1. Różnice między rachunkowością zarządczą a rachunkowością finansową.
Cel: RF: zaspokajanie potrzeb informacji odbiorców zewnętrznych. RZ: zaspokajanie potrzeb informacji wewnętrznych.
Użytkownicy: RF: głównie zewnętrzni (akcjonariusze, urzędy skarbowe, statystyczne, banki, inwestorzy, pracownicy). RZ: głównie wewnętrzni (przedsiębiorstwa oraz kierownicy funkcjonalnych komórek organizacyjnych.
Regulacja prawna: RF: kodeks spółek handlowych, prawo podatkowe, ustawa o rachunkowości, przepisy komisja papierów wartościowych, Ministerstwo Finansów oraz standardy międzynarodowe i krajowe. RZ: nie jest regulowana prawem, prowadzenie rachunkowości zarządczej nie jest obligatoryjne.
Zasady wyceny: RF: wykorzystuje jednolite zasady wyceny, wg wartości nabycia w celu zapewnienia porównywalności i kontroli. RZ: Wykorzystuje różne zasady wyceny, oprócz wartości nabycia, także wartość ekonomiczną, zdyskontowane przepływy pieniężne, itp.
Cechy informacji: RF: dokładność, wiarygodność, ciągłość, sprawdzalność danych liczbowych. RZ: jest zorientowana na dokładność i szybkość w pozyskiwaniu danych.
Wymiar czasowy informacji: RF: Cechuje informacje ex post przedstawiające dane o zaszłościach gospodarczych. RZ: Koncentruje się na informacje ex ante jak i przeszłych. Proces podejmowania decyzji wiąże się z przyszłością, dlatego ważniejsze są wariantowe projekcje przyszłych przychodów, kosztów i wyników.
Częstotliwość informacji: RF: obowiązuje ścisła periodyzacja: rok, kwartał, miesiąc. RZ: Częstotliwość informacji nie jest ściśle określona. Informacje są przygotowywane stosownie do potrzeb.
Rodzaj kontroli: RF: Kontrola zewnętrzna (biegli rewidenci, urzędy skarbowe. RZ: Kontrola wewnętrzna dotycząca efektywności i skuteczności realizacji podjętych decyzji na podstawie różnych kryteriów i mierników.
Format i wymogi formalne: RF: sprawozdania finansowe mają jednolity format i muszą być ujawnione i także publikowane. RZ: Sprawozdania wewnętrzne mają formę dowolną i mogą być sporządzane wg ośrodków odpowiedzialności.
Stopień standaryzacji: RF: podlega międzynarodowym standardom i normom akceptowanym przez praktykę. RZ: nie podlega standardom.
2. Różne klasyfikacje kosztów z przykładami, wykresy.
a) Koszty dla celów sprawozdawczych:
układ rodzajowy kosztów.
układ funkcjonalny kosztów (podmiotowy): koszty fazy zakupu, koszty fazy sprzedaży, koszty ogólnego zarządu, koszty produkcji pomocniczej.
układ kalkulacyjny kosztów:
- koszty bezpośrednie (materiały bezpośrednie, płace bezpośrednie, narzuty na płace, obróbka obca, zużycie narzędzi specjalnych, koszty przygotowania nowej produkcji).
- koszty wydziałowe.
- koszty wytworzenia (wszystkie koszty bezpośrednie, część kosztów pośrednich, koszty wydziałowe stałe i zmienne).
- koszty ogólnego zarządu.
- zakładowe koszty wytworzenia.
- koszty sprzedaży.
- koszt własny sprzedaży.
b) koszty dla celów decyzyjnych:
w zależności od wielkości produkcji:
- koszty stałe nie zmieniają się, np. amortyzacji, płaca pracowników zarządu.
- koszty stałe użyteczne - ponoszone w sytuacji pełnego wykorzystania zdolności produkcyjnych.
- koszty stałe nieużyteczne (puste)
- koszty stałe mieszane - składają się z części stałej i części zmiennej (np. rachunek telefon.)
- koszty skokowo stałe - stałe w pewnym przedziale istotności, a w pewnym przedziale wzrastają, aby znowu być stałymi.
- koszty zmienne - zmieniają się w zależności od wielkości produkcji np. zużycie materiałów.
- proporcjonalne - wzrastają w tym samym tempie co produkcja (wynagrodzenia pracowników bezpośrednio produkcyjnych);
- progresywne - rosną szybciej niż wzrost produkcji (wynagrodzenie pracowników produkcyjnych, u których stawka wzrasta wraz ze wzrostem wydajności);
- degresywne - rosną wolniej niż wzrost produkcji (wynagrodzenie pracowników w akordzie prostym, gdy ma nową technologię do opanowania).
koszty istotne i nieistotne dla danej decyzji - mają dwie cechy są to przyszłe wydatki pieniężne i są różnicą między dwoma alternatywnymi decyzjami.
koszty utracone - utopione, nie do odzyskania, są efektem decyzji menedżerskich w przeszłości i na które obecnie nie mamy wpływu np. wartość maszyny netto, nadmierne zapasy materiałów.
koszty utraconych możliwości - oznaczają zmniejszenie dotychczasowych wpływów pieniężnych, są to utracone dochody z podjętej decyzji w wyniku której zaniechamy jednego działania na rzecz podjęcia innego.
koszty krańcowe - są to koszty wytworzenia dodatkowej jednostki produkcji.
3. Istota rachunku kosztów, rodzaje.
Rachunek kosztów jest ważnym elementem systemu rachunkowości. Ze względu na swoją specyfikę jest on wyodrębnionym podsystemem informatycznym w systemie ewidencyjnym rachunkowości.
Wychodząc z istoty rachunku kosztów, jego zadania możemy sprowadzić do:
1. Poznania poniesionych kosztów w różnych przekrojach oraz w określonym czasie. Istotne jest ustalenie, gdzie zostały poniesione koszty, w jakiej wysokości i na co poniesione.
2. Tworzenia podstaw ustalania cen. Wprawdzie w gospodarce rynkowej metoda kosztowa ustalania cen na wyroby i usługi jest rzadziej stosowana niż w gospodarce planowanej centralnie, to jednak należy stwierdzić, że związek cen i kosztów zawsze występuje w przedsiębiorstwie. Umożliwiają one uzyskanie informacji o tym, czy produkcja wyrobu A jest bardziej opłacalna oraz czy bardziej opłacalna jest wyrobu A, czy wyrobu B*
1. Funkcje rachunku kosztów:
1. Informacyjna (szczegółowe: rejestracyjna, klasyfikacyjna, sprawozdawcza).
2. Analityczna - badanie i interpretacja informacji dostarczonych przez rachunek kosztów potrzebnych do oceny poziomu dynamiki i struktury kosztów oraz wyników finansowych oraz efektywności działania przedsiębiorstwa.
3. Planistyczno-optymalizacyjna - informacje o kosztach są podstawą do wyznaczania celów i zadań działalności, określają warunki realizacji celów w czasie.
4. Kontrolna - dostarcza różnym szczeblom zarządzania informacje o kosztach dla sprawdzenia oraz oceny stopnia osiągnięcia wyznaczonych celów i przyjętych zadań jak również stopnia wykorzystania pozostawionych do dyspozycji środków a następnie kontroli poziomu poniesionych kosztów.
2. Rachunek kosztów pełnych.
Charakteryzuje się grupowaniem kosztów w trzech przekrojach: rodzajowym, podmiotowym i przedmiotowym. W tym rachunku przyjmuje się, że poziom kosztów zależy od jednego czynnika - wielkości produkcji.
Cechy rachunku kosztów pełnych:
podział kosztów całkowitych na bezpośrednie i pośrednie, wycena wytworzonych wyrobów odbywa się na poziomie kosztów pełnych ( kosztów bezpośrednich i pośrednich);
rozliczenie kosztów pośrednich na produkty, kalkulacja jednostkowego kosztu wytworzenia oraz wyceny zapasu produktów odbywa się na poziomie pełnego kosztu wytworzenia, koszty nieprodukcyjne, koszty ogólnego zarządu i sprzedaży nie są wliczane do kosztu wytworzenia produktów, odnoszone są na wynik finansowy.
3. Rachunek kosztów zmiennych.
w rachunku kosztów zmiennych koszty całkowite przedsiębiorstwa dzielone są na koszty stałe i zmienne.
koszty podmiotów wewnętrznych agregowane są również zgodnie z ich charakterem zmienności względem stopnia wykorzystania zdolności produkcyjnej na stałe i zmienne.
6. WADY I ZALETY OBU RACHUNKÓW.
Wady rachunku kosztów pełnych:
Po pierwsze, podział kosztów na koszty bezpośrednie i koszty pośrednie staje się coraz mniej przydatny w zarządzaniu przedsiębiorstwem. Proporcjonalny do przyjętego klucza podział kosztów pośrednich nadaje im charakter kosztów w dużym stopniu zależny od rozmiarów produkcji (koszty bezpośrednie), przy czym koszty te w większości mają charakter kosztów stałych, a więc niezależnych od rozmiarów produkcji.
Po drugie, rachunek kosztów pełnych zniekształca koszt jednostkowy wyrobu na skutek tzw. proporcjonalizacji kosztów pośrednich w stosunku do płac lub innych podstaw odniesienia. W tej sytuacji dane o kosztach jednostkowych tracą w dużym stopniu swoją wiarygodność.
Po trzecie, utrudnione są możliwości poprawnej dezagregacji wyniku funkcjonowania wewnętrznych jednostek organizacyjnych przedsiębiorstwa, stąd utrudnione są działania motywacyjne na rzecz obniżenia kosztów. Ośrodki odpowiedzialności za koszty stają się fikcją.
Zalety rachunku kosztów pełnych:
Niewątpliwą zaletą rachunku kosztów pełnych jest to, iż jest on przystosowany do wymogów sprawozdawczości zewnętrznej. Należy podkreślić również, że rachunek kosztów pełnych jest przydatny w podejmowaniu decyzji długookresowych, ponieważ w długim okresie przychody ze sprzedaży powinny pokryć wszystkie koszty przedsiębiorstwa.
Rachunek kosztów zmiennych ma wiele zalet:
• emituje realne informacje o jednostkowym koszcie zmiennym wyrobu oraz kosztach zmiennych całego przedsiębiorstwa; te ostatnie wynikają z zależności wielkości produkcji i wielkości zużycia czynników produkcji;
• kontroluje proces tworzenia się kosztów w przedsiębiorstwie...
• ułatwia przedsiębiorstwu podejmowanie bardziej trafnych decyzji cenowych...
• dostarcza rzetelnego kryterium decyzyjnego w postaci jednostkowej marży brutto...
• umożliwia syntetyczną i szybką ocenę przedsiębiorstwa z punktu widzenia dwóch kryteriów - zysku i marży brutto;
• sprzyja rozwijaniu myślenia popytowo-podażowego nastawionego na określenie tego, co przedsiębiorstwo może sprzedać i co powinno produkować;
• ułatwia przedsiębiorstwu podejmowanie decyzji pozwalających na szybsze dostosowanie się do zmian zachodzących na rynku;
• zmniejsza niebezpieczeństwo zamrożenia środków finansowych w zapasach produkcji nie zakończonej;
• stwarza podstawy do decentralizowania procesu zarządzania w przedsiębiorstwie i tym samym tworzy warunki do ustalania odpowiedzialności poszczególnych jednostek wewnętrznych za uzyskane przychody i poniesione koszty.
Słabości rachunku kosztów zmiennych:
• możliwość wystąpienia praktycznych trudności z podziałem kosztów na koszty stałe i koszty zmienne;
• skracania horyzontu czasowego w podejmowaniu decyzji, co może mieć niekorzystny wpływ na decyzje długookresowe, które są podejmowane na podstawie kosztów pełnych;
• skupianie uwagi na marży brutto, co może być przyczyną nienależytego dowartościowania rangi kosztów stałych, które w wielu przedsiębiorstwach mają tendencje wzrostu;
• odchodzenie od zasady przeciwstawiania przychodom kosztów uzyskania przychodów, wymaganej w rachunkowości finansowej i sprawozdaniach finansowych.
7. RACHUNEK WIELOBLOKOWY.
Wieloblokowy rachunek kosztów jest stosowany w tych przedsiębiorstwach, które mogą mieć produkcję w różnych miejscach i produkować różne wyroby. Jest przydatny do obliczania różnych poziomów marż liczonych odrębnie dla różnych segmentów, a także marży liczonej całościowo dla całego przedsięwzięcia. Rachunek ten jest tworzony przy wykorzystaniu rachunku kosztów zmienny. Stosować go mogą np.: hipermarkety, supermarkety, drobne sklepy i hurtownie.
Segmenty:
rejony sprzedaży;
kanały dystrybucji;
rodzaje produktów;
asortymenty produktów;
poszczególne linie produkcyjne;
wydzielone ośrodki odpowiedzialności;
Założenia:
- Istnieje możliwość wyodrębnienia kosztów stałych indywidualnych, związanych z danym produktem, linią produkcyjną, wydziałem produkcyjnym.
- Wydzielenie stałych kosztów indywidualnych pozwala na ustalenie wielu stopni marż na pokrycie kosztów stałych o różnym zakresie
- Różne stopnie marż na pokrycie kosztów stałych pozwalają na ocenę ośrodków odpowiedzialności, klientów, segmentów rynku itp.
Są to np. hipermarkety, supermarkety, domy handlowe,
8. Rachunek kosztów działań - istota, elementy.
Rachunek kosztów działań oparty jest na spostrzeżeniu, że przedmiotem jest system działań służących do wytworzenia produktu i dostarczenia go klientowi. Są to zarówno czynności produkcyjne, jak i te, które są niezbędne do prowadzenia firmy, np. magazynowanie surowców lub wystawianie faktur.
Elementy rachunku kosztów działań
Zasoby - praca, materiały, surowce, komponenty, powierzchnie produkcyjne, magazynowe i biurowe, maszyny i urządzenia, środki transportu, wiedza technologiczna oraz zasoby dostarczane z zewnątrz w postaci usług obcych.
Nośniki kosztów zasobów - są miernikiem zużycia zasobów podczas wykonywania działań w przedsiębiorstwie: roboczogodzina, etap, kg, itd.
Działania - może nim być zorganizowana i pojedyncza operacja lub częściej proces zużywający określoną część zasobów. Aby działanie mogło być obiektem kontroli kosztów, powinno być możliwe określenie jakości wyniku działania, czasu jego wykonywania oraz zdefiniowania kosztów ponoszonych podczas wykonywania działań;
Nośniki kosztów działań - służą do przypisania kosztów obiektu, np. liczba operacji, liczba inspekcji jakości;
Obiekty kosztów - produkt, zamówienie, kontrakty, linia produkcyjna, projekt, kanał dystrybucji, segment rynku.
9. RACHUNEK KOSZTÓW KLIENTA.
Koszty klientów, to koszty ponoszone w związku z występowaniem relacji między przedsiębiorstwem a zewnętrznymi odbiorcami jego produktów. Poziom i struktura kosztów zależą od: szybszej obsługi, wyższej jakości za tą samą cenę, usługi zgodnie z preferencjami danego klienta.
10. RACHUNEK KOSZTÓW JAKOŚCI.
Koszty jakości:
stanowią ważny instrument poprawy jakości i efektywności gospodarowania, informują o stopniu realizacji systemu sterowania jakością w przedsiębiorstwie;
stanowią podstawę podejmowania decyzji strategicznych;
są nakładami na uzyskanie odpowiedniej jakości produktu;
służą do wyrażania cech sterowania jakością sprowadzającego się do takiego doboru struktury zakładu, przy którym suma kosztów poniesiona na jakość będzie najmniejsza;
Klasyfikacja kosztów jakości:
koszty jakości zapobiegawczej:
- planowanie jakości produktu i sterowanie jakością produkcji;
- projektowanie metod pomiaru i urządzeń pomiarowo-kontrolnych;
- planowanie jakość przez inne komórki funkcjonalne;
- szkolenie pracowników w zakresie jakości;
koszty oceny jakości:
- próby i kontrola materiałów wejściowych;
- badanie laboratoryjne materiałów;
- próby i kontrola wyrobów;
- prace pomocnicze związane z próbami;
- organizacje prób i kontroli;
- atestowanie produktów;
- konserwowanie przyrządów;
- analizowanie wyników prób i kontroli;
- prace związane z badaniami wyrobów we własnym zakresie i dopuszczenie ich do produkc.
- ocena jakości materiałów i części w magazynach
koszty niskiej jakości - wewnętrzne:
- braki i przeróbki, naprawy;
- identyfikowanie przyczyn zakłóceń procesu wytwórczego;
- powtórna kontrola i próby;
- prace związane z przystosowaniem, sortowaniem, przekwalifikowaniem wyrobów;
koszty niskiej jakości - zewnętrzne:
- reklamacje;
- serwis posprzedażny;
- przeróbki zwróconych wyrobów;
- naprawy i wymiana wyrobów;
- błędy techniczne i związane z instalowaniem wyrobów;
CEL PROWADZENIA RACHUNKU KOSZTÓW JAKOŚCI (RKJ)
- podstawowy - dostarczanie naczelnemu kierownictwu informacji i o konieczności podjęcia w porę prac modernizacyjnych i projakościowych.
- szczegółowy - przedstawienie kierownictwu informacji pomocnych przy podejmowaniu doraźnych decyzji związanych z utrzymaniem lub poprawą sytuacji finansowej albo likwidacji zagrożeń jakościowych.
KORZYŚCI ZE STOSOWANIA RKJ.
- Wzrost jakości produktów
- Wzrost konkurencyjności firmy
- Obniżenie poziomu łącznych koszt ów jakości
- Obniżenie poziomu ogólnych kosztów wytwarzania niektórych kosztów jakości
- Wzrost sprzedaży
PRZEDMIOT RKJ
- rejestracja cząstkowych kosztów jakości
- interpretacje informacji kosztowych oraz prowadzenie porównań w czasie
- ( benchmarking )
- udostępnienie opracowań o kosztach wszystkim zainteresowanym (diagramy, wykresy, schematy, zestawienia)
- sprawdzenie czy cel systemu zarządzania jakością został zrealizowany pod względem optymalizacji kosztów jakości.
11. INNE RACHUNKI KOSZTÓW WYKORZYSTYWANE W ZARZĄDZANIU.
Rachunek kosztów docelowych:
produkt jest wprowadzany po raz pierwszy a rynek;
niezmienność planowanego wyniku i jego planowanej ceny rynkowej w długim okresie;
koszty produktów w fazie wytwarzania muszą być osiągnięte na poziomie wyznaczonym przez dwa parametry ustalone w fazie projektowania nowego produktu i zawarte w strategii:
- docelowa cena;
- docelowy zysk;
Rachunek kosztów cen:
stosowany jest w fazie projektowania produktu, jego wariantów oraz pozostałych liczbach;
jest zintegrowany z rachunkiem cyklu życia produktu i systemem redukcji kosztów;
jest zorientowany na rynek przez uwzględnienie oczekiwań klientów i ich satysfakcji z nabytych produktów;
jest zorientowany na fazę projektowania wysokiej jakości produktu i jego rozwój;
służy podejmowaniu efektywnych decyzji strategicznych w przedsiębiorstwach, w których proces produkcji charakteryzuje się krótkoseryjnością, wielowariantowością;
12. Kalkulacja: metody i rodzaje.
Kalkulacja - jest to ogół czynników służących do ustalenia kosztu jednostkowego wyrobu gotowego i produktu niezakończonego.
Rodzaje kalkulacji - kryterium czasowe:
ex ante
- planowa;
- normatywna;
- ofertowa;
ex post:
- wynikowa;
- sprawozdawcza;
Metody kalkulacji:
1. Podziałowa:
prosta: stosowana jest w przemysłach o nieskomplikowanej produkcji, np.: piekarnie, cegielnie, wytwórnie wód gazowych. Dotyczy produkcji masowo wytwarzanych wyrobów. Polega na podzielenie kosztów poniesionych w danym okresie przez wielkość produkcji. Cechą tej kalkulacji jest łączne ujmowanie kosztów bezpośrednich i pośrednich przy ustalaniu kosztu jednostkowego.
ze współczynnikami - stosowana w tych przedsiębiorstwach, które w wyniku takiego samego procesu produkcyjnego wytwarzają najczęściej z tych samych surowców, produkty spełniające tą samą funkcję, różniące się jedynie rozmiarami, gabarytami, wagą. Stosowana w przemyśle ceramicznym, szklarskim, budowlanym. Polega na sprowadzeniu różnych wyrobów do wspólnego mianownika, dzięki przeliczeniu ich za pomocą współczynników na jednorodne (umowne) przedmioty kalkulacji.
odjemna - stosowana wtedy, gdy w wyniku procesu produkcyjnego otrzymujemy produkt główny oraz produkty uboczne, a więc w przemyśle chemicznym, przetwórczym, wydobywczym. Kalkulacja polega na tym, że od kosztów produkcji odejmuje się wartość produktów ubocznych i odpadów. Różnica jest dzielona przez liczbę produktów głównych.
fazowa - ma zastosowanie przy produkcji masowej lub wielkoseryjnej, która przechodzi przez szereg procesów obróbki stanowiących zamknięte fazy produkcji. Istota metody półfabrykatowej sprowadza się do pomiaru i kontroli kosztów zarówno półfabrykatów, jak i wyrobów gotowych.
Metoda bezpółfabrykatowa polega na ustalaniu kosztu jednostkowego jedynie wyrobów gotowych.
2. Doliczeniowa:
Stosowana w przedsiębiorstwach wytwarzających w kolejnych okresach różnorodne produkty. Produkcja ma charakter jednostkowy lub seryjny niepowtarzalny. Produkcja ma charakter powtarzalny, ale produkcja różnych produktów odbywa się przy wykorzystaniu różnych zabiegów technologicznych i różnych maszyn. Ma zastosowanie w przedsiębiorstwie budowlanym realizującym różne projekty, np. budowę centrum handlowego.
14. PRÓG RENTOWNOŚCI.
Próg rentowności - oznacza taką wielkość sprzedanych produktów przy której przychody ze sprzedaży zrównają się z kosztami ich uzyskania.
Założenia:
podział kosztów na stałe i zmienne - koszty stałe są bezwzględnie stałe, a koszty zmienne są kosztami proporcjonalnie zmiennymi w stosunku do wielkości produkcji;
wielkość sprzedaży jest równa wielkości produkcji w rozpatrywanym okresie;
normy zużycia czynników produkcji są stałe, a niezmienne są wydajność oraz produktywność środków produkcji;
ceny wyrobów są jednakowe i niezależne od wielkości sprzedaży;
15. DŹWIGNIA OPERACYJNA.
Dźwignia operacyjna - odzwierciedla relacje między kosztami zmiennymi i kosztami stałymi w przedsiębiorstwie. Firma, która ma niski udział kosztów stałych ma niską dźwignię operacyjną i odwrotnie. Dźwignia operacyjna informuje w jakim stopniu jednoprocentowa zmiana sprzedaży (przychodu) wpływa na zmianę zysku operacyjnego.
17. DECYZJE CENOWE.
Metoda „Koszt Plus”:
Zalety:
charakteryzuje się względną łatwością ustalania cen;
pozwala w miarę dokładnie oszacować przyszłe ceny konkurentów wykorzystując w tym celu wskaźnik przeciętnej marży danej gałęzi przemysłu;
takie wzajemne dostosowanie cen do konkurencyjnych przedsiębiorstw prowadzi w rezultacie do stabilizacji cen na rynku;
Wady:
koncentracja uwagi na procesie wytwórczym następującym wewnątrz przedsiębiorstwa, zgromadzeniu zewnętrznych czynników wpływających na wysokość ceny;
poziom ceny zależy bowiem tylko od kosztu i planowanego zysku;
stosowanie tej metody prowadzi do błędnego koła cenowo-popytowego. Każde zwiększenie produkcji wpływa na wzrost kosztu jednostkowego, co z kolei przy stosowaniu tej formuły prowadzi do podwyższenia ceny.
18. BUDŻETOWANIE - RODZAJE I METODY
Budżetowanie jest to metoda bieżącego zarządzania przedsiębiorstwem, określająca zasady planowania i wykorzystania środków finansowych w celu efektywnego wykonania zadań produkcyjnych.
Sposoby sporządzania budżetu:
metoda przyrostowa:
Metoda ta, która jest uważana za tradycyjną metodę budżetowania i jest w praktyce najczęściej stosowana, polega na korygowaniu danych wynikowych z ubiegłego okresu o przewidywane zmiany w następnych okresach objętych budżetem. Podstawową wadą tej metody jest niebezpieczeństwo uwzględniania w budżecie nieefektywnych procesów zaistniałych w przeszłości, a najważniejszą zaletą jest jej relatywnie niska pracochłonność i prostota. Wynika to z tego, że przy sporządzaniu budżetu na dany okres może być wykorzystana procedura zastosowana w poprzednim okresie.
budżetowanie „od zera”
Metoda ta polega na oszacowaniu wielkości produkcji, sprzedaży, przychodów, wpływów, zapasów, kosztów, wydatków, zysków, wypłacalności przy założeniu, że realizowane przez jednostkę procesy i programy występowały po raz pierwszy.
Proces tworzenia budżetów:
- Opracowanie założeń rocznego planu organizacyjnego przedsiębiorstwa.
- Opracowanie założeń rzeczowego planu zadaniowego dla ośrodków odpowiedzialności.
- Sporządzanie i negocjowanie budżetów podmiotowych i przedmiotowych.
- Koordynacja, weryfikacja i finalne zatwierdzenie budżetów.
- Zbieranie i ewidencja danych o kosztach rzeczywistych okresu.
- kontrola wykonania budżetów - monitoring.
- Zatwierdzenie i przyjęcie budżetów.
Rodzaje budżetów:
Ze względu na klasyfikację kosztów na koszty bezpośrednie i pośrednie w stosunku do produktu (przedmiotu) działalności:
- budżet przedmiotowy- obejmuje koszty bezpośrednie przedmiotu, czyli koszty dające się bezpośrednio odnieść do produktu na podstawie dokumentów źródłowych
- budżet podmiotowy-obejmuje koszty pośrednio związane z produktem, które są przyporządkowane jednak do konkretnego podmiotu odpowiedzialności za koszty. Jest wiec to budżet kosztów utrzymania jednostek budżetowych.
Ze względu na to, dla jakich ośrodków odpowiedzialności jest kierowany:
- budżet jednostkowy- jest sporządzany dla podstawowych jednostek odpowiedzialności
- budżet zbiorczy- powstaje przez agregację informacji zapisanych w budżetach jednostkowych
Ze względu a charakter kosztów podlegających budżetowaniu:
- budżet kosztów stałych- opracowuje się go przy założeniu pełnego wykorzystania zdolności produkcyjnych mierzonego w roboczogodzinach lub innych jednostkach. Wynika to z istoty kosztów stałych - są to koszty tworzone przez posiadany potencjał produkcyjny podmiotu.
- budżet kosztów zmiennych- buduje się go dla planowanego stopnia wykorzystania zdolności produkcyjnych, tj. np. planowanego zużycia roboczogodzin. Poziom kosztów zmiennych zależy więc od planowanych rozmiarów produkcji.
Ze względu na okres, dla którego są sporządzane:
- budżet statyczny- jest opracowywany jednorazowo dla pewnego okresu np. jednego roku
- budżet ciągły- w budżecie tym zestawia się informacje odnoszące się do większej liczby przedziałów czasowych, na przykład : za następne sześć miesięcy
- budżet kroczący- sporządza się go na przykład: za okres sześciu lub dwunastu miesięcy, dodając co miesiąc przewidywane wielkości następnego miesiąca i odejmując wielkości miesiąca ubiegłego
Ze względu na odpowiedzialność za koszty:
- budżet brutto- zawiera koszty kontrolowane i niekontrolowane
- budżet netto- obejmuje koszty, za które odpowiedzialne jest kierownictwo podmiotu
Ze względu na sposób tworzenia budżetów:
- budżet narastający (przyrostowy)- polega na aktualizowaniu wartości, które pojawiły się w budżecie z poprzedniego roku o wskaźniki takie jak: przewidywana inflacja, wzrost wybranych pozycji kosztów. Uwzględnia się także inne planowane zmiany, jak zatrudnienie nowych pracowników czy zakup nowych środków trwałych.
- budżet tworzony „od zera” (od podstaw)- jest konstruowany od podstaw na podstawie analizy działań
Ze względu na miejsce tworzenia budżetu:
- budżet nakazowy (odgórny)- jest on tworzony na szczeblu zarządu jednostki, a następnie dezagregowany na niższe szczeble zarządzania
- budżet partycypacyjny (oddolny)- pierwotnie powstaje w ośrodkach odpowiedzialności, a później na jego podstawie jest tworzony budżet zbiorczy dla całej jednostki