Na łamach Obiektywnych wielokrotnie pojawiały się dyskusje dotyczące aspektów prawnych publikacji fotografii przedstawiających osoby. Nie każdy zdaje sobie sprawę z tego, że publikując wizerunek innej osoby może narazić się na problemy prawne.
Z uwagi na to, że jest to pewnego rodzaju problem pozwolę sobie na przestępne przedstawienie jego rozwiązania.
Ochronę wizerunku osoby fotografowanej reguluje Ustawa z dnia 4 lutego 1994r o prawie autorskim i prawach pokrewnych (z późniejszymi zmianami i uwzględnieniem dyrektyw Wspólnot Europejskich)
Ustawodawca w art. 81 cytowanej ustawy, dokonał precyzyjnego ustalenia, na jakich zasadach można publikować wizerunek osoby fotografowanej.
Art. 81 ust. 1
Rozpowszechnianie wizerunku wymaga zezwolenia osoby na nim przedstawionej. W braku wyraźnego zastrzeżenia zezwolenie nie jest wymagane, jeżeli osoba ta otrzymała umówioną zapłatę za pozowanie.
W ustępie pierwszym wyraźnie wskazano, że publikacja fotografii przedstawiającej wizerunek wymaga zgody osoby fotografowanej, przy czym ustawodawca nie wskazuje w sposób precyzyjny, w jakiej formie ma być wyrażona a zgoda. Daje wolną rękę autorowi dzieła i osobie fotografowanej w zakresie uzyskania zezwolenia na publikację i jego formy udokumentowania. Mówiąc krótko, zgoda może być wyrażona w formie ustnej lub pisemnej, przy czym forma pisemna jest gwarancją dla autora fotografii w przypadku, gdy osoba fotografowana po pewnym czasie zmieni zdanie, co do warunków publikacji jej wizerunku.
Zgoda osoby fotografowanej nie jest wymagana w przypadku otrzymania przez nią wynagrodzenia za udział w sesji fotograficznej. Jednak nie jest to regułą i obligatoryjna kwestią formalną, bowiem ustawodawca przewiduje możliwość zastrzeżenia zezwolenia pomimo uzyskania wynagrodzenia za sesję. Chodzi o to, że osoba fotografowana, pomimo iż otrzymała wynagrodzenie może zastrzec, że chce mieć decydujący wpływ na publikację jej wizerunku. Przykładem może być praca z modelką, która pozując do aktu zastrzega, że bez jej zgody fotografia nie może być opublikowana, chce ona mieć gwarancję, że jej wizerunek nie trafi np. do czasopism o charakterze erotycznym lub pornograficznym.
Pomimo tego, iż ustawodawca nie dokonuje podziału ze względu na wiek osoby fotografowanej, ochroną przed publikacją wizerunku obejmuje również osoby nieletnie. W przypadku zamiaru publikacji wizerunku osób nieletnich należy uzyskać zgodę ich prawnych opiekunów.
Oto przykładowa treść zgody na publikację wizerunku osoby fotografowanej:
Ja (imię i nazwisko) ur. (data i miejsce urodzenia) legitymujący się dokumentem (wpisać rodzaj, serie i numer dokumentu) wyrażam zgodę ob. (tu wpisujemy swoje imię i nazwisko) na publikację mojego wizerunku (podpis osoby wyrażającej zgodę)
Należy pamiętać, że zezwolenie powinno cechować się odpowiednią szatą graficzną, czyli winno zawierać: miejsce i czas sporządzenia, nazwę dokumentu (np. ZEZWOLENIE NA PUBLIKACJĘ WIZERUNKU) oraz czytelny podpis osoby fotografowanej. Najlepiej jest, gdy osoba fotografowana sama wpisuje swoje dane osobowe.
W przypadku, gdy korzystamy z usług profesjonalnej modelki spisujemy umowę cywilno-prawną.
Gdy nie korzystamy z modelki a fotografowana osoba żąda zapłaty za to ze zrobiliśmy jej zdjęcie, a chcemy opublikować jej wizerunek, musimy przed dokonaniem wypłaty odebrać od niej pokwitowanie, np.:
Ja (imię i nazwisko) ur. (data i miejsce urodzenia) legitymujący się dokumentem (wpisać rodzaj, serie i numer dokumentu) kwituję odbiór od ob. (tu wpisujemy swoje imię i nazwisko) kwoty: 100zł (słownie: sto złotych) tytułem wynagrodzenia za sesję fotograficzną. Jednocześnie oświadczam, że wyrażam zgodę na publikację mojego wizerunku (podpis osoby wyrażającej zgodę)
W przypadku pokwitowania również należy opatrzyć je nagłówkiem oraz miejscem i datą jego sporządzenia.
Co się stanie, jeżeli opublikujemy wizerunek osoby bez jej zgody?
Odpowiedź jest krótka i prosta do czasu, gdy osoba sfotografowania nie złoży pozwu do Sadu Cywilnego nic się nie stanie. Należy tu zaznaczyć, że egzekwowanie prawa do ochrony wizerunku następuje na wniosek osoby sfotografowanej lub jej krewnych w linii prostej w przypadku jej zgonu. Krewni mogą występować z pozwem do okresu 20 lat po śmierci osoby fotografowanej.
Co grozi autorowi?
Art. 83 tejże Ustawy mówi: Do roszczeń w przypadku rozpowszechniania wizerunku osoby na nim przedstawionej oraz rozpowszechniania korespondencji bez wymaganego zezwolenia osoby, do której została skierowana, stosuje się odpowiednio przepis art. 78 ust. 1; roszczeń tych nie można dochodzić po upływie dwudziestu lat od śmierci tych osób.
idziemy dalej:
Art. 78 ust. 1
Twórca, którego autorskie prawa osobiste zostały zagrożone cudzym działaniem, może żądać zaniechania tego działania. W razie dokonanego naruszenia może także żądać, aby osoba, która dopuściła się naruszenia, dopełniła czynności potrzebnych do usunięcia jego skutków, w szczególności, aby złożyła publiczne oświadczenie o odpowiedniej treści i formie. Jeżeli naruszenie było zawinione, sąd może przyznać twórcy odpowiednią sumę pieniężną tytułem zadośćuczynienia za doznana krzywdę lub ( na żądanie twórcy) zobowiązać sprawcę, aby uiścił odpowiednią sumę pieniężną na wskazany przez twórcę cel społeczny
Odpowiedzialność wydaje się jedynie moralna i finansowa, ale w przypadku, gdy publikacja wizerunku naruszyła osobiste prawa majątkowe osoby fotografowanej może być prowadzone równorzędne postępowanie karne. O czym mowa? Otóż jak sfotografujemy sprzedawcę bułek w trakcie, gdy przedstawiając jego pracę uchwycimy moment jak do kosza wrzuca bułkę podniesiona z podłogi, możemy w ten sposób przyczynić się do spadku popyty na jego towar. On tracąc dochody z tytułu sprzedaży założy nam sprawę karną, którą z pewnością wygra. Dlaczego wygra? Ponieważ przedstawioną scenę określi jako przypadkową a fotografię nazwie manipulację wymierzoną w jego osobę i interes, który prowadzi.
W jakich przypadkach nie jest nam potrzebne zezwolenie do rozpowszechniania wizerunku?
Mówi o tym art. 81 ust. 2.
Zezwolenia nie wymaga rozpowszechnianie wizerunku:
pkt. 1
osoby powszechnie znanej, jeżeli wizerunek wykonano w związku z pełnieniem przez nią funkcji publicznych, w szczególności politycznych, społecznych, zawodowych,
pkt. 2
osoby stanowiącej jedynie szczegół całości takiej jak zgromadzenie, krajobraz, publiczna impreza.
Tu proszę zwrócić uwagę na pkt. 1 ...jeżeli wizerunek wykonano w związku z pełnieniem przez nią funkcji publicznych... oznacza to że nie możemy opublikować fotografii polityka podczas uprawiania seksu pod prysznicem. Jest to zapis umożliwiający ochronę życia prywatnego osób publicznych.