TEORIE WYCHOWANIA
I Pojęcie wychowania w różnych koncepcjach w zależności od różnych kryteriów. Definicje:
-pojęcie wychowania a socjalizacja
-pojęcie wychowania a rozwój
-pojęcie wychowania a nauczanie
dotyczy wpływu społecznego, wychowanie w koncepcjach behawiorystycznych, poznawczych i humanistycznych.
KONCEPCJA BEHAWIORYSTYCZNA-istotą natury człowieka są jego zachowania, koncepcja ta nie zakłada zajmowania się wew. Procesami. Człowiek wyucza się w wyniku doświadczenia, przyswaja sobie bodźce, wtedy kiedy istnieje stały związek między bodźcem a reakcją. Jednostka uczy się w kontakcie z innymi ludźmi, ich reakcje na jej zachowania powoduje ich powtarzanie lub unikanie. Wynika z tego że:
-człowieka można wszystkiego nauczyć
-jednostka wyuczona będzie wiedziała jak działać
Wychowanie wg tej koncepcji ma polegać na tworzeniu określonych sytuacji, wprowadzanie wychowanka w dane sytuacje i jego stymulacja.
Podstawową metodą wychowania ma być karanie i nagradzanie.
KONCEPCJA POZNAWCZA- rozpatruje człowieka jako samodzielną, autonomiczną jednostkę, której istotną cechą jest dążenie do poznawania otaczającego go świata (jest to jego naturalna potrzeba), co jest główną motywacją aktywności człowieka. Jednostka gromadzi doświadczenie, są to wszelkie ślady w pamięci psychicznej powstające w wyniku kontaktu ze światem. Doświadczenie jest podstawowym materiałem powstawania i budowania osobowości (całościowy układ doświadczeń to struktury poznawcze). Każda jednostka inaczej porządkuje swoje doświadczenia - mówi się wtedy o osobistych strukturach poznawczych. Wychowanie powinno polegać na tym, że wychowawca tworzy warunki, w których wychowanek może odkrywać świat. Realizacja wewnętrznej potrzeby bez narzucania przez wychowawcę swojej interpretacji.
KONCEPCJA HUMANISTYCZNA zakłada:
-każdy człowiek wyposażony jest w sposób indywidualny w pewne możliwości (indywidualny potencjał możliwości)
-każdy człowiek to indywidualna jednostka i tak należy go traktować
-podstawowym mechanizmem działalności człowieka jest kreowanie własnej osoby
-koncepcja wywodzi się z filozofii personalistycznej traktującej człowieka w sposób integralny( człowieka tworzą różne sfery: duchowość, fizyczność i cielesność) wychowanie musi obejmować jednostkę jako całościowy rozwój tych trzech cech jednocześnie
-człowiek podejmując aktywność poznaje świat w sposób indywidualny (subiektywny sposób postrzegania)
-człowiek poznaje świat poprzez interakcje z innymi ludźmi
Wychowanie musi stwarzać warunki do tego żeby indywidualny rozwój człowieka postępował w sposób naturalny (nie narzucanie standardów, stymulacja rozwoju przez wychowawcę).
II PROCESY WYCHOWAWCZE
-pojęcie procesu wychowawczego
-struktura procesu
-pojęcie zadań rozwojowych
-pojęcie sytuacji wychowawczych
PROCES WYCHOWANIA- ciąg działań podejmowanych przez wychowawcę w sytuacjach wychowawczych pod wpływem których zachodzą zmiany psychiczne wychowanka prowadzące do osiągnięcia określonego celu wychowania. Proces wychowania zachodzi w wyniku interakcji wychowawcy z wychowankiem.
SYTUACJA WYCHOWAWCZXA- podstawowym elementem procesu wychowania jest sytuacja wychowawcza, czyli chwilowy układ warunków przestrzenno-czasowych. Z sytuacją wychowawczą mamy do czynienia tylko wtedy kiedy następuje interakcja wychowanka z wychowawcą. Na sytuację wychowawczą składają się:
-wychowanek- podmiot sytuacji wychowawczej
-wychowawca- nie musi być obecny bezpośrednio lecz przez zadania
-otoczenie społeczne-najczęściej jest to grupa która może modyfikować skuteczność jednostki
-warunki materialne-wpływa na stosunki między uczniem a wychowawcą
STRUKTURA PROCESU WYCHOWANIA:
-rodzaj wspomagania- postawienie przed wychowankiem zadania, żeby wzbudzić u wychowanka aktywność
-dostarczanie informacji wychowankowi, tworzenie warunków dzięki którym wychowanek znajdzie informacje
-wsparcie emocjonalne
-stosowanie wzmocnień (nagradzanie)
ZADANIA ROZWOJOWE- przed człowiekiem pojawiają się różnego rodzaju zadania wynikające w sposób naturalny z prawidłowości rozwojowych(nowa forma aktywności). Mogą pochodzić z 3 źródeł: prawidłowość rozwoju jednostki, oczekiwania społeczne, przyswojone przez jednostkę wewnętrzne standardy, aspiracje.
--CZŁOWIEK ROZWIJA SIĘ PRZEZ CAŁE ŻYCIE--
III MECHANIZM OSÓB ZNACZĄCYCH.
Modelowanie-naśladownictwo, identyfikacja.
Model -co to jest, jakie ma znaczenie, jakie warunki ma spełniać
Osoba znacząca od czego zależy siła wpływu modelu na wychowanka, jak wychowawca ma operować modelami wychowania
Osoba znacząca wpływa na nasze zachowanie.
Osoba znacząca to ta którą jednostka uważa za bliską sobie pod pewnymi względami, wobec której zajmuje przychylne postawy i którym przypisuje jakieś cenne dla siebie właściwości. Jest to osoba, z którą łączymy nadzieje na zaspokojenie potrzeb i te potrzeby są przez nią zaspokajane (rodzice, nauczyciele). Osoba znacząca dla większej ilości członków grupy przy aprobacie większości jej członków to społeczny wzór osobowy.
OSOBA ZNACZĄCA=WZÓR OSOBOWY
Naśladownictwo- zewnętrzne odwzorowywanie czyjegoś zachowania, występuje wówczas gdy jednostka stwierdza iż ktoś inny osiąga takie cele jakie ona sobie stwarza lub gdy jednostka stwierdza, że przez upodobanie się do otoczenia może zyskać jego aprobatę.
Model- większy wpływ wywiera model rówieśniczy, powinien mieć wysokie kompetencje i doświadczenie, wysoki stopień władzy, pozycję społeczną, prestiż. Aby osobowość mogła się prawidłowo rozwijać należy zaspokoić potrzebę miłości, bezpieczeństwa, uznania.
Identyfikacja- współprzeżywanie, odwzorowywanie cudzych stanów psychicznych
Wpływ osoby znaczącej dokonuje się na 3 poziomach:
1-naśladownictwa- upodobania się do osoby znaczącej
2-upodobania psychicznego(identyfikacja)-przyjmujemy poglądy, normy osoby dla nas znaczącej,
3-uwewnętrznienia- przyjęcie za swoje poglądów i wartości osoby znaczącej
Metoda wpływu osobistego w której wyróżniamy:
-wysuwanie sugestii
-presję
-działanie przykładem osobistym
-wyrażanie aprobaty i dezaprobaty
2 fazy procesów modelowania:
-przyswojenie
-wykonanie czynności
czynniki wpływające na proces modelowania:
-właściwości podmiotu
-cechy czynności stanowiącej bodziec
-właściwości modela
III Mechanizm wpływu grupy na jednostkę
-co to jest grupa
-jakie cechy konstytuują grupę
cele(grupy strukturowej) co to jest, rodzaje, znaczenie dla rozwoju jednostki
struktury
normy
więzi
Jakie procesy leżą u podłoża wpływu grupy na człowieka
-procesy komunikowania się
-procesy ułatwiania społeczeństwa
-procesy kontroli społecznej
Jak wychowawca ma współpracować z grupą wychowawczą aby wytworzyć przyjazne środowisko rozwojowe
-styl kierowania grupą
-jak kształtować cele
-jak wpływać na struktury grupowe
GRUPA- podstawowym elementem składowym są jej członkowie, jednostka należy do grupy za względu na rolę społeczną:
-każda grupa określa wzór fizyczny i moralny członka grupy oraz jego funkcje
-grupy wyodrębniają się na podstawie celu, przynależności terytorialnej, ideologii, religii, języka.
STRUKTURA- każda grupa ma określoną przez układ stosunków interpersonalnych strukturę. Zależy ona od istniejących grup nieformalnych, powstających między nimi antagonizmów, konfliktów, stosunków przywództwa i podporządkowania, form współdziałania, układów, ich kontaktów społecznych.
NORMY- odnoszą się do przekonań, zainteresowań, aspiracji, hierarchii wartości. Normy wpływają na kształtowanie się opinii o członkach grupy oraz oceny ich działalności. Opinia grupy reguluje postępowanie jej członków i wywiera na nich presję sprzyjającą upodobaniu się członka do grupy.
ZADANIA_PRZYNALEŻNOŚĆ- do grupy rówieśniczej wymaga wykonania zadań wynikających z roli członka grupy, podporządkowaniu się obowiązującym w niej normom i zasadom postępowania.
Sprzyja to rozwojowi zdyscyplinowania i umiejętności współdziałania, co jest pozytywnym elementem w procesie socjalizacji.
Oddziaływanie grup rówieśniczych odbywa się za pośrednictwem modeli zachowania się ich członków będących przedmiotem mimowolnego naśladownictwa.
Rodzaje grup:
-małe grupy społeczne
-duże grupy społeczne
-wielka grupa
-największa struktura społeczna- naród
-struktura polityczna
Członków grupy łączy więź grupowa - wynika to ze wspólnych zainteresowań i potrzeb- razem wykonują określone czynności (zabawa, nauka, kradzież). Dzięki więzi grupa jest zwarta (zgrana) zdolna do skutecznego działania. Na podłożu takich związków powstaje poczucie: solidarności z grupą, aprobata jej celów, działania i uznanie jej za własne.
Dzieci i młodzież często należy do kilku grup społecznych połączonych różną więzią.
IV Mechanizm pełnienia ról społecznych
-rola-pojęcie
-co się składa na rolę
-jaka rola musi być
-od czego zależy siła wpływu na jednostkę
Jakie zadania powinien stawiać wychowawca przed wychowankiem
ROLA- musi przynosić zaspokojenie potrzeb -im więcej ról tym większe walory prorozwojowe, mamy więcej potrzeb (miłości, przynależności, uznania...).
ROLA SPOŁECZNA- ogół zachowań jakie od osoby oczekuje grupa w związku z zajmowaną przez tę osobę pozycją społeczną w grupie. W zależności od relacji pełnimy wiele ról w stosunku do grupy - w zależności od potrzeby. Człowiek pełni w życiu wiele ról, a co za tym idzie rozwija się.
Wychowując jednocześnie nauczamy dziecko odpowiednich sposobów postępowania. Wychowanie jest związane z ideologią, jest uzależnione pod względem formy i treści.
Na strukturę roli społecznej składa się:
-zachowanie należyte
-zachowanie wskazane
-zachowanie możliwe
Pełnienie roli ma charakter uwewnętrzniony i trwały:
-aktywność własnej jednostki
-stopień zaangażowania w pełnioną rolę
-opinia społeczna i oczekiwania grupy
-osobiste więzi jednostki do pełnienia roli
V METODY WYCHOWANIA- pojęcie, klasyfikacja
pojęcie kary różne następstwa działań
pojęcie nagrody
rodzaje kar
rodzaje nagród
zasady karania
zasady nagradzania
Kara-jest to zmiana sytuacji jednostki na nie korzyść czyli wprowadzanie czynnika awersyjnego bądź usunięcie czynnika atrakcyjnego.
Nagroda-jest to zmiana sytuacji na korzyść jednostki czyli wprowadzenie czynnika atrakcyjnego lub usunięcie czynnika awersyjnego.
Efekty uboczne niewłaściwego nagradzania:
-utrwalenie motywacji zewnętrznej
-utrwalenie motywów egoistycznych
-rozczarowanie
Efekty uboczne karania:
-generalizacja stłumienia
-utrata kontroli nad otoczeniem
-wzrost agresji
Kara nie może przynosić więcej szkody niż pożytku, musi być adekwatna do czynu.
Nie stosować kar fizycznych i poniżających godność osobistą
Różnorodność kar
Karanie za każdym razem
Musi być uzasadniona
Właściwy czas na stosowanie kary
Musi być adekwatna do czynu
Nie karać w gniewie
Konsekwencja w wykonaniu kary
Nie stosować zasady odpowiedzialności zbiorowej
Nie stosować darowania kary jako nagrody
Atrakcyjność nagrody dla danej osoby i różnicowanie nagród
Nagroda niespodziewana i nie za każdym razem
Uzasadnianie nagrody
Źródło motywacji ustawione na korzyść
VI METODY ZADANIOWE(wyraża się rolami)-Konarzewski(jakie warunki musi spełniać zadanie żeby wywołało pozytywny wpływ na wychowanie
METODY KIEROWANE SAMOROZWOJEM
-co to jest struktura procesu samowychowania
-jaka jest struktura procesu samowychowania
-jakie zadanie ma wychowanie
STRUKTURA SAMOWYCHOWANIA:
-wybór wzoru osobowego (celu ideału)
-analiza warunków potrzebnych do urzeczywistnienia wzoru
-postrzeganie i ocena siebie
-podejmowanie decyzji
-kierowanie sobą
-autokontrola
STRUKTURA PROCESU:
-faza poznawczo-oceniająca właściwą osobę
-opisanie właściwości i orientacja w możliwościach ich osiągania
-faza realizacyjna- zadanie do wykonania, program wprowadzania zmian
-faza sprawdzająco-oceniająca(stopień zgodności standardów własnych z osiągniętymi wynikami)
METODY KIEROWANIA SAMOWYCHOWANIEM
-metoda przybliżania celów i ideałów pracy nad sobą
-metoda stymulowania wychowanka do realizacji programu pracy nad sobą
-metoda przyswajania określonych technik pracy nad sobą
-metoda wpływu osobistego- wychowawca manipuluje własnym zachowaniem
-metoda wpływu sytuacyjnego- wychowawca manipuluje warunkami życia wychowanka
-metoda wpływu społecznego- wychowawca manipuluje otoczeniem społecznym wychowanka
-metoda kierowania samowychowania- wychowawca odwołuje się do pewnych już ukształtowanych postaw wychowanka
JAKIE ZADANIE MA WYCHOWANIE: przyswajanie wychowankowi sposobów pracy nad sobą, rozwijanie w wychowanku tendencji do samokontroli, samooceny oraz przeżywanie stanów wewnętrznego samozadowolenia lub niezadowolenia z powodu własnego zachowania.
PODZIAL metod wych. wg. Konarzewskiego:
metoda nagradzania
metoda karania
metoda perswazji
metoda modelowania
metoda zadaniowa
STRUKTURA PROCESU SAMOWYCHOWANIA- etapy przez które musi przejść jednostka
-ideał do którego chce się dążyć-idealizuje określenia "JA" idealnego
-samozapoznanie
-samoocena wstępna
-chęć motywacji do doskonalenia czegoś u siebie
-decyzje samorealizacyjne
-stawianie celów
-plan działania
-działanie samowychowawcze
-samoocena końcowa
VII PROBLEMATYKA PODMIOTOWOŚCI WYCHOWANIA
-co to jest podmiotowość
-co to jest podmiotowe traktowanie wychowanka
-co to znaczy, że wychowawca jest podmiotem
-zasady stosunku wychowawcy do wychowanka
PODMIOTOWOŚĆ CZŁOWIEKA: człowiek jest podmiotem wtedy gdy istota - człowiek jest zainteresowaniem innego człowieka.
Podmiotowość w wychowaniu może być rozumiana dwojako:
jako wychowanie podmiotowe
-jako cel wychowania
Wychowanie podmiotowe- to takie sytuacje wychowawcze wyznaczone zawsze układem ludzi, rzeczy, zadań traktuje jako sytuację dwupodmiotową. W tej sytuacji podmioty wychowania (wychowawca i wychowanek) łączą się wzajemnie w imię własnych działań , stają się równouprawnionymi autorami. Wyznacznikiem podmiotowego charakteru sytuacji wychowawczej jest względna równowaga między koniecznym zadaniem a kontrolą nad nim wychowanka. Zadanie wykonywane przez wychowanka nie dominuje nad nim a wychowawca godzi się na ograniczenie swej podmiotowości, podmiotowością wychowanka.
PODMIOTOWOŚĆ JAKO CEL WYCHOWANIA- świadome kształtowanie orientacji podmiotowej - czyli nastawienie na aktywność sprawczą obejmującą następujące składniki: generatywność, optymizm, zaufanie do siebie, selektywność, poszukiwanie przyczynowości.
PODMIOTEM JEST TEN KTO:
-pełni pewną rolę społeczną
-kieruje swoimi stanami psychicznymi i swoją aktywnością
-ma wpływ na zdarzenia (świata społeczno-przyrodniczego)
-pozostaje w stałym procesie samodoskonalenia się
-rozszerza stale zakres swojej podmiotowości
ułatwia realizację podmiotowości drugiemu człowiekowi
BYĆ PODMIOTEM OZNACZA NIEUSTANNE STAWANIE SIĘ NIM
PODMIOTEM JEST CZŁOWIEK KTÓRY POSIADA:
-zdolność do pobierania, przetwarzania i generowania informacji
-zdolność do wchłaniania wpływów otoczenia, ich transformacji
-określony system wiedzy, informacje o świecie, system wartości i ocen oraz nawyków i umiejętności.
VIII JAKIE PROCESY LEŻĄ U PODŁOŻA WPŁYWU GRUPY NA CZŁOWIEKA
-procesy komunikowania się
-procesy ułatwiania społecznego
-proces kontroli społecznej
proces ułatwienia społecznego- polega na tym, że w otoczeniu człowieka istnieją pewne warunki w danej chwili, które mu ułatwiają lub utrudniają przejawianie określonych zachowań
Sama obecność innych osób bez jakichkolwiek reakcji z ich strony wywiera pewien (pobudzający lub hamujący) wpływ na aktywność jednostki.
Kontrola społeczna - system powszechnych i ujednoliconych relacji akceptujących lub dezaprobujących czyjeś zachowania:
-akceptacja otoczenia może stać się ważnym celem w aktywności jednostki w wyniku wielu doświadczeń
Dwie postacie kontroli społecznej:
1-duża grupa- formy kontroli społecznej w tej grupie to opinia publiczna, kontrola formalna i kontrola nieformalna
2-mała grupa- bezpośrednia interakcja:
-siła wpływu osobotwórczego kontroli społecznej ze strony grupy polega na tym, że działa ona w sposób stały i jednolity.
IX JAK WYCHOWAWCA MA WSPÓŁPRACOWAĆ Z GRUPĄ WYCHOWAWCZĄ ABY WYTWORZYĆ PRZYJAZNA ŚRODOWISKO ROZWOJOWE
-styl kierowania grupą
-jak kształtować cele
-jak wpływać na struktury grupowe
WPŁYW NA STRUKTURY GRUPOWE
-wzmożone oddziaływanie wychowawcy na te grupy społeczne do których należy wychowanek a z którymi kontakt jest możliwy np. rodzina
-wychowawca może podejmować zabiegi zmierzające do tego aby wychowanek zrezygnował z uczestnictwa w jednych grupach oraz do tego aby wprowadzić go w życie grup właściwych z wychowawczego punktu widzenia. Jest to często sprawa reorganizacji całego trybu życia wychowanka
-wychowawca może dążyć do przekształcenia zespołu wychowanków z jakim pracuje w autentyczne środowisko wychowawcze dla nich - przez nadanie zespołowi wychowawczemu cech kolektywu.
CELE GRUPY (kształtowanie)
-mogą być narzucone przez wychowawcę
-stosowanie zabiegów zmierzających bądź do podnoszenia atrakcyjności życia w grupie (a więc i skuteczności jego wpływu na jednostkę), bądź też do wprowadzania nowych rodzajów aktywności grupy, a co za tym idzie nowych norm postępowania w grupie
STYL KIEROWANIA GRUPĄ:
-dopuszczanie wychowanków do udziału w podejmowaniu decyzji dotyczących grupy
-własne propozycje podsuwać grupie na prawach członka a nie władzy
-dążyć do tego aby pewne działania i ich organizowanie przebiegały z inicjatywy grupy i jej członków
-włączyć ogół członków grupy do sprawowania czynności kontrolnych
-dążyć do tego aby jednostki odpowiadały za swoje czyny przed grupą, a nie tylko przed wychowawcą,
-dawać grupie do zrozumienia, że sam uważa się za członka i uczestniczyć w jej zajęciach na zasadzie zwykłego członkostwa
-nawiązywać osobiste kontakty z członkami grupy na różnych płaszczyznach
-dążyć do rozłożenia odpowiedzialności za sprawy grupy na całą grupę
-włączyć grupę do oceny własnych (grupy) osiągnięć i błędów
-nawiązywać lojalną współpracę z przywódcami grupy
-starać się być grupie przydatnym i pomocnym w realizacji wspólnie ustalonych celów