Bezpieczeństwo międzynarodowe, pewien układ stosunków międzynarodowych, zapewniający wspólne bezpieczeństwo państw. Wiąże się ze świadomymi działaniami społeczności międzynarodowych oraz jest wynikiem międzynarodowych procesów i zjawisk, które wpływają na eliminację konfliktów zbrojnych, stabilizację polityczną, zrównoważony rozwój gospodarczy, minimalizowanie skutków globalnych problemów.
Bezpieczeństwo międzynarodowe to stan braku groźby napaści militarnej lub presji zewnętrznej, włączając w to jej pozamilitarne formy (presję gospodarczą, ekonomiczną, kulturalną). Dotychczasowe koncepcje bezpieczeństwa międzynarodowego opierały się m.in. na modelach: izolacjonizmu, neutralności, równowagi sił, odstraszania, bezpieczeństwa zbiorowego. Dwustronne sojusze są zastępowane systemami bezpieczeństwa subregionalnego, regionalnego i próbą stworzenia systemu uniwersalnego.
Bezpieczeństwo międzynarodowe i jego definicja
Zasadniczym celem, stawianym sobie przez wszystkie państwa świata, jest zapewnienie ich mieszkańcom bezpieczeństwa, które gwarantowałoby im swobodny i nieskrępowany rozwój. Możemy wyróżnić bezpieczeństwo wewnętrzne i zewnętrzne. Bezpieczeństwo zewnętrzne odnosi się bezpośrednio tylko do określonego, własnego narodu (tzw. narodowe), lub do grupy państw (międzynarodowe).
Warto pamiętać, że bezpieczeństwo nie może opierać się na jakiś pojedynczych wystąpieniach i zmianach, a jest zjawiskiem złożonym i wielofazowym. Jego wzmacnianie, powinno należeć do głównych zadań, jakie maja wszystkie rządy państwowe na całym świecie. Często jednak, dążenie do bezpieczeństwa za wszelką cenę, nie jest adekwatne do posiadanych przez określony kraj możliwości, a prowadzenie polityki niezgodnej z panującymi na świecie tendencjami (np. stałe naruszanie głównych umów międzynarodowych), w prostej drodze może prowadzić do izolacji i zerwania, korzystnych zazwyczaj sojuszy.
Możemy mówić o kilku zasadniczych typach bezpieczeństwa, które miały miejsce w historii. Po II wojnie światowej, w ramach polityki prowadzonej przez nowo powstałą Organizację Narodów Zjednoczonych, wytworzył się, oparty na licznych sojuszach o charakterze międzynarodowym, system bezpieczeństwa zbiorowego. W pewnych rejonach świata, zostały zawiązane struktury, których celem było utrzymanie bezpieczeństwa regionalnego. Uwidoczniło się to przede wszystkim w działalności Organizacji Państw Amerykańskich oraz Ligi Państw Arabskich, a także powstałej w roku 1992 Wspólnoty Niepodległych Państw.
W czasach tzw. zimnej wojny, mieliśmy do czynienia z systemem bezpieczeństwa blokowego. Jak sama nazwa wskazuje, na świecie istniały dwa wielkie bloki wpływów: zachodni, opierający się na strukturach Sojuszu Północnoatlantyckiego i wschodni, związany z Układem Warszawskim. Bezpieczeństwo, opierało się wówczas na utrzymaniu względnej równowagi, posiadanych przez państwa obu bloków, sił wojskowych. "W logice tego systemu - pisze cytowany już autor definicji w "Słowniku Stosunków Międzynarodowych" najważniejszą rolę odgrywała broń jądrowa, traktowana jako gwarant skuteczności wzajemnego odstraszania. Strach przed ewentualną wojną jądrową, był istotnym źródłem stabilności tego systemu. Uległ on rozpadowi wraz z likwidacją Układu Warszawskiego i zakończeniem zimnej wojny".
W końcu XX wieku, w propozycjach przedstawianych przez kolejne rządy, zaczęła dominować chęć do utworzenia systemu opartego o wzajemną stabilizację i współpracę, w tym na arenie dyplomacji. Jego zwolennikami są przede wszystkim kraje, skupione w takich sojuszach międzynarodowych, jak NATO, czy Unia Europejska. Niestety, pełne jego wprowadzenie, nie jest obecnie możliwe. Powodem tego, są przede wszystkim narastające konflikty, o charakterze religijnym, ekonomicznym, czy etnicznym. Należy jednak pamiętać, że gdyby taki system został wprowadzony, wówczas kolejnym krokiem, byłoby utworzenie jednolitego systemu bezpieczeństwa zbiorowego
Bezpieczeństwo międzynarodowe
„Termin oznaczający poczucie pewności państwa w środowisku międzynarodowym, brak jego zagrożenia oraz ochronę przed zagrożeniami. Jest to tzw. egzystencjalna potrzeba, która wyrasta z obiektywnych warunków bytowania narodów
i z relacji między nimi. Potrzeba ta stwarza przesłanki dążeń praktycznych do jej zaspokojenia, stając się interesem egzystencjalnym.”
„bezpieczeństwo międzynarodowe - stan, w którym zakazy i hamulce wobec prowadzenia wojny są silniejsze niż bodźce; hamulce te oddziaływają z równą siłą na wszystkie strony każdego sporu, którego przedmiotem są ambicje i ideologie państw.
Bezpieczeństwo międzynarodowe należy traktować jako zmienny w czasie i przestrzeni proces. Jego istotą są w głównej mierze oddziaływania państw na rzecz ochrony swego bezpieczeństwa, tworząc swoistą wypadkową ich interesów w tym zakresie. Bezpieczeństwo międzynarodowe określić można jako wartość, ale zarazem warunki zapewniające nie tylko przetrwanie narodów, państw i ogółem społeczności międzynarodowej, lecz także ochronę ich pozostałych zasadniczych wartości, do których należą, ale zarazem są determinantami, swobodny rozwój i pokojowa współpraca międzynarodowa.
Zawartość pojęć bezpieczeństwa narodowego i międzynarodowego ulega ciągłej ewolucji, podobnie jak ewolucji ulegają stosunki międzynarodowe. Wśród czynników ewolucji bezpieczeństwa państw i systemów międzynarodowych wymienia się:
• Wpływ rewolucji naukowo - technicznej - chodzi tu przede wszystkim o pojawienie się broni jądrowej i zmianę sposobów prowadzenia wojen, jak również, co wiąże się z bronią jądrową, zmiana sposobu myślenia o dopuszczalności wojny.
• Delegalizacja wojny napastniczej i międzynarodowa kontrola zbrojeń. Punkt ten wiąże się przede wszystkim z działalnością ONZ oraz KBWE/OBWE.
• Wzrost roli i znaczenia podmiotów pozarządowych. Państwa straciły swój monopol na uczestnictwo w stosunkach międzynarodowych, zachowały co prawda dominującą pozycję, ale rośnie rola i znaczenie pozapaństwowych podmiotów stosunków międzynarodowych.
• Wzrost współzależności międzynarodowych. Państwa coraz bardziej „zbliżają się do siebie”. Ich bezpieczeństwo ulega kolektywizacji - cios zadany jednemu z nich może być odczuty dużo mocniej u jego sąsiadów lub nawet globalnie. Powoduje to również zmianę w postrzeganiu bezpieczeństwa oraz doborze metod jego zapewniania.
Bezpieczeństwo ma wymiar globalny. Żadne państwo nie jest pod tym względem samowystarczalne. Nie ma dziedziny życia i działalności zarówno poszczególnych ludzi, jak i całych społeczeństw, na które nie miałoby ono wpływu.”
Katalog zagadnień, które wymagają ochrony jest aktualnie dosyć szeroki. Początkowo mówiono tylko o przetrwaniu państwa, teraz dodaje się do niego: suwerenność, niezawisłość, przeżycie ludności, istniejący system społeczno - gospodarczy, ideologie, międzynarodowy prestiż państwa i narodu, interesy własnych obywateli za granicą, dobrobyt, postęp gospodarczy, posiadany standard życia, rozwój handlu. Jednak mimo tak szerokiego spektrum wartości zdecydowano się wyróżnić te najważniejsze dla bezpieczeństwa państwa. Jest to również pożyteczne z punktu widzenia badaczy problemu. Wydaje się, że takim katalogiem mogłyby być:
• Przetrwanie państwa lub narodu. Jest to wartość uznawana przeważnie za najważniejszą gdyż tylko istnienie państwa umożliwia realizację pozostałych wartości.
• Integralność terytorialna, która jest uważana za ważny komponent bezpieczeństwa.
• Niezależność polityczna. Jest to istotny aspekt bezpieczeństwa podkreślany przez wielu autorów np. Richard Ullman uważa, że „zagrożenie dla bezpieczeństwa narodowego stanowi działanie lub ciąg wydarzeń, które (…) niosą ze sobą istotne zagrożenia ograniczenia możliwości dokonywania wyborów politycznych przez rząd państwa lub prywatne instytucje pozarządowe w ramach danego państwa.”
• Jakość życia czyli: standard życia, szczebel rozwoju społeczno - gospodarczego, zakres praw i swobód obywatelskich, system kulturalny, „narodowy styl życia”, stan środowiska naturalnego, możliwości i perspektywy dalszego rozwoju.