GEOGRAFIA POLITYCZNA
(notatki z wykładów by Madź + uzupełnienie z Internetu, powinno się przydać
uwaga: Madź nie była na wszystkich wykładach ;p )
Geografia polityczna - wzajemne relacje, powiązania, oddziaływania występujące między przestrzenią geograficzną, obszarem naturalnym, a społecznym.
Racjonalizm geograficzny
XVII w. koncepcja realizmu zakładająca, że środowisko naturalne oddziaływuje na środowisko społeczne…
Minimalizm geograficzny
przestrzeń geograficzna nie wywiera wpływu na obszar społeczny, czynnik społeczny jest obecny w rozwoju społecznym
XIX - geografia jako nauka
-zaćmienie słońca wykorzystywana przez kapłanów by mieć określony wpływ na społeczeństwo, w celu utrzymania władzy
-cykliczne wylewy Nilu
-choroby, epidemie - karą za grzechy
Geografia polityczna dawniej: / Główne kierunki geografii politycznej:
a) kierunek krajobrazowy - badania możliwości człowieka w zmianie środowiska naturalnego
Badał przejawy działalności i organizacji politycznych, które znajdowały swój wyraz w krajobrazie - położenie, obszar, kształt państwa, podział administracyjny, granice państwowe.
b) kierunek ekologiczny - badania możliwości człowieka w dostosowywaniu się do warunków środowiska naturalnego (poszerzały się z rozwojem nauki i techniki) np. turystyczny aspekt podróży w kosmos, odkrywanie dna morskiego.
Przedstawił sposób przystosowania się postaw ludzi i stosunku politycznego do charakteru danego obszaru - adaptacja grup społecznych do warunków naturalnych.
c) kierunek organiczny - badanie państwa jako podmiotu podstawowego wewnętrzna budowa państwa, zależność od władzy terytorialnej od centralnej, struktura organów, systemy polityczne
dziś: państwo podmiotem organizacji międzynarodowych
Państwo jako organizm ( oparta na teorii Ratzla )
Państwo jako przedmiot badań geografii politycznej.
Państwo to trwały związek ludzi, stale zamieszkujących na pewnym terytorium, podlegającej jednej władzy zwierzchniej.
Jelinek: Państwo jest to korporacja osiadłego ludu wyposażona w bezpośrednią samorodną władzę zwierzchnią.
Adam Łopatka: Państwo - organizacji polityczna, przymusowa, terytorialna, przymusowa, suwerenna wyposażona w aparat władzy.
Atrybuty państwa:
Terytorium
ludność
władza
Powszechność
Przymusowość
Suwerenność
Terytorium
- terytorium właściwe
- przestrzeń powietrzna nad terytorium
- przestrzeń podziemna
- wody śródlądowe
- wody terytorialne
- obszary, na którym znajdują się jednostki adm ., ambasady, pokłady statków, pływających, samoloty itp.
Terytorium państwa stanowi przestrzeń, na którą rozciąga się władza suwerenna określonego państwa. Jest to przestrzeń trójwymiarowa, obejmująca obszar lądowy, morskie wody przybrzeżne, wnętrze ziemi oraz przestrzeń powietrzną.
Nad takim obszarem państwo sprawuje zwierzchnictwo terytorialne. Oznacza ono najwyższą władzę, pełną i wyłączną, nad danym obszarem oraz zamieszkującą go ludnością. Zarówno obywatele, jak i cudzoziemcy, którzy znajdą się na terytorium państwa oraz wszystkie rzeczy (przedmioty) podlegają władzy i prawu danego państwa. Każde jednak państwo na własnym terytorium może wykonywać takie czynności i podejmować takie działania, które nie są zabronione przez prawo międzynarodowe. Jest to wyrazem zasady, iż żadne państwo nie może korzystać z własnej suwerenności terytorialnej w sposób, który narusza suwerenność terytorialną innego państwa.
Nabycie terytorium może mieć charakter:
-pierwotny, kiedy państwo zawłaszcza terytorium, które do tej pory nie pozostawało pod władzą innego państwa,
-pochodny, jeśli nabyty obszar należał wcześniej do innego państwa.
Nabycie pierwotne może polegać na:
-zawłaszczeniu ziemi niczyjej (okupacji),
-przyroście.
Okupacja w znaczeniu zawłaszczenia ziemi niczyjej miała znaczenie w okresie ekspansji kolonialnej w XV - XIX wieku. Polegała ona na dokonaniu efektywnej, rzeczywistej aneksji danego terenu i traktowaniu go jako części swego terytorium. Obecnie ten sposób nabycia terytorium stracił na znaczeniu.
Przyrost jest to wynik powiększenia terytorium na skutek działania sił przyrody lub działalności człowieka. Może bowiem do niego dojść w wyniku zjawisk zachodzących na morskim wybrzeżu, morzu terytorialnym lub rzekach granicznych.
Terytorium państwa może także ulec powiększeniu poprzez budowę portów na morzu, falochronów czy przez osuszenie części obszaru marskiego.
Nabycie pochodne może polegać na:
- cesji terytorialnej,
- plebiscycie.
Obszary:
-ekumena - obszar państwa stale zamieszkany i zagospodarowany
-anekumena - obszar niezamieszkały i niezagospodarowany
-subekumena - obszar czasowo/okresowo zamieszkały i zagospodarowany (jak warunki klimatyczne na to pozwalają)
Kategorie odróżniające państwa od siebie:
gęstość zaludnienia, średnia długość wieku, wskaźnik zatrudnieni, przyrost naturalny
migracje, obywatelstwo, wyże demograficzne, eksplozje demograficzne
proces starzenia się społeczeństwa, proces rozwoje gospodarczego
Migracje:
- wewnętrzna - w granicach państwa.
ze wsi do miast (charakterystyczny W Polsce od połowy lat 50. do połowy lat 70.)
przyczyny: procesy aglomeracyjne, proces uprzemysłowienia kraju, urbanizacja..
z miast na peryferia, obrzeża dużych aglomeracji, charakterystyczne dla państw wysoko rozwiniętych - Europa Zachodnia, a także dla dużych miast Polski: Wawa, Kraków, Wrocław
-zewnętrzna
przyczyny: ekonomiczne, polityczne, religijne, społeczne (studia zagraniczne, leczenie…)
-emigracja - opuszczenie terytorium własnego państwa
-imigracja - przybycie na terytorium obcego państwa w celu osiedlenia się na stałe bądź czasowo
-reemigracja - powrót z emigracji…
> dobrowolne, świadome działania
-repatriacja - skutek deportacji, wysiedleń .. z przyczyn politycznych, biorący udział nie mogę wyrazić swojej woli…
Polska - średnio zurbanizowana
Natężenie migracji
-wiosna ludów
-wielka emigracja
-po powstaniach
-w czasie i po I wojnie światowej
Apatryda - bezpaństwowiec - osoba, której żadne państwo nie uznaje za swojego obywatela, czyli osoba nie posiadająca żadnego obywatelstwa.
Po pierwszej wojnie światowej wydawany był bezpaństwowcom różnych kategorii paszport nansenowski, dowód tożsamości pełniący funkcję paszportu. Nazwa pochodzi od badacza polarnego i działacza społecznego Fridtjofa Nansena.
Obywatelstwo: wyrażenie prawnego związku między jednostką, a państwem.
Więź prawna łącząca jednostkę (osobę fizyczną) z państwem, na mocy której jednostka ma określone prawa i obowiązki wobec państwa, a państwo - analogicznie - ma obowiązki i prawa wobec jednostki.
4 kategorie ludzi:
-posiadający obywatelstwo
-bez obywatelstwa
-osoby, które zrzekły się obywatelstwa i nie nabyły innego
-nie mają obywatelstwa w ogóle
Nabycie obywatelstwa
Obywatelstwo można nabyć poprzez zasadę krwi, albo poprzez zasadę ziemi.
Pierwotne (poprzez urodzenie się)
W poszczególnych krajach regulacje dotyczące nabywania obywatelstwa mogą być zróżnicowane. Do podstawowych sposobów nabywania obywatelstwa należy urodzenie - z samego faktu przyjścia na świat jednostka staje się obywatelem państwa. Sposób ten nazywany pierwotnym nabyciem obywatelstwa.
Praktyka państw doprowadziła w tym zakresie do wykształcenia się dwóch głównych trendów, zasad:
zasady prawa ziemi (łac. ius soli) - dziecko nabywa obywatelstwo państwa, na terytorium którego następują narodziny;
zasady prawa krwi (łac. ius sanguinis) - dziecko nabywa obywatelstwo, które posiadają jego rodzice, bądź jedno z nich
Wtórne nabycie obywatelstwa
Sposoby nabycia obywatelstwa inne niż poprzez urodzenie się określane są jako wtórne. Należą do nich:
naturalizacja - legalne zamieszkiwanie na terenie jakiegoś kraju przez określony czas może uprawniać do starania się o jego obywatelstwo; dodatkowo mogą się pojawiać wymogi dotyczące znajomości języka, kultury, historii kraju, itp.,
urodzenie - w przypadku znalezienia dziecka, gdy rodzice są nieznani lub nieokreślone jest ich obywatelstwo,
prawo opcji - w przypadku dzieci, które utraciły obywatelstwo polskie na skutek oświadczenia woli rodziców.
Przy wtórnym nabywaniu obywatelstwa część państw wymaga zrzeczenia się poprzedniego obywatelstwa, ale niektóre dopuszczają podwójne obywatelstwo.
W Polsce nie istnieje żadne organ, który ma możliwości odebrania obywatelstwa. Człowiek może się zrzec, sankcjonuje prezydent Polski.
Zasady nabywania określa Konstytucja, bądź ustawa szczegółowa…
Ustawa szczegółowa 15 luty 1962 z nowelizacjami
na początku problemem była kwestia dotycząca repatriantów…
Repatriacja - powrót do kraju ojczystego osób, które wskutek różnych przyczyn niezależnych od siebie znalazły się poza jego granicami. Dotyczy to np. jeńców wojennych, przesiedleńców.
Wielkie fale repatriacji
* USA - Związek Radziecki po 1919 - więcej osób wyjechało do ZSRR niż przyjechało do USA
* USA - Polska po 1918 - ponad milion osób powróciło do Polski
* Depatriacje ZSRR (Kresy Wschodnie) - Polska
o Pierwsza repatriacja 1944-1946
o Wysiedlenie Ukraińców z RP do ZSRR 1944-1946
o Wysiedlenie Polaków ze Lwowa
o Druga repatriacja 1955-1959
Ustawa o repatriantach 9 XI 2000: rozstrzygnięto kwestię repatriantów.
Karta Polaka - dokument potwierdzający przynależność do narodu polskiego, który może być przyznany osobie nieposiadającej obywatelstwa polskiego albo zezwolenia na osiedlenie się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej oraz deklarującej przynależność do narodu polskiego i spełniającej określone ustawą warunki. Kartę Polaka ustanowiono ustawą z dnia 7 września 2007 r. o Karcie Polaka (Dz. U. z 2007 r. Nr 180, poz. 1280), która określa uprawnienia posiadacza Karty Polaka, zasady przyznawania, utraty ważności i unieważniania Karty Polaka oraz właściwość i tryb postępowania organów w tych sprawach.
Granica państwa - płaszczyzna prostopadła do powierzchni Ziemi, oddzielająca terytorium jednego państwa od innego państwa, oddzielająca ich przestrzenie powietrzne i przestrzeń podziemną.
Niegdyś elementami, które symbolizowały granice były m.in. zamki warowne.
Funkcje granic:
granica pełniła, pełni i pełnić będzie dopóki państwo będzie istniało - pierwotne funkcje:
oddzielenie terytorium dwóch państw
określenie zasięgu i władzy i suwerenności danego państwa
określenie terytorium państwa
granica pełniła i pełni i w zależności od sytuacji przestaje pełnić, bądź w określonych okolicznościach określone funkcje nasilają się - funkcje wtórne
przeszkoda, bariera, ograniczenie w swobodnym przepływie ludzi, towarów, środków finansowych, kiedyś informacji
zapewnienie bezpieczeństwa kraju (np. obszary państw członkowskich UE)
Na terenie UE granice pełnią funkcje pierwotne, nie zostały ograniczone, jednak funkcje wtórne zostały ograniczone. Granice UE zostały wzmocnione np. na wschodniej granicy
Handel bronią, narkotyki, handel żywym towarem - ścigane przez międzynarodowe brygady, granice w tym wymiarze odgrywają istotną rolę.
Wywóz dzieł sztuki, ochrona fauny i flory - szczególna kontrola przez państwo.
Klasyfikacja granic
Lądowe
Powietrzne
Morskie
Granice umowne: dwa państwa się umawiają, co do linii granicznej
A. Granice naturalna - zapożyczone przez przeszkody - góry, pasma górskie, nurt rzeki, brzegi rzeki
B. Granice sztuczne (matematyczne) - wytyczono wzdłuż równoleżników i południków, metoda stosowana przez państwa kolonialne
>konflikt, spór graniczny - jedna ze stron kwestionuje zapis w traktacie dot. granicy
>konflikt, spór terytorialny - jedna ze stron kwestionuje wszystkie zapisy traktatu, znosi o jego weryfikacje, jego zmianę
Granica de facto jest uwarunkowana historycznie
Granica de jure - sankcja prawem międzynarodowym np. Jugosławia - Kosowo
Opracowana przez krajobraz
środowisko socjokulturowe
Elementy świadczące o specyfice obszaru, które pozwalają nazwać dany obszar i odróżnic go od innych historia, religia, kultura, język, rasa, narodowość, system wartości, obrzędy, wierzenia itd.
granice subsekwentne - wytyczne po wytworzeniu się, krajobrazu sockulturowego ale go nie naruszają, nie dzielą…
granice antecedentne - zostały wytyczone przez ukształtowanie m się krajobrazu sockulturowego, kształtuje się w granicach już wytyczonych, jego zasięg jest wytyczony
granice narzucone - wytyczone po ukształtowaniu się krajobrazu sockulturowego i dzielą go, naruszają spójność, jednolitość krajobrazu sockulturowego np. Afryka, sztuczne wytyczanie granic doprowadziło do powstania krajobrazu sockulturowego, nastąpiły konflikty między plemionami, 1 plemię znalazło się na terenie różnych 3 państw, narzucano im różne role.
Granica pod powierzchnią Ziemi, jej zasięg nie zostaj nigdzie określony, jej granica sięga do wnętrza Ziemi
Granica powietrzna, różne źródła.. Jedne: 100 km od powierzchnie ziemi, Inne: 80, 84 km…
Granica sięga do tego pułapu, do której państwo jest w stanie zapewnić suwerenność danego obszaru, zależy od możliwości technologicznych państw
Granice morskie - konwencje przewidują: od 3 do 12 mil morskich/w głąb morza
nie jest to obszar zaliczany do wód terytorialnych, na tym obszarze dane państwo ma wyłączność, wykorzystanie dna morskiego, połowy, eksploatacja, dopuszcza się obecność innych państw, musi zostać wyrażona zgoda właściciela a także usankcjonowana opłata za korzystanie np.Polska Konfederacja Rosyjska.
40% wód, na których państwa posiadają wyłączność..
Są obszary, na których panuje prawo swobodnej żeglugi, żadne państwo nie reguluje czasu pobytu innego na tych obszarach..
Uwolnienie Arktyki z lodu.
5 państw ma roszczenia do tego obszaru, nie ma konwencji międzynarodowej takiej jak opracowano w przypadku Antarktydy. Państwa: Federacja Rosyjska, Norwegia, Dania,…
i trochę inaczej o granicy:
Granica jest to powierzchnia prostopadła do powierzchni kuli ziemskiej, która oddziela terytorium państwa od innych obszarów, a więc terytoriów innych państw lub terytoriów nie podlegających niczyjej suwerenności. Granica wyznacza zatem boczne krańce terytorium państwowego, ale nie obejmuje jego krańców górnych, tj. granic miedzy przestrzenią powietrzną a przestrzenią kosmiczną.
Granica państwa - powierzchnia pionowa przechodząca przez linię graniczną oddzielającą terytorium, podziemie i obszar powietrzny jednego państwa od innych państw lub morza pełnego. Rozróżnia się granice lądowe i wodne, naturalne
i sztuczne.
Granice mogą wynikać z naturalnego ukształtowania terenów zajmowanych przez dwa państwa, które są rozdzielone np. rzeką, górami, morzem itp. Granice mogą być także wytyczane w sposób sztuczny, tzn. bez uwzględnienia rzeźby terenu.
Granice są na ogół ustanawiane w drodze umowy międzynarodowej, a proces ich ustanawiania można podzielić na trzy etapy:
ogólne określenie i opis granicy oraz wyznaczenie jej linii przebiegu na mapie o dużej skali,
delimitacja, czyli ustalenie szczegółowego przebiegu linii granicznej wraz z naniesieniem na mapę,
demarkacja, czyli szczegółowe wytyczenie granicy już bezpośrednio w terenie; na tym etapie przebieg linii granicznej zaznacza się specjalnymi znakami granicznymi. na lądzie maja one z reguły postać betonowych, numerowanych słupków. W przypadku granicy na rzekach nieżeglownych linia graniczna biegnie środkiem rzeki, zwanym medianą. Natomiast w przypadku rzek żeglownych, czyli nadających się do żeglugi granica przebiega linią najgłębszego koryta, czyli talwegiem.
Granica państwowa, wyznacza terytorium państwa i oddziela je od innych, sąsiednich państw lub obszarów morza pełnego. Rozgranicza nie tylko powierzchnie lądowe, ale też przestrzeń powietrzną i podziemie. Oznaczana jest linią na mapach, a w terenie przez np. słupy graniczne.
Granice naturalne wyznaczane są przez rzeki, morza, pasma górskie, granice sztuczne prowadzone są przez człowieka bez względu na ukształtowanie terenu. Granice morskie mogą przebiegać maksymalnie 112 mil od linii podstawowej.
Prawną podstawą ustanowienia granicy państwowej jest umowa międzynarodowa, na jej mocy dokonuje się delimitacji i demarkacji granicy.
Przebieg granicy państwowej był i pozostaje jednym ze źródeł konfliktów międzynarodowych, krańcowym przykładem może być Afryka, gdzie 80% granic jest kwestionowanych. Jest to wynik całkowicie sztucznego wyznaczania ich przez państwa kolonialne, niekiedy wzdłuż równoleżników i południków, niezgodnie nie tylko z naturalnym ukształtowaniem terenu, ale i z etnicznymi podziałami.
Odmienną tendencją współczesności jest coraz większa przepuszczalność (przenikalność) granic państwowych i ich osłabianie na rzecz swobodnego przepływu ludzi, towarów, kapitału.
Tematy z referatów:
TERRORYZM wprowadzenie, zwalczanie terroryzmu itp. ETA i IRA czeczeńskie bojówki Al.-Kaida Hamas
PROBLEMY GLOBALNE -problem biedy -migracje ludności -głód -problem przyrostu naturalnego( zarówno dodatniego jak i ujemnego) -analfabetyzm -problemy ekologiczne(zanieczyszczenie powietrza, wody, gleby, dziura ozonowa itd) -globalizacja -choroby cywilizacyjne i epidemie -problem dostępu do surowców (zwłaszcza wody) -nielegalny handel (bronią, ludźmi, organami, narkotykami itd.)
ORGANIZACJE MIĘDZYNARODOWE
-….
|
KONFLIKTY MIĘDZYNARODOWE
konflikt w Afganistanie konflikt w Timorze wschodnym konflikt o wyspy kurylskie konflikt w Angoli Unita i Diamenty Angolagate Konflikt w Sierpa Leone Chiny i Tybet Czeczenia i Rosja Konflikt w Kurdystanie
albo:
1. Wyjaśnienie zagadnień dotyczących konfliktów Współczesne ujęcie konfliktu zbrojnego Przyczyny starć zbrojnych Klasyfikacja konfliktów Teoria konfliktu
2. Wybrane konflikty współczesnego świata Europa - konflikt w Irlandii Północnej - konflikt na Cyprze - konflikt baskijsko- hiszpański - konflikt na Korsyce - konflikt bałkański- konflikt macedoński - konflikt o Gibraltar Konflikty związane z rozpadem ZSRR - konflikt między republikami nadbałtyckimi - konflikt mołdawski - konflikt o Krym Zmiany na mapie politycznej Europy - zburzenie Muru Berlińskiego - Czechosłowacja - rozpad ZSRR Azja - konflikt Chiny: Tybet - konflikt Czeczenia: Rosja - konflikt w Kurdystanie - konflikt palestyńsko- izraelski - konflikt w Sri Lance - konflikt o Kaszmir - konflikt w Afganistanie - konflikt pomiędzy Koreą Północną a Południową - konflikt w Timorze wschodnim - konflikt o Wyspy Kurylskie Afryka - konflikt w Darfur - konflikt w Rwandzie - konflikt w Sudanie - konflikt w Angoli - konflikt w Sierra Leone Ameryka Południowa - konflikt w Peru - konflikt w Kolumbii Antarktyda
3. Skutki konfliktów 4. Próby zapobiegania konfliktom
|