Psychologia humanistyczna
Psychologia humanistyczna zrodziła się w latach pięćdziesiątych ubiegłego stulecia i bardzo szybko zdobyła sobie ogromną popularność stając się trzecią siłą psychologii, obok psychoanalizy i behawioryzmu.
Powstanie
Nazwa dziedziny pochodzi od tytułu periodyku Anthony'ego Suticha bliskiego współpracownika Abrahama Maslowa, który w 1961 roku powołał do życia czasopismo Journal of Humanistic Psychology.
W roku 1963 grupa psychologów z USA (Gordon Allport, Charlotte Buhler, George Kelly, Carl Rogers) powołała Amerykańskie Towarzystwo Psychologii Humanistycznej.
Psychologia humanistyczna powstała jako wynik reakcji na ograniczenia psychoanalizy i behawioryzmu, które pomijały ludzkie możliwości i zdolności jak: twórczość, miłość, Ja, obiektywność, autonomia, tożsamość, odpowiedzialność, czy zdrowie psychiczne. Program psychologii humanistycznej był więc wynikiem negatywnej selekcji przedmiotu badania dokonanej przez dotychczasową psychologię.
Sama idea nowej psychologii jako trzeciej siły pochodzi od Gordona Allporta, który wskazywał na możliwość wyjścia poza ograniczenia behawiorystycznego i psychoanalitycznego wyjaśniania aspiracji człowieka. Europejska fenomenologia i egzystencjalizm, kładąc nacisk na niepowtarzalność jednostki ludzkiej wskazała na konieczność wniknięcia w jej światopogląd, by móc "ujrzeć jej świat jej własnymi oczami" oraz na potrzeby dalszego rozwijania odpowiedzialności, wyboru samo tworzenia się, autonomii, i samej tożsamości.
Rogers twierdził, że nie ma wiedzy wolnej od podmiotowości tzn. że każda ze stron układu badanego wnosi swoje doświadczenia, idiosynkrazje modyfikując wyniki badań. Czynią to także badacze uważający się za obiektywnych. Proces badawczy w psychologii jest bowiem procesem komunikacyjnym, stąd też wywodzi się postulat psychologii humanistycznej, nakazujący koncentrować uwagę na relacji nadawca-komunikat-odbiorca.
Psychologia humanistyczna w Polsce
W Polsce, analogiczne idee psychologii humanistycznej podjął lekarz, neurolog i psychiatra, psycholog i pedagog oraz psychoterapeuta, Kazimierz Dąbrowski (1902-1980) w swojej koncepcji higieny psychicznej, dezintegracji pozytywnej i pedagogiki leczniczej, a także w teorii osobowości, którą zdefiniował jako samopotwierdzoną, samowychowującą się jedność własności indywidualnych i społecznych, zintegrowanych w wartościach realizowanego w życiu aksjologicznego ideału. Opisywał ją przez takie kategorie jak empatia, autonomia, czy przyjaźń. W latach 70. polemizował z Maslowem. Jego krytyka dotyczyła w szczególności teorii potrzeb. [1]. W 2007 roku, z inicjatywy Psychologa Marcina Pawłowskiego, w Warszawie zostało powołane do życia Polskie Towarzystwo Psychologii Humanistycznej, którego głównym celem jest propagowanie idei Psychologii Humanistycznej.
Postulaty psychologii humanistycznej
Psychologia humanistyczna interpretuje człowieka jako podmiot autonomiczny, który przyjmuje postawę badawczą wobec rzeczywistości, który obserwuje, przewiduje, planuje i wnioskuje i który zgodnie z posiadaną wiedzą przystosowuje się do świata i kształtuje go. Podstawą filozoficzną czyni egzystencjalizm, personalizm i fenomenologię. Również pod względem metodologii zajmuje stanowisko odmienne niż behawioryści lub psychoanalitycy. Ci pierwsi, zgodnie z ogólną koncepcją człowieka i nauki, preferowali techniki eksperymentalne (eksperyment laboratoryjny), drudzy wypracowali szereg skomplikowanych technik, pozwalających dotrzeć do sfery nieświadomości. Psychologowie humanistyczni największą wagę przywiązują do badania aktualnego doświadczenia, stosując w tym celu różne odmiany opisu fenomenologicznego, a także introspekcyjnego.
Celem psychologii humanistycznej jest koncentracja na opisie niepowtarzalnych właściwości indywiduum. Specjaliści analizujący psychologię humanistyczną wskazują, że można wyodrębnić jej sześć podstawowych postulatów:
upodmiotowienie sytuacji badawczej (badacz i badany stanowią my);
dialog zamiast manipulacji, ponieważ w każdej sytuacji badawczej ludzie mogą przejawiać odmienne właściwości;
komunikacja - niezbędna nie tylko z osobami badanymi, ale także z odbiorcami;
łączenie psychologii jako nauki z psychologią jako praktyką, czego przykładem jest psychoterapia;
uwzględniane perspektywy badanego (a nie tylko badacza), jako że zachowanie wyznaczone jest przez aktualny obraz rzeczywistości;
odwołanie się do empatii jako najbardziej efektywnego kanału komunikacyjnego.
Psychologia humanistyczna odrzuca przekonania o zewnętrznej sterowności człowieka (typowe dla behawioryzmu), a wyraża przeświadczenie o istniejącym w każdym człowieku potencjale wewnątrzsterowności, który realizuje się wtedy, gdy nie ma blokad zewnętrznych wymuszających określone zachowania. Nadrzędnym interesem człowieka jest jego rozwój, a siłą napędową rozwoju jest potrzeba samoaktualizacji. Człowiek dysponuje także intuicją, która jest jego narzędziem rozwoju.
W toku rozwoju pojawiają się rozmaite sprzeczności między wewnętrznymi i zewnętrznymi kryteriami oceny danego zachowania. Wewnętrznym kryterium jest to, czy zachowanie sprzyja samoaktualizacji. Zewnętrzne kryterium to akceptacja - w tym wypadku ważne jest to, czy zachowanie zapewnia podmiotowi akceptację społeczną. Kierowanie się kryteriami zewnętrznymi jest często (a właściwie zawsze) destrukcyjne dla rozwoju, ponieważ blokuje możliwości zaspokojenia najważniejszych potrzeb i prowadzi do zaburzeń psychicznych. Kierując się kryterium wewnętrznym człowiek unika ograniczeń wolności. Człowiek sterowany od wewnątrz dysponuje swobodą wyboru zachowań. Człowiek wewnątrzsterowny jest podmiotem a jego zachowanie wyrazem podmiotowości w odróżnieniu od człowieka-przedmiotu, którego zachowanie jest efektem manipulacji zewnętrznej. (zobacz też: umiejscowienie poczucia kontroli (LoC))
Najważniejsze założenia koncepcji humanistycznej:
1. człowiek to unikatowa całość składająca się z 2 podsystemów: „ja” i ”organizmu”, które stanowią jedność i są jak dwie strony jednej monety. Człowiek, który chce żyć zgodnie ze swoją naturą, chce być niezależny, autentyczny, zadowolony musi stanowić harmonijną całość, której podstawowe składniki (ja i organizm) stworzą spójny system, zwany osobą.
2. podstawową właściwością natury ludzkiej jest rozwój uwarunkowany przez czynniki wewnętrzne, siły decydujące o jego przebiegu tkwią w człowieku, a nie poza nim. Człowiek, którego rozwój został zablokowany nie jest osobą w pełni zdrową.
3. o działaniu człowieka decyduje dążenie do samorealizacji, która jest podstawową skłonnością natury ludzkiej. Jej przejawem może być miłość, twórczość, altruistyczne zachowania, rozwój własnego „ja”. Nie interesuje go produkt pracy, ale same przeżycia, np. twórczość jest ważna dlatego, że kształtuje osobę, a nie towar, który można sprzedać lub kupić. Życie poza obszarem samorealizacji nie jest życiem autentycznym i w pełni ludzkim.
4. człowiek z natury jest dobry, a jego dążenia są pozytywne. Oznacza to, że chce dawać i daje innym wyłącznie dobro. Jeżeli dokonuje aktów gwałtu lub przemocy, to dlatego, że działa wbrew naturze, a rzeczywistość, w której żyje blokuje rozwój jego prawdziwych i pozytywnych zachowań.
5. ludzkie zachowanie uwarunkowane jest przez teraźniejszość, aktualne przeżycia, doświadczenia, przez to, co dzieje się tu i teraz. To, co dzieje się aktualnie w świadomości, jak człowiek teraz postrzega siebie, innych i świat decyduje o przebiegu procesu samorealizacji. Człowiek żyjący przeszłością nie osiągnie pełnego rozwoju.
Koncepcja behawioralna
Koncepcja behawioralna oznacza zachowywać się. Jest to reakcja człowieka na bodźce z otoczenia. Bardzo dobrze sprawdza się w tej koncepcji system nagród i kar. Każdy lubi być nagradzany a nie karany. Więc dąży do tego, aby w jego życiu było jak najwięcej nagród. Mobilizują one do pozytywnego zachowania się w społeczeństwie. Natomiast złego zachowania unikają jak ognia, gdyż wiedzą, że zostaną za nie ukarani. W tej metodzie możemy kierować każdym człowiekiem. Jeśli tylko poznamy jego potrzeby, będziemy wiedzieć, co lubią i jak się zachowują. Koncepcja behawioralna polega na tym, że podsuwamy tylko sytuacje w których człowiek zachowa się dobrze, aby otrzymać nagrodę. W tej koncepcji zazwyczaj jest ktoś kto kieruje całą grupą i ich zachowaniem. Niektórzy porównują tą metodę do tresury psa, gdyż trener uczy psa różnych zachowań i podobnie jest z człowiekiem w tej metodzie. W koncepcji behawioralnej nie można się sprzeciwić osobie, która kieruje grupą. Każdy musi dostosować się do jednej osoby i do zachowań, których on wymaga
Koncepcja poznawcza
Koncepcja poznawcza jest najlepszą i najnowszą koncepcją, kierującą zachowaniem człowieka. Stworzył ją Tadeusz Tomaszewski. Koncepcja ta głosi, że człowiek jest wolny, może sam decydować o swoich zachowaniach. Poza tym każdy z nas posiada rozum i racjonalnie może dokonywać wyborów w swoim życiu. W koncepcji poznawczej osoba lubi poznawać nowe otoczenia i zaspokajać swoje potrzeby. Podobnie jak w koncepcji psychodynamicznej nie możemy kierować zachowaniem osób. Ważne w koncepcji poznawczej jest to, że jeśli stworzymy warunki i dostarczymy informacji na dany temat to osoba wybierze zachowanie pozytywne. Wiadomo, że każdy wybierze zachowanie odpowiednie dla siebie. Musi wybrać tak, aby zaspokoić swoje cele, potrzeby i oczekiwania innych. Podjęcie decyzji zajmuje mu dużo czasu, gdyż musi poznać wszystkie szczegóły danego problemu. Jeśli tego nie zrobi to nie będzie mógł podjąć racjonalnego zachowania. Ważne w tej koncepcji jest to, że nie lubi się naciskania i pośpiechu na osobę, która musi podjąć decyzję, gdyż może to opóźnić wybór stanowiska i zachowania.