Metody wyznaczania wielkości PKB.
Jednym z najważniejszych mierników makroekonomicznych jest wskaźnik PKB. Umożliwia on dokonanie oceny poziomu rozwoju gospodarki danego kraju czy regionu, a analiza zmienności tego miernika pozwala określić stadium cyklu koniunkturalnego, w którym znajduje się dana gospodarka.
Produkt krajowy brutto (PKB) (ang. gross domestic product - GDP) to jedno z podstawowych narzędzi pomiaru dochodu narodowego w rachunkowości narodowej. PKB stanowi zagregowaną (zsumowaną) wartość dóbr i usług finalnych wyprodukowanych w określonym czasie (przeważnie w okresie rocznym) na danym terenie (najczęściej na obszarze określonego kraju lub regionu).
Wartość wyprodukowanych dóbr i usług finalnych uzyskuje się poprzez odjęcie od wielkości produkcji całkowitej wartości dóbr i usług wykorzystanych w tej produkcji. Z punktu widzenia pojedynczego podmiotu gospodarującego różnica ta stanowi wartość dodaną produkcji tego podmiotu, a suma wartości dodanej wygenerowanej przez wszystkie podmioty gospodarujące na danym obszarze w określonym czasie tworzy wartość PKB:
PKB
= produkcja globalna kraju - zużycie pośrednie
= suma wartości dodanych wszystkich gałęzi gospodarki narodowej
Obliczanie wartości PKB przy wykorzystaniu powyższej formuły byłoby jednak bardzo utrudnione. Wynika to z faktu, iż statystyka państwowa nie ujmuje bezpośrednich wielkości produkcji globalnej ani wysokości zużycia pośredniego.
Z tego powodu w praktyce do wyznaczania wielkości PKB stosuje się częściej inne metody. Najpopularniejsza z nich opiera się na obserwacji, że PKB ze stosunkowo dobrym przybliżeniem stanowi sumę finalnych wydatków wszystkich nabywców wartości dodanej wyprodukowanej na terenie danego kraju:
PKB
= konsumpcja
+ inwestycje
+ wydatki rządowe
+ eksport
- import
(+ zmiana stanu zapasów)
W praktyce gospodarczej rzadko się zdarza, aby podmioty działające na rynku w znaczny sposób zmieniałyby stan swoich zapasów (wielkość zmiana stanu zapasów jest najczęściej wartością stosunkowo niedużą), dlatego bardzo często ten aspekt pomijany jest w obliczeniach wysokości PKB.
Wartość PKB wyznaczyć można również od strony dochodowej, gdyż suma wydatków wszystkich nabywców wartości dodanej musi się równać sumie dochodów podmiotów, które sprzedają te dobra:
PKB
= dochody z pracy
+ dochody z kapitału
+ dochody państwa
+ amortyzacja
Powyższe równanie pozwala dokonać podziału wartości dodanej pomiędzy:
pracę (pracowników najemnych),
kapitał (inwestorów, właścicieli kapitału),
państwo,
odtworzenie zużytego majątku.
Konsekwencje wzrostu poziomu PKB.
Wzrost wskaźnika PKB wiąże się najczęściej z poprawą stanu gospodarki, wzrostem produkcji przemysłowej, wzrostem eksportu oraz przypływem inwestycji zagranicznych. Konsekwencją wzrostu eksportu i przypływu inwestycji zagranicznych jest z kolei zwiększenie się popytu zgłaszanego przez podmioty zagraniczne na walutę narodową, co najczęściej prowadzi do wzrostu kursu waluty krajowej.
Utrzymujący się przez dłuższy okres trend wzrostu PKB może powodować zjawisko tzw. "przegrzania gospodarki", które objawia się m.in. wzrostem tendencji inflacyjnych i oczekiwaniem inwestorów na podwyższenie stóp procentowych. Czynniki te mogą prowadzić do dalszego wzrostu wartości waluty krajowej. Zbyt wysoka aprecjacja (wzrost kursu waluty narodowej) może w konsekwencji spowodować podniesienie kosztów eksportu i spadek kosztów importu, co ostatecznie może wpłynąć na spadek PKB lub przynajmniej spowolnienie tempa wzrostu gospodarki.
Publikowanie PKB.
Wielkość PKB publikowana jest najczęściej co kwartał, przy czym przedstawiana jest zazwyczaj z jedno- lub dwumiesięcznym opóźnieniem w stosunku do okresu, który charakteryzuje. Trzykrotny spadek PKB w trzech kolejnych kwartałach przyjęło się interpretować jako oznakę recesji w gospodarce.
W zestawieniach statystycznych wyróżnia się PKB nominalny i PKB realny. PKB nominalny obliczany jest według bieżącej (nominalnej) wartości pieniądza, zaś PKB realny - według realnej (uwzględniającej inflację) wartości pieniądza. Obliczenia PKB realnego dokonuje się poprzez podzielenie PKB nominalnego przez wskaźnik indeksu cen. PKB realny przedstawiany jest najczęściej w cenach stałych z wybranego danego roku bazowego.
Miarą rozwoju gospodarczego jest wzrost lub spadek wielkości realnego PKB.
W porównaniach międzynarodowych PKB różnych krajów przelicza się według bieżącego kursu wymiany waluty krajowej zazwyczaj na dolary amerykańskie lub według parytetu siły nabywczej.
Produkt narodowy brutto (PNB).
Wielkość produktu krajowego brutto (PKB) należy odróżnić od wielkości produktu narodowego brutto (PNB). PNB jest wartością wszystkich dóbr i usług wyprodukowanych przez obywateli danego kraju oraz przez podmioty z siedzibą na terenie tego kraju, niezależnie od tego, czy obywatele i podmioty te działają w kraju czy za granicą.
Wielkość PNB wyznacza się poprzez dodanie do PKB wartości dochodów netto z własności za granicą (Dn):
PNB = PKB + Dn
gdzie:
Dn (dochód netto z własności za granicą) stanowi różnicę pomiędzy dochodami z własności uzyskiwanymi za granicą a dochodami z własności zapłaconymi zagranicy.
Mierniki PKB oraz PNB można ujmować w dwóch rodzajach cen:
w cenach rynkowych - cenach obowiązujących w danym okresie na rynku, zawierających podatki pośrednie, czyli podatki naliczane od zawieranych transakcji (np. podatek VAT, cło, akcyza),
w cenach czynników wytwórczych - cenach rynkowych pomniejszonych o podatki pośrednie, czyli cenach otrzymywanych przez producentów po zapłaceniu przez nich podatków pośrednich.
Wady PKB jako wskaźnika dobrobytu.
Produkt krajowy brutto (PKB) jest jednym z wielu mierników wykorzystywanych do oceny rozwoju gospodarczego obszarów oraz jakości życia na tych obszarach. Nie jest on jednak idealnym narzędziem miary dobrobytu społeczeństw, a do jego największych wad można zaliczyć:
nieuwzględnianie produkcji nierejestrowanej w gospodarce (tzw. "szarej strefy" oraz produkcji gospodarstw domowych na własne potrzeby - np. praca gospodyń domowych),
nierejestrowanie tzw. efektów zewnętrznych produkcji (np. skutki zanieczyszczenia środowiska),
nieujmowanie wartości czasu wolnego,
nieujmowanie skutków różnic cen w poszczególnych krajach (problem dotyczy szczególnie porównań międzynarodowych),
nieuwzględnianie zróżnicowania dochodów w społeczeństwie (możliwe duże dysproporcje w podziale dochodu narodowego),
nieuwzględnianie liczebności społeczeństwa (czynnik ten może być uwzględniony poprzez zastosowanie wskaźnika "PKB per capita", czyli wielkości PKB przypadającej na jedną osobę).