PEDAGOGIKA SPOŁECZNA - ćwiczenia
Konflikt i co dalej?
Konflikt - conflictus, „zderzenie” - sprzeczność dążeń, niezgodność interesów, poglądów, antagonizm, kolizja, spór, zatarg.
Konflikt powstaje, gdy:
Istnieją wyodrębnione strony o sprecyzowanych poglądach
Żadna ze stron nie może osiągnąć celów bez udziału lub zgody innych stron
Strony blokują realizację dążeń
O konflikcie mówimy, gdy:
Dwie (lub więcej) osoby, grupy spostrzegają niemożliwe do pogodzenia różnice interesów, niemożliwe zdobycie ważnych zasobów, niemożliwość realizacji ważnych potrzeb lub wartości.
Fazy konfliktu
Faza pierwsza - okres kiedy stwierdzamy, że „coś jest nie tak”. Faza ta jest określana jako faza przeczuć, drobnych napięć, okres, w którym czasami objawy złego samopoczucia mieszają się ze zwiastunami awantury np. złośliwe komentarze, zarzucanie drugiej stronie braku dobrej woli, drażliwość.
Faza druga - faza wzajemnej wrogości, w której pojawia się coraz więcej wzajemnych zarzutów, negatywnych uwag i ocen. Sprawa sporna nabiera coraz większego znaczenia, wzrasta egocentryzm i stronniczość uczestników konfliktu w widzeniu sporu (mechanizm „źdźbła i belki” - każda ze stron dostrzega same złe cechy u drugiej osoby, a siebie idealizuje).
Faza trzecia kulminacyjna - rozładowanie napięcia w awanturze- faza ta charakteryzuje się krótkim czasem trwania. Polega głównie na okazywaniu wrogich sobie uczuć i emocji, przy czym zazwyczaj nienawiść i żal prowadzą do agresji.
Faza czwarta - wyciszenie. W przypadku, gdy strony utrzymują ze sobą komunikację, często są w stanie spokojnie rozważyć problemy i oddzielić emocje od faktów. Podejmowana jest spokojna dyskusja, szukanie rozwiązań.
Faza piąta - porozumienie. Faza ta pozwala na skonfrontowanie stanowisk, rozpatrzenie wzajemnych interesów, co umożliwia dalsze współdziałanie i egzystencję.
Dynamika konfliktów
Prowokacja
Utrata twarzy
Szukanie sprzymierzeńców
Sięganie po przemoc fizyczną (lub psychiczną)
Niszczenie drugiej osoby za cenę samozniszczenia
Style zachowań w sytuacji konfliktu:
Rywalizacja - postawa typu ja mam rację, ja mam słuszność. Dochodzenie do własnych celów, racji bez zwracania uwagi na innych, chęć podporządkowania sobie drugiej osoby. Postawa sprzyjająca powstawaniu relacji typu wygrany - przegrany, często prowadzi do zerwania relacji. Cechuje się dużą asertywnością i małym poziomem altruizmem.
Unikanie - oznacza pozostawienie problemu samemu sobie, cechuje się brakiem zdecydowania. Stosuje się w tej postawie takie zachowania jak sekrety, tajemnice, ukrywanie informacji. Istnieje ryzyka wycofania się drugiej strony, co może spowodować brak rozwiązania konfliktu. Mała asertywność i mały poziom altruizmu
Łagodzenie - czyli jest to postawa typu „Nie ja, najpierw TY” - charakteryzuje się brakiem zdecydowania w bronieniu własnych interesów. W pewnych sytuacjach podejmowane są próby zaspokojenia interesów drugiej strony, stawiając je ponad swoimi. Postawa ta wiąże się z uległością, powolnością, myśleniem o drugiej stronie. Warto ten styl stosować w pracy z grupą, ale nie w nadmiarze. Występuje tu mały poziom asertywności, zaś wysoki postawy altruistycznej.
Kompromis - styl polegający na łączeniu różnic. Jest to sytuacja, w której częściowo chcesz dbać o swoje interesy, a trochę współpracować. Często uważa się, że jest to najlepsza postawa rozwiązywania konfliktów, jednak warto pamiętać, że satysfakcja z jego rozwiązania jest połowiczna. Nie ma tu wygranych i przegranych. W rzeczywistości strony wymieniają jedną korzyść w zamian za drugą. W tym stylu możliwe są negocjacje i znajdowanie akceptowalnego rozwiązania. Charakteryzuje się średnim poziomem asertywności oraz średnim poziomem altruizmu.
Kooperacja (współpraca) - czyli postawa typu wypracujemy to razem, charakteryzuje się postawą zdecydowania. Dwie strony próbują zaspokoić swoje potrzeby, zrealizować cele i interesy. Istnieje tu wspólne nastawienie na rozwiązanie problemu, znajdowanie różnic, wymiana informacji i idei, konflikt jest postrzegany jako problem, jako wyzwanie. Jest to podejście wygrany - wygrany. Występuje tu wysoki poziom altruizmu i asertywności.
Sposoby osiągania rozwiązań:
Negocjacje - rozmowa dwóch stron: zainteresowani składają wzajemne propozycje i kontrpropozycje; problem jest rozwiązany pod warunkiem, że strony osiągną zgodę
Facylitacja - udrażnianie systemu komunikacji przez facylitatora, który pomaga stronom się wzajemnie wysłuchać, ale jest całkowicie neutralny i nie ingeruje w konflikt
Mediacja - mediator pomaga stronom wzajemnie się wysłuchać, ale też daje propozycje rozwiązania konfliktu - nie narzuca własnego stanowiska, ale wskazuje na istnienie wzajemnie akceptowanych rozwiązań
Arbitraż - trzecia strona (ekspert) arbitralnie narzuca skłóconym partnerom rozwiązanie
Sąd - trzecia strona (sędzia) orzeka o winie jednej ze stron i narzuca prawnie egzekwowany wyrok
VI etapów konstruktywnego rozwiązywania konfliktów.
Określenie problemu - uzgodnienie przez strony, na czym polega konflikt. Nie jest to zadanie łatwe, ale warto podjąć próbę spojrzenia na sytuację oczami drugiej strony oraz udzielić sobie wzajemnie informacji, jakie zachowania partnera przyczyniły się naszym zdaniem do konfliktu. Należy sprecyzować dokładnie czego dotyczy konflikt, jeśli jest on obszerny, należy podzielić go na mniejsze i zdefiniować.
Rozpoznawanie przyczyn - dokonuje się w celu uniknięcia podobnych konfliktów w przyszłości. Partnerzy powinni powiedzieć sobie, jakiego rodzaju zachowania drugiej strony są dla nich nie do przyjęcia i jakie wydarzenia ich zdaniem wywoływały konflikt.
Tworzenie rozwiązań - osoby będące w konflikcie powinny ustalić, jakie cele są obustronnie pożądane i co mogłyby zrobić, aby te cele zrealizować. Istotne jest, aby stworzyć więcej niż jedno rozwiązanie.
Ocena i wybór rozwiązania - zaproponowane rozwiązania ocenia się pod względem skutków dla obu stron. Należy pamiętać, że powinny uwzględniać interesy obu stron i sprzyjać ich dalszej współpracy.
Wprowadzenie w życie - zastosowanie w praktyce wybranego, najlepszego rozwiązania problemu.
Ocena praktycznej skuteczności wybranego rozwiązania - ocena wybranego rozwiązania po pewnym czasie.
Cenne wskazówki
Staraj się przeprowadzić analizę punktu widzenia partnera, popatrz na sprawę jego oczami;
Spraw by wymiana zdań koncentrowała się na problemie, a nie na obronie lub ataku;
Nie atakuj „poniżej pasa” - czyli nie odwołuj się do cech niezmiennych i niezależnych od osoby;
Okazuj przeżywane emocje i uczucia, zarówno pozytywne (te przyjemne) jak i negatywne (te nieprzyjemne)
Pamiętaj o pozytywnych cechach partnera i dotychczasowej dobrej współpracy;
Przy bardzo silnym napięciu emocjonalnym odłóż rozmowę na z góry określony czas;
Pamiętaj o własnym udziale w powstaniu konfliktu, sytuacja, gdy winna jest tylko jedna strona jest prawie niemożliwa;
Miej świadomość, że niezgoda wynika z różnic w poglądach, a nie ze złej woli partnera.
(W oparciu o materiały szkoleniowe opracowane przez mgr Martę Chomaniuk)
Rodzina jako źródło agresji
Długotrwała niemożność zaspokojenia potrzeby zależności emocjonalnej. Brak tej więzi uniemożliwia dzieciom identyfikację z normami czy postawami ich rodziców. W efekcie nie dochodzi do internalizacji mechanizmów kontroli wewnętrznej, zaś agresja dziecka może łatwo przejawiać się w formie bezpośredniej (na przykład jeśli nie podoba mu się fryzura kolegi, to jest to wystarczający powód do sprowokowania bójki);
Obecność w rodzinie osoby agresywnej - może ona stać się wzorem do naśladowania dla dziecka, zwłaszcza jeśli jest postrzegana przez nie jako ktoś kompetentny, zajmujący wysoką pozycję społeczną, dysponujący władzą i środkami materialnymi. Agresywne autorytety są więc bardzo skuteczne w modelowaniu zachowań agresywnych;
Tolerowanie przez rodziców zachowań agresywnych swych dzieci. Tolerancja ta może przyjmować formę zezwalania na zachowania agresywne, zachęcania do nich, czy też niekarania za nie;
Innym ważnym źródłem agresji w środowisku rodzinnym są niewłaściwe postawy rodziców;
Typologia postaw rodzicielskich - Maria Tyszkowa
Postawa odtrącająca. Cechuje się ona nadmiernym dystansem uczuciowym rodzica w stosunku do dziecka. Wyraża się on w demonstrowaniu negatywnych uczuć, w otwartej krytyce i dominacji nad dzieckiem. Rodzice wysuwają represyjne żądania, stosują surowe kary, bywają agresywni fizycznie i werbalnie wobec dziecka. Taka postawa nie zaspokaja wielu podstawowych potrzeb dziecka, np. poczucia bezpieczeństwa, akceptacji, miłości, szacunku, czy samorealizacji. W związku z tym nie rozwija się więź emocjonalna dziecka z rodzicem, co w świetle teorii frustracji jest przyczyną powstawania agresji u dzieci
Kolejna negatywna postawa rodzicielska — unikająca — charakteryzuje się z jednej strony nadmiernym dystansem wobec dziecka, a z drugiej uległością i biernością. Cechuje się też ubogim stosunkiem uczuciowym rodziców do dzieci, a niekiedy wręcz obojętnością. Utrzymują oni luźny kontakt z dzieckiem, pozornie zapewniający autonomię, choć w istocie będący przejawem ignorowania jego potrzeb emocjonalnych, poznawczych, a nawet fizjologicznych (potrzeby snu, pokarmu, ruchu, higieny osobistej itp.). Rodzice nie angażują się w problemy swojego dziecka, nie wiedzą, jak i z kim spędza czas. Próby nawiązania przez nie kontaktu emocjonalnego są ignorowane lub zaspokajane pozornie, na przykład przez prezenty.
Postawa nadmiernie wymagająca występuje wówczas, gdy rodzice są nie tylko nadmiernie skoncentrowani na dziecku, ale też chcą dominować. Naginanie dziecka do ideału funkcjonującego w wyobrażeniach rodziców i nieliczenie się z możliwościami rozwojowymi syna czy córki.
Postawa nadmiernie chroniąca cechuje się przesadną opiekuńczością, pobłażliwością, niskimi wymaganiami stawianymi dziecku w każdej dziedzinie, spełnianiem wszelkich jego kaprysów, ale też ograniczaniem jego samodzielności intelektualnej oraz społecznej. Takie warunki wychowawcze — nadmierny, zbyt bliski kontakt emocjonalny, brak wymagań i preferowanie wzmocnień pozytywnych — sprzyjają ukształtowaniu osobowości amoralnej. Dziecko nie zna żadnych ograniczeń i dlatego uważa, że wszystko mu wolno.
(H. Liberska, M. Matuszewska, Rodzina jako źródło agresji, Charaktery nr 2(61)/ 2002)
Trening Zastępowania Agresji
Metoda korygowania agresywnych zachowań u dzieci i młodzieży, która została opracowana przez prof. Arnolda Goldstein'a i jego współpracowników pod koniec lat 70 -tych w USA. Terapeutę zastępuje trener, który w sposób aktywny i celowy uczy pożądanych zachowań.
U podstaw metody leży przekonanie,że podstawowymi przyczynami zachowań agresywnych są deficyty w takich obszarach jak:
Nieumiejętność kontrolowania własnej impulsywności;
Nieznajomość lub nieumiejętność zastosowania w życiu alternatywnych wobec agresji sposobów zachowania;
Niedostateczny rozwój myślenia moralnego, które przez to nie pełni roli wobec tych którzy szkodzą innym swoim zachowaniem.
Przebieg Treningu Zstępowania Agresji
Trening kontroli złości - ma za zadanie nauczenie rozpoznawania i hamowania impulsu złości zanim doprowadzi on do agresywnego zachowania.
Kroki kontroli złości
1. Dlaczego się rozzłościłam (em)?
A. Co mnie rozzłościło - zapalnik zewnętrzny
B. Co wtedy myślałem(am) - zapalnik wewnętrzny
2. Co się działo w moim ciele?
Sygnały
3. Co zrobiłem (am) żeby zmniejszyć poziom swojej złości?
Reduktory:
A. głębokie oddechy
B. liczenie wstecz
C. przyjemne wyobrażenia
D. prognozowanie
4. Jak inaczej pomyślałem (am) o tej sytuacji?
Monity - myśli uspakajające
5. Czym nagrodziłam (em) się za opanowanie złości?
Samoocena
6. Co zrobiłam (em) żeby rozwiązać problem?
Użycie umiejętności społecznej
Trening umiejętności prospołecznych
Pokazuje i uczy np. ściśle określonej procedury posługiwania się określonymi umiejętnościami niezbędnymi w kontaktach z ludźmi, które mogą stanowić alternatywę zachowań agresywnych ( są to m.in. umiejętność odpowiadania na prowokacje ze strony innych, radzenia sobie z odrzuceniem ze strony grupy, proszenia o pomoc, umiejętność odmawiania, unikania bójek i wiele innych)
Unikanie bójek(przykład nauki umiejętności społecznej)
Wstrzymaj się na chwilę i zastanów się, dlaczego chcesz walczyć.
Zastanów się, czego chcesz na dłuższą metę.
Pomyśl o innych sposobach radzenia sobie w tej sytuacji oprócz walki
Wybierz najlepszy sposób poradzenia sobie w tej sytuacji i zastosuj go.
Trening zachowań moralnych
Oparty na założeniach teoretycznych rozwoju moralnego L. Kohlberg'a pobudza do myślenia w kategoriach moralnych dzięki ustrukturalizowanym grupowym dyskusjom na temat wyboru określonych treści.
W Treningu Zastępowania Agresji ważne, aby uczestniczyło dwóch trenerów. Jeden zazwyczaj pomaga dzieciom i młodzieży (uczestnikom) w przygotowaniu scenki według kroków, w zależności od części jaką realizuje określone spotkanie. Drugi zaś przydziela zadania uczestnikom
Obserwatora głównego grającego
Obserwatora pomocnika
Przestrzegania kroków całości
Obserwator całości - zazwyczaj drugi trener
Trenerzy udzielają informacji zwrotnych głównym odgrywającym.
Dzieci i młodzież są motywowane poprzez zbieranie punktów. Do zakończenia treningu niezbędne jest uzyskanie maksymalnej ilości punktów np. 100
Uczestnicy otrzymują także zadania domowe, które podlegają ocenie punktowej
Zalety Treningu Zastępowania Agresji
Wieloaspektowość, połączenie pracy w tych trzech aspektach;
Wyraźna strukturalizacja metody, co ułatwia zarówno uczenie jej, jak i stosowanie wobec osób jej poddawanych;
Możliwość zastosowania wobec osób w różnym wieku, o rożnej strukturze społecznej, rozwoju intelektualnym i o różnym nasileniu zachowań agresywnych.