• POCZĄTKI I KIERUNKI ROZWOJU GEOGRAFII POLITYCZNEJ.

• Początki g.p.

G.p. jest młodą dziedziną, rodowód zaczyna się na początku istnienia samej geografii jako nauki. Zajmowali się nią Herodot, Platon, Arystoteles, Strabon Historia g.p. ponad 2 tysiące lat, chociaż termin „g.p.” pojawił się w XVIII wieku w pracach Turgota, Kanta, a w Polsce przez Karola Wyrwicza w 1768.

W historii g.p. można wydzielić różne okresy np. Rozkwitu, stagnacji, regresu. Zależy to od powstania i zaniku działalności, stymulatorów idei i procesów politycznych, od czynników wpływających na rozwój geografii.

Szkoły: francuska, angielska, niemiecka, amerykańska. Ostatnimi czasy dołączyła szkoła rosyjska.

Definicja

Nie udało się wypracować jednej i krótkiej definicji. Nie ma jednoznacznego zwrotu. Są zwolennicy jak i krytycy g.p. jako nauki. Krytycy g.p. jako nauki mówią że nie może być za takową uważana dlatego że brak jej określonego przedmiotu badań, oraz że brak jej granic oddzielających ją od innych dyscyplin nauki. Badanie zjawisk staje się nie możliwe.

Większość autorów jednak twierdzi że zarzuty krytyków są nieprawdziwe gdyż mniej ważna jest definicja, za to bardzo istotny jest jej wkład w rozwój nauki o polityce, w poznawaniu zjawisk politycznych) I krytycy i zwolennicy uważają że podstawą g. p. jest proces polityczny i przestrzeń.

Definicje wg Góralczyka

G.p. - to dyscyplina zajmująca się wzajemnym oddziaływaniem przestrzeni geograficznej i procesów politycznych (badamy zjawiska polityczne w kontekście przestrzennym)

Geografia ekonomiczna - oddziaływanie procesów ekonomicznych/gospodarczych w kontekście przestrzennym.

• Treść g.p.

Ukierunkowana jest na dążenie do zinterpretowania mapy politycznej i ekonomicznej świata. W przeszłości, teraz i w przyszłości. Ma wykazać podobieństwa i różnice między elementami życia społecznego i ekonomicznego. Ma także uzmysłowić specyfikę polityczna i ekonomiczna rozwoju krajów i regionów.

• Miejsce g.p. w systemie nauk

Przedmiotem badań g.p. jest obszar określony granicami i odznaczającym się pewną organizacją np. Państwo. Państwo rozumiane jako terytorium jest najbardziej trwałym elementem działalności społecznej. Inaczej,jest jej głównym przedmiotem.

G.p. analizuje związki między procesami politycznymi a komponentami przyrodniczymi w środowiskach w których zachodzą. Bada terytorium, układ sił, ich różnice i podobieństwa.

Bada strukturę procesów politycznych i ekonomicznych i ich uwarunkowanie w przyszłości, przeszłości i teraźniejszości. Prognozowanie kierunków ich rozwoju. Zajmuje się nie tylko państwami ale także niższymi strukturami czytaj: struktury lokalne a także strukturami ponadnarodowymi np. Organizacjami międzynarodowymi, korporacjami itp.

Zajmuje się wewnętrzną strukturą państwa, organizacjami przestrzennymi oraz małymi państwami i ich strukturami, a szczególnie ich działalnością po uzyskaniu suwerenności.

Przedmiotem g.p. są także struktury ekonomiczne których źródłem są układy polityczne i ekonomiczne. Wydzielanie regionów ekonomicznych.

Od kilkudziesięciu lat czynnik polityczny w ekonomi wzrasta a w rezultacie tego znaczna część zmian w środowisku gospodarczym i ludności jest wynikiem określonej polityki znaczących państw np państwa G8, G20 oraz organizacji np. BRIC (Brazylia, Rosja, Indie, Chiny)

Bez poznania motywów i przyczyn natury politycznej nie można wytłumaczyć wielu procesów ekonomicznych i gospodarczych np. Bezrobocie które w dużym stopniu zawiera elementy polityczne; wzrost gospodarczy, integracja gospodarcza, migracja, demografia

G.p. dzieli się na pewne kategorie tj. Na geografię polityczną ogólną i geografię polityczną szczegółową (inaczej regionalną)

• Problemy badawcze g.p. na przełomie XX i XXI wieku

G.p. w systemie nauk i jej kwestia samodzielności rodzi kontrowersje. Uznaje się ją za 1 z dyscyplin geografii społeczno-ekonomicznej lub geografii człowieka. Wspólny cel badań, podobnie jak niektóre metody badań łączą g.p. z geografia przemysłu, ludności, rolnictwa czy osadnictwa. Różnice polegają na specyfice g.p.. G.p. zajmuje się zjawiskami o charakterze politycznym chociaż nie jest łatwo ustalić precyzyjna granicę między procesami politycznymi i ekonomicznymi. H. Church nazwał g.p. mądrym chociaż kapryśnym dzieckiem geografii. G.p. porusza wiele zagadnień będących przedmiotem zainteresowania nauk politycznych i ekonomicznych, historii, geografii wojennej Można ją uważać za geografię historyczno-współczesności i przyszłości

• Problemy badawcze g.p. na przełomie wieku

G.p. posługuje się tymi samymi metodami badawczymi co inne dziedziny nauk społecznych - obserwacji i analizy. Poszukuje podobieństw ekonomicznych i politycznych na tle podobnych warunków środowiska przyrodniczego człowieka. Opiera się na metodzie prognostycznej, przewidywania trendów teraz i w przyszłości.

G. Tayler w latach 50. XX w. proponował porównanie mapy politycznej z mapami klimatu, rzeźbą terenu albo bogactwami naturalnymi. Doszedł do wniosku że polityczne ośrodki władzy umieszczone są w średnich szerokościach północnych, wilgotnych i bogatych w węgiel.

Z czasem pojawiły się tezy popierające Taylora - Bogata Północ/Biedne Południe, Centrum/Perypetie

Bogate kraje islamskie są tam gdzie ropa, a biedne, tam gdzie woda. O występowaniu zjawisk decyduje przypadek

Nowe trendy w g.p. pojawiły się na początku lat 60 XX w. Na rozwój miały wpływ poglądy Deutscha - mówił o znaczeniu przepływu informacji. Ostatnie studia dotyczą systemów politycznych w skali międzynarodowych, państwa jednorodnego, w regionach, i lokalnych społecznościach.

G.p. zajmuje się wieloma zakresami a skala i zakres wynika stąd że świat jest w ciągłym ruchu, ciągle się zmienia, rozpadają się stare struktury i tworzą się nowe, zmieniają się granice, część państw wchodzi w nowe układy polityczne lub gospodarcze, powstają nowe organizacje,nasila się proces migracji ludności motywowany sytuacją ekonomiczną. Na czoło wysuwa się problem stosunku państw do mniejszości narodowych.

• ŚRODOWISKO GEOGRAFICZNE A ZJAWISKA POLITYCZNE I EKONOMICZNE - WZAJEMNE RELACJE

• Rola środowiska geograficznego w poglądach filozoficznych XVIII

Pierwsze próby wyjaśnienia losów człowieka na tle środowiska przyrodniczego pojawiał się w XVIII wieku. Spór toczył się wokół pracy Monteskiusza „Duch Prawdy” Wg niego to warunki geograficzne określają postawę ludzi, namiętności, charakter i ich cechy. Wg niego ludzi zamieszkałych obszary o surowym klimacie charakteryzuje większa siłą, rozwaga, poczucie wyższości, większa szczerość i mniejsza żądza zemsty, mniejsza podejrzliwość i podstępność w działaniu.

Natomiast ludzi zamieszkałych kraje o gorącym, sprzyjającym klimacie cechuje lękliwość, słabość, delikatność, skłonność do oddawania się miłości. Im bliżej do krajów ciepłych w ludziach występuje większa podatność na namiętności. Klimat ma także wpływ na cechy fizjologiczne.

Wskazywał także na inne elementy środowiska geograficznego np. Żyzność gleb - dobrym glebom Sparta zawdzięczała temu swój arystokratyczny rząd a słabość gleb sprawiła że Attyka miała demokrację, rządy ludu. Środowisko geograficzne ma bezpośredni wpływ na psychikę i pośredni wpływ na tradycje, zwyczaje, prawo.

Konkluzja - człowiek może przeobrazić środowisko naturalne wykorzystując go do swoich potrzeb.

Monteskiusz nie potrafił odpowiedzieć na wiele pytań: jak mogą powstać dobre prawa w gorącym klimacie, jak to się dzieje że dobra gleba występuje w południowych krajach, dlaczego wolność powstaje w warunkach sprzyjających tyranii i niewoli. Zdawał sobie sprawę z kłopotliwości tych pytań.

Jest wiele rzecz które determinują działalność człowieka „Wszystkie one kształtują ogólny duch” Są to determinizmy geograficzne

Były one krytykowanie głównie przez Turgota, Cloude'a Adriana Helwecjusza i Paula Holbacha Turgot nie negował wpływu czynników na środowisko na człowieka , naród pasterskie zamieszkujące żyzne tereny przeszły do uprawy ziem szybciej od myśliwych.
Środowisko może przyśpieszyć lub opóźnić rozwój.

Jeśli Monteskiusz przyczynę nierówności społecznych widział w środowisku geograficznym to Turgot widział przyczynę nierówności w różnicach intelektualnych.

Helwecjusz - wg niego różnice w szerokościach geograficznych nie miały wpływu na rozwój człowieka. Zadaje pytanie: „Jeśli różnica klimatów miała wpływ na ciało i duszę to dlaczego Rzym pod rządami republiki stał się słaby i zniewieściały?”

Dowodził ze to nie klimat, ale pragnienie, potrzeby, namiętności są źródłem odwagi. To społeczeństwo jest źródłem nierówności. Pozwoliło mu to na udoskonalenie tezy iż ludzie są sobie z natury równi bez względu na miejsce zamieszkania. Ludzie zawsze jednakowo postrzegają rzeczywistość bo mają takie same zmysły, a to co nas różni ma przyczynę w społeczeństwie.

Środowisko naturalne może ułatwić lub utrudnić rozwój człowieka ale nie determinuje go.

Holbach zanegował wpływ klimatu na rozwój człowieka. Tym czym są ludzie nie jest dziełem klimatu. W opinii ogółu idei przekazywanych na przestrzeni rozwoju, przekazywanych przez rządy wychowanie i religie. Nie bronił poglądu że ludzie są równi z natury. Uważał że natura różnicuje ludzi pod względem siły ciała i umysłu. Krytykował determinizm geo. ale był daleki od tego by całkowicie odrzucić wpływ klimatu na życie człowieka. To państwo i idee wg niego są dominującymi czynnikami rozwoju społeczeństwa - „jeśli już jakieś warunki zewnętrzne wpływają na zachowanie ludzi to nie są to warunki geograficzne ale społeczne.” Zatem państwo i społeczeństwo może modyfikować skutki rozwoju człowieka.

Wspomniani filozofowie, niezależnie od prezentowanych poglądów, mieli przemożny wpływ na zmiany w społeczeństwie Ich tezy sprowadzały się do:

- człowiek jest wytworem środowiska społecznego,

- warunki geograficzne wpływają na niego pośrednio, człowiek może zmienić te warunki,

- nie jest wobec nich bezsilny.

• Wpływ środowiska geograficznego na zjawiska polityczne.

Zachodzi pytanie: czy istnieje związek między środowiskiem naturalnym a polityką, czy środowisko wpływa na politykę i bądź odwrotnie.

Napoleon Bonaparte (1804 r. Do króla pruskiego)powiedział: „Polityka wielkich (wszystkich) mocarstw tkwi w ich geografii”

To tylko część prawdy, gdyż państwo nie jest wytworem geo. lecz społecznym. Polityki nie można ograniczyć tylko do geografii. Nie ma na świecie przestrzeni geograficznej która nie była by objęta systemem politycznym choć są to wyjątki które występują czasowo)

Państwa które funkcjonują w różnych warunkach geograficznych prowadzą podobną politykę i odwrotnie. Podkreślić należy fakt iż ani klimat, ani inne czynniki nie decydują o pozycji państwa we świecie, także tym współczesnym. Ale nie możemy ich ignorować, może to mieć katastroficzne skutki.

U podłoża odkryć geograficznych leżały cele polityczne. Dzięki nim pojawiły się państwa kolonijne np. Portugalia, Hiszpania, Anglia, Francja a także Holandia. Eugeniusz Romer przypisuje powodzenie Anglii przede wszystkim jej wyspiarskiemu położeniu.

Gdyby Ateńczycy zamieszkiwali wyspy to też byliby wielcy. Czynnikiem pomocnym były: system cyrkulacji powietrza, prądów morskich itd. Podobnie jak porty andaluzyjskie i portugalskie. Wlk. B. nie utraciła suwerenności i nie uległa latynizacji. Posiadała liczną armię lądową, a pieniądze szły na flotę. Od bitwy pod Hastings (1066r.) nie było w Wlk. B. nieprzyjaciela, nikomu nie udało się zdobyć tych terenów. Kanał La Manche uratował ich przed inwazją Niemców podczas II w.ś.

Innym przykładem będzie Japonia - 15% gruntów do uprawy. Dzięki położeniu stała się potęga i do dziś się rozwija.

Wiele krajów zawdzięcza wpływ zróżnicowaniu środowiska (wysokość n.p.m., kilka stref klimatycznych-np. Aztekowie)

Rzeki mają wpływ na rozwój, w dolinach wielkich (historycznych) rzek ukształtowały się najstarsze cywilizacje. Znaczące ośrodki przemysłowe również znajdują się nad rzekami. USA zawdzięcza szybki rozwój położeniu między 2 oceanami i wielkości terytorium. Rosja posiada wiele bogactw naturalnych. Państwa wykorzystują swoje zasoby w polityce na arenie międzynarodowej. Pasma górskie również odgrywają rolę w rozwoju państw.

• Geopolityczne położenie Polski

Z historią Polski wiążą się dwie rzeki - Wisłą i Odra. Francuski filozof Ancel nazwał Polskę „krajem rządzonym przez dwie rzeki - potamokracją”.

Zdecydowana większość ludności zamieszkuje tzw. pierścień wodny, zwarty teren który leży między korytami Warty, Odry, Noteci i Wisły.

Położenie geograficzne Polski miało wpływ na jej historię. Trójkąt bezpieczeństwa - wiąże się z nim lokalizacja GOPu

Adam Michnik powiedział „G.p. była przekleństwem polskich dziejów”

W X i XI wieku północny obszar państwa polskiego zwany był bezdrożem Europy, brak było dróg i szlaków handlowych. Zmiana nastąpiła w wieku XIII kiedy wykształciła się koncepcja parcia na wschód, wykształciły się szlaki leżące równoleżnikowo. Wskazuje się na mankamenty feralnego położenia polski dlatego że równoleżnikowo leżące szlaki czyniły z Polski teren okupacyjny. Nieszczęściem było to że obce państwa w XVII i XVIII wieku zorientowały się że Polska jest dobrym terenem przemarszu wojsk.

• Podsumowanie

Środowisko naturalne, położenie geograficzne czy przestrzeń geograficzna, warunki komunikacyjne odegrały w różnych okresach niemałą rolę. Są to subiektywne przyczyny rozwoju społeczeństwa. W przypadku Polski pogorszenie sytuacji dzięki równoleżnikowemu parciu na wschód. W historii każdego państwa i narodu można wykazać wpływ środowiska naturalnego na społeczeństwo na przestrzeni wieków. Środowisko naturalne stwarza warunki które człowiek w różny sposób wykorzystuje dostosowując je do własnych potrzeb.

• JEDNOSTKI GEOPOLITYCZNE NA MAPIE ŚWIATA - PAŃSTWO I TERYTORIA.

• Terytorium jako warunek istnienia suwerenności państwa

Terytorium jest podstawowym warunkiem istnienia państwa. Jest to obszar geograficzny lub przestrzeń ludzkiej działalności na której rozciąga się zwierzchnictwo państwa.

Po rozbiciu feudalnym terytorium to zazwyczaj tylko ląd. W XX w. poszerzono o przestrzeń powietrzną. Od 60 lat zalicza się również szelf kontynentalny tj. Najniższa płaska część kontynentu zalana przez morze która sięga do 2000m. Reguluje to Konwencja z 1958 r.

Ekspansja tkwi w naturze państw. Największe ekspansje miały miejsce od XV do XIX wieku w wyniku których nastąpiło powiększenie terytoriów wielu państw. Terytorium odgrywało ważna role w historii państw. Na terytorium należącym do danego państwa owo państwo wykonuje swoje prerogatywy w sposób pełny.

Lech Antonowicz pisze: „ Państwo jest suwerenną jednostką geopolityczną, czyli niepodporządkowaną innym państwom. Samo decyduje o prawie na podległym jej terenie.”

Terytorium skład: przestrzeni lądowej, morskiej i powietrznej. Terytorium obejmuje kontynenty i wyspy. Głównym obszarem jest ląd. Pewne państwa posiada terytorium morskie składające się z wód wewnętrznych oraz mórz terytorialnych. W skład terytorium wchodzi także przestrzeń powietrzna nad terytorium morskim i lądowym.

Granice państw są trójwymiarowe: lądowe, morskie - 12 mil, zostały ustalone na początku XX wieku. Granica przestrzenna rozciąga się w kierunku kosmosu.

W stosunkach międzynarodowych istnieje zasada integralności terytorialnej ustalona w 1975 na konferencji KBWE-prawo obrony całości terytorium i jego nietykalności. Zakaz nabywania siłą innego terytorium, używania siły i groźby jej użycia. Zwierzchnictwo państwa obejmuje także bogactwa naturalne na znajdujące się na jego terytorium.

Na określonym terytorium może istnieć tylko jedno państwo., jedna władza zwierzchnia. Przy złamaniu tej zasady dochodzi do konfliktów.

Wg CIA na świecie są 194 niezależne państwa w tym 2 państwa które niedawno uzyskały suwerenność tj. Czarnogóra - 2006 r i Kosowo - 2008 r. Ostatnie zostało uznane przez 65 państw, w tym przez 22 państwa Unii Europejskiej. (5 nie uznało ich niepodległości - Hiszpania, Rumunia, Słowacja, Grecja, i Cypr). Dlaczego?? Wszystkie te państwa mają problem z ruchami separatystycznymi i ich zdaniem Kosowo stanowi precedens dla innych takich regionów.

W chwili obecnej na świecie jest 59 terytoriów niesuwerennych i zależnych. Zajmują ponad 2 miliony km². Mają swoją organizacje. Jest to Organizacja Narodów i Ludów Niereprezentowanych. W większości jej członkami są przedstawiciele ruchów separatystycznych. Jej specyfika polega na tym że jej członkami są państwa które uzyskały suwerenność i są nawet w ONZ oraz te które nie uzyskały niepodległości np. Górny Karabach, Osetia, Abchazja, Tajwan i Turcy cypryjscy.

• Podział państw wg różnych kryteriów

• Ważne są morfologiczne cech państwa które decydują o zachowaniu i rozwoju państwa np. Wielkość terytorium

- Państwa wielkie, jest ich 9. Rosja - 17,1 mln km², Kanada - 9,9, Chiny 9,5, Brazylia - 8,5, Australia - 7,7, Indie - 3,3, Argentyna 2,7, Sudan - 2,5.

- Państwa duże i średnie - 39% państw. - od 150 do 350 tyś km² np. Francja, Niemcy, Polska itp.

- Państwa małe - około 60 państw co stanowi 46% wszystkich państw świata. Powierzchnia mniejsza niż 30 tys km² np. Andora 45-tys km², Malta-31,6, Grenada-34,4, Monaco - 1,9, Watykan 44 hektary. W tej grupie są mikropaństwa - Liechtenstein i Monaco oraz minipaństwa - Gambia i Cypr.

Odmiennym tworem państwowym jest miasto-państwo np. Singapur, historyczne Hong-Kong i Makau.

Formą zanikającą są enklawy i eksklawy:

Enklawa - terytorium lub część terytorium państwa ze wszystkich stron otoczona przez terytorium lądowe innego państwa np. San Marino, Watykan (który w 1929 r. Na podstawie konkordatu laterańskiego został wydzielony z części Włoch)

Eksklawa - część terytorium innego państwa otoczona ze wszystkich stron obszarem cudzego państwa, nie stanowiąca suwerennej jednostki politycznej np. Büsinger - eksklawa niemiecka w Szwajcarii lub Baarly - eksklawa belgijska w Holandii.

Państwa można podzielić wg możliwości ekonomicznych, prawnych bądź militarnych np.

- mocarstwa globalne (supermocarstwa) - obecnie takim są Stany Zjednoczone i w najbliższej przyszłości Chiny. Są to państwa silne, zdolne do działania na terenie całego świata.

- mocarstwa regionalne (sektorowe) - państwa które dominują w określonym regionie świata lub są liderami ekonomicznymi w określonej części świata np. Chiny (jeszcze), Wielka Brytania, Francja, Japonia, Indie, Niemcy, Włochy, Brazylia, Sudan, Turcja.

- państwa średniej wielkości - potrafią działać w regionie i na arenie międzynarodowej ale potrzebują do działania legitymizacji ze strony innych państw. Przykładami takich państw są Polska, Norwegia, RPA

Pomimo tego, że wg prawa wszystkie państwa są równe wobec siebie, wiele z nich jest uzależnionych w większym lub mniejszym stopniu od innych np. Bhutan jest uzależniony od Indii a jest członkiem ONZ od 1971 r.

Są państwa uzależnione od polityki innych państw np. Białoruś do ostatnich 2 lat od Rosji.

Są państwa wasalne np. Andora-lenno Francji, a także państwa które całkowicie zdają się na inne państwa np. San Marino- na Włochów

Wielkość państwa nie oznacza że są one zasobne w surowce np. Mongolia jest państwem dużym a nie ma praktycznie zasobów

Są państwa które na swoim terenie posiadają duże zasoby naturalne ale nie potrafiące ich wydobyć np. Wenezuela ze swoją ciężką ropą.

I są także kraje niewielkie terytorialnie ale bogate w zasoby np. Kuwejt, ZEA, Dubaj

Rozwój terytorialny państw może się odbywać różnymi sposobami. Przez: ekspansję, zjednoczenie np. NRD i RFN, okupacje, aneksje np. Izrael w 1977 r. zabrał część terytorium Jordanii, Egiptu, Syrii, poprzez wymianę terytoriów np. Polska z Czechami, Białoruś z ZSRR, rozwój delt, osuszanie np. Holandia, Dania, usypywanie sztucznych wysp.

Surowce obecne na danym terytorium podwyższają jego wartość. Ważne jest by takie terytorium było łatwe do obrony i administrowania. Znaczenie ma także ilość sąsiadów - Polska - 7

Państwa posiadające wielkie terytoria narażone są na rozpad np. Aztekowie, starożytny Rzym i Persja; Carska Rosja, Austro-Węgry, Imperium Osmańskie. Po 1990 rozpadło się ZSRR i Jugosławia.

Państwa mają problem z utrzymaniem terytorium Indie/Pakistan, Hiszpanie z Baskami i Francja z Korsykanami, Turcja z Kurdami.

Wielkie terytoria powodowały rozpad imperiów kolonialnych np. Francja, Rosja, Hiszpania, Portugalia itp.

Kształt terytorium:

- państwa o wydłużonym kształcie np. Norwegia, Szwecja, Włochy, Chorwacja, Chile, Togo. Zarządzanie nimi jest trudne, istnieją ruchy separatystyczne, niektóre mają różne klimaty, albo SA podzielone na części

- państwa o zwartym terytorium (państwa okrągłe, prostokątne) mogą posiadać odnogi i półwyspy np. Dem. Rep. Konga, Tajlandia, Polska

- państwa o rozczłonkowanym, rozerwanym terytorium np. Indonezja, USA, Malezja itp.

• Terytoria kolonialne i powiernicze

Terytorium kolonialne - to terytorium zamorskie, podbite przez mocarstwa celem zdobycia bogactw naturalnych i rynków zbytu

Celem było zajęcie terytorium o strategicznym znaczeniu. Liczba koloni świadczyła o potędze państwa. Kolonializm rozwinął się w XV - XVI wieku. W rezultacie rozległe tereny Azji, Afryki, obu Ameryk zostały podporządkowane kilku państwom europejskim. Ustabilizował się w latach 70.

Na początku XX w. wielkie imperia kolonialne zajmowały 55% całkowitej powierzchni Ziemi-73 miliomy km² zamieszkałe przez 1/3 ludzkości.

Wielka Brytania od początku XVIII do 1940 r. wywiozła z Indii towary i surowce na wartość 750 mln$. Holandia wywiozła z Indonezji łupy -150 mln $

Kolonizatorami były: Australia, Belgia, Dania, Francja, Hiszpania, Holandia, Japonia, Nowa Zelandia, Wlk. B., USA

Dekolonizacja - proces uzyskiwania samodzielności przez byłe kolonie. Jej efektem było powstanie 130 państw. Zakończyła się w 1971 r. Byłe kolonie stały się najliczniejszą z grup państw w ONZ. Zastąpiono nazwę na terytoria powiernicze.

1976 r. - 1,400 mln km² 15 mln ludzi. / 1996 r. - 700 tys. km² 0.2 % ludności świata.

Ingerencja byłych mocarstw w sprawy byłych koloni - neokolonializm.

Do chwili obecnej większość tych terytoriów się usamodzielniła. ONZ- Rada Powiernicza zajmuje się t. powierniczymi.

Obecnie jedynym terytorium powierniczym jest Palou (Mikronezja) - 700 km², 19 tysięcy ludności.

Podział terytorialny państwa na przykładzie Polski

Terytorialny podział państwa ma znaczenie na wypełnianie obowiązków wew. i zew. teraźniejszych i długofalowych. Wynika z historii i doświadczeń danego państwa, politycznych, kulturowych i komunikacyjnych. Po II w. ś. zaczęła się dyskusja na temat podziału adm. państwa. Podstawową jednostką adm. była gmina ( jako organ do 1954), gminy podzielono na gromady, składające się z wioski i 2,3 przysiółków. Okazało się że były za małe. Część kompetencji przejęły powiaty, a powiatów-województwa. Było 17 województw, w tym 2 ze statutem -Warszawa i Łódź.

Rosła centralizacja decyzji. Uznano, że trzeba ponownie wprowadzić gminy (1973), zwrócono uwagę na więzi historyczne, samowystarczalność itp. (za czasów E. Gierka, który wzorował się na Francji)

1975-postanowił zreformować system, wprowadził 49 województw, przyczyną była chęć pozbycia się silnych województw, oficjalną przesłanką był fakt konieczności zbliżenia obywatela do władzy, zmiany te były też pozytywne. Największym błędem była likwidacja 317 powiatów.

1998-reforma adm., przywrócenie powiatów i gmin, utworzenie 16 województw-upadło koszalińskie.

Po 1998 stworzono struktury adm. samorządowej (marszałek) i państwowej (wojewoda). Poniżej są starostwa (starosta-w wyborach pośrednich, burmistrz, prezydent-w wyborach bezpośrednich. Częste zmiany nie służą dobremu administrowaniu państwem.

• OBSZAR I GRANICE PAŃSTW. STOLICE PAŃSTW.

• Granice polityczne państwa.

Oddziela państwa od innych państw lub obszarów niemających suwerenności. Podstawą prawną są umowy międzynarodowe poprzedzane dokładnym ustalaniem granic liniami demarkacyjnymi tzw. delimitacja.

Przebieg granicy lądowej oznaczony jest znakami. Dla ochrony granic ustala się pas drogi granicznej - 15-100 m., strefę nadgraniczną 2-6 m. i pas graniczny. Na morzu granicą jest zewnętrzna granica morza terytorialnego.

Granica ma aspekty polityczne, prawne, ekonomiczne, gospodarcze itp. W historii było wiele konfliktów granicznych Pakistan/Indie, Rumunia/Bułgaria, Chorwacja/Słowenia Spór graniczny powstaje w momencie gdy jedna ze stron podważa postanowienia traktatu granicznego.

Granice są istotnym elementem istnienia suwerennego państwa. W zamierzchłych czasach granice były tworzone dość dowolnie Współczesne granice są bardzo precyzyjnie określone. Państwa postkolonialne wyznaczyły granice dzięki swej sile

Granica określa terytorium na którym rozpościera się władza zwierzchnia danego państwa.

Kategorie granic:

- naturalne

- geometryczne - granice wyznaczane przez południk lub równoleżnik np. granica miedzy dwoma Korea-mi

- narodowe - specyficzna kategoria granic. Są to granice które pokrywają się z interesem narodowym.

Granice ulegają zmianom w wyniku zmian terytorialnych, powstawania lub zanikania państw. Są obszary o dużej zmienności granic np. Bliski Wschód, Europa Środkowa.

• Mury jako granice

Obecnie istnieje 18 tysięcy km murów granicznych. Najstarsze mury powstały na B. Wschodzie. Najstarszy mur - Mur Amorycki w Babilonii-300km

Mur w Syrii - 220 km.

W VI w p. n. e. Między Eufratem a Tygrysem powstał mur medyjski - 2 300 km. Jego wysokość wynosiła 5.5 m.

Budowa murów byłą kosztowna a same mury często okazywały się nieskuteczne. Zamiast nich zaczęto budować twierdze.

W naszym wieku powstało wiele murów na terytorium Chin w tym Wielki Mur Chiński-7000 km, poprzedni miał 12000 km; budowano go 150 lat, rozpoczęto za czasów cesarza z dynastii Ming, strzegło go ok. 1 mln. żołnierzy - w 1964 Mandżurowie przeszli mur i zdobyli władzę. W Chinach wzniesiono podobno nawet 20 tys. km Dokładnie ma być to podane w 2011r. Mury wróciły po II w. ś.

1961 Mur Berliński - 1500 km długości (stał 28 lat)

Mury obecnie:

- Tortilla Wall - między Meksykiem a USA

- Mur między Koreą Pn, a Pd - najszerszy pas fortyfikacji, 250 km długości, 4 km szerokości.

- W 1975 r. powstał mur piaskowy, dzielił Saharę na dwie części.

- Arabia Saudyjska - Irak - wybudowany w 2006 r., nazywany płotem elektronicznym, koszt budowy - 12 mld $, obsługiwany automatycznie

W budowie:

- mur między Indiami a Bangladeszem

- mur dzielący Żydów i Palestyńczyków. Betonowo-stalowy mur między Strefą Gazy a Izraelem. Długość - 500 km.

- Między Strefą Gazy a Egiptem - ok. 10km, 18 m wgłąb ziemi

• Stolice państw.

Na przestrzeni wieków władza państwowa miała tzw. obszary zalążkowe, najczęściej w największych miastach lub osadach.

Stolica zawsze miała odzwierciedlać siłę, zamożność i przepych danego państwa. Stolice przez wieki się rozwijały. Pierwsze ośrodki wiejskie rozwinęły się w starożytności. Później z większych wioch powstawały miasta. W okresie feudalnym nastąpił rozdział prowincji i miast, państwa od miast. Na stolicę wybierano największe miasto. W Europie pierwsze miasta uzyskały status stolicy w XV-XVI wieku.

W XVII stolicami stały się m. in. Berlin, Warszawa, Sztokholm. XIX-po kongresie wiedeńskim (1815) powstały: Amsterdam, Berno, Bruksela. W wieku XX stolicami stały się np. Rejkiawik, Dublin, Tirana, Bonn(1948-stolica Niemiec do połowy lat 90.). Jedynie Londyn i Paryż są nieprzerwanie stolicami.

Miasta w swoim rozwoju wychodziły poza przedmieścia. Wzrastała liczba pełnionych przez stolice funkcji. Wiązało się to z rozwojem przemysłu, powstaniem burżuazji i klasy średniej.

Niektóre państwa budowały stolicę od podstaw. Brasilia zbudowana 1 1955 r. Z inicjatywy brazylijskiego prezydenta Kubitschka. Miały wyrównać szanse między dawną stolica - Rio De Janeiro a prowincją. Architektem był Lucho Costra. Kubitschek chciał by rozwój którego dostąpiły miasta nadbrzeżne był też w dostępny dla obszarów w głębi kraju. Został zbudowana w 41 miesięcy. Kubitschek został oskarżony o doprowadzenie kraju do ruiny. Brasilia liczy 2,5 miliona mieszkańców.

Inne przykłady - stolica Kazachstanu - została przeniesiona z Ałma-Atu do nowo wybudowanej Astany. Stolica Pakistanu została przeniesiona na takiej samej zasadzie z Carracci do Islamabadu.

Stolice są centrum politycznym danego państwa, siedziba parlamentu, rządu, prezydentów, ambasadorów. Posiada funkcje zespalające. Stolice są podstawą autorytetu siły

Jerozolima jest oficjalną stolicą Izraela. W 1967 r. Izrael zawładnął Jerozolimą i jej wschodnią część do wcielił ją do Izraela jako swoją niepodzielną, odwieczną stolicę. Traktuje ją inaczej niż pozostałe ziemie Palestyny. Wiele państw nie uznaje tego więc umieszczają swoje ambasady w Tel-Awiwie. Co nie zmienia fakty że stolicą Izraela jest Jerozolima!!!

Funkcje stolic: siedziba parlamentów, rządów, prezydentów i ambasad, zespalająca, obywatele mogą zaopatrzyć się w deficytowe towary, zapewnienie kontroli w kraju

Stolice można podzielić na:

- stolice stałe (historyczne) - mają funkcje polityczne, administracyjne, i gospodarcze. Są nimi np. Rzym, Londyn, Paryż, Ateny. Stolicą historyczną nie jest Tokio i Moskwa.

- stolice ustanowione - powstałe w wyniku świadomego wyboru, z chęci pogodzenia zwaśnionych miast np. Canberra w Australii (rywalizacja o status stoolicy między Sydney a Melbourne)

- stolice podzielone - niektóre państwa podzieliły funkcje stolic na kilka miast. Przyczyna - kompromis np. Holandia - siedziba parlamentu to Haga a Amsterdam jest oficjalną stolicą. Boliwia-LaPaz/Sucre, Izrael-Jerozolima/Tel Awiw RPA - Pretoria to siedziba rządu a Kapsztad parlamentu.

Około 2015 r. Największymi stolicami świata będą: Tokio - 36,5 mln mieszkańców, Mexico City - 20,2 mln, Delhi - 18,7 mln.

Nie zawsze największe miasto jest stolicą. W Chinach stolicą jest Pekin a największa aglomeracja to Changping.

• Morza i oceany. Podział polityczny.

Podział mórz ze względu na jurysdykcje: wchodzące w skład terytorium państwa, podlegającej w ograniczonym stopniu jurysdykcji państwowej, poza jurysdykcją państwową. Status obszarów morskich reguluje prawo międzynarodowe.

Obszary morskie wchodzące w skład terytorium morskiego państwa dzielimy na: morskie wody wewnętrzne - zazwyczaj są to wąskie zatoki których rozwarcie nie przekracza 24 mil. Również wody portów i redy, podlegają całkowicie jurysdykcji państwa nadbrzeżnego, a także zatoki historyczne Konwencja z 1962 r. wprowadziła pojęcie wody archipelagowe tj. Wody na których obowiązuje zasada nieszkodliwego przepływu, który nie zagraża bezpieczeństwu państwa np. Cieśniny i kanały. Łodzie podwodne muszą wtedy się wynurzyć a statki wojenne muszą uprzedzić o przepływie.

Państwo ma pełną władze na tym obszarze.

Morze terytorialne - to pas wód morskich między wybrzeżem i wewnętrznymi wodami terytorialnymi a morzem otwartym. Wchodzi w skład terytorium państwa. Wody terytorialne zostały ustanowione w konwencji genewskiej z 1958 r i sięga pas wód terytorialnych sięga 12 mil.

Państwo ma na nich pełnie swojej władzy. Również prawo nieszkodliwego przepływu.

Morza otwarte - morze pełne, wody morskie znajdujące się poza granicami mórz terytorialnych. Obowiązuje tam zasada wolności eksploatacji bogactw, budowanie rurociągów itp. Jedyne zastrzeżenie: wszystko musi być zgłaszane odpowiednim instytucjom.

Cieśniny i kanały

Mamy trzy sztuczne kanały: Sueski, Panamski (1904-14) i Kiloński (1913)

Przestrzeń powietrzna i kosmiczna. Podział nieba.

Rozpościera się nad lądem i wodami terytorialnymi. Podlega jurysdykcji danego państwa. Sięga mniej więcej do 80-100 kilometra. Na pewno do 80 km jest przestrzeń powietrzna i na pewno od 100 jest przestrzeń kosmiczna. Kosmos nie ulega zawłaszczeniu.

• PARA PAŃSTWA (NIBY PAŃSTWA QUASI-PAŃSTWA). NARODY BEZ PAŃSTWA.

• Państwa w systemie ONZ i poza tym systemem.

W systemie ONZ są 192 państwa. Ostatnie - Czarnogóra przystąpiła 28 VI 2006 r. Pełnoprawnym członkiem jest między innymi Szwajcaria (2002 r.) i Timor Wschodni (2002). Członkami ONZ nie są: Watykan i Autonomia Palestyńska. Oboje mają status obserwatorów. Tajwan nie jest członkiem ONZ.

Somalia - rozpada się na Somaliland i Puntland. Kosowo - nie jest członkiem ONZ, w lutym 2008 ogłosiło jednostronnie niepodległość, uznane przez 65 państw. Członkami ONZ nie są Osetia Południowa i Abchazja. Zostały uznane przez Rosję, Wenezueli, Nikaraguę i Mali.

Statut para państw jest dziwny. W teorii samodzielne ale w praktyce co innego. Powstają w wyniku niedokończonych wojen, mają swoich przedstawicieli i swoje rządy.. 194 niezależne państwa a para państw jest 10 - 11.

• Para państwa w Europie i świecie.

Górny (Górski) Karabach - ormiańska enklawa, leżąca na terytorium Azerbejdżanu, przy granicy z Armenią. 1988 - 94 sporny teren opuścili Azerowie. 95% mieszkańców to Ormianie. biedny, zacofany region

Kosowo - (część Serbii) uzyskała niepodległość w 2008r.. Zwane jest „czarną dziurą Bałkanów” lub „beczką prochu”. Stolica Prisztina. Kosowo zamieszkałe jest przez Albańczyków (90% - 2 miliony), mniejszość serbską (100-120 tys.) - żyją w enklawach, są rozrzuceni. Ponad to 5% ludności stanowią to Macedończycy i Romowie.

Konflikt ciągle trwa między Albańczykami a Serbami (prawosławni) od 1990. Od 1999 Kosowo było pod protektoratem ONZ. Postanowiono zmienić siły ONZ na siły Unii Europejskiej. Od 2006 r. Odbywały się rozmowy na temat niepodległości Kosowa. Serbowie uważają Kosowo za kolebkę ich państwowości. Przeciwko odłączeniu Kosowa była Rosja, Chiny i Hiszpania. Kosowo jest słabym, biednym, zapóźnionym gospodarczo krajem. Bezrobocie sięga 70-80%, kryzys gospodarczy jeszcze bardziej pogrążył owo państwo. Kosowo jest miejscem handlu bronią, narkotykami, ogniwem na przemytniczym szlaku, a także „przechowalnią” przestępców.

Naddniestrzańska Republika Mołdawska - Na terytorium Mołdawii, przy granicy z Ukrainą. Stolica - Tyraspol. NRM posiada swój parlament, ciągnie ją do Rosji. Tzw. ostatnia republika Stalina-pozostałość po 14 Armii. Kwitnie handel bronią, przekupstwo, korupcja. Waluta mołdawska i naddniestrzańska. Ok600 tysięcy mieszkańców, 35 różnych narodowości. Przeważa rosyjskojęzyczna ludność - ok. 60%. NRM jest w konflikcie z Mołdawią i Rumunią. Prezydentem był rosyjskojęzyczny Woronin, obecnie jest szefem parlamentu. Naddniestrze jest najbiedniejszym rejonem Europy a do tego jest oazą przestępczości. 40% PKB powstaje w szarej strefie. Rosja i Mołdawia prowadzą rozmowy w celu rozwiązania NRM.

Turecka Republika Cypru Północnego - W 1974 r. wojna na Cyprze między Cypr-Turcja. Cypr podzielono na dwie części. Nie należy do UE. Słynie z największej ilości domów publicznych i sporej ilości kasyn.

Południowy Kaukaz, Zakaukazie - zamieszkuje 100 grup narodowościowych, 6 grup i 40 podgrup językowych. Niestabilny region, teren sprzecznych interesów Rosji i Zachodu. Pod względem strategicznym jest to niezwykle ważny region - duża liczba rurociągów i gazociagów.

Abchazja - leży na terytorium Gruzji. Stolica - Suchumi. Trwa od czasów radzieckich. W 1990 r.- 550 tys mieszkańców. W 1992 wojna Gruzja a Abchazja. W latach `80 Rosja zabroniła handlu z Abchazją, a zwłaszcza kupowania mandarynek - głównego źródła dochodów dla tego regionu. Kiedyś Abchazja utrzymywała się z turystyki, lecz niestabilność regionu sprawiła zatrzymanie napływu turystów. 1991-1992 w wyniku wojny zginęło 10 tysięcy ludzi a 250 tysięcy wyemigrowało. Dziś ok.200 tysięcy mieszkańców, Abchazowie, Ormianie i Gruzini. Abchazja nie chce połączenia z Rosją, woli być samodzielnym bytem ale nie przeszkadza im to przyjmować pomoc ze strony Rosji.

Osetia Pd - konflikt zaczął się w 2008r. Ma skłonność do przyłączenia się do Rosji. Powierzchnia - 4 tys. km², 100 tys ludności - 40-45 % stanowią Osetyjczycy i Gruzini

Somaliland - Pn-wsch Somalia. Ogłosiła niepodległość w 1991 r. Skutek fiaska operacji ONZ „Przywrócić Nadzieje”. Odróżnia się od południa kraju, jest prowincja względnie spokojną. Do 1960 pod protektoratem Brytyjskim. W 1960 r. przez 5 dni było samodzielnym państwem. 3,5 miliona ludzi, stabilna demokracja muzułmańska, stały rząd, własna waluta, wojsko. W referendum mieszkańcy opowiedzieli się za niepodległością.

Puntland - druga część Somalii, chce być w związku federacyjnym z pozostałą częścią Somalii, autonomiczne państwo, własna armia i prezydent. Konflikt z Somalilandem o Solo i Saanag. Oba para państwa mogą liczyć na pomoc rządu Etiopii

• Narody bez państw

Największy naród bez państwa to Kurdowie - 40-50 milionów ludzi. Kurdystan proklamowany w 1921(nie istnieje jako państwo) leży na terytorium 3 państw - Turcji, Iranu i Iraku. W niektórych państwach zabrania się używania kurdyjskiego języka. Obecnie zamieszkuje go 27 mln ludziNajwięcej Kurdów mieszka w Turcji - 20%, Irak - 15-20%, Syria - 8,7%, Iran - 7,7%, Armenia - 2%. Kurdowie walczą, o wskrzeszenie Kurdystanu.

Romowie (Cyganie) - od 8 - 15 milionów, żyją w diasporze. W Polsce mieszka 15-20 tysięcy. Duże skupiska w Czechach, Słowacji, byłej Jugosławii i Indiach. Pochodzą z Rogostanu (Indie), prowadzili osiadły tryb życia ale postanowili ruszyć w świat. Ciągle wędrują, Wędrowali by znaleźć nowe terytorium do zasiedlenia, ale wszystkie ziemie były już zajęte. Cyganem jest się przez urodzenie, nie mają władzy centralnej. Wyjątek - Janusz Kwiek, koronował się w czasach Piłsudskiego ale jako król miał tylko symboliczne znaczenie. Posiadają własną flagę i hymn. W Polsce jest cztery grupy: nizinni, górscy, kotlarze (z Rumunii) i łowarowie (koniokrady z Węgier) Czas taborów Romskich już minął. Najgorzej Romom żyje się w Czechach, żyją tam w gettach. Największe skupiska - Rumunia, Bułgaria. Są w Hiszpanii, Turcji, na Węgrzech, w Wlk. B. i Brazylii, Słowacji, Serbii.

Korsykanie - zamieszkują Korsykę. Co roku odbywają się tam spotkania Organizacji Narodów Bez Państw. Organizowana przez separatystów Korsykańskich. Biorą w nim udział szkoci, sardyńczycy i narody pod panowaniem francuskim.

Separatyści korsykańscy nawołują do uznania narodu korsykańskiego, obywatelstwa korsykańskiego, języka. Domagają się uwolnienia osadzonych w więzieniach separatystów.

Lapończycy (Samowie) Żyją w Rosji, Finlandii, Szwecji i Norwegii (w ich północnych częściach) Jest ich około 60 tys a ich terytorium zajmuje ok. 150 tys km2. Chcą daleko idącej autonomii. W ich tradycji prawo wyborcze posiadają tylko ci co mają trzy renifery. Nie ma wśród nich zgodności.

Serbo-łużyczanie - żyją na pograniczu Niemiec, Polski i Czech, ok 60 tys.. Dążą do autonomii, Są 1 z 3 oficjalnych m. narodowych w Niemczech.

Żmudzini - 2 lata temu władze odmówiły rejestracji Żmudzinów jako mniejszości. Terytoriom - 21 tys. Km2, prawie 1/3 Litwy.

Baskowie i Katalończycy - w Hiszpanii, mają największą autonomię w Europie

Albańczycy - w Kosowie, Macedonii

Serbowie - w Bośni i Hercegowinie

Bretończycy - najuboższa prowincja francuska, nie chcą autonomii, domagają się tylko uznania swojej kultury, tradycji, odrębności.

Flamandowie i Walonowie - w Belgii

Farerzy - na Wyspach Owczych

Szkoci - mają duża autonomie, chcą oddzielenia od Wlk. B.

Grenlandczycy - chcą się odłączyć od Danii, wykazują dużą samodzielność.

Zakarpacie - na granicy Ukrainy, Mołdawii i Rumunii, chcą suwerenności

Lezlingowie (Lezginowie) - na terenie Osetii Pn, ok. 250 tys. Ludzi. Mieszkają częściowo w Dagestanie i Azerbejdżanie

Tybetańczycy - pod kontrolą Chińską. od XVIII wieku. W XIX w. powstanie mające na celu usunięcie chińskich wojsk. Chiny nie uznały niepodległości Tybetu, po wojnie zajęli Tybet - Pekin odpowiada za sprawy zagraniczne. W 1956r. kolejne działania autonomiczne, 1959-powstanie Tybetańczyków do lat 70. Dalajlama uciekł do Indii. Chińczycy ponownie przejęli Tybet i wprowadzili swoje władze, zniszczono wtedy (1976) ok. 4 tys. klasztorów. 1989-ustalenie następcy tronu-6letniego chłopca, władze wystawiły swojego kandydata

Ujgurzy - prześladowani przez Chińczyków, często podejrzewani o terroryzm

Rosjanie - na Litwie, Estonii i Łotwie

Słowianie - w Naddniestrzu

Tatarzy - na Krymie - w 1944 pod zarzutem współpracy z Niemcami zostali decyzją Stalina deportowani na Syberię i Daleki Wschód. Po rozpadzie ZSRR zaczęli wracać na Krym i domagają się zwrotu straconego majątku.

Węgrzy - w Rumunii i Słowacji

Uzbecy - w Kirgizji - Uzbecy są bogaci, władze uważają, że chcą się odłączyć od Kirgizji i przyłączyć się do Uzbekistanu

Na świecie jest 161 grup dążących do niepodległości lub zwiększenia autonomii. Zrzeszają się w Organizacji Narodów I Państw Niereprezentowanych UNPO. Oficjalnie należy do niej 58 grup. Armenia, Estonia, Gruzja, Łotwa, Palau, Timor Wschodni nadal do niej należą choć maja już swoje państwo.

Wolny Sojusz Europejski - podobne do UNPO. Zrzesza ruchy dążące do autonomii czy separatyzmu.

Społeczność międzynarodowa nie jest zainteresowana mnożeniem nowych państw.

DYNAMIKA ZMIAN NA MAPIE ŚWIATA

Zmiany na mapie politycznej w ujeciu historycznym

M. polityczna ulega ciągłym zmianom, są one skutkiem rozwoju cywilizacyjnego (okresy regresu, zahamowań, pozytywnych przeobrażeń). Do dziś nie rozstrzygnięto czy zmiany to przypadek czy działalność człowieka. Do XV/XVI w. świat był izolowany, granice nie ustalone, różny rozwój, ludność nierównomiernie rozmieszczona, różna wiedza o świecie. Największą wiedzę mieli Fenicjanie, Grecy, Rzymianie, Arabowie, Chińczycy.

W okresie feudalnym zaczeły powstawać wielkie państwa i narody, wszystko dzięki transportowi.

Największą rolę spełniły 3 fakty-odkrycie Ameryki przez Kolumba 1492, podróż V. da Gamy-1498, podróż F. Magellana-1519-22

Z czasem ciężar życia gospodarczego i politycznego zaczął przenosić się na wybrzeże O. Spokojnego i basen M. Śródziemnego-Portugalia, Hiszpania, Holandia, Wlk. B. Francja, Niemcy, Usa i Rosja. Świat został podzielony wzdłuż południka papieskiego, przez Portugalię i Hiszpanię, zatwierdzone przez traktat w Saragossie z 1529. Największym państwem kolonialnym była Portugalia. Z czasem utraciła swą pozycję na rzez Hiszpanii, a ta na rzecz Wlk. B, Holandii i Francji. Zwycięsko wyszła z tego Wlk. B. 1660-bitwa pod Hastings, Wlk. B. niemu siała łożyć na armię lądową, a Hastings nikt nie atakował bo Wlk. B. była potęgą morską. Na kontynencie azjatyckim najwięcej zdobyła Rosja-aż po O. Spokojny, później sprzedali Alaskę USA. Znaczące zmiany podczas wojny 7-letniej i później w czasie rozbiorów Polski 1771,1793,1795. Polska zniknęła z mapy świata, a sąsiednie państwa się wzmocniły. Odkrycia przyczyniły się do rozwoju kontaktów, europeizacji państw, które znalazły się pod władzą krajów europejskich, migracji ludności.

Wpływ cywilizacyjny, językowy rozwój metropolii, nagromadzenie bogactw i kapitału oraz zdobycie kolonii przyczyniły się do rozwoju kolonializmu. Kolejne zmiany w wieku XIX, po kongresie Wiedeńskim 1815, w II połowie, wskutek ekspansji Wlk. B. opanowano Australię, Nową Zelandię, Indie. Wlk. B. miała silną pozycję w Azji i Afryce. 1763-Kanada została posiadłością brytyjską, coraz silniejsze USA popierają nurty narodowowyzwoleńcze w Ameryce Pn i Łac. Miało to służyć umocnieniu USA w tym rejonie świata i wyeliminowaniu innych państw. 1823-doktryna Monroe-rozszerzenie terenu USA nie zawsze legalną drogą. W II poło. XIX w. na arenie politycznej potęgą zostają Niemcy 1870-71, po Wojnie z Francją powstaje cesarstwo niemieckie-rozdrobnienie Niemiec na szereg państewek, zjednoczenie przez Bismarcka pod berłem Prus. Niemcy spóźniły się na walkę kolonialną bo większość była już podzielona, stały się agresywne, dążyły do podziału świata, rozwój aktywności w Afryce, Dalekim Wschodzie i Oceanii, ta agresja byłą głównym powodem wybuchu I w. ś. W XIX w. zmiany w Turcji. Wielkie wielonarodowościowe i wieloetniczne państwo, bardzo sprzeczne, obejmowało znaczne obszary B. Wschodu, Azji i Afryki. Państwo miało ogromne znaczenie strategiczne, dlatego wiele państw chciało destabilizacji Turcji. Wiele państw na początku XX w. oderwało się od Turcji i usamodzielniło się. Pod koniec XIX w. zniknęły ziemie niczyje. Państwa europejskie miały na uwadze względy strategiczne-Gibraltar, Malta, Cypr, Suez. Podział polityczny pod koniec XIX w. nie zadowalał żadnego państwa, które kolonizowały świat ; nie odpowiadał także podział militarny i podział sił między państwami. Dochodziło do sporów między starymi a nowymi mocarstwami (Niemcy, Japonia). Rewizja na mapie świata powstała dzięki konfliktowi, który przerodziła się w 1914 r w I w. ś. Po jej zakończeniu ustalono nowe granice 1919-traktat wersalski, niepodpisany przez USA-polityka izolacjonizmu. W 1922 powstało ZSRR z 4 republik. Zmiany były rezultatem kompromisu i ścierania się różnych orientacji, nie uwzględniano granic etnicznych i historycznych. Wkrótce nastąpił konflikt między państwami zwycięskimi a pokonanymi, powstało wiele państw m.in. Polska, Czechosłowacja. Po wojnie osłabły działania kolonizatorskie. 1918-1939 okres międzywojenny-wzrost sprzeczności między państwami, Niemcy chciały rewizji traktatów, państwa kolonialne chciały zatrzymać proces dekolonizacji, nadawanie statusów-dominum.

Wiele konfliktów na początku XX w. w Europie i Azji. Konflikt Ros-PL-1919-20, pokój w Rydze 1920; wojna ROS-CHN-1921-32; podbój Chin przez Włochy-1935; włączenie Austrii do Rzeszy-1939; przekształcenie Czech w protektorat, wymuszenie przez Niemców wyrzeczenia się Kłajpedy przez Litwinów; Niemcy nie spotkały się wówczas ze sprzeciwem innych państw. Dalsze zmiany po I IX 1939. W początkowym okresie Niemcy i ich sojusznicy pokonały kilka państw europejskich. Niemcy napadły na Rosję w 1941r, a Japonia na USA. W 1945 Niemcy musiały podpisać kapitulację. Zwycięstwo 3 mocarstw spowodowało zmianę sytuacji politycznej na świecie. Przywódcy dyskutowali na konferencjach w Teheranie, Jałcie i Poczdamie o podziale świata, powstał świat podzielony na państwa kapitalistyczne i socjalistyczne. 1949-CHRL-nowy podmiot stosunków międzynarodowych na kontynencie azjatyckim, ożywiły się ruchy narodowowyzwoleńcze. 1950-60 rozpadł się system mandatowy, byłe kolonie oddane pod system mandatowy ONZ. Powstały nowe granice, głównie dotyczyły Japonii i terenów przez nią okupowanych.

Mapa polityczna świata

Od II w. ś. nastąpiły zmiany na m. p. ś. Suwerennych państw było 194, wcześniej w XX w. -50. W wyniku konferencji jałtańskiej i poczdamskiej podział utrzymywał się przez cały okres zimnej wojny. 1991-upadek ZSRR, powstanie 15 państw, 12 utworzyło WNP, rozpad Jugosławii, rozkład Czechosłowacji - „aksamitna rewolucja”- podział na Czechy i Słowację. Państwami socjalistycznymi została Kuba i Korea Pn. Po rozpadzie ZSRR świat 2biegunowy zmienił się w 1bigeunowy z mocarstwem jakim jest USA. Możliwy powrót do 2biegunowego, ponieważ Chiny aspirują do supermocarstwa Wiek XXI ma być wiekiem Chin. Mamy kilkanaście para państw i narodów bez państw. Nie ma już takiego poparcia dla Osetii Pd. i Abchazji. Wiele regionów niespokojnych np. Kaukaz. W państwach naszego globu mamy do czynienia z zanikiem demokracji i powrotem do autokracji.

1990-większością krajów rządziły autokracje, w 2005-w tych autokracjach-demokracja (2005 - 9 odwrotów od demokracji, 2009-40) Po upadku Husajna, wycofaniu wojska i życia politycznego, reformy Watuszniego w Iranie. 2009- 116 państw demokratycznych gdzie odbywają się wolne wybory, ci sami którzy kiedyś odsuwali dyktatorów od władzy teraz chcą powrotu np. Tajlandia, Boliwia, Filipiny, Mauretania, Niger.

W 2007 r. 40% Irakijczyków uznało demokrację. Zmiany na mapie świata nie są zakończone.

PROBLEMY GLOBALNE WSPÓŁCZESNEGO ŚWIATA

Pierwsza dekada XXI w. trwała pod znakiem kryzysu. Wojna w Afganistanie, Iraku, ataki na WTC, Pentagon, a także katastrofa klimatyczna mają wpływ na sytuację na świecie. Następuje odwrót od demokracji do autokracji i reżimów populistycznych (A. Łac., Afryka)

Po zimnej wojnie część problemów nabrała nowego wymiaru-zmiana hierarchii, intensyfikacja, przyspieszenie historycznych zmian w świecie.

Po 11/9/2001 politolodzy uważali, że głównym tematem tego wieku będzie walka z terroryzmem. Ponownie walkę podjęły religie-chrześcijańska i islam

Najważniejszym problemem jest kwestia pokoju i wojny. 250 sytuacji konfliktowych na tle społ., ekon-gosp., kult., rel. Do tych konfliktów zalicza się także cyberwojna (ostatnio w Estonii i Gruzji). Problem głodu i wyżywienia ludności.

Kolejnym problemem jest kwestia demografii świata. Pojawia się ponownie. Chodzi o przeludnienie, wyludnienie znacznych terytoriów, starzenie się społeczeństw. Regulacja przyrostu naturalnego (najbardziej odczuwalna w Chinach). Migracje, przede wszystkim na tle ekonom. później reemigracje.

Problem wody- Wiek XXI ma się stać wiekiem konfliktu o wodę. Ponad 2,5 mld ludzi żyje w warunkach urągających godności ludzi. 1/3 ludzkości nie ma toalety. Miliony ludzi umierają z powodu braku wody, a 3,5 tys ludzi umiera z powodu korzystania z brudnej wody.

Ilość mieszkańców w przyszłości - 1990-6,6 mld; 2010-ok. 8 mld; 2050-ok. 9,5 mld.

Woda pitna stanowi 3% wody na świecie. Przemysł potrzebuje jej coraz więcej. Amerykański przemysł energetyczny pochłania 40% wody wykorzystywanej przez Amerykanów. W 2025r. deficyt wody dotknie 3/4 ludzkości. Dziś wiele rzek i jezior jest zanieczyszczonych przez ścieki, przemysł chemiczny i farmakologiczny. Polska znajduje się w grupie państw średnio zagrożonych. Na 1 mieszk./4,6 m3 wody

Ochrona środowiska naturalnego i problem ekologiczny.

Skutki globalnego ocieplenia

- przewidywalny wzrost poziomu mórz i oceanów- od 1,8 do 59cm (wyspy Pacyfiku i część Holandii znalazłyby się pod wodą),

- susze i głód-zbiory w A. Pd. mogą zmniejszyć się o 30 %, zwiększający się problem wody w Afryce będzie dotyczył 75-200 mln ludzi.

- niszczycielskie działania natury-huragany, upały

- topnienie lodowców- od 1979 pokrywa lodowa Arktyki zmalała o 40%

- katastrofy naturalne- trzęsienia ziemi, głównie Azja i Ameryki, ruchy płyt tektonicznych-Sumatra 200 tys., Xi-Chuan 90 tys., Samoa; tsunami, cyklony, zapadliska jezior, wybuchy wulkanów

Wskutek wybuchu wulkanu na Islandii, ogromne straty poniosły firmy lotnicze, ok. 3 mld $. Lotnisko we Frankfurcie dziennie traciło 3 mln euro. W ciągu ostatniej dekady XX w. były 54 wybuchy wulkanów. Na dnie mórz i oceanów, znajduje się ok. 1 mln młodych wulkanów.

Problem energetyczny. Zasoby surowców kurczą się, gaz na ok. 60 lat, ropa na 40 lat zapasu. Największe źródła gazu na M. Barentsa; ropy (ciężka ropa) w Wenezueli, ZEA. Jednym z problemów z tym związanych jest problem utylizacji odpadów radioaktywnych.

Terroryzm międzynarodowy jest największym problemem związanym z niezabezpieczeniem państw, które posiadają broń atomową, po to by nie dostała się w ręce terrorystów.

Pandemie, choroby-AIDS, HIV, ptasia i świńska grypa, narkomania, gruźlica. Widać postępy w leczeniu. Najwyższy wskaźnik zachorowalności na AIDS i zagrożenia HIV w Afryce. Choroby cywilizacyjne-zawały serca, miażdżyca.

Wzrost przestępczości zorganizowanej - narkobiznes, hazard.

Narastanie dysproporcji rozwojowych pomiędzy krajami rozwijającymi się a rozwiniętymi. Wydłużenie się wertykalnej struktury ładu międzynarodowego. Kiedyś- Bogata Północ, Biedne Południe, Teraz-Centrum (bogate), Peryferie (biedne) Stosunek 1:72, dziś (XXI w.) 1:100

Multi-kulti tzw. swój-obcy

Zadłużenie międzynarodowe np. Grecja żąda 35 mln euro kredytu

Państwa w stanie upadku- wewnętrznie zdezorganizowane- np. Sudan, Somalia, Belgia, Kosowo, BiH, Macedonia

Skutki negatywne globalizacji

Istnienie problemów globalnych destabilizuje system międzynarodowy. Stanowią one zagrożenie dla org. międzynarodowych i uczestników stosunków międzynarodowych. Wymaga to działań kompleksowych, na szeroką skalę, w dłuższym okresie czasu, przy współpracy państw. Nie ma na świecie instytucji, która mogłaby rozwiązać globalne problemy. Obowiązek ten przejmuje ONZ i jej agendy oraz inne.

GEOGRAFIA BOGACTWA I UBÓSTWA

Największe potęgi gospodarcze świata

Wzrost rozwarcia między bogactwem a biedą jest jednym ze skutków globalizacji. 2/3 ludności Rosji żyje poniżej poziomu ubóstwa. W Chinach jest lepiej. Do czasu kryzysu w Europie, ceny rosły, place nie. Dziś doświadczamy, ciągłego wzrostu cen energii, mieszkań itp. co powoduje niezadowolenie i manifestacje ludności.

Państwo, PKB ogółem, PKB na 1 mieszkańca

USA, 14,3 bln, ok. 43 tys. Japonia, 4,9 bln, 36 tys. Chiny, 4,6 bln, 1,8 tys. Niemcy, 2,5 bln, 33 tys. Wlk. B., 1,8 bln, 33,5 tys.

Francja, 1,7 bln, ok. 33,7 tys. Włochy, 1,6 bln, 30,5 tys. Rosja, 1,3 bln, 2 tys. Kanada, 1,1 bln, 35 tys. Hiszpania, 1,1 bln, 27,2 tys.

Korea Pd., 793 mld, 16,4 Brazylia, Indie, Meksyk Australia 708 mld, 34,7 tys. Polska, 361 mld, 7 tys.

Średnia płaca w Polsce-740euro (brutto), więcej niż Węgrzy, Rumunii, Bułgarzy, mniej niż Czesi i reszta

Najwięcej korzyści z globalizacji mają Singapur, Hong Kong, Holandia. Przed kryzysem również Estonia. Polska na 41. miejscu między Marokiem a Ukrainą. Łotwa była najszybciej rozwijającym się państwem UE. Bogaci bogacą się szybciej niż biedni

Kraje niestabilne i ubogie to często kraje religijne. Tam gdzie laicyzacja i ateizm, to wysoki rozwój-Norwegia, Szwecja, Holandia, Japonia.

Na szczególną uwagę zasługuje Norwegia i jej fundusz emerytalny, początkowo zakładał 400 mln euro, później zwiększony do 750mln. Polska w tej hierarchii na 31. miejscu. Miernik PKB działa już ok. 250 lat i musi być unowocześniony o wskaźniki zadowolenia z życia, jakości usług, życia publicznego i społecznego. Wielu chciałoby wprowadzić miernik wykorzystania energii - kWh/1mieszk. Kanada, Niemcy, Chiny

W ostatnim okresie zwiększył standard życia w krajach Trzeciego Świata. Kraje Południa są coraz bogatsze-Brazylia, Syria, RPA-brały udział na konferencji w Pretorii w 2007r.

Na uwagę zasługuje Rosja zamieszkiwana przez wielu miliarderów i milionerów. Rezerwa budżetowa ok. 500 mld euro (przed kryzysem). Przeciętna płaca (ok. 900zł), emerytura (ok. 35$)

Zróżnicowanie w koloniach

Stopień zamożności kolonii zależał od państw kolonizatorskich. Europejczycy osiedlili się tam gdzie były dobre warunki klimatyczne i epidemiologiczne, dzięki czemu rozwijała się gospodarka. Podobne warunki gospodarcze nie dawały takiego samego efektu. Gujana(295$) Barbados(470$) Inflacja-2%, Śmiertelność-8%. PKB Barbados-10 tys. $/mieszk.; PKB Gujana-1 tys. $/mieszk. Miejsca w rankingu państw 30 i 107

Nie wszystko można tłumaczyć kolonializmem.

Przykłady bogactwa i biedy

Raport ONZ mówi, że najlepiej żyje się w Islandii, Norwegii, Australii, kanadzie, USA; Polska na 37 miejscu.

Rośnie liczba zamożnych w Chinach i Indiach. Chiny-40% ludzi wydających 3 tys. $/rocznie - w 2025-ok. 50%

22 kraje Afryki kwalifikują się do strefy niskiego rozwoju społecznego. Na świecie dziś żyje ok. 3 mld ludzi za mniej niż 2$ dziennie. Wysoka śmiertelność przez głód. Biedne kraje są dotknięte zmianami klimatycznymi, katastrofami naturalnymi. Skrajna bieda prowadzi do desperacji i rywalizacji grup społecznych. Rządy mogą być przejęte przez frakcje, które mogą wznieść rewoltę.

44% Afrykańczyków żyje w nędzy. 250 mln żyje w warunkach skrajnego ubóstwa. 2/3 zarażonych HIV mieszka w Afryce. ¼ nie ma dostępu do czystej wody. Mają największą populację-szacuje się że w 2050 r - 1mld 700 mln ludzi w Afryce. Jeżeli tak będzie to kraje Zachodu będą musiały się uporać z problemem Afryki. Najbiedniejszym państwem jest Etiopia (Abisynia)-340zł/mieszk. Co 2 dziecko cierpi głód, każdego roku, umiera 130 tys. dzieci. Kolejnym jest Madagaskar, gnębiony przez susze i cyklony. 70% mieszk. żyje poniżej poziomu ubóstwa. Senegal-nie stać ich na wykształcenie ludzi. Dem. Rep. Konga, Zimbabwe, Korea Pd. W Afryce podjęto walkę z głodem i AIDS, gospodarka zaczyna się podnosić. W najbliższych latach wzrost gospodarczy ma mieć ok. 6,7%, ma zmniejszyć się liczba ludzi żyjących w nędzy. W Korei Pd nie ma już systemu kartkowego, który wprowadził Kim-Ir-Sen - ok. 2$/miesiąc, kraj bardzo biedny, rozwinięta korupcja, łapówkarstwo.

Mocarstwa świata

2025-2050 prognozy BRIC-Brazylia, Rosja, Indie, Chiny - 61,3 % PKB G7-25,9 % PKB Inne

Chiny-70 bln $ USA-40 bln Indie-32 bln Brazylia-12 bln Rosja-8 bln

Wlk.B.-6/7 bln Japonia-5.6 bln Francja-5/6 bln Niemcy-4/5 bln Włochy-3 bln

Zadłużenie państw

Kryzys gospodarczy 2008-09 dotknął kraje słabe, a także te, które rozwijały się dynamicznie. 4-7% Irlandia, Finlandia, Hiszpania, Estonia.

Dług publiczny-Węgry-13,3%; Rumunia-65%; Grecja 93,5%; Niemcy-64%; Irlandia-31%; Wlk. B.-50%. Ostatnie dane mówią, że Polska-47% (oficjalnie ponad 50%). Dług publiczny wzrósł do 6,8%, w 2008 nieco ponad 2%, w strefie euro 6,6%

Deficyt budżetowy USA-1,5 bln $, ok. 11% PKB. Duży udział w tym długu mają Chiny-ponad 1 mln $

10 najbardziej zadłużonych krajów - Włochy-115,8%; Grecja-115,1%; Belgia-96,7%; Węgry-78,3%; Francja-77,6%; Portugalia-76,8%;

Niemcy-73,2%; Malta-69,1%; Wlk. B.-68,1%; Austria-66,5%; Polska-ok. 50%

Dziś w najgorszej sytuacji jest Grecja. W zeszłym roku dług publiczny wyniósł 283 mld euro (wg EUROSTATu).

15 IV 2010-zgoda na pożyczkę dla Grecji-30 mld z oprocentowaniem 15%, kolejne 10-15 mld euro dodał MFW, aby wyjść z problemu Grecja potrzebuje ok. 130-140 mld euro. Największą pożyczkę Grekom udzieliły Niemcy. UE nie wypracowała systemu pomocy w razie podobnej klęski państw strefy euro.

PROBLEMY ŻYWNOŚCIOWE ŚWIATA

Uwagi wstępne

Problem głodu jest jednym z najważniejszych problemów współczesnego świata. Teoretycznie na świecie produkuje się tyle żywności by wyżywić całą ludność, jednak działają czynniki, które to uniemożliwiają m.in. marnotrawstwo, brak powierzchni uprawnej, drożyzna, brak wody, wysokie koszty produkcji nawozów, niedostateczna dystrybucja żywności, korupcja, niesprawiedliwy handel żywnością.

Światowy rynek żywności

Rynek żywności kształtują: możliwości produkcji, potrzeby, zdolności nabywcze. Rynek żywności reguluje się sam. Podstawowym problemem jest to czy ludzie mają pieniądze żeby tę żywność kupić.

Czynniki warunkujące rynek światowy: ograniczona ilość gleb uprawnych (aby zdobyć wycina się lasy);

- upustynnianie się ziemi uprawnej (w byłym ZSRR zniszczono 1mln 700tys ha ziemi uprawnej, Chiny-7mln ha przez co kłopoty z żywnością miało 250 mln ludzi)

- zmniejsza się areał na 1 człowieka - 1968-0,48 ha ziemi uprawnej, 1980-0,33 ha, 2010-0,25 ha

- zasolenie morza i gleb wskutek stosowania nawozów sztucznych

- globalne zalesienie kurczy się rocznie o 0,2% (mniej lasów się sadzi, niż wycina)

- zmniejsza się ilość wody do pracy i picia - ponad 700 mln ludzi w 44 krajach świata ma mniej wody niż potrzeba, ponad 1,5 mln może pomarzyć o wodzie; handel wodą - korporacje handlujące wodą dostarczały wody dla 51mln ludzi-1990, 330mln ludzi-2005

W 1996r. ONZ uznało, że woda jest potrzebą. Najwięcej problemów z wodą jest w Kenii. Wiele plemion toczy walki o wodę. W Boliwii woda jest droższa niż jedzenie. Wojna o wodę może być największym problemem XXI wieku. Jej globalne zużycie zwiększa się co 20 lat. Jest dobrem bardziej poszukiwanym niż ropa i gaz.

- wysokie ceny nawozów i środków ochrony roślin

- pogarszanie się warunków klimatycznych (pożary, powodzie, susze)-niszczą plony, zbiory i gleby

- niesprawiedliwy handel żywnością - Główni eksporterzy-USA, Argentyna, Francja, Nowa Zelandia, Kanada, Australia. Państwa te dyktują warunki cenowe importerom z Europy Zach. i Chin. Ofiarami nacisków są kraje mające niedostatek żywności. Często stosuje się embargo na żywność (Rosja wobec Polski-mimo, że już nie działa to rosyjski rynek został zajęty przez inne państwa). Niekiedy handluje się surowcami energetycznymi w zamian za żywność (ropa za żywność-w Iraku)

- nieracjonalne wykorzystanie i marnotrawienie żywności - ¼ ludzi na świecie je za dużo i kupuje; ok. 30% żywności trafia na śmietnik; ok. 40% bananów marnuje się. W Wlk. B. w tamtym roku wyrzucono 1 mln 600 tys ton żywności, W Kanadzie 40%, a w USA 50% żywności

W Wlk. B. 58% marchewek nie spełnia norm i jest wyrzucane. Ok. 40-50% ogórków z zakręconymi końcówkami było wyrzucanych. W UE jest 7 osób zajmujących się niszczeniem cebul

- żywność genetycznie modyfikowana - wielu zwolenników i przeciwników; lepiej dostarczyć, mimo, że jest niezdrowa, niż mieliby umrzeć z głodu

Głód i niedożywienie

¼ ludzkości cierpi głód i niedożywienie; głoduje co 6 osoba; najwięcej w Afryce (65 mln ludzi)w rejonie Pacyfiku; Co roku liczba głodujących wzrasta o 100 tys.; ok. 1,3 mld osób jest chronicznie niedożywionych; ok. 3 mld ludzi z trudem utrzymuje się za 2$ dziennie; ok. 1,5 mld ludzi żyje za mniej niż 1$ dziennie. W skrajnym ubóstwie żyje jeszcze 1 mld ludzi; 20-25% ludzi na świecie jest dobrze odżywionych; 60% nie odczuwa głodu; 15% notorycznie głoduje; Z głodu codziennie umiera ok. 30 tys. osób (13 tys. dzieci). Główną przyczyną jest niedożywienie i choroby z tego wynikające. W 2007 r. głodowało 9 mln ludzi.

Podsumowanie

Obecnie produkuje się więcej żywności niż potrzeba, a i tak wielu ludzi głoduje. Jedzenie często znajduje się poza zasięgiem ludzi biednych. Spotykamy się z korupcją, hipokryzją państw nic nie robiących w tym celu. W Chinach spadł wskaźnik głodujących-przed 1980-32%, dziś 17%

GEOGRAFIA WSPÓLCZESNYCH KONFLIKTÓW MIĘDZYNARODOWYCH

Koniec zimnej wojny nie uwolnił świata od wojen i konfliktów. Dziś mamy około 250 konfliktów-etnicznych, ekonomicznych, rasowych, społecznych, politycznych oraz ataków terrorystycznych m.in. konflikt w Afganistanie, Iraku, Pakistanie, Somalii, Jemenie

Po 26 latach rząd Sri Lanki pokonał Tamilskich Tygrysów.

Konflikty zamrożone-mogą nagle, w każdej chwili wybuchnąć (najczęściej w para państwach-Naddniestrze, Osetia Pd. Górny Karabach, Somaliland)

Kaukaz-uznawany za najbardziej niebezpieczny obszar graniczący z UE; żyje tam ok. 40 narodów reprezentujących 50 języków; 26 mln ludzi; 3,5 tys km granic; toczyło się 6 wojen-ostatnia z Osetią Pd. w 2008r.-w jej wyniku uznano niepodległość Osetii Pd. i Abchazji. Uznane przez Rosję, ale nie przez Gruzję. Region ważny z punktu wojskowości. Rosja nie potrafiła zaprowadzić tam pokoju, szczególnie w Czeczenii (wojny 1994 i 2000). Dalej istnieje Osetia Pn., Dagestan, Inguszetia. Tylko w pierwszych 5 miesiącach 2000r. w tych republikach dokonano 500 zamachów. Rosja postanowiła utworzyć Północnokaukaki Okręg Federacyjny (w skład wchodzi 7 republik + kraj staropolski) Na czele Aleksander Chłoponin-były gubernator Krasnojarska. Aby zlikwidować wojny należy zacząć inwestować i dofinansować Kaukaz. Projekt Elbrus-5642-miał być przeszkodą dla islamistów chcących stworzyć na Kaukazie islamski emirat. Punkty zapalne Rosji-Afganistan, Turkmenistan, Azerbejdżan

Afganistan/Pakistan-Wojny w Afganistanie i Iraku kosztowały już 35 bln $, w połowie 2010r. znajdzie się tam 100tys. amerykańskich żołnierzy; Mimo zmiany taktyki wojna jest praktycznie przegrana- zwie się ją Drugim Wietnamem. W Pakistanie podobno znajdują się bazy szkoleniowe Talików. W zamachach w ubiegłym roku zginęło 3,5 tys. osób. Najważniejszym miejscem Pakistanu jest jego pogranicze z Afganistanem- najprawdopodobniej najniebezpieczniejszy punkt na świecie.

Azja-mocarstwo atomowe Korei Pn. W wyniku polepszającej się sytuacji Koreańczycy stworzyli miejsce gdzie mogły spotykac się rozdzielone kiedyś rodziny. Niedawno ten pomysł odrzucono. Konflikt koreańsko-japoński trwa od II w. ś.-dotyczy odszkodowania dla koreańskich robotników przymusowych, którzy zostali pojmani przez Japończyków. Kolejno problem koreańskich kobiet, które w Japonii były zmuszane do prostytucji. Spór o dzieła sztuki, wyspy Kogdo, spór o ochronę prawną produkowanych produktów.

Bliski Wschód-region konfliktów od 65 lat, od powstania Izraela- ostatni konflikt-Hamas rządzący w strefie Gazy, a Izrael-2008- operacja „Płynny Ołów”-wejście Izraela do strefy Gazy

-konflikt irański-kwestia posiadania broni atomowej; z tego faktu najbardziej zaniepokojony jest Izrael; zbroją się także: Syria, Arabia Saud. Jordania

Do działań włączył się Egipt (stawia mur między Egiptem a strefą Gazy); konflikt w Autonomii Palestyńskiej

W miejsce konfliktu, który wygasa rodzi się kolejny.

Turcja. Członek NATO; konflikt Turcja-Armenia-ludobójstwo Ormian-1915-17r.; Ormianie twierdzą, że zginęło 1,5 mln Ormian; Turcja zaprzecza i mówi, że zginęło ok. 300 tys. z powodów naturalnych-głodu, braku wody… Kroki w kierunku porozumienia nic nie dają. Podpisano porozumienie o stosunkach dyplomatycznych. Zapowiedź otwarcia granic z Armenią(zamknięte od 1993r). Turcja grozi zerwaniem stosunków dyplomatycznych z USA, czego USA się boi, bo Turcja jest dobrym sojusznikiem.

Afryka. Znaczna część jest narażona na wojny. Na Saharze Zach. największe złoża fosforytów na świecie-podzielona między Maroko, a Mauretanię. Połowę kontroluje Maroko, a drugą-front Palisario.

Kolejno Somalia-Somaliland, Puntland; Następnie Jemen-kraj podzielony na regiony, gdzie już nie wiadomo kto z kim walczy-działa tam Al.-Kaida, Ruch Południa; region działalności piratów.

Ameryka Pd. W historii najwięcej puczów wojskowych (oprócz Afryki); wzrost znaczenia Boliwii i Wenezueli; słabnąca rola Kuby

Ameryka Pn. Rywalizacja o Arktykę-USA, Kanada, Szwecja, Norwegia, Dania i Rosja; bogate złoża gazu ziemnego-35/40% złóż świata

Świat jest bardzo niespokojny pomimo starań organizacji międzynarodowych

MIGRACJA-PRZYCZYNY I KONSEKWENCJE

Migracja-pojęcie

Migracja - z łac. migratio - wędrówka, ruch - określa ono zmianę miejsca zamieszkania lub pobytu-na stałe lub czasowo; w obrębie jednego kraju lub między wieloma państwami; ma charakter wielowymiarowy-demograficzny, socjologiczny, ekonomiczny, geograficzny

Wg ONZ nieustanny ruch ludności w przestrzeni społeczno-geograficznej. Najczęstszą przyczyną są różnice w poziomie gospodarki i poziomu jakości życia

Inne przyczyny: polityczne-konflikty zbrojne, wysiedlenia, deportacje, przesiedlenia; ekonomiczne-wynik przepływu pracowników na rynku pracy w celu poszukiwania zatrudnienia-migracja zarobkowa; migranci przeżycia-szukają środków do przeżycia „w ogóle”; migracja mobilna-celem jest poprawa standardów życia i poziomu życia; bezrobocie; chęć poznania świata; chęć przeżycia przygody

Deportacje i wysiedlenia-największy problem XX w.- 50/70 mln ludzi zostało przesiedlonych; 117 form wysiedleń i deportacji (1917r); 1939-44 - 12,5 mln ludzi poddano przesiedleniom; 1944-51-30mln ludzi

Imigracja-przyjazd celem osiedlenia się ; Reemigracja-powrót emigrantów do kraju macierzystego, po okresowym okresie stałego pobytu

Migracja ludności w dobie globalizacji

Nastąpiła swoboda migracji. Kraje bogate boją się zalewu biednymi imigrantami z Azji, Afryki i Europy Wsch.; USA przyjmowało kiedyś młodych, utalentowanych ludzi, którzy ukończyli dobre szkoły - tzw. „drenaż mózgów”

Ludzie nie szukają dobrej pracy, ale w ogóle pracy. Do samych USA przybyło 8mln wykształconych, Do Kanady 2,1mln;

Ok.70% noblistów to Amerykanie. Coraz większy popyt na rynku pracy jest na najwyższej i najniższej hierarchii. USA ograniczyło napływ pracowników do Doliny Krzemowej, a przyjmują pracowników do Doliny Centralnej-praca na roli.

Wg ONZ w 1970 r poza krajem mieszkało 82 mln ludzi; w 2000r-175 mln; w 2005r-190mln; w 2009r-ponad 210mln

Taki przepływ powoduje problemy krajów rozwijających się. ¾ wykwalifikowanych pracowników emigruje z Gujany, Haiti, Jamajki. Pozytywnym zjawiskiem są przekazy pieniężne do krajów macierzystych - każdego roku ok. 180 mld $

Pozytywne skutki migracji - wzrost globalnej ekonomicznej efektywności; spadek bezrobocia; możliwość podnoszenia kwalifikacji; napływ technologii i inwestycji, usług i towarów; większa motywacja do zdobywania kwalifikacji; działalność dobroczynna emigrantów

Negatywne skutki migracji - strata wykwalifikowanych pracowników; zmniejszenie wzrostu gospodarczego i wydajności pracy; wzrost różnic w dochodach ludności; mniejsze wpływy podatkowe krajów emigrantów; inflacyjny wpływ przekazów pieniężnych; zmniejsza się liczba wyborców

Migracje zagraniczne Polaków

Migracje w XX i XXI w. odegrały ważną rolę. Dziś poza krajem mieszka ok. 12 mln Polaków. Migracje sięgają XIX w. W okresie międzywojennym-2mln; w czasie wojny-deportacje, wywózki-ok. 5,4mln Polaków; w pierwszych latach po wojnie-ok. 2,1mln; w latach transformacji ustrojowej 89-09-przede wszystkim emigracje zarobkowe-2,3mln Spodziewano się, że kryzys spowoduje powrót Polaków, jednak tak się nie stało. Polska była i jest krajem ludzi skłonnych do emigracji zarobkowej. Straty społeczne w skali kraju, rejonu, rodziny i poszczególnych jednostek są większe niż korzyści wynikające z emigracji zarobkowej.

---