Dr Grzegorz Balawajder: Ekonomia II
Rynek czynników wytwórczych
Czynniki wytwórcze:
- ziemia
- zasoby ( praca )
- kapitał
Rynek ziemi:
- podaż związany z ziemią nie jest elastyczny bo można zwiększyć wydobywanie ale kiedyś to się skończy (surowce: mineralne i naturalne)
- cena ropy naftowej ma swoją cenę na rynku ( arabska - najlepsza, rosyjska - najniższa cena)
- dzierżawienie ziemi + wydobywanie = cena
Co wpływa na popyt ?
1. Produktywność czynnika ( na ile atrakcyjny, co z niego można wytworzyć i jaki z tego będzie )
2. Ilość podmiotów zgłaszających zapotrzebowanie
Co wpływa na podaż ?
1. Zakres konkurencji ( ile podmiotów dostarcza dany produkt na rynek)
2. Dochodowość z tytułu posiadanego podmiotu ( na ile opłaca się wydobycie surowca )
Państwa OPEK - ropa naftowa - państwa decydujące o cenie na rynku światowym i czy go wydobywać
Rynek pracy:
- siła robocza to towar i zasób pracy - ma swoją cenę ( stawka płacy - pensja )
- cena pracy zależy od:
popytu ( cel firmy - maksymalizacja zysku - tyle zatrudnić, aby zmaksymalizować zyski)
podażu ( pracy) : kształtuje ilość ludzi chętnych do pracy, spowodowana popytem na dobra konsumpcyjne
Przychody końcowe z czynnika produkcyjnego - przyrost przychodów całkowitych ze sprzedaży produktów każdego zatrudnionego człowieka
Koszty krańcowe z czynnika produkcyjnego - przyrost kosztów całkowity spowodowany każdym kolejnym zatrudnionym pracownikiem
Zasada określająca koszty na prace :
Koszty produkcji = przychody produkcji = optymum producenta
Koszt > przychody → zwolnienie
Niska cena pracy → popyt na prace rośnie
Wybór między pracą i czasem wolnym - skutek
1. stawka płacy - czym wyższa stawka tym większy koszt alternatywny ( czas wolny )
Stawka płacy : nominalna ( na rękę ) i realna ( co można kupić a te pieniądze )
2. Świadczenie socjalne ( zasiłki dla bezrobotnych ) - kształtują popyt pracy, zmniejsza podaż siły roboczej
3. Działalność związków zawodowych ( zwiększenie płacy → pracodawca zwiększa casting )
4. Polityka rządu ( może obniżyć świadczenia socjalne - > zwiększenie płacy minimalnej, niektórym zawodom płaci się więcej niż innym )
Rynek kapitałowy
a) budynki, budowle, transport w posiadaniu firm, państwa
b) produkcja w toku - nie finalny produkt niedokończony
c) zapasy, zasoby finansowe
Inwestycje - wielkość nowonabytego i nowowytworzonego kapitału w danym czasie - instrument zwiększający zasób teraźniejszego kapitału
Inwestycje: rzeczowe ( maleją z upływem czasu przez amortyzacje- zmniejszenie wartości przez użycie : fizyczne (starość) i ekonomiczne ( moralne - technologie) ) i finansowe ( np.akcje )
Zasób przyrostu kapitału - różnica między amortyzacją i przyrostem
Inwestycje rzeczowe: brutto ( odtworzenie restytecyjne, wielkość nakładów poniesionych na zakupy nowego kapitału w celach zastąpienia starego ) i netto ( przyrost nowego kapitału )
Netto inwestycje - ,,green field”- zupełnie nowe, wcześnie nie istniejąca inwestycja np. wybudowanie nowego obiektu
Popyt na kapitał zależy od:
a) wysokość stopy procentowej ( ile trzeba zapłacić banku za kredyt )
stopa procentowa spada - kredyt wygodny → popyt na kapitał rośnie
stopa procentowa rośnie - popyt na kapitał maleje
b) krańcowa efektywność inwestycji - przyrost zysku spowodowany kolejną jednostką
Krańcowa efektywność < = > wysokość stawki
Podaż kapitału - pochodna poziomu oszczędności ludności
a) zadłużenie państw i firm w bankach krajowych lub zagranicznych
b) poziom reinwestycja - na ile ponownie inwestują swoje zyski firmy
Gospodarka narodowa
Gospodarka narodowa - system w obrębie którego dysponują przedmioty których działalność składa się w działania państwa
Gospodarka narodowa:
a) sfera produkcji materialnej : ( produkty lub usługi o charakterze materialnym )
przemysł
rolnictwo
budownictwo
transport i łączność
usługi finansowe (banki, ubezpieczenie )
handel
gospodarka komunalna
istota: SAMOFINANSOWANIE
b) sfera usług niematerialnych : ( jakość życia, nie można zobaczyć )
administracja publiczna
obrona narodowa
bezpieczeństwo wewnętrzne
edukacja i nauka
kultura i sztuka
opieka zdrowotna
pomoc społeczna
kultura fizyczna i sportu
istota: FINANSUJE PAŃSTWO
Liberalizm - sfera usług niematerialnych oprócz obrony / administracji / bezpieczeństwa → powinny być finansowane prywatnie
Państwo dobrobytu - stworzenie sektoru państwowego, finansować sferę usług niematerialnych
Każde państwo ma swoje metody finansowania np. 50/50 ( państwo/prywatnie) np., teatr - budżet państwa / sprzedaż biletów
PKB - produkt krajowy brutto , wartość dóbr finalnych wytworzonych w ciągu roku przez wszystkie podmioty gospodarcze funkcjonujące na obszarze danego kraju . Wyrażane w amerykańskich $ lub Euro
PNB - produkcja przedsiębiorstw krajowych, np. tylko polskie firmy
Gotowy / Finalny produkt - produkt z którego korzystamy konsumpcyjnie lub inwestycyjnie. Nie podlega przetworzeniu.
Dobra średnie - produkty które podlegają przetworzeniu
PPP - parytet siły nabywczej
Dobra finalne - ,,skończone” produkty
Dobra pośrednie - produkty do obróbki
Per capita - PKB na jednego mieszkańca
Państwa o dochodzie:
- średnioniskim - 1000 - 3000 $
- średnim - 3000 - 7000 $
- średnim - wyższym - 7000 < … $
Polityka ekonomiczna
Polityka ekonomiczna - ogół metod, środków, instrumentów za pomocą których państwo oddziałuje na podmioty gospodarcze
Koncepcje:
a) liberalna - monetaryzm - minimalne ingerowanie państwa w gospodarkę
b) interwencjonizm państwowy, państwo dobrobytu - keynesizm
1929 - 33 - kryzys gospodarczy / ekonomiczny - samoregulacja nie działa, państwo musi ingerować. Skutek:
- koncepcja monetarna
- koncepcja keynesowska - duży interwencjonizm państwowy w gospodarkę, własność państwowa w niektórych dziedzinach strategicznych i potrzebnych , pomoc finansowa z budżetu, wysokie podatki dla ludzi o wysokich dochodach , większość akcji u państwa, państwo decyduje o wejściu na rynek, pomoc dla przedsiębiorstw.
Początki polityki ekonomicznej :
1. Niemcy - Otto von Bismarck - ustawodawstwo socjalne ( ubezpieczenia od chorób, wypadków)
Obowiązek składek na emerytury dla ludzi w podeszłym wieku
2. USA - F. Roosvelt - New Deal - zmiana liberalizm → częściowy interwencjonizm
3. Niemcy - Hitler - interwencjonizm - wyjście z kryzysu po I WŚ
4. Europa Zachodnia - interwencjonizm - po II WŚ odbudowa państw, nacjonalizacja niektórych dziedzin gospodarki
5. Wielka Brytania - Margaret Thatcher - liberalizm
Po wojnie zaczynało się zainteresowanie lewicą ( interwencjonizm )
- polityka monetarna
- polityka fiskalna
- polityka regionalna
Funkcje polityki ekonomicznej:
- funkcja alokacyjna
- funkcja redystrybucyjna
- funkcja stabilizacyjna
PKB - różna siła nabywcza w krajach dlatego rzeczywisty PKB jest inny
Współczynnik Giniego - wskaźnik rozwarstwienia społecznego ( 0 ( dzielone równo ) - 1 )
Funkcje polityki państwa:
- f. alokacyjna - państwo jako dostawca - producent dóbr publicznych, ochrona ładu i porządku, własności, nieuczciwej konkurencji, ochrona przed szkodową działalnością gospodarczą , ochrona praw pracowniczych. Organizacja systemu obiegu pieniądza i gospodaruje dobrami publicznymi.
- f. Redystrybucyjna - oddziaływanie na podział PKB w celu wyrównanie dysproporcji społecznych. W miarę równy podział ( aby była kasa średnia )
- f. Stabilizacyjna - przeciwdziałanie kryzysom gospodarczym , wyrównanie różnic w rozwoju przestrzennym kraju
polityka stabilizacyjna , np.; fiskalna - zwalnianie podmiotów z podatku w celu aktywizacji
polityka stopy procentowej - kredyt w bankach
polityka kursu walutowego - słaba waluta, import drogi, droga waluta - eksport - ulgi podatkowe, inwestycje
polityka przestrzenna państwa - wyrównanie różnic przestrzennych w państwie
restrukturyzacja gospodarki - preferencje dla określonych działów ( zamiast kopalń węglowych - nowe rodzaje przemysłu )
Wymiary polityki ekonomicznej państwa
Polityka ekonomiczna - oddziaływanie państwa na gospodarkę
Na politykę ekonomiczną państwa oddziałuje liberalizm / interwencjonizm
Polityka monetarna - kształtowanie podaży pieniądza
pieniądz - środek wymiany z funkcją powszechnego ekwiwalentu
Gospodarka towarowa → Gospodarka towarowo - pieniężna
funkcje pieniądza :
- miernik wartości (cena) - prawo wartości - cena oscyluje wokół wartości
- cyrkulacji ( obiegu, środka wymiany ) - akt kupno - sprzedaż P-T-P-T …
- środek gromadzenia oszczędności ( tezauryzacji)
- środek płatniczy ( zobowiązania kredytowe / bankowe )
- pieniądza światowego (międzynarodowego)
Popyt na pieniądz - zapotrzebowanie na różne operacje
- motyw transakcyjny ( kupno - sprzedaż )
- motyw ostrożności ( odłożenie na czarną godzinę )
- motyw spekulacyjny ( inwestycja dla zarobienia więcej pieniędzy )
Podaż pieniądza - kształtuje politykę monetarną pieniądza
równanie Irving`a Fisher`a : M x V = P x Q
M - masa pieniądza w obiegu
V -
P - pośredni poziom w gospodarce
Q - ilość wytworzonych dóbr w gospodarce
Bank Centralny ( polityka monetarna państwa, niezależny od rządu )
- funkcja banku emisyjnego - tylko BC ma prawo emisji nowego pieniądza
- funkcja banku banków - BC stanowi nadzór na bankami w państwie
- funkcja banku państwa -
System walutowy złota - ilość złota w pieniądzu → wartość pieniądza
Stopa wzrostu gospodarczego
Swg =
P = P - P
P - wartość PKB w roku obliczeniowym / budżetowym
P - wartość PKB w roku bazowym ( poprzednim )
Funkcja banku banków - utworzenie banku w państwie za zgodą Banku Centralnego + kontrola
Oddziaływanie BC na banki komercyjne :
a) instrumenty administracyjne ( charakter nakazu )
- stopa rezerw obowiązkowych - jaki procent aktywów może zamrozić BC
- limity kredytowe - do jakiej wysokości mogą być określane kredyty dla ludzi
b) instrumenty ekonomiczne ( charakter propozycji )
- stopa redyskontowa - kredyt dla zapewnienia wypłacalności banku
- stopa lombardowa - instrumenty finansowe banku komercyjnego który oddaje na czas BC, a BC oddaje bankowi komercyjnego , który później wykupuje swoje instytucje finansowe
Polityka monetarna :
a) ekspansywna - nastawiona na zwiększenie podaży pieniądza
- stopa rezerw obowiązkowych - maleje
- limity kredytowe - rośnie
- stopa redyskontowa - maleje
- stopa lombardowa - maleje
b) restrykcyjna - nastawiona na zmniejszenie podaży pieniądza
- stopa rezerw obowiązkowych - rośnie
- limity kredytowe - maleje
- stopa redyskontowa - rośnie
- stopa lombardowa - rośnie
Funkcja BC : Banku państwa - administrowanie budżetu państwa
- zysk BC zasila budżet państwa
- niezależny od rządu
- nie opłaca deficyt budżetowy
- kontroluje kurs budżetowy
Bank Centralny - instytucja , gdzie wpływają podatki, dług państwa, zasilanie budżetu państwa.
1 euro = 4,17 PLN
1 euro = 4,00 PLN
1 euro = 3,58 PLN
Dewaluacja - osłabienie wartości waluty danego kraju w stosunku do walut innych krajów za nakazem administracyjnym
Rewaluacja - administracyjnie podwyższenie waluty danego kraju w stosunku do walut innych krajów
Cykl koniunkturalny - okresowe wahanie aktywności gospodarczej wokół trendu
Nierównowaga na rynku przez nadwyżki towaru → kryzys
Wirtualny rynek ( papiery wartościowe,akcje)
Pieniądz wirtualny + postęp techniczny → współczesne kryzysy
Wahanie koniukturalne - zmiana aktywności zatrudnienia i innych
Faza cyklu:
- spadkowa ( recesja )
- wzrostowa ( ekspansja)
Amplituda zmian koniunkturalnych
- mała - łagodny cykl ( interwencja państwa daje )
- duża - wybuchowy cykl
Trzy rodzaje wahań cyklicznych :
- cykl Kitchina - cykl krótki
- cykl Juglar - cykl trwa 8-10 lat - cykl średni
- cykl Kondratiewa - cykl trwa 50 - 60 lat - cykl długookresowy
Historia kryzysów:
1825-32 - kryzys w Anglii ( rozwój kapitalizmu, techniczny rozwój → nadwyżki produkcji )
1929 - 33 - największy kryzys ( niewidzialna ręka rynku - rynek sam siebie może regulować i kontrolować - błędne myślenie )
Głębokie kryzysy z wielką amplitudą : spada produkcja → bezrobocie
Po II WŚ u kryzysów zmniejsza się amplituda wahań przez przemiany strukturalne ( przemysł - > usługi ) + interwencjonizm państwowy
Dezintegracja jednolitego rynku
Lata 70. XX wieku - kryzys naftowy - synchronizacja rynków krajowych i międzynarodowych
Współczesny cykl koniunkturalny :
- zmniejszona amplituda wahań
- okres stagnacji
Linia trendu - pokazuje w jakim kierunku cykl zmierza
Wzrost gospodarczy - związany z wykorzystaniem czynników wytwórczych ( kapitał - finansowy i rzeczowy) + wzrost ich produktywności - wzrost potencjału podażowego gospodarki , mogą być zbliżenia po stronie popytu
Przyczyny wahań cyklicznych - koniunktury - teorie
- teorie klasyczne - XIX wiek, brytyjscy i francuscy ekonomiści - klasyczna szkoła ekonomii - Adam Smith , D.Ricardo, J.B Say - okresowe załamanie jest konsekwencją wydarzeń spoza systemu (konflikty,epidemie, wojna, klimat) → pogorszenie warunków wytwarzania i aktywności gospodarczej
Kryzys - nadwyżka towarów, które ciężko było sprzedać
Prawo Say`a - podaż jest czynnikiem tworzącym popyt
- teorie marksistowskie - kraje socjalistyczne - przeciwieństwo t. klasycznej - Karol Marks
Przyczyną kryzysu jest niedostateczny popyt pracowników i ludzi ( oszczędzają).
Kryzys - nigdy nic nie było w sklepach , kapitalizm to zło - kryzys jest cechą
Marksistowska koncepcja - wyzyskiwanie pracowników
Robotnicy nie mają pieniędzy dlatego nie kupują, jeśli by mieli - kupowaliby to co wytworzyli
- teorie keynesowskie - Keynes - koncepcja państwa dobrobytu, interwencjonizm państwowy
Swobodnie działający rynek nie zapewnia zgodności z popytem i podażem na poziomie zatrudnienia.
Równowaga w gospodarce może kształtować się w warunkach niskiego i wysokiego cyklu koniunkturalnego.
W gospodarce rynkowej cel to max. zysku ( przewidywana stopa zysku ) , daje inwestycje ile i kiedy wróci do mnie, inwestują tam gdzie zysk jest większy
Faza kryzysu ( spadkowa) - przewaga podaży, nadprodukcja.
Dużo sprzedających → konkurencja → spadek cen → pozbywanie się nadwyżek podaży → spadek produkcji → produkcja staje
Mnożnik inwestycyjny ( mnożnik Keynesa ) - informuje jak zmienia się PKB pod wpływem zmian wydatków inwestycyjnych państwa, przedsiębiorstw, gospodarstw domowych.
Zmiana popytu na dobra konsumpcyjne → zmiana popytu na dobra inwestycyjne - zwielokrotnienie PKB
Inwestycje pobudzone - indukowane
Zasada akceleracji - zasada przyspieszenia - zasada, wg której wielkość nakładów inwestycyjnych zmienia się wraz z fazami cyklu koniunkturalnego.
Luka czasowa - w momencie osłabienia popytu i podażu skala osłabienia popytu następuje szybciej niż podażu
- teorie neoklasyczne ( t. klasyczna + t. keynesowska ) - rynek po każdym problemie przechodzi w stan równowagi. Problemy mają charakter zewnętrzny które uruchamiają mechanizmy wewnętrzne i system gospodarczy sam się uzdrawia ( problem - wojna, rewolucja, zjawiska przyrodnicze, innowacje techniczne itd. )
Cykl koniunkturalny - zjawisko naturalne
a) teoria plam na słońcu - XIX wiek - W.Jevons - planowanie gospodarki zależy od plam na słońcu ( okresy nieurodzaju )
b) teoria innowacyjna - XX wiek - J.Schumpeter - cykl koniunkturalny zależy od innowacji które są od zawsze. Strumień innowacji - konieczny , Przedsiębiorca - innowator - osiąga ,,zysk nadzwyczajny” - nowa produkcja, inne przedsiębiorstwa robią to samo - ,,dyfuzja techniki ”
Fala inwestycji i produkcji → zwiększa się podaż → maleje cena → maleje popyt inwestycyjny → kryzys . Nowa innowacja → faza ożywienia
Fazy innowacji wg J Schumpetera :
1. 1777 - 1842 - maszyna parowa
2. 1843 - 1897 - koleja żelazna
3. 1898 - 1945 - czas elastyczności, chemii
4. 1946 - - rozwój budownictwa
c) teoria cyklu politycznego - zmiany priorytetów politycznych i ekonomicznych władzy podczas wyborów. Rząd kieruje się działaniami dla zdobycia władzy :
po wyborach / na początku kadencji - ,,zaciskanie pasa ”- efekt zmian widoczny przed wyborami - będzie dobrze → reelekcja
przed wyborami - więcej pieniędzy - wszystkim żyje się lepiej
Wstrząsy finansowe przez wirtualny pieniądz → przyczyna kryzysu
d) teoria ,,świat na bance” - światową gospodarką nie rządzi popyt i podaż - współczesny świat, pęknięcie bańki spekulacyjnej → kryzysy
Gorączka tulipanowa - 1637 rok - atak paniki rządził rynkiem
Metody oddziaływania państwa
Spółki internetowe - lata 90. - kryzys
Zwiększenie podaży pieniądza - 11.09.2001
Monetarna polityka → ekspansywna - kredyty coraz tańsze → boom kredytowy - 2005
Pożyczki „subprime” - bardzo duże ryzyko niespłacenia
Kredyty w obligacje - 2006 - inżynieria finansowa - dużo budowali, a zabrakło nabywców → ceny nieruchomości spadły. → wzrosły raty kredytów → niewypłacalność kredytobiorców.
Wall Street - 2007 - upadają fundusze, które inwestowały w obligacje. Banki przestają dawać pożyczki. Interwencjonizm państwowy w kryzys - plan Obamy
Polityka podatkowa - fiskalna
a) stymulacyjna - obniżenie podatków - deficyt budzi dług publiczny - wzrost zatrudnienia, cen
b) restrykcyjna - zahamowanie koniunktury, wzrost podatków, mniej wydatków budżetowych, spadek konsumpcji → bezrobocie
Polityka monetarna :
a) restrykcyjna - drogi pieniądz → drogie kredyty, zmniejsza się popyt, zatrudnienie , hamowanie wzrostu cen, przeciw inflacji
b) ekspansywna - polityka taniego pieniądza, pobudzenie popytu, konsumpcji → przegrzanie gospodarki
Teraz: wydłużona recesja, wejście do fazy ożywienia gospodarczego, brak wzrostu zatrudnienia
Inflacja
Inflacja jest to wzrost poziomu cen w gospodarce prowadzący do utraty wartości przez pieniądz. We współczesnych gospodarkach inflacja jest zjawiskiem ogólnie występującym, uważa się, że niewielki jej poziom jest zdrowy dla gospodarki. Groźna dla gospodarki jest wysoka inflacja lub deflacja (spadek poziomu cen).
Od momentu pojawienia się pieniądza , rzadziej kiedy był pieniądz kruszcowy.
Występowanie inflacji pieniądza kruszcowego:
- wojna / klęska żywiołowa
- wprowadzenie fałszywego pieniądza ( o wartości pieniądza decyduje ilość kruszcu w monecie )
- okrycia geograficzne - pojawienie się złota
Prawo Kopernika - Greshama - gorszy pieniądz wypiera lepszy → inflacja
Podział inflacji :
a) ze względu na sposób przejawiania się:
- inflacja jawna - oficjalnie podane informacje o inflacji.
Stopa inflacji - stopa bazowa - średni wzrost cen w gospodarce
Inflacja jawna : ( skala roku )
- pełzająca 0 < … < 4%
- krocząca 5% < 10%
- galopująca 10% < 50 %
- hiperinflacja 50% < … - bardzo duży wzrost cen → kryzys gospodarczy danego państwa
- megainflacja 1000% < … - bardzo duży wzrost cen → kryzys gospodarczy danego państwa, np.: Zimbabwe (teraz) , Polska ( okres międzywojenny ) , Węgry ( po II WŚ )
- inflacja ukryta - nie ma oficjalnie wzrostu cen, choć jest inflacja - kraje gdzie są ceny urzędowe ( ustalone przez państwo )
b) ze względu na
- popytowa - inflacja wywołana wzrostem popytu, efekt: koniunktura na rynku pobudzona przez inflacje kroczącą / pełzającą
- kosztowa - wzrost cen, spadek produkcji, wzrost bezrobocia →
stagflacja - wysoka inflacja + wysokie bezrobocie
Deflacja - spadek cen poniżej kosztów wytworzenia-> producentom nie opłaca się produkować ( na minusie np.: - 0,1 ), panaceum - inflacja pełzająca
Bezrobocie
Bezrobocie - niedopasowanie podażu pracy do popytu pracy
Aktywni zawodowo - bierni zawodowo + osoby pracujące ( studenci, renciści, emeryci również )
Rodzaje bezrobocia:
a) ze względu na sposób przejawiania się tego zjawiska :
- jawne - bezrobotny zarejestrowany w Urzędzie Pracy. Miara : stopa bezrobocia : Sb =
x- bezrobotni
y - pracujący
- strukturalne - przyczyny: zmiana struktury gospodarki + ;udzie tracą zatrudnienie, ludzie nie znaleźli nowych miejsc pracy w swoim miejsc zamieszkania ( np.: firmy , które zatrudniają mieszkańców danej miejscowości ) → ( może) bezrobocie chroniczne - długotrwałe, bez perspektywy znalezienia pracy
- strukturalne ( cykliczne ) kształtuje się wg cyklu strukturalnego
- sezonowe - zmienia się ze względu na zapotrzebowanie
- frykcyjne - szybko zmieniające się bezrobocie n rynku pracy, np.: studenci na rynku pracy po obronieniu dyplomu, bardzo widoczne w USA
- ekonomiczne tzw. klasyczne - XIX w, Adam Smith - źródłem bezrobocia jest stawka płacy, koszt siły roboczej kształtuje się popytem na prace
Bezrobocia przymusowe ↑
- naturalne - bezrobocie dobrowolne - osoby zarejestrowane w Urzędzie Pracy, pobierające świadczenia socjalne, bezrobocie to ich sposób na życie ( mała różnica między płacą minimalną a wysokością zasiłku ) + możliwość dorobienia na czarno , brak wygórowanych potrzeb
Stopa bezrobocia naturalnego : 4-5 %
- ukryte - ogromny przyrost zatrudnienia