PIĘĆ STADIÓW UMIERANIA
W naszej kulturze temat śmierci jest kwestią delikatną, dla określenia śmierci stosuje się często takie przenośnie jak „on odszedł” bądź „nie ma go już wśród nas”.
W ostatnich latach badacze: psychologowie, lekarze próbują spojrzeć na śmierć nie w kategorii jednokrotnego wydarzenia, które kończy życie , ale w kategoriach ważnego procesu obejmującego pełny cykl życia człowieka. Kiedyś lekarze, członkowie rodziny starali się ukryć prawdę przed umierającym. Dziś większość lekarzy oraz rodzin zdaje sobie sprawę, że osoba umierająca musi być świadoma swej sytuacji aby mogła się do niej przystosować w sensie psychologicznym i praktycznym.
Według Kübler- Ross reakcje emocjonalne na sytuację kryzysu przebiegają etapami:
1 stadium - szok, niedowierzanie, zaprzeczenie - połączone z zaburzeniem integracji wszystkich funkcji psychicznych. W tym okresie często występują nieprzemyślane decyzje, próby samobójcze, zaburzenia zachowania. Towarzyszą im często bezsenność, brak łaknienia i inne zaburzenia wegetatywne. Następnie pojawia się
2 stadium -gniew, bunt: dlaczego ja? - pytania do Boga, losu, pretensje do lekarzy, otoczenia itp. Gniew jest siłą mobilizującą ustrój do walki, jest źródłem energii i aktywności, tak więc właściwie wykorzystany może stać się siłą mobilizującą do walki z chorobą czy śmiercią. Ale też nie przepracowany w procesie adaptacji, bez kontroli może być siłą zwrócona przeciwko sobie lub otoczeniu.
3 stadium : układy, pertraktacje - są to próby układania się z losem, z opatrznością, Bogiem. Zawierają w sobie myśl o nagrodzie ofiarowanej za "dobre zachowanie" oraz niedopowiedzianą obietnicę nie proszenia o więcej, jeśli uzyska się jedno.
4 stadium : depresja związana z przeżywaniem lęku, obniżeniem nastroju i poczuciem winy.
Lęk to przykry stan pobudzenia emocjonalnego, spowodowany poczuciem zagrożenia.
Nie mniej częstym objawem jest obniżenie nastroju. Może mieć ono charakter antycypacyjny - poprzedza przewidywanie wydarzenia i przygotowuje poprzez żal na utratę wartości (zdrowia, niezależności). Może się ujawniać poprzez np. płacz, użalanie się lub apatię, utratę zainteresowań, trudności koncentracji uwagi, brak apetytu, bezsenność. Może też być wyrazem braku przystosowania, przybiera wówczas formy patologiczne, pod postacią rozpaczy prowadzącej do prób samobójczych, izolacji od otoczenia połączonej z odmową leczenia się.
5 stadium - akceptacja. Niektórym pacjentom udaje się osiągnąć stan akceptacji. Oczywiście nie wszyscy pacjenci ulegają temu modelowi. Dopiero rozwiązanie problemów i konfliktów emocjonalnych, jakie niesie każdy z etapów, umożliwia zdaniem autorki przejście do stanu wyższego.
Poczucie utraty to stan, którego najczęstszą przyczyną jest śmierć bliskiej osoby.
Żal jest formą emocjonalnej odpowiedzi na sytuacje utraty. Przeżywanie żalu zakłada cierpienie psychiczne. Uważa się, że żal jest procesem niezbędnym, a ludzie, którzy nie są
w stanie przeżywać żalu nie potrafią otrząsnąć się z poczucia utraty. Najbardziej typowe
objawy żalu to: płacz, bezsenność, depresja, brak apetytu, problemy z koncentracją uwagi.
Poczucie utraty (stan żałoby) powoduje zmiany w działaniu systemu nerwowego, hormonalnego, oddechowego oraz osłabia system odpornościowy organizmu. Ludzie są szczególnie narażeni w tym stanie na choroby psychiczne i fizyczne.
Bowlby wyróżnił 5 stadiów w procesie przeżywania utraty:
1. Myślenie głównie o osobie, która odeszła.
2. Złość na nieżyjącą osobę oraz innych ludzi.
3. Pragnienie pomocy ze strony innych.
4. Rozpacz, apatia, wycofywanie się.
5. Reorganizacja i skupienie się na nowym obiekcie zainteresowania.
Kavanagh zaproponował 7 stadiów przeżywania utraty:
1. Szok.
2. Dezorganizacja.
3. Gwałtowne emocje.
4. Wina.
5. Samotność i poczucie straty.
6. Ulga.
7. Powrót do równowagi.
Osiąganie równowagi i akceptacji złożonych uczuć, wielu wyzwań i konfliktów związanych z poczuciem utraty wywołuje wiele rodzajów zachowań.
Niektóre z nich są pomocne i konstruktywne, inne zwiększają psychologiczny stres osoby pozostającej w żałobie.
Dysfunkcyjne metody radzenia sobie w sytuacji utraty to:
- unikanie to sposób znany jako strategia „zajmij się czymś”,
- wymazywanie - zakłada próbę całkowitego wymazania wszystkich wspomnień związanych
ze zmarła osobą, wyrzucanie odzieży, zdjęć, itp.,
- idealizacja - osoba, która pozostała sama gloryfikuje pamięć zmarłego, sprawiając że
staje się on doskonały.
Funkcjonalne sposoby radzenia sobie w sytuacji utraty polegają na dobrej komunikacji akceptującej zaistniałą sytuację. Osoby powinny wyrazić swobodnie swoje emocje, a zarazem zdawać sobie sprawę, że uczucia są pochodną irracjonalnych, nielogicznych, uwewnętrznionych przekonań. Zachowanie wyrażające poszukiwanie kozła ofiarnego, obwinianie się czy poczucie winy wobec zmarłego nie powinny mieć miejsca. Energia ludzi przeżywających żałobę musi być skierowana na rzeczywista stratę przeżywaną indywidualnie
i zbiorowo. Otwarta komunikacja pozwala na nieograniczone możliwości redukcji żalu.
Osoby cierpiące z powodu utraty najbliższych dzielą się swymi uczuciami, można im wtedy pomóc dostrzec irracjonalność ich przekonań na temat własnej roli w przebiegu wydarzeń, które tak naprawdę były poza ich kontrolą. Często myślą, że gdyby zrobiły coś inaczej, to ktoś nie umarłby. To z kolei prowadzi do przedłużenia się żałoby, w której żal miesza się z poczuciem winy.