Dzieje Ziemi

ERA	OKRES	WYDARZENIA	ROŚLINNOŚĆ I ZWIERZĘTA
Archaiczna	Od 4,5 mld - 3 mld lat	Bardzo silne trzęsienia Ziemi. Tworzy się skorupa ziemska , powstaje atmosfera (beztlenowa), istnieją oceany, pierwsze ruchy górotwórcze.	Początkowo nie występują organizmy żywe, potem powstają bakterie beztlenowe.
Proteozoiczna	Od 3 mld - 570 mln lat	Zmienia się skład chemiczny oceanu, występują morza, głównie ciepłe, płytkie. Prawdopodobnie spadają pierwsze deszcze, ruchy górotwórcze. Istnieją ślady zlodowaceń. Pod koniec ery wszystkie istniejące lądy formują jeden superkontynent. W atmosferze zwiększa się zawartość tlenu.	Pojawiają się sinice, bakterie i bezkręgowce morskie.
Paleozoiczna	Kambr od 570 mln - 500 mln lat	Superkontynent rozpada się, a jego fragmenty umiejscowione są głównie w strefie równikowej. Poziom wód w morzach jest wysoki przez całe trwanie ery paleozoicznej.	Dużo organizmów organizmów wapiennymi pancerzykami (Trylobity), glony wielokomórkowe.
		Ordowik od 500 mln - 440 mln lat	Gondwana (powstaje z połączenia płyty ameryki południowej, Australii, Antarktydy, Indii i Afryki). Afryka - zlodowacenia. Rozpoczynają się ruchy górotwórcze Kaledońskie.	Rafy koralowe.
		Sylur od 440 mln - 410 mln lat	W tym czasie większa część płyty Ameryki północnej, Grenlandii, północno - wschodnia Europa - tworzą kontynent zwany Euroameryką.	Pojawiają się pierwsze rośliny lądowe. Wody słodkie zostają zamieszkane przez glony, sylofity, pierwotniaki, pierwsze ryby (pancerne).
		Dewon od 410 mln - 360 mln lat	Nastepuje dalsze łączenie się lądów (Syberia z mongolią, dżungarią) tworzą 3 superkontynent. Transgresja oceanów (zalanie terenów ziemskich). Rozpoczynają się ruchy górotwórcze Hercyńskie.	Pierwsze lasy, drzewiaste paprocie, widłaki. Rozwija się życie; pojawiają się zwierzęta lądowe (pajęczaki, wije, płazy).
		Karbon od 360 mln - 290 mln lat	Gondwana łączy się z Euroameryką. Lądy skupiają się w strefie międzyzwrotnikowej.	Rozwija się życie na lądach. Pojawiają się owady i gady.
		Perm od 290 - 250 mln lat	Lądy łączą się w superkontynent. Zwiększa się wilgotność powietrza, klimat suchy. Pojawiają się duże zlodowacenia.	Rozwój roślin nagonasiennych, rozwój gadów, w tym ssakokształtnych. Ok. 90% organizmów żyjących w poprzednich okresach wymarła.
	Mezozoiczna	Trias od 250 mln - 210 mln lat	Istnieje ocean Tetydy, który oblewa Pangeę.	Rośliny iglaste, pojawiają się gady morskie, najbardziej prymitywne ssaki, dinozaury.
		Jura od 210 mln - 140 mln lat	Podział Pangei na część północną i południową. Początek powstania Atlantyku.	Intensywny rozwój gadów, pierwsze ptaki uzębione, ssaki małe i nieliczne.
		Kreda od 140 mln - 65 mln lat	Dalsza fragmentacja kontynentu. Ameryka południowa odrywa się od Afryki. Indie i Madagaskar dryfują w kierunku północnym. Silne zmiany klimatu (jest bardzo ciepło). Początek orogenezy alpejskiej, w wyniku, której wypiętrzone zostają między innymi Alpy, Pireneje, Bałkany, Andy, częściwo Goldyliery, góry Atlas, Himalaje.	Rośliny okrytonasienne. Następuje wielki rozwój wielkich gadów, pojawiają się ssaki łożyskowe. Pod koniec okresu ginie 75% istniejących gatunków.
	Kenozoiczna od 65 mln lat i trwa do dziś	Trzeciorzęd od 65 mln lat do 1,8 mln lat	Klimat ulega ochłodzeniu w porównaniu do Mezozoiku. Trwa intensywny wulkanizm. Miedzy innymi w północno zachodniej europie. Ameryka północna oddziela się od południowej, Australia od Antarktydy. Przerwane zostaje połączenie między Europą a Ameryką północną w rejonie Grenlandii. Zderzenie Indii z Azją. Półwysep Arabski zdeża się z Azją, powstaje morze czerwone, kilkakrotnie wysycha morze śródziemne, zamyka się przesmyk Panamski. Poziom zlodowacenia Antarktydy jest zbliżony do dzisiejszego. Nadal trwają ruchy górotwórcze Alpejskie.	Rozwój roślin kwiatowych. Gwałtowny rozwój ssaków (pojawiają się wielotonowe ssaki roślinożerne), rozszerza się zasięg roślinności tropikalnej. W wyniku ochłodzenia się klimatu zaczynają dominować stepy i roślinność stepowa, wymiera większość wielkich ssaków, pojawia się Astalopitek.
		Czwartorzęd od 1,8 mln lat do dziś	Plejstocen - okres ochładzania się klimatu, zlodowaceń, które swym zasięgiem obejmują cały świat, powodując przejściowe łączenie się lądów (np. Ameryka z Azją) Holocen - okres ocieplenia się klimatu, usunięcie się lądolodów, powstaje Bałtyk. Klimat - najstabilniejszy i najcieplejszy od 100 tys. lat.	Mamuty, tygrysy jaskiniowe.

Przeszłość geologiczna polski

ERA	OKRES	WYDZARZENIA	ZACHOWANE ŚLADY
Archaiczna 3600 - 2600		W Archaiku i proteozoiku powstały najstarsze jednostki strukturalne budujące dzisiejszy obszar Polski. Na północy i południowym wschodzie utworzyło się krystaliczne podłoże platformy wschodnioeuropejskiej, na południu Masyw Czeski i fragmenty Sudetów, gór świętokrzyskich świętokrzyskich pasa wyżyn środkowopolskich oraz bloku Podkarpat. Silne zaburzenia tektoniczne, zaawansowany metamorfizm i brak skamieniałości uniemożliwiają odtworzenie rozmieszczenia lądów i mórz.	Najstarsze ślady znajdują się w rejonie gór Sowich (gnejsy)
Proteozoiczna 2600 - 575		U schyłku proteozoiku na obszarze kraju panował zimny i wilgotny klimat. Bardziej na północ znajdowały się tereny objęte zlodowaceniem w późnym proteozoiku. Na północnym wschodzie Polski rozciągał się ląd platformy wschodnioeuropejskiej, na południowo zachodnim krańcu Polski wznosil się Masyw Czeski, a na południu blok Podkarpat. Pomiedzy tymi jednostkami było morze, na terenie dzisiejszego Podlasia zaznaczała się działalność wulkaniczna.	W Polsce płn - wsch w wierceniach gabra, kwarcyty i granity, na obrzeżach Karkonoszy - gnejsy, kwarcyty, łupki krystaliczne, wapienie (dzisiaj marmury); Dolny Śląsk - niewielkie ilości rud miedzi, niklu i metali szlachetnych.
Paleozoiczna 575 - 248	Kambr 575 - 505	Nadal zimny klimat, ale stopniowo się ociepla. Morze powiększyło swój zasieg na północy. W kambrze środkowym i górnym morze częściowo się wycofało i wynurzyły się znaczne obszary polski południowej i północno - wschodniej. W górach świętokrzyskich nastapiło fałdowanie osadów, a w morzu na terenie Sudetów wybuchały podwodne wulkany.	Sudety: wapienie Gór Kaczawskich, góry Świętokrzyskie: łupki ilaste, kwarcyty.
		Ordowik 505 - 438	Klimat ocieplil się. Polska znalazla się w strefie międzyzwrotnikowej Na początku ordowiku od zachodu i południowego - zachodu nastąpiła transgresja morska, zalane zostalo obniżenie nadbałtyckie, znaczna czesc Podlasia, pld i wsch czesc Gór Świętokrzyskich. Obszary ladowe - dudety, obszar Prakarpat wraz z pasem wyzyn małopolskich oraz półwyspy: mazurski i podlaski były obrzezone strefą morza. W środkowej czesci Polski było głębokie morze.	Sudety - Sudety. Kaczawskich kwarcyty, łupki ilaste. Góry Świętokrzyskie - piaskowce i łupki z graptolitami, ropa naftowa w obniżeniu perybałtyckim i podlaskim.
		Sylur 438 - 408	Nadal cieply klimat. Morze zalewa obszar wyzyn środkowopolskich i czesc Sudetów. W górnym sylurze rozpoczynaja się ruchy górotworcze orogenezy kaledońskiej: sfaldowane i wypietrzone zostaja fragmenty Sudetów, Sudetów. Świętokrzyskich, pasa wyzyn środkowoeuropejskich środkowoeuropejskich Prakarpat. W morzu na terenie G. Świętokrzyskich wybuchaja podmorskie wulkany. Wokół polski powstaly nowe obszary ladowe na pln. Wynurzyla się Skandynawia, na wsch. Platforma wschodnioeuropejska az do Uralu (którego wtedy jeszcze nie było), na pld -zach powstal lad rozciągający się od czech do dzisiejszej Francji.	Sudety: czarne łupki z graptolitami w G. Kaczawskich, Bardzkich Bardzkich okolicach Kłodzka, na dolnym Slasku niewielkie ilości rud niklu i cyny, W G. Świętokrzyskich łupki z graptolitami, piaskowce i zlepience ze skalami wulkanicznymi.
		Dewon 408 - 360	Na początku dewonu na pln - wsch i pld ok. polski nadal istniały lady )czesc Euroameryki), rozdzielone wąska zatoka morza, które rozciągało się od Szkocji, ale w środkowym dewonie nastąpiła transgresja morska i z dawnych obszarow ladowych pozostaly jedynie Sudety Zachodnie, Prakarpaty, obszar dzisiejszej Wyzyny Lubelskiej oraz wyniesienie mazurskie. Polska znalazla się w strefie klimatu podrównikowego - cieplego i wilgotnego.	Sudety Sudety okolice Krakowa - wapienie, G. Świętokrzyskie piaskowce i wapienie.
		Karbon 360 - 286	Przez teren polski przebiegal rownik, panowa klimat wilgotny i cieply. Na południu morze zaczęło zwiększać swój zasieg, natomiast w Sudetach Sudetach na pln - wsch wynurzyly się znaczne czesci ladu. W gornym karbonie rozpoczęły się ruchy górotwórcze orogenezy Hercyńskiej. Sfałdowały się G. Świętokrzyskie i Sudety. Wynurzyl się obszar Prakarpat. W Sudetach i na terenie dzisiejszych tatr powstaly batolity granitowe, w okolicach Krakowa i w G. Świętokrzyskich występowała działalność wulkaniczna. W płytkich zatokach morskich a potem jeziorzyskach w niecce górnośląskiej i w niecce lubelskiej tworzyly się bagna porośnięte bujna roślinnością która w ciagu milionow lat przekszatlcila się w wegiel kamienny. Na południe od polski rozciągała się zatoka oceanu ale polska była wówczas czescia olbrzymiego ladu obejmującego Ameryke polnocna i duza czesc Europy	Sudety, Slask i obszar nadbużański osady karbonu z weglem kamiennym. G. Świętokrzyskie - lupki ilaste, skaly wulkaniczne, wapienie Dolny Slask - rudy żelaza. Gorny Slask - rudy żelaza , wegiel kamienny, Granity - podgorze sudeckie.
		Perm 286 - 248	Klimat polski zaczal się osuszac ale nadal był bardzo cieply. W Sudetach i w rejonie slasko - krakowskim trwala działalność wulkaniczna. Wypietrzone w czasie orogenezy hercynsjiej obszary były niszczone. W środkowej i pln - zach Polsce utworzylo się rozlegle obniżenie na które okresowo wkraczalo płytkie morze. W wysokiej temperaturze woda morska szybko parowala pozostawiając po sobie poklady soli . obniżenie zasypywane było osadami pochodzącymi z niszczenia ladow na pln - wsch polski. Na obszarze polski panowaly krajobrazy pustynne i półpustynne.	Sudety - skaly osadowe i grube pokrywy skal wylewnych. Lublin -łupki i margle miedzionośne; G. Świętokrzyskie - najpierw osady ladowe potem zlepience i wapienie; okolice Kłodawy, Kujawy - sole kamienne i potasowe, anhydryt; rudy miedzi Bolesławiec, Głogów.
	Mezozoiczna	Trias 248 - 213	Ogromny kontynent powstaly w karbonie i permie zaczyna się rozpadac co rozpoczęło zmiany klimatyczne pod koniec triasu i w pozniejszych epokach. W triasie nadal panowal klimat podzwrotnikowy cieply i suchy. Polska była ladem ale srodkowa i pln - zach czesc była wyraznie obnizona. W środkowym triasie obinzenie to zostalo zalane płytkim morzem. Również na terenie dzisiejszych tatr pojawilo się morze. W gornym triasie morze ustąpiło tylko z pln polski.	Rejon Krakowa, Dolny Slask, G. Świętokrzyskie - czerwone piaskowce, wapienie, dolomity, iłowce, w Tatrach - wapienie dolomity. Rudy cynku i ołowiu - Gorny slask, Rudy żelaza - Gorny slask, Kielecczyzna.
		Jura 213 - 144	Powstający miedzy Ameryka Pln. A Europa Atlantyk spowodowal zwiekszenie wilgotności klimatu i ochłodzenie. W Polsce zapanowal klimat podzwrotnikowy cieply i wilgotny. Na początku jury morze było jedynie na południu kraju, gornej jurze zwiększyło swój zasieg przejściowo zalewając pln - zach czesc pasa wyzyn środkowopolskich.	Skaly spotykane w calej Polsce: najpierw piaskowce, potem wapienie, Jura Krakowsko - Czestochowska - zbudowana prawie w całości z wapieni jurajskich. Rudy żelaza - rejon Częstochowy i Kielc.
		Kreda 144 - 65	Po krótkiej regresji morze zalalo niemal caly kraj (w gornej kredzie ponad morzem wznosily się tylko Gorny slask, fragmenty sudetow i masyw małopolski) W południowej europie rozpoczęła się orogeneza alpejska i w Polsce czalely fałdować się tatry i pieniński pas skalkowy. Pomiedzy nimi a pasem wyzyn środkowopolskich utworzyl się gleboki zbiornik morski. W Sudetach zwdluz uskokow wypiętrzyły się poszczególne pasma gorskie i tworzyly rowy tektoniczne. W okolicach Wadowic wybuchaly wulkany. Przez cala krede klimat stopniowo się ochładzał ale nadal był cieply i wilgotny - zbliżony do śródziemnomorskiego.	Poklady kredy piszącej - Lubelszczyzna, G. Świętokrzyskie przedpole Sudetow; Tatry - wapienie i margle.
Kenozoiczna	Trzeciorzęd 65 - 1,8	Zapoczątkowane pod koniec kredy ruchy górotwórcze trwaja nadal. Sudety, które już niemal calkiem zrównane ulegly ruchom blokowym i ostatecznie wypiętrzyły się zwdluz uskoku brzeznego. Tatry ulegly wypietrzeniu i wziosly się kilka kilometrow na poziom morza karpackiego. Klimat początkowo dosc suchy, stal się wilgotny był duzo cieplejszy niż dzis - obszar polski pokrywaly tropikalne lasy. Morze z polnocnej czesci kraju ustąpiło ale pozostaly na jego miejscu potężne jeziorzyska w których gromadzil się material znoszony przez rzeki - pozostałością owczesnych bagien są eksploatowane dzis poklady wegla kamiennego. Na południu kraju sfaldowane zostaly Beskidy a na ich przedpolu utworzylo się zapadlisko w które wkraczalo morze. W Pieninach i Sudetach miala miejsce intensywna działalność wulkaniczna Pod koniec trzecirzedu na terenie polski nie było już zadnych zbiornikow morskich a rozmieszczenie pasm gorskich było zbliżone do dzisiejszego. Klimat stal się chłodniejszy a tropikalne gatunki fauny i flory zanikly.	Tatry - wapienie na Podhalu - flisz podhalański, G. Świętokrzyskie - piaski żwiry, wapienie gipsy, Na Niżu - iły poznańskie , ukształtowanie rzeźby Beskidów. Węgiel brunatny - Bełchatów, Konin, Turoszów, Sól kamienna - Wieliczka, Bochnia, Siarka - Tarnobrzeg Machów. Gipsy - Pińczów, Ropa naftowa i gaz ziemny - Karpaty.
	Czwartorzęd 1,8 - dzis	Teren polski od ponocy kilkukrotnie nasunol się lądolód. Ocieplenia klimatu powodowaly topnienie i wycofywanie się lądolodu, a w okresach zmniejszonych lądolód nasuwal się na południe. W wyniku zlodowaceń w tatrach i Karkonoszach powstawaly lodowce gorskie, natomiast pozostala czesc Sudetow, Beskidy i Pieniny nie zostaly zlodowacone. Pod koniec plejstocenu klimat wyraznie zaczal się oceplac, tak ze 11 tys lat temu lądolód ostatecznie oposcil polske. Na początku holocenu klimat był jeszcze zimny i suchy, przejściowo panowala roślinność tundrowa. Na północy polski w ciagu kilku tysięcy lat uklszaltowalo się morze bałtyckie na rozległych powierzchniach piaszczystych pozostawionych przez lądolód powstawaly wydmy. Jednak klimat stopniowo oceplil się i formy terenu ukształtowane przez lądolód i lodowce w gorach zaczely ulegac powolnemu niszczeniu. Rozwija się roślinność podobna do dzisiejszej. W ciagu ostatniego tysiąca lat coraz wieksza role zaczela odgrywac działalność człowieka, zmieniajaca przede wszystkim naturalna szate roslinna, ale także ksztaltujaca do pewnego stopnia rzezbe terenu.	Piaski, zwiry poklady glin zwalowych kolejnych zlodowaceń na obszarze prawie calej polski ; rzezba mlodoglacyjna pojezierzy; wydmy na terenie pradolin - np. Mazowsze; torfowiska : powstaje półwysep Helski, uksztltowala się postac delty Wisly

---