I Pieniądz - istota, ewolucja i funkcje - historia
Na początku zboże i bydło, później złoto i srebro, jako kruszce najlepiej przystosowane do pełnienie funkcji pieniądza - były trwałe, łatwo podzielne, miały dużą wartość przy względnie małej objętości i wadze, charakteryzowały się niewielkimi wahaniami wartości w krótkich odstępach czasu.
Z czasem weszła do obiegu moneta. Kawałek kruszcu określonego kształtu, z oznaczeniem wagi i próby potwierdzonych stemplem eminenta - nie trzeba było ich ważyć, a wystarczyło policzyć.
Z racji upowszechnienia się pieniędzy w obiegu trzeba było ustalić wielkość obowiązującej jednostki monetarnej i ujednolicić system pieniężny w każdym kraju - tj. ogół norm prawnych określających podstawową jednostkę monetarną i jednostki pomocnicze, ich nazwy, wartość, sposób zabezpieczenia emisji pieniądza, moc zwalniania z zobowiązań, zakres cyrkulacji i wymienialność na pieniądz innych państw.
Pojęcie bimetalizmu (złoto i srebro w obiegu) i monometalizmu (złoto w obiegu). Pochodną tego stało się wybijanie zdawkowych monet podwartościowych- bite z tanich metali, a ich wartość nominalna przekraczała wartość zawartego w nich metalu. Służyły do drobnych transakcji, a powyżej określonej kwoty określonej ustawą nie było obowiązku ich przyjmowania.
Z racji niestabilnych cen srebra (XIX w.) bimetalizm stał się niewygodny, więc upowszechnił się system kruszcowy waluty złotej. Pieniądz miał względnie stałą wartość - umożliwia gromadzenie bogactwa, ułatwia rozliczenia w wymianie wewnętrznej i międzynarodowej. W obiegu pełnowartościowe monety złote i certyfikaty złote - wystawiane przez banki właścicielom przechowywanego w nich złota, w każdej chwili mogły zostać wymienione - stały się chętnie przyjmowanym środkiem płatniczym.
To był początek pieniądza kredytowego. Przyczyniło się do tego także ograniczona produkcja złota oraz rosnąca produkcja towarów. Pojawiają się:
weksle - dokumenty dłużnicze wyrażające bezwarunkowe zobowiązanie zapłaty wymienionej w niej sumy pieniężnej do rąk określonej osoby, w wyznaczonym terminie i miejscu, potwierdzone podpisem wystawcy. Można go użyć także do relacji należności, aczkolwiek weksle nieznanych wystawców były niechętnie przyjmowane, więc kłopoty i ryzyko związane z realizacją weksli przyjmowały banki odkupując weksle po odpowienio niższej cenie - dyskonto weksli, wypłacając monety kruszcowe
banknoty - podstawą ich emisji prywatne weksle wystaione w obrocie towarowym, które bank zakupił lub zapasy gotówkowe, na podstawie których bank udzielał kredytu. Gwarantem wartości banknotów była ilość złota w bankach
Stopniowo zanikało zainteresowanie wymienianiem banknotów na złoto, więc ich ilośc nie musiała mieć pełnego pokrycia kruszcowego (system ograniczonej waluty złotej), wymagana była tylko wielkość rezerwy złotej - stopa pokrycia kruszcowego. Taki stan rzeczy pozwala w normalnych warunkach gospodarczych na bardziej świadome zwiększanie emisji, stosownie do potrzeb obrotu towarowego. Z czasem zawieszono wymienialność banknotów na złoto, przez co stały się niewymienialnym pieniądzem papierowym.
Złoto stało się zbędne przy codziennej wymianie towarowej. Pieniądze można było wymienić na złoto tylko powyżej określonej sumy (w Anglii na sztabę o wadze co najmniej 17,7 kg) - wymieniano więc tylko sumy pieniężne - waluta sztabowo-złota. Obok tejże waluty pojawia się waluta dewizowo-złota. Dewizy to dokumenty pozwalające regulować należności zagraniczne, które można od razu realizować (czeki, weksle, przekazy bankowe, polecenia wypłat). Były one tansze niż przekazywanie złota, ponieważ wystarczyło przepisać ich wartość z konta na konto, ponadto dewizy przynoszą procent jeśli są lokowane w obcych bankach handlowych.
Rodzaje pieniądza:
papierowy - niewymienialny na złoto (wyjątek w przypadku należności zagranicznych), posiada parytet złoty - jego jednostki formalnie reprezentowały określone wagowo ilości złota, lecz to bez znaczenia, bo był niewymienialny. Istotne jest to, że złote parytety walut kształtowały ich kurs, przez co stały się powszechnie akceptowanym środkiem płatniczym
bankowy (depozytowy) - zwany też pieniądzem wkładowym lub depozytowym, służący do rozliczeń bezgotówkowych
elektroniczny - zapis stanu konta w pamięci komputera, rachunek uznawany na podstawie kart magnetycznych, przelewy są dokonywane za pomocą komputerów
bankomaty - plastikowa karta pozwala na dokonywanie wpłat, wypłat, przelewów, sprawdzenia stanu konta
terminale - umożliwiają sprawdzenie stanu konta i obciążenie rachunku bankowego kupującego, przy uznaniu rachunku sprzedawcy (market)
bankowośc domowa - fuckcje banku przez Internet
Prawo Kopernika - Greshama - „Gorszy pieniądz wypiera lepszy” - złoto => pieniądz papierowy => zapis elektroniczny. Dziś ekwiwalentną funkcję pieniądza spełniają jego substytuty - czeki, weksle, obligacje, akcje.
Funkcje pieniądza:
miernik wartości - orkeśla wzajemny stosunek wartościowy poszczególnych towarów i usług w procesie wymiany za pomocą cen
środek cyrkulacji - w procesie kupna-sprzedaży spełnia funkcję ośrodka wymiany
tezauryzacja - jest ucieleśnieniem bogactwa ekonomicznego, więc pozwala gromadzić majątek w postaci oszczędności
środek płatniczy - pozwala regulować zobowiązania wynikające z zaciągniętych kredytów, spłaty pożyczek, zapłaty podatków, kar, czynszów
pieniądz światowy - gdy gwarantuje swobodną wymienialność zewnętrzną przy obrocie płatniczym i kapitałowym (dolar, euro)
III Równanie obiegu pieniądza:
M • V = P • Q
M - zasoby pieniądza, V - prędkość obiegu pieniądza, P - ceny dóbr i usług, Q - ilość wytworzonych dób i usług
Skutki zmian poziomu produkcji i zasobów pieniądza - jeśli wzrasta poziom produkcji, to musi się obniżyć poziom cen, z kolei by nie dopuści do spadku cen, muszą być zwiększone zasoby pieniądza lub jego prędkość w obiegu lub obie te wartości. Wzrost poziomu cen - inflacja może nastąpić w sytuacji gdy:
M i V lub obie te zmienne będą rosły szybciej niż Q
Q nie ulegnie zmianie a wzrośnie M
Q i M nie zmienią się, wzrośnie V
P się zmniejszy, M i V nie zmienią się
Gdy M zmniejszy się, V nie zmieni, to musi nastąpić spadek P lub Q. Jednak jeśli wraz ze spadkiem P, Q pozostaje stałe to wystąpi bezrobocie.
Skutki zmian prędkości obiegu pieniądza - wynikają najczęściej z terminów wypłat dokonywanych w regularnych odstępach czasu - tydzień, miesiąc. Istnieje granica zakresu tempa i wzrostu V i spowodowanej przez niego inflacji. Prędkość obiegu pieniądza zmienia się w kierunku przeciwnym do zmiany wielkości zasobów pieniężnych utrzymywanych przez ludność - jeśli spodziewany wzrost cen - wzmaga się V, jeśli przewidywane obniżki - hamuje. Podobnie zmiana stóp procentowych - wzrost zmniejszy popyt na pieniądz i zwiększy obrót w obiegu.
V Pieniądz bankowy
W dwustopniowym systemie bankowym krążą dwa rodzaje pieniądza - banku centralnego, czyli pieniądz gotówkowy, i kreowany przez banki handlowe, pochodny od gotówkowego - pieniądz bankowy.
Banki by dobrze funkcjonować muszą dysponować określonym majątkiem, składającym się z aktywów i pasywów. Aktywa to składniki majątku banku - gotówka, depozyty, krótkoterminowe papiery wartościowe (weksle handlowe, finansowe, skarbowe), średnio- i długoterminowe papiery rynku kapitałowego (akcje i obligacje), kredyty i nieruchomości. Pasywa to zobowiązania będące źródłem finansowania aktywów - kapitał i rezerwy z emisji akcji, obligacji i części rozdzielonych zysków, depozyty klientów i inne zobowiązania.
Działalność banków opiera się na różnych transakcjach w celu zdobycia funduszy na działalność kredytową i lokacyjną. Wśród pasywów dominują depozyty, będące podstawą kreacji pieniądza depozytowego i kredytów. Jednak nie można przeznaczyć całości posiadanych depozytów na udzielanie kredytów. Bank musi zachować stopę rezerw obowiązkowych wyznaczoną przez bank centralny - tj. wyrażoną w procentach część ogółu depozytów, które banki handlowe muszą utrzymać w postaci gotówki lub depozytu w banku centralnym - zachowują płynność finansową dla zaspokojenia potrzeb klientów chcących wycofać swoje wkłady. Np. jeśli stopa rezerw wynosi 20%, to z każdych 10000, rezerwę stanowi 2000, a 8000 depozyty na działalność banku. Ilość pieniądza jaką może tworzyć bank zależy od rezerw nadwyżkowych - czyli nadwyżki rezerw ponad rezerwy obowiązkowe. Zależą one od wysokości stóp rezerw obowiązkowych i rezerw całkowitych banku. Obniżenie stopy rezerw obowiązkowych spowoduje zwiększenie rezerw nadwyżkowych i zdolność banku do tworzenia pieniądza.
Odwrotnością stopy rezerw jest mnożnik kreacji depozytów wyrażony wzorem Md = 1/r, gdzie r - stopa rezerw obowiązkowych. Np. przy r = 20%, wkład w wysokości 10000, umożliwi kreację depozytów na sumę 50000. w rzeczywistości współczynnik ten jest niższy, ponieważ nie wszystkie rezerwy nadwyżkowe są w stanie czynnym - co może wynikać z niedostatecznego popytu na kredyty, bądź też zapotrzebowania ludności na pieniądz w formie gotówkowej, wtedy wyrażany jest wzorem Md = 1/(r + u), gdzie u oznacza ubytek gotówki.
Na wielkość zasobów pieniądza wpływają skłonność ludności do posiadania gotówki bądź depozytów, poziom stopy rezerw obowiązkowych - podwyżka s.r.o. zmniejszy rezerwy nadwyżkowe, co zmniejszy sumę udzielanych kredytów oraz przyrost zasobów pieniężnych i odwrotnie.
Funkcje banków: przyjmowanie depozytów, wypłaty gotówkowe, przelewy, dyskontowanie weksli, kreacja pieniądza bankowego - udzielanie kredytów, finansowanie ratalnych zakupów, wynajem skrytek bankowych, obsługa papierów wartościowych, administrowanie funduszami emerytalnymi, usługi maklerskie, doradztwo inwestycyjne, kupno-sprzedaż papierów wartościowych, operacje inkasowe - załatwianie inkasa złożonych przez klientów weksli, czeków oraz udzielanie gwarancji bankowych.
Leasing - umowa leasingowa, bank kupuje przedmiot na zlecenie leasingobiorcy, a ten spłaca go w formie rat. Korzystne, ponieważ przedmioty nie są własnością leasingobiorcy, więc są zwolnione z VAT-u, raty spłaca się z przyszłych zysków, więc obciążają one koszty działalności.
Factoring - przeniesienie wierzytelności z wierzyciela na faktora (bank), który zobowiązuje się do ściągania wierzytelności nawet w przypadku trudności płatniczych u dłużników; jest to więc forma kredytowania należności, gwarancja zabezpieczenia przedsiębiorstwa przed ryzykiem niemożności ich ściągnięcia oraz operacja rozliczeniowa - inkasowanie należności. Za tę usługę bank pobiera prowizję.
PIENIĄDZ - MAKROEKONOMIA - ćw.27.03.2006
2