Symbolizm - kierunek w poezji i sztukach plastycznych, powstały we Francji i Belgii w drugiej połowie XIX wieku, zakładał że świat poznawany zmysłami (materialny) jest złudny skrywa prawdziwy, idealny świat, którego zmysłami i rozumem nie można zinterpretować. Pojęć ze świata prawdziwego nie da się opisać za pomocą zwykłego języka, może to zrobić tylko symbol.W poezji symboliści dążyli do wywołania nastroju nie poprzez efekty malarskie, jak parnasiści, ale poprzez rytm i muzykę wiersza.Po raz pierwszy nazwa symbolizm pojawiła się w 1886 r. w tytule manifestu programowego młodych poetów francuskich. Opublikował go w 1886 roku paryski dziennik Le Figaro. Tytuł manifestu: Le Symbolisme. Nazwa bardzo szybko rozpowszechniła się w całej Europie. Z Francji do Belgii, Niemiec, Skandynawii oraz Polski. Gorącym zwolennikiem symbolizmu w Polsce był Zenon Przesmycki ("Miriam").Symboliści, na przekór naturalizmowi, dążyli do wyrażania ogólnoludzkich problemów psychologicznych oraz treści metafizycznych, które można poznawać jedynie przez intuicję, emocje, podświadomość. Chcieli docierać w rejony niedostępne poznaniu racjonalnemu, poza byt realny, do rzeczywistości transcendentalnej. Ich podstawowym środkiem ekspresji stał się symbol, skrót, bowiem pojmowali sztukę jako swoisty język abstrakcyjnych znaków syntetycznych komunikujących o przeżyciach i emocjach artysty.

Literatura.
Poeci skierowali swoją twórczość przedewszystkim na wyrażenia stanów trudnych do jednoznacznego określenia. Wszelkie idee i niedostępne zmysłom obszary podświadomości miały stać się oswojone przez nowy sposób poetyckiego obrazowania - sugerowanie uczuć i nastrojów wszelkich doznań i zjawisk . Dzieło miało być wieloznaczne pozostawiać swobode interpretacji.. Wiersze symbolistów kreują, nie podejmują treści moralnych.
· wiersz powinien być płynny, wpadający w ucho: skonstruowany tak, by brzmieć jak melodia,
· wiersz miał być wolny, rezygnuje ze schematu wersyfikacyjnego,
· brak monotonii,
· brak rymów, które stwarzały ograniczenie,
· rezygnacja z wyszukanych wyrazów,
· wieloznaczność - symbolizm,
· rezygnacja z puenty, która spłycała utwór.

Jan Kasprowicz urodzil sie w 1860 roku w Szymborzu pod Inowroclawiem w rodzinie chlopa analfabety. Droga wielu wyrzeczen zdobyl mature w gimnazjum pruskim i debiutowal jako poeta jeszcze w czasach chlopskich.. Podja takze studia na uniweryteciue w Lipsku, ale trwaly one zaledwie kilka miesiecy i ostatecznie wyzsze wyksztalcenie zdobyl na uniwersytecie wroclawskim. W czasie studiow wielce sie angazowal w dzialanosc socjalizujacych organizacji studenckich, Pierwszy tom wierszy zatytuowany "Poezje" wydal w roku 1889 we Lwowie i odtad regularnie publikowal kolejne dziela: dramat "Swiat sie konczy" (1891), "Z chlopskiego zagonu "Krzak dzikiej rozy" (1908). W 1909 roku Kasprowicz obja katedre literatury porownawczej na uniwersytecie lwowskim, a na poczatku lat dwudziestych, byl nawet przez dwa lata rektorem tego uniwersytetu. Ostatnie lata zycia Kasprowicz spedzil w Poroninie kolo Zakopanego, w domu na Harendzie. W swoim umilowaniu Tatr i Podhala nie roznil sie bowiem od innych poetow Mlodej Polski: w gorskim krajobrazie szukal zarowno ucieczki od meczacej cywilizacji wielkomiejskiej, jak i poczucia wolnosci i potegi.
Zmarl takze na Harendzie w roku 1926. W jego poroninskiej chacie miesci sie dzisiaj muzeum poety.

„Krzak dzikiej róży w Ciemnych Smreczynach”
· Limba- symbol przemijania, brzydoty, martwoty
· Róża- symbol witalności, życia, piękna
-Róża obawia się burzy drży przed jej siłą, ale dąży do przetrwania. Widzi potężne drzewo, które nie podołało. Wszystko przemija, ale róża kurczowo trzyma się życia.
· Wiersz o niepokojach, obawach współczesnego człowieka w obliczu przemijania,zniszczenia, śmierci. Konieczność trwogi przed śmiercią.

Leopold Staff urodził się 14 listopada 1878 we Lwowie. W latach 1897-1901 studiował na Uniwersytecie Lwowskim prawo, następnie filozofię i romanistykę. Podróżował do Włoch i Francji.Lata wojny (1915-18) spędził w Charkowie. Od 1918 mieszkał w Warszawie; 1920-21 był współredaktorem m. in. z W. Berentem, miesięcznika "Nowy Przegląd Literatury i Sztuki". Zmarł 31 maja 1957 w Skarżysku-Kamiennej. Pochowany został na warszawskich Powązka
ch. Wydał kilkanaście tomów wierszy, uprawiał dramatopisarstwo i eseistykę literacką. Był też wybitnym tłumaczem poezji, prozy i tekstów filozoficznych.

“Deszcz jesienny”
· płacząca “rozpacz”- symbol wszystkich ludzkich smutków I zmartwień,
· szatan- symbol zła,
· ogród- symbol duszy ludzkiej

Kazimierz Przerwa-Tetmajer ur. 12 lutego 1865 w Ludźmierzu , zm. 18 stycznia 1940 w Warszawie) - polski poeta, nowelista, powieściopisarz, przedstawiciel Młodej Polski, brat przyrodni malarza Włodzimierza Tetmajera.Uczęszczał do Gimnazjum św. Anny w Krakowie, gdzie przeniósł się w 1883 z rodziną. W latach 1888-1893 podjął współpracę z pismami "Tygodnik Ilustrowany", "Kurier Warszawski" i krakowskim "Czasem". Wydał osiem serii Poezji, z których najwartościowsze to druga (1894), trzecia (1898) i czwarta (1900). Ze względu na pogarszający się stan zdrowia (utrata wzroku i nasilająca się choroba umysłowa, będąca efektem kiły) musiał wycofać się z życia społecznego i twórczości literackiej. Miał zapewniony byt dzięki ofiarności społecznej. W styczniu 1940 został przetransportowany z Hotelu Europejskiego do Szpitala Dzieciątka Jezus w Warszawie, gdzie po kilku dniach zmarł. Przyczyną zgonu (jak wykazała sekcja) był nowotwór przysadki mózgowej oraz niedokrwistość i niewydolność krążenia. Mimo że kilkakrotnie był zaręczony (m.in. z Laurą Rakowską, z myślą o której napisał wiersz A kiedy będziesz moją żoną), nigdy się nie ożenił. Ze związku z nieznaną z nazwiska aktorką miał nieślubnego syna Kazimierza Stanisława, do którego przez kilka lat, aż do roku 1906, nie przyznawał się. Później zaczął starać się o rozwój talentów syna, ten jednak, popadłszy w alkoholizm i zaraziwszy się chorobą weneryczną, w wieku 33 lat popełnił samobójstwo^[2].

\ „Na Anioł Pański”
· „zaduma polna, osmętnica”- symbolizuje los człowieka, pełen smutku, cierpienia, żalu,
· grób młodej dziewczyny- symbol przemijania,
· wędrówka- symbol życia ludzkiego,
· rzeka- symbol życia, które zmierza do śmierci jak rzeka do morza,
· dusza- symbol człowieka, jej wędrówka symbolizuje życie pełne cierpienia i okrucieństwa.

Stanisław Wyspiański 1869 Kraków tam zmarł w 1907 Pochodził z artystycznej rodziny już w młodości miał zdolności malarskie i poetyckie .Studiował na Uniwersytecie Jagiellońskim. Zrealizował projekt wystroju wnętrza kościoła franciszkańskiego w Krakowie - witraż z przedst.. Boga Ojca - Stań się! Był zainteresowany problematyką historyczną. Stworzył wielkie dzieła takie jak Wesele a także małe wiersze nie przeznaczone do druku.
„Wesele” Symbolizm rzeczy i postaci
· czapka z pawich piór = materializm
· złoty róg = idea, wola zwycięstwa, wezwanie do walki, dusza, moc, szlachetność, symbol sprawy narodowej
· chocholi taniec = sytuacja narodu, bezwolne codzienne czynności powtarzane w kółko - taniec pod dyktando
· widmo = symbol niespełnionej, straconej miłości
· rycerz = wcielenie marzeń literatury polskiej, symbol honoru i patriotyzmu,
· upiór = symbol okrucieństwa szlachty wobec chłopów
· Stańczyk= symbol mądrości

Symbolizm sytuacji
· Dziad i Upiór - Dziad jest nastawiony wrogo do inteligencji, zazdrości im bogactwa i marzy o rabacji.
· Pan młody i Hetman - Pan młody ma wątpliwości, czy powinien żenić się z chłopką.
· Poeta i Rycerz- Poeta marzy o walce, sile i mocy. Chciałby walczyć, ale pogrążony jest w marzeniach. Poeta budzi się tylko na chwilę uświadamiając sobie prawdę, ale potem jego chęci znów znikają.
· Dziennikarz i Stańczyk- słyszą dzwonienie „Zygmunta”. Za czasów Stańczyka dzwon Zygmunta kojarzył się z Polską złotego wieku (potęga). Dziennikarzowi kojarzy się z pogrzebami, podczas których dzwonił dzwon (niewiara w zwycięstwo).
· Marysia i Widmo- Marysia wspomina narzeczonego, gdy siostra wychodzi za mąż.

Stefan Żeromski (ur. 14 października 1864 w Strawczynie koło Kielc, zm. 20 listopada 1925 w Warszawie) Jego ojciec Wincenty Żeromski wspierał Polaków walczących w powstaniu styczniowym. Jednak po upadku powstania na skutek represji rosyjskich ojciec utracił majątek i aby utrzymać rodzinę został dzierżawcą folwarków. Żeromski Zadebiutował w 1882 w numerze 27 "Tygodnika Mód i Powieści" przekładem wiersza Lermontowa i w "Przyjacielu Dzieci" wierszem "Piosenka rolnika". W 1897 pracował jako pomocnik bibliotekarza w Bibliotece Ordynacji Zamojskiej w Warszawie aż do roku 1904. W 1909 wyjechał z rodziną do Paryża, w którym mieszkali trzy lata. Po powrocie do kraju osiedlił się w Zakopanem. W 1913 założył nową rodzinę z malarką Anną Zawadzką. Owocem tego związku była córka Monika. W wolnej Polsce Żeromski zamieszkał w Warszawie, gdzie brał znaczący udział w życiu literackim. Brał udział w akcji propagandowej na Powiślu. Był inicjatorem powstania projektu Akademii Literatury, Straży Piśmiennictwa Polskiego Napisał Syzyfowe Prace , Przedwiośnie, Ludzie Bezdomnych.Żeromski zmarł w 1925 i został pochowany na Cmentarzu Ewangelicko-Reformowanym w Warszawie

„Ludzie bezdomni”
· Wenus z Milo
-posąg idealnej kobiety, obraz piękna, harmonii, miłości.
-Judym wypowiada się o tym posągu antycznym, iż Wenus to „jasny i dobry symbol życia, córka nieba i dnia”.
· „Rybak”-obraz przedstawia nędzarza z „przedmieścia wielkiej stolicy”, wychudłego, odzianego w łachmany;
-człowiek ten wyczekuje beznadziejnie ze swą wędką zanurzoną w wodzie na rezultat „łowów”;
-obok widać równie wynędzniałą żonę i małe dziecko rybaka. Jest to symbol cierpienia, krzywdy, bezdomności.
-W wyobraźni Judyma, gdy myśli o tym obrazie, tworzą się dwie rzeczywistości, dwa światy: świat ludzi skrzywdzonych, cierpiących niewiarygodną nędzę i poniżenie oraz świat ludzi sytych, których egoizm tylko „przez chwilę” może ulec zachwianiu
·. rozdarta sosna
- symbol przeżywanej przez Judyma rozterki wyboru
między altruizmem(- bezinteresowna troska o dobro innych ludzi, nie kierująca się interesem własnym, egoizmem), a pragnieniem miłości i „urody życia”.
- Tragiczna sytuacja owej sosny polega na tym, że nie
może ona istnieć w sposób „normalny”, właściwy wszystkim drzewom, tj. rosnąć na jednym, określonym miejscu, zaś sposób bytowania, jaki przypadł jej w udziale, jest przyczyną niewymownych cierpień.
-Analogię między losem sosny a postacią Judyma można by określić jako tragiczny konflikt życia bohatera. Jest to rozdwojenie, „rozdarcie” między dwiema doniosłymi wartościami: miłością do Joasi, pragnieniem związania się z nią - a głosem obowiązku, moralnego nakazu, który, aby spełnić, trzeba zgodzić się na „bezdomność”.
· bezdomność
-dosłowna:
# biedacy, żebracy, których Judym spotyka w Paryżu i w Warszawie,
-w przenośni:
# bezdomność ideowa- Judym odnajduje cel w swoim życiu- chce pomagać biednym- rezygnując z osobistego szczęścia,
# bezdomność polityczna- Leszczykowski musiał emigrować po powstaniu styczniowym,
# bezdomność psychologiczna- Korzecki nie umie znaleźć swego miejsca na ziemi, nie widzi sensu życia- dlatego wybiera śmierć,
# bezdomność ekonomiczna- Wiktor Judym jest zmuszony do ciągłej wędrówki, aby znaleźć pracę, która zaspokoiłaby potrzeby rodziny.
· krzyk pawia- symbol śmierci,
· kwiat tuberozy- symbol bezużytecznego piękna- tak Judym określa Karbowskiego.

Charles Baudelaire

(ur. 9 kwietnia 1821 r. w Paryżu, zm. 31 sierpnia 1867 r.) -zaliczany do grona tzw. "poetów przeklętych". Prekursor symbolizmu i dekadentyzmu, powszechnie uznawany za jednego z najwybitniejszych i najbardziej wpływowych twórców literatury XIX wieku.Jego − epatująca śmiałą erotyką, brzydotą, obrazami zła i profanacji − twórczość wywoływała w swoim czasie sporo kontrowersji, a autora wielokrotnie oskarżano o obrazę moralności. Baudelaire często podejmował temat prostytucji, dewiacji, buntu przeciwko tradycji i religii oraz życia na marginesie społecznym. W jego twórczości widoczne są przy tym akcenty mizoginiczne oraz gnostyckie.

Stéphane Mallarmé, (ur. 18 marca 1842 w Paryżu, zm. 9 września 1898 koło Fontainebleau) -uważany za najwybitniejszego przedstawiciela XIX-wiecznego symbolizmu^[3];.Mallarmégo jako konstruktora "poezji czystej"^[5] powszechnie uznaje się za prekursora liryki współczesnej (min. awangardy, surrealizmu czy kaligramu)^[6], jednego z najbardziej nowatorskich twórców literatury XIX wieku, a nawet - najbardziej znaczącego poetę nowoczesnego^[7]. Jego twórczość określana bywa mianem liryki skupienia słów, estetyki pustki^[8] oraz alchemii słowa^[9][10].Niektóre źródła zaliczają Mallarmégo do grona tzw. "poetów przeklętych"^[11]. Poetyka wierszy Mallarmégo miała wpływ na późniejsze ukształtowanie się nurtów awangardowych. Echa twórczości tego poety można znaleźć zarówno w dadaizmie, surrealizmie, jak i w teoriach czystej formy czy w poetyce Juliana Przybosia, poezji lingwistycznej oraz poezji nowoczesnej Pierwszym kontynuatorem myśli Mallarmégo w Polsce był Antoni Lange, który również wyznawał ideał bezimienności poety oraz dotarcia do samej istoty wiersza, jednak sceptycznie podchodząc do kwestii odrzucenia tradycji. Poezja francuskiego symbolisty jest współcześnie niemal zapomniana w Polsce. Poza ubiegłorocznym (2006) wydaniem poematu "Rzut kośćmi", po II wojnie światowej w Polsce opublikowano tylko "Wybór poezji" w 1980 r.

Malarstwo.
Symbolizm był wykorzystywany głównie w plastyce. Głoszono, że dzieło artystyczne ma ukazywać problemy duchowe człowieka. Te sfery ludzkich problemów nierozwiązywalnych drogą intelektualną. Tematem była abstrakcja, niepoznane, tajemnicze. Środek artystyczny to symbol (przedmiot, sytuacja, obraz, który poza naturalnym znaczeniem krył metaforyczny sens). Elementy w malarstwie np. Obraz Malczewskiego pt.: ”Śmierć”. Był on zafascynowany śmiercią. Śmierć - personifikacja, animizacja, wieloznaczność, alegoria.

Na świecie
Edvard Munch „Krzyk”
· obraz ukazuje krzyczącą postać na tle zniekształconego obrazu,
· malarz odważnie użył koloru, co ma na celu wzmocnienie ładunku emocjonalnego,
· dominują różne odcienie czerwieni (od pomarańczowego do żółtego),
· efekty grozy osiągnął dzięki falistym liniom (niepokój) i dwu tajemniczym postaciom na moście,
· ta krzykliwa postać przekazuje naturę psychologiczną.

Malczewski „Śmierć”· malarz jest zafascynowany śmiercią,
· personifikacja śmierci, animizacja,
wieloznaczność, alegoria.

Jacek Malczewski „Melancholia”
· widać rozgrywającą się akcję między malarzem w budynku a kobietą siedzącą na zewnątrz, zwrócona do słońca i ogrodu,
· Polacy, między nimi ukazane są pokolenia, łańcuchy, kosy, strzelby- obraz niewolnictwa Polski,
· Symbol chęci wydostania się narodu polskiego na zewnątrz- te osoby na końcu boja się dotrzeć do tej kobiety, albo po prostu nie mogą iść.

Ferdynand Ruszczyć „Ziemia”
· ziemia jest naga, pełna bruzd- symbol matki karmicielki
· występuje symbol odwiecznej walki z żywiołami: chmury są szare, duże,
· metafora ludzkiej egzystencji: ziemia twarda- rzeczywistość, niebo- miejsce marzeń.

---