków nabierając coraz szerszego znaczenia.

Przekształcenia te zależały od takich czynników, jak: przemiany społeczne, przekształcenia w ogólnym rozwoju nauk pedagogicznych i nauk o wychowaniu, zmiany w myśleniu o dziecku, rozwój jego praw i sposób ich respektowania. Ponadto wraz ze zmieniającą się funkcją opiekuna wychowawcy zmieniało się znaczenie słów: „opieka” i „wychowanie”.

I tak w początkowej fazie rozwoju pedagogiki opiekuńczej „opiekę” utożsamiano z działalnością o charakterze kompensacyjno - interwencyjnym, podejmowaną w sytuacjach zagrożenia jednostki w celu przezwyciężania tych zagrożeń i przeciwdziałania ich skutkom.

Wg W. Okonia „opieka nad dzieckiem to ogół działań podejmowanych przez odpowiednie instytucje lub osoby w celu zaspokojenia codziennych potrzeb dzieci....”.

( W. Okoń, 1999r., s. 145).

Z. Dąbrowski definiuje opiekę, jako: „zaspokojenie potrzeb ponad podmiotowych ludzi, czyli takich, których oni sami nie są w stanie zaspokoić. Opieka jest ciągłym i bezinteresownym zaspokojeniem przez opiekuna ponadpodmiotowych potrzeb podopiecznego w stosunku opiekuńczym”.

( Z. Dąbrowski, 1997r., s. 76).

Współcześnie wydaje się koniecznym związanie opieki z wychowaniem i odwrotnie. W związku z tym, można stwierdzić, iż wychowanie polega na „zaspokojeniu określonych oczekiwań społeczeństwa wobec dziecka wyrażonych w przyjętym systemie wartości.

- 2 -

Opieka natomiast jest świadczona niezależnie od tego, jaki system wartości uznaje podopieczny”.

( Z. Dąbrowski, 1997r., s. 76).

W związku z tak rozumianymi pojęciami „opieki” i „wychowania” na przełomie wieków kształtowała się rola opiekuna - wychowawcy związana z ewolucją potrzeb w zakresie opieki i wychowania. Zmiany te można było podzielić na 4 okresy.

I okres ukazuje „narodziny” i rozwój klasztornego wychowawcy placówek „opieki całkowitej”. ( kończy się na początku XX w.).

II okres ( obejmuje lata 1918 - 1939) dotyczy działań państwa i Kościoła na rzecz doskonalenia systemu opieki nad dzieckiem i poszukiwania nowych koncepcji pracy opiekuna - wychowawcy w warunkach suwerenności narodowej.

III okres ( lata 1945 - 1989) charakteryzuje się rozwojem państwowych form opieki i wychowania zakładowego w PRL i wyeliminowaniem Kościoła katolickiego z tej działalności.

IV okres ( zapoczątkowany w 1989 r.) dotyczy przemian, jakie dokonują się w opiece nad dzieckiem w warunkach transformacji ustrojowej wraz z rozwojem preferencji na rzecz rodzinnych form opieki całkowitej i zmian we współczesnej filozofii edukacyjnej i wychowawczej.

Warto wspomnieć, iż pierwsze formy instytucjonalnej opieki nad dziećmi podjęli „bracia klasztorni” w XII w. Ze względu na dobre zaplecze materialne, jakim dysponowały zakony, stali się oni najlepiej przygotowani do pełnienia funkcji wychowawców - opiekunów. Organizują systemy wychowania, w których odmienną funkcję pełni wychowawca i wychowanek. Wychowywali dzieci wg reguł i zwyczajów zakonnych. Celem ich działalności było „wychowanie człowieka głęboko wierzącego i czynnie uczestniczącego w różnego rodzaju praktykach religijnych”.

( R. Stankiewicz, 2002r., s. 256).

W tradycyjnym znaczeniu opiekun - wychowawca przyuczał (w zależności od typu szkoły - męskiej lub żeńskiej) do pełnionych przez wychowanków w przyszłości ról społecznych.

- 3 -

W II połowie XIX w. opieka nabrała charakteru „ratowniczego” ze względu na coraz większy brak środków materialnych. Dlatego też działalność wychowawcza zakonników podporządkowana została celom praktycznym, wynikającym z utrzymania klasztoru. Wychowawca zakonny był w jednej osobie misjonarzem, kapelanem, kwestorem i kaznodzieją uzależniając swoje funkcjonowanie od konkretnej sytuacji.

Zubożenie społeczeństwa, bieda i pojawienie się sieroctwa spowodowały podjęcie przez zakonników działalności w zakresie wychowania i nauczania dzieci

opuszczonych. W 1859r. pojawiła się próba odejścia od tradycyjnego wychowania „skoszarowanego”. Podwaliny systemu wychowania zwanego „zapobiegawczym” stworzyli Salezjanie, na których czele stajnął Jan Bosco. Wg Salezjan „głównym zadaniem wychowawcy - opiekuna było zapobieganie złu, zrezygnowanie z wychowania opartego na represjach i zewnętrznej tresurze. Wychowawca pragnął pozyskać sympatię i zaufanie podopiecznych. Miał on być członkiem grupy i jej przewodnikiem. Jego prestiż miał wynikać z działania uznanego przez wychowanków za pozytywne oraz z dobrego przykładu a nie z pełnionej funkcji”.

( R. Stankiewicz, 2002r., s. 259).

Ponadto wg Salezjan wychowawca brał czynny udział w życiu i zabawach dzieci, jako ich przyjaciel i przewodnik, a w ciągu całej doby czuwał nad ich bezpieczeństwem. Organizował wychowankom czas wolny, inicjował zabawy, w których sam uczestniczył.

Starał się realizując zasadę postulatu „wychowanie przez pracę” stwarzać podopiecznym możliwość awansu zawodowego unikając nudy proponował im korzystanie z różnych form rozrywki: sportu, teatru, śpiewu, wycieczek itp.

Nowy typ wychowawcy zakonnego stworzył ks. Bronisław Markiewicz, należący do nielicznej grupy wychowawców mających przygotowanie zawodowe do pracy z dziećmi. W wychowywaniu młodzieży łączył ideały świeckie z religijnymi. Dążył do zapewnienia wychowankom rozwoju cech psychicznych i cech charakteru niezbędnych w życiu dorosłym.

- 4 -

Wg niego wychowawca uczył dzieci dyscypliny, wytrwałości, skupienia, odpowiedzialności i umiejętności współżycia w gromadzie, zapewniał rekreację i działalność twórczą, był rodzicem dla uczniów, kompensując im braki naturalnej rodziny, aż do momentu usamodzielnienia zawodowego i życiowego. Mało tego uważał, że „wychowawca nie powinien karać za błędy oraz ułomności psychiczne i fizyczne, takie jak: brak pamięci, powolność ruchów, itp. Nie powinien też nagradzać dobrego zachowania, wypełniania swoich obowiązków lub przymiotów natury”.

( R. Stankiewicz, 2002r., s. 263 )

W okresie II Rzeczypospolitej nastąpił przełom w opiece nad dzieckiem. Pojawienie się dzieci sierot „dzieci ulicy” pozbawionych opieki rodziny naturalnej spowodował, iż głównym zadaniem wychowawcy - opiekuna stała się kompensacja podstawowych potrzeb dziecka, uznanie prawa do radości, osobistej własności oraz indywidualnego traktowania.

Przedstawicielem takiego sposobu rozumienia roli wychowawcy opiekuna był w historii pedagogiki Józef Babicki. Wg niego „opiekun - wychowawca” poznaje dziecko poprzez obserwację i rozmowy. „Indywidualizacja” staje się niezbędną umiejętnością wychowawcy. Dobrego wychowawcę cechuje „postawa opiekuńczości”, czyli „stała, jednolita linia postępowania opiekuńczego względem dziecka wynikająca z zamiłowania do opiekowania się nim, zamiłowania stale podtrzymywanego w napięciu przez ukochanie dziecka, a jednolitość warunkowała ustalona zasada wypośrodkowania ze znajomości i zrozumienia dziecka”.

( R. Stankiewicz, 2002r., s. 269 ).

Wychowawca był „rzecznikiem dziecka, uznawał jego niedoświadczenie, prawo do swobodnego poznawania świata, pracy nad sobą oraz do sprawiedliwego traktowania”.

( R. Stankiewicz, 2002r., s. 269).

W koncepcji J. Babickiego wychowawca to już nie tylko towarzysz dzieci, ale także uważny obserwator ich rozwoju oraz rzecznik ich praw i interesów.

- 5 -

Najpełniej i najbardziej wszechstronnie „sylwetkę” opiekuna - wychowawcy opisywał Jan Korczak, dla którego „dzieci były odrębną kategorią społeczną i przeciwstawiał się temu, aby były dodatkiem do życia dorosłych oraz przedmiotem ich beztroskiej manipulacji”.

( R. Stankiewicz, 2002r., s. 271).

Wg niego wychowawca był „badaczem, posiadał czujną myśl i niezaćmione uczucie”. Taki nauczyciel rozumiał potrzeby dzieci w każdym wieku, wnikał w ich wewnętrzny świat, poznawał ich marzenia i tajemnice. „Sposobem zdobywania wiedzy o dziecku jest dialog z nim i pytania stawiane

samemu sobie. Ciągłe upewnianie się, systematyczne gromadzenie notatek,

zwracanie uwagi na wszystkie, nawet najbardziej nikłe i pozorne bez znaczenia szczegóły”.

( R. Stankiewicz, 2002r., s. 272).

J. Korczak uważał, że każdy wychowawca „powinien być sobą i szukać własnej drogi życiowej”. Wychowawca ma poznać samego siebie, zdawać sobie sprawę ze swych zdolności i obowiązków. Bał się, iż nie wykonanie tego zadania mogło doprowadzić do utrwalenia negatywnych wzorców w pracy z dziećmi i wyodrębnienia negatywnych postaw wychowawczych, takich jak:

• „wychowawca - brutal”, który lekceważy i brutalnie zachowuje się wobec dzieci, niedostrzega i pomija ich potrzeby.

• „wychowawca - liberał” zbyt pobłaża, „kokietuje” wręcz dzieci, aby szybko wkraść się w ich zaufanie.

• „wychowawca - dozorca” - któremu towarzyszy system zakazów i nakazów.

• „wychowawca - tyran” - nadużywający kar fizycznych wobec dzieci.

• „wychowawca - idealista” - oczekujący od dzieci idealnego postępowania.

• „wychowawca - rutyniarz”.

• „wychowawca - bez samokontroli i samooceny” nie posiadający krytycznego podejścia do własnego zachowania”.

( R. Stankiewicz, 2002r., s. 273 ).

- 6 -

Wg Korczaka „idealny opiekun i wychowawca odznacza się autentyczną pracowitością, zaangażowaniem w problemy opieki i wychowania, jest uważnym obserwatorem poczynań dziecka, starającym się poznać je sam, jak i mechanizmy jego funkcjonowania. Wychowawca nieustannie dogląda dziecka, pobudza i wspiera, zabezpiecza ciągły jego rozwój. Dobry wychowawca ponosi odpowiedzialność za wychowanków i efekty własnej pracy z nimi”.

( R. Stankiewicz, 2002r., s. 274 ).

Wychowawca „inspiruje i pobudza wychowanków do działania, dostrzegając ich możliwości i ich wkład w wykonywaną pracę; stwarza warunki do prawidłowego rozwoju, w zależności od indywidualnych potrzeb dziecka, uczy jak żyć, tworząc pogodną, radosną atmosferę wychowawczą; dostrzega potrzeby i możliwości dziecka; po prostu kocha, rozumie i z dzieckiem przeżywa wspólnie z nim jego troski i kłopoty”.

( R. Stankiewicz, 2002r., s. 274 ).

Taki wychowawca „przyjmując właściwą postawę wobec dzieci ma szansę poprowadzić swych wychowanków do człowieczeństwa, nadać ich egzystencji ludzkiej wartości. Sam musi być przy tym jednostką o bogatej osobowości, godny miana człowieka, refleksyjny, sprawiedliwy, nastawiony na innych”.

( R. Stankiewicz, 2002r., s. 279 ).

Po II wojnie światowej napływa coraz więcej dzieci z hitlerowskiej Rzeszy i Związku Radzieckiego. Zapewnienie „opieki całkowitej” tak dużej ilości sierot staje się bardzo trudnym zadaniem dla wychowawców - opiekunów. Czynią oni „wiele starań mających na celu zbliżenie warunków życia wewnętrznego placówki do „dużej rodziny”.

( R. Stankiewicz, 2002r., s. 319 ).

Ich działania dotyczą głównie „złagodzenia tragicznych konsekwencji i przeżyć wojennych, następstw sieroctwa i osamotnienia, choroby oraz wyczerpania fizycznego i psychicznego”

( R. Stankiewicz, 2002r., s. 319 ).

- 7 -

Podstawowym zadaniem opiekunów - wychowawców było zaspokojenie potrzeb zdrowotnych wychowanków polegających na doprowadzeniu chorych dzieci do przychodni lekarskich, sygnalizowaniu niepokojących objawów chorobowych, realizowaniu zaleceń farmakologicznych. Ponadto starają się zaspokoić potrzeby materialne dzieci, takie jak: wyżywienie, mieszkanie i odzież.

W latach 50 - tych podstawy wychowawcze wzorowano się na wychowaniu kolektywnym. Wg A. Makarenki „wychowawca pozostając w stałym kontakcie

ze swoimi podopiecznymi, powoduje ciągłe zmiany, nie tylko natury wychowawczej, ale przede wszystkim psychicznej, zmierzające do podporządkowania sobie myśli, dążeń, a nawet woli wychowanków”.

( R. Stankiewicz, 2002r., s. 279 ).

Głównym zadaniem wychowawcy było stworzenie „poczucia spoistości i więzi w zespole cechującej wszystkich jej członków, utożsamienie własnych celów z dążeniami grupy, równy podział zadań i obowiązków oraz podział funkcji i ról oparty na samorządności”.

( R. Stankiewicz, 2002r., s. 280 ).

Od 1951 roku działania opiekunów - wychowawców realizowano w oparciu o rozmaite rozkłady dnia. Głównym celem działalności opiekuńczo - wychowawczej staje się kształtowanie ideowej postawy wychowanków „w oparciu o masowe formy oddziaływania. Wychowawcy stają się realizatorami wychowania socjalistycznego i walczą o wychowanie „nowego socjalistycznego człowieka”.

( R. Stankiewicz, 2002r., s. 322 ).

Nauczyciel wychowawca stał się mistrzem a w związku z tym posiadał umiejętność do prowadzenia rozmowy, operował mimiką, gestykulował, odpowiednio poruszał się, operował gniewem, radością, humorem, pochwałą, milczeniem. Elementem mistrzostwa było też opanowanie przez niego „logiki pedagogicznej”, czyli umiejętności operowania właściwymi metodami i stosowanie odpowiednich do sytuacji środków.

- 8 -

W latach 60 - tych pojawiło się nowe spojrzenie na rolę opiekuna - wychowawcy. Istotną przesłanką był powrót do nurtu poszukiwań idealnego nauczyciela, zapoczątkowany przez J. W. Dawida, czy rozwój badań nad sieroctwem dzieci podjęty przez A. Szymborską. W związku z tym konieczną umiejętnością jaką posiadał nauczyciel - wychowawca była umiejętność organizowania wychowankom atrakcyjnych zajęć, nawiązywanie kontaktów z wychowankami, poznawanie wychowanków, zaspokojenie ich potrzeb, organizowanie radości i uczestniczenie w ich przeżyciach. W związku z tym wychowawca - opiekun musiał posiadać przygotowanie zawodowe i wiedzę tzw.„umiejętności opiekuńczo - wychowawcze. Odradza się typ wychowawcy, który powinien być życzliwym opiekunem i przyjacielem, któremu można zaufać. W życiu codziennym uważny, opanowany, konsekwentny, surowość z czułością, troską i szacunkiem dla wychowanków. Wychowawcę domu dziecka winna cechować miłość do wychowanków, która przejawiła się tym, że wychowawca stale musi pamiętać, że jest odpowiedzialny za wychowanków i za ich dalsze losy”.

( R. Stankiewicz 2002r., s. 283 ).

Ponadto wychowawca musiał posiadać umiejętności instrumentalne, które ułatwiały mu organizację zajęć. W latach 70 - tych obserwuje się brak modelu „wzorowego opiekuna - wychowawcy”. Dlatego swoje propozycje takiego modelu przedstawili między innymi J. Maciaszkowa i F. Moskal. Wg F. Moskala „Wzorowy opiekun - wychowawca” to nauczyciel przyszłości posiadający wiedzę, umiejętności, jak i dyspozycje osobowościowe. Wiedza wychowawców ma stanowić o ich prestiżu zawodowym. Ma być funkcjonalna warunkująca skuteczną organizację procesu opiekuńczo - wychowawczego i uwzględniająca prawa dziecka. „Nauczyciel - wychowawca wyróżnia się zarówno umiejętnościami instrumentalnymi służącym wartościowej i atrakcyjnej organizacji pracy z grupą i poszczególnymi wychowankami, jak i umiejętnościami korzystania z dorobku i osiągnięć innych ludzi dla konfrontacji z własnymi doświadczeniami w celu korygowania i doskonalenia własnego warsztatu pracy”.

( R. Stankiewicz, 2002, s. 284 ).

- 9 -

J. Maciaszkowa pisze „wychowawcę winny charakteryzować dyspozycje osobowościowe umożliwiające prawidłowe, życzliwe interakcje między wychowawcą a wychowankiem oraz między wychowawcą a rodzicami wychowanków.

Wychowawca winien więc posiadać pogodne usposobienie, cierpliwość, takt, życzliwość, być zrównoważonym, o dużej odporności psychicznej i nerwowej. Ponadto powinna go cechować silna identyfikacja z zawodem”.

( R. Stankiewicz, 2002r. S. 284 ).

W propozycji modelu opiekuna - wychowawcy wg F. Moskala pojawił się dodatkowo postulat miłości do dziecka. Ponieważ po 1989 r. funkcję oświaty i wychowania uległy znacznym przeobrażeniom, wyeksponowane zostały wartości o charakterze nieprzemijającym, jak: prawda, dobro, piękno.

Dlatego też w myśl nowej doktryny edukacyjnej hołdującej przemiany w obszarze stosunków nauczyciel - wychowanek współczesnego wychowawcę - opiekuna cechuje: przedmiotowość, rozumiana jako współdziałanie i partnerstwo, zdolność do dialogu i zachowań empatycznych oraz otwartość na drugiego człowieka. Działalność opiekuna - wychowawcy w ostatnim dziesięcioleciu ukierunkowana zostaje przede wszystkim na pomoc i pracę z rodziną. Niejednokrotnie jego praca wychowawcza utożsamiana jest z działalnością profilaktyczną i interwencyjną.

Zmiana wizerunku nauczyciela - wychowawcy w „nowej rzeczywistości” obejmuje wszystkie sfery jego funkcjonowania zarówno w wymiarze osobowościowym, jak i w przyjmowanych postawach i zajmowanej przez niego pozycji społecznej. Nowoczesny wychowawca - opiekun to „otwarta osobowość” ujawniająca się w podatności na innowacje, posiadający wysoki poziom potrzeby osiągnięć, empatii, aspiracji życiowych, dążenie do zdobywania wiedzy naukowej, orientacja na teraźniejszość i przyszłość. Towarzyszy mu potrzeba „osiągania” tłumaczona jako dążenie do stałego podnoszenia swoich kwalifikacji i zdobywania coraz większej wiedzy, zdolności empatyczne ułatwiające dostrzeganie i rozumienie potrzeb wychowanków oraz nonkonfornizm, odrzucający stereotypy określonych

- 10 -

zachowań nauczycieli w konkretnych sytuacjach.... Wg Szczepańskiego nowoczesna osobowość nauczyciela - wychowawcy „jest otwarta na nowe doświadczenia, gotowa do świadomej akceptacji zmiany, posiadająca wysokie aspiracje edukacyjne oraz zawodowe, uniwersalizm i optymizm w postępowaniu, szacunek dla cudzej godności”.

( R. Stankiewicz, 2002r., s. 290 ).

W społeczeństwie demokratycznym znacznej wartości nabierają takie cechy, jak: wolność, autonomia, niezależność w myśleniu i działaniu oraz potrzeba „bycia sobą” i ustawicznego wyrażania własnej osobowości.

Ponadto do pożądanych dyspozycji osobowościowych wychowawcy umożliwiających prawidłowe i życzliwe interakcje z dziećmi i ich rodzicami zalicza się: takt, życzliwość, wyrozumiałość, zrównoważenie psychiczne, zdolności empatyczne i chęć niesienia pomocy innym. Szczególnie mocno akcentuje się pogodne usposobienie i życzliwy uśmiech.

Każdy pedagog powinien postrzegać dziecko podmiotowo, szanować godność osobistą i niezależność podopiecznych, pomagać im w odkrywaniu i zrozumieniu świata i ludzi. Wg J. Jundziłł wychowawca ma posiadać cechy charakteru wymagane od wychowanków takie, jak: uczciwość, obowiązkowość, kulturę, karność, zamiłowanie do pracy z dziećmi oraz wiedzę. Ponadto powinien być wyposażony w umiejętności spojrzenia w głąb istoty dziecka, optymizm, autorytet, zdolność doskonalenia się. Niezwykle istotnym elementem modelu pedagoga - wychowawcy czasów współczesnych okazują się jego umiejętności w pracy z dziećmi i w pracy nad sobą. J. Brągiel do najważniejszych z nich zalicza „umiejętności instrumentalne służące atrakcyjnej i realizującej wartościowe cele - organizacji pracy z grupą i pojedynczym dzieckiem, umiejętności diagnozowania i zaspokajania jego rozwoju poprzez stymulowanie i pobudzanie do aktywności oraz społecznego działania; umiejętności praktyczne potrzebne do organizowania czasu wolnego dziecka w placówce oraz rozwijania jego zainteresowań i uzdolnień; a także umiejętności korzystania z dorobku i osiągnięć naukowych oraz cennych wskazówek metodycznych”.

( R. Stankiewicz, 2002r., s. 292 ).

- 11 -

M. Łobocki uważa, że „wychowawca, który dąży do poznania powierzonych mu dzieci, lepiej je rozumie, może indywidualizować oddziaływania wychowawcze, nawiązywać głębsze więzi emocjonalne i bardziej efektywnie pracować z dzieckiem”.

( R. Stankiewicz, 2002r.,s. 292 ).

Zdaniem J. Maciaszkowej za obowiązek wychowawcy względem dzieci uznaje się: „przywrócenie im możliwości prawidłowego i harmonijnego rozwoju, radości życia, zaufania do ludzi, tworzenie warunków do

zaspokajania podstawowych potrzeb fizycznych, psychicznych i emocjonalnych, zgodnie z wymogami współżycia społecznego, rozbudzanie zainteresowań, nauczenie aktywnego uczestnictwa w kulturze, zapewnienie udanego startu życiowego i wyboru zawodu zgodnie z możliwościami i upodobaniami dzieci”.

( R. Stankiewicz, 2002r., s. 293 ).

W odniesieniu do środowiska rodzinnego nie wywiązującego się ze swych zadań „wychowawca powinien inicjować reedukację, wspierać rodzinę, pomagać jej w miarę możliwości w prawidłowej organizacji życia, w poszerzaniu wiedzy o procesach wychowawczych i metodach wychowania, wpływać na postawy emocjonalne rodziców, uczyć szacunku dla dziecka i samego siebie, prowadzić poradnictwo indywidualne, uczyć współdziałania z różnymi instytucjami wychowawczymi, prowadzić szeroko rozumiane rozpoznanie potrzeb opiekuńczych w najbliższym środowisku”.

( R. Stankiewicz, 2002r., s. 293 ).

Niewątpliwie nowym wyzwaniem dla dzisiejszych opiekunów „jest pełnienie przez nich ról „terapeuty”, zapobiegającego i eliminującego szeroko pojęte skutki współczesnych zagrożeń cywilizacyjnych”.

( R. Stankiewicz, 2002r., s. 294 ).

Charakterystyczne dla kreowania modelu opiekuna - wychowawcy nowych czasów „jest sięganie do wartości uniwersalnych, które w decydujący sposób warunkują relacje z drugim człowiekiem są nimi: szacunek, wzajemne zaufanie, prawda, dobro, sprawiedliwość i miłość.

- 12 -

Szczególne znaczenie ma uznanie zasady partnerstwa, poszanowania godności słabszego i zależnego od dorosłych dziecka, respektowanie jego praw do odmienności przeżyć, samodzielnie zdobywanego doświadczenia, wiedzy, przekonań i poglądów, wyboru własnej hierarchii wartości, norm i wzorów zachowań”.

( R. Stankiewicz, 2002r., s. 294 ).

B. Solarek pisze: „Nauczyciel wychowawca wie, jak postępować z dziećmi, przeżywać wspólnie radość i smutki, wie jak godzić, jak dyskutować, wybaczać i budzić nadzieję. Wielkim wyzwaniem, darem, który nauczyciel

wychowawca musi ofiarować swoim uczniom jest czas dla nich, rozmowa, zainteresowanie ich osobą, dyskretne towarzyszenie im w rozpoznawaniu miejsca w świecie, pomoc w interpretacji zjawisk zachodzących w bliższym i dalszym otoczeniu”.

( B. Solarek, 2000r., s. 14 ).

K. Bednik pisze: „Wychowawca musi być neutralnym słuchaczem, aktywnym partnerem, szukającym prawidłowego kontaktu i otwartej komunikacji, troszczyć się o wolność jednostki, ułatwić kierowanie jej indywidualności i wykorzystanie własnego potencjału rozwojowego”.

( K. Bednik, 2000r., s. 45 ).

Reasumując stwierdzam, iż pierwszymi opiekunami i wychowawcami dzieci w XII wiecznej Polsce stają się bracia zakonni. To oni zajmują centralne miejsce w życiu wychowanków i mają decydujący wpływ na ich losy i wychowanie. Wraz z przemianami społecznymi rola wychowawców zakonnych zmienia się. Ewolucja ta oznacza wchodzenie w nowe role: opiekuna i towarzysza życia oraz partnera dziecka.

W okresie II Rzeczypospolitej w pojmowaniu roli opiekuna - wychowawcy przechodzi się od stanowisk normatywnych odwołujących się wyłącznie do cech osobowości idealnego wychowawcy i do szeroko ujmowanej społecznej misji wychowawcy, z uwzględnieniem potrzeb samego wychowanka i jego najbliższego środowiska”.

( R. Stankiewicz, 2002r. , s. 296 ).

- 13 -

Wychowawca - opiekun J. Cz. Babickiego i J. Korczaka to „autentyczny rzecznik praw i interesów dziecka”. W latach międzywojennych główną rolą wychowawcy - opiekuna staje się troska , rozwój i wychowanie podopiecznych oraz tworzenie im życzliwej i przyjaznej atmosfery w warunkach wychowania zakładowego. Z kolei rok 1989 okazuje się punktem zwrotnym w kształtowaniu wizerunku opiekuna - wychowawcy. „Rodzi się model opiekuna „nowego stulecia”. W społeczeństwie pluralistycznym w charakterystyce wychowawcy - opiekuna pojawiają się takie cechy jak: umiejętność sprawowania opieki i zaspokajania potrzeb opiekuńczych

wychowanków, poznanie dzieci ich stanów fizycznych, psychicznych, potrzeb i umiejętności, organizowanie dzieciom życia w warunkach wychowania zakładowego, tworzenie klimatu współdziałania i atmosfery zbliżonej do życia rodzinnego”.

( R. Stankiewicz, 2002r., s. 298 ).

Najważniejszą i nieprzemijającą „cechą postawy pedagogicznej współczesnego wychowawcy okazuje się umiejętność nawiązywania kontaktów z dziećmi i młodzieżą, zrozumienie, poszanowanie godności i indywidualności podopiecznych oraz zamiłowanie do pracy pedagogicznej”.

( R. Stankiewicz, 2002r., s. 298 ).

„Ideał współczesnego opiekuna - wychowawcy zawiera się umiłowaniu wolności, poczuciu odpowiedzialności i szacunku dla innych oraz otwartości na świat i drugiego człowieka”.

( R. Stankiewicz, 2002r., s. 298 ).

Na podstawie powyższych rozważań wnioskuję, iż bez wątpienia rola nauczyciela - wychowawcy i opiekuna zmieniała się wraz z zachodzącymi przemianami społecznymi, panującą ideologią i światopoglądem. Od tego jak on sam się spostrzegał w tych zmieniających się warunkach zależały jego relacje z drugim człowiekiem ( podopiecznymi ). W związku z tym w przyszłości niezwykle istotne znaczenie będzie miało „przewartościowanie sposobu myślenia wychowawców o swoich wychowankach”.

( R. Stankiewicz, 2002r., s. 299 ).

- 14 -

Niewątpliwie jednak najważniejszą wartością w działalności pedagogicznej każdego wychowawcy będzie dobro dziecka, jego samopoczucie, prawidłowy rozwój oraz stawanie się pełnowartościowym człowiekiem, a humanistyczna postawa wyrażająca się w miłości do ludzi stanie się największym atrybutem „wychowawcy nowych czasów”.

- 15 -

L I T E R A T U R A

Z. Dąbrowski ( 1997r. ). „Pedagogika opiekuńcza w zarysie”. T. 1. WSP.

Olsztyn.

W. Okoń ( 1992r ). „Słownik pedagogiczny”. Wyd. 5 PWN. Warszawa.

B. Solarek ( 2000r.). „Wychowujemy razem”. Dyrektor szkoły. Nr 4.

Wyd. Mini cipium S.A. Warszawa

R. Stankiewicz ( 2002r.).”Nauczyciel - opiekun - wychowawca”( tradycje,

teraźniejszość, nowe wyzwania). Poznań. Zielona

Góra.

- 16 -

---