ISTOTA RACHUNKOWOŚCI
Rachunkowość to system przedstawiania, w mierniku pieniężnym, sytuacji majątkowej jednostek gospodarczych, to ujęcie zachodzących zjawisk i procesów gospodarczych w uporządkowany sposób, za pomocą specyficznych metod, form, rozwiązań organizacyjnych i technicznych, dzięki czemu uzyskuje się sformalizowany, wewnętrznie spójny i zbilansowany obraz działalności gospodarczej o uniwersalnym charakterze. Rachunkowość to dyscyplina naukowa, tworząca „teorie kwantytatywnego opisu informacji, charakteryzujących działalność gospodarczą jednostek wydzielonych majątkowo i organizacyjnie; teorie rachunkowości służą modelowaniu działalności gospodarczej w celach poznawczych, podporządkowanych zasadniczo problemom zarządzania tą działalnością.” Rachunkowość jako dyscyplina praktyczna obejmuje rachunkowość społeczną, zarządczą i finansową, zajmująca się gromadzeniem, wycenianiem, klasyfikacją, dokonywaniem zapisów operacji gospodarczych w księgach rachunkowych, niezbędnych rozliczeń i agregacji danych w celu sporządzania sprawozdań finansowych (bilanse, rachunki wyników, sprawozdania z przepływów pieniężnych), przedstawiających zupełny, wiarygodny i sprawdzalny obraz sytuacji majątkowej, finansowej i dochodowej jednostki gospodarczej. Rachunkowość obejmuje wszystkie zdarzenia gospodarcze, występujące w jednostce gospodarczej oraz środki biorące w nich udział, a także konsekwencje zachodzących zmian; przeprowadza więc badania nad zasobami majątku rzeczowego, finansowego, kosztami i przychodami oraz wynikami działalności.
CECHY I FUNKCJE RACHUNKOWOŚCI
Nadrzędnym celem rachunkowości jest opracowanie informacji związanych z prowadzoną przez przedsiębiorstwo działalnością. Aby cel ten został osiągnięty rachunkowość musi się charakteryzować następującymi cechami:
wartościowe opisywanie działalności gospodarczej,
stosowanie metody bilansowej i zasady podwójnego zapisu,
wykorzystywanie urządzenia ewidencyjnego, tzw. konta,
obowiązek udokumentowania zapisów,
weryfikacja zapisów (inwentaryzacja),
przestrzeganie zasady ciągłości.
Główną funkcją rachunkowości w prowadzeniu działalności gospodarczej jest funkcja informacyjna. Rachunkowość dostarcza informacji:
odbiorcom zewnętrznym: urzędom statystycznym, władzom centralnym i lokalnym, urzędom skarbowym, bankom, kontrahentom, akcjonariuszom; przy czym sposób wykorzystywania informacji zależy od ich użytkownika, a więc mogą one być podstawą opracowań makrogospodarczych - dochód narodowy, produkt globalny, naliczenia obciążeń podatkowych, udzielenia kredytów, wniesienia udziałów;
na potrzeby zarządzania jednostką gospodarczą: wykorzystanie majątku, stopień zadłużenia, ponoszone koszty, osiągane przychody, wynik finansowy, efektywność gospodarowania, optymalizacja zamierzeń.
Z funkcji tej wynikają funkcje szczegółowe rachunkowości:
sprawozdawcza, polegająca na sporządzaniu zestawień i sprawozdań dostosowanych do potrzeb odbiorców zewnętrznych i wewnętrznych,
dowodowa, związana z wykorzystaniem urządzeń księgowych jako dowodu w ewentualnych procesach sądowych,
optymalizacyjna, wyrażająca się tworzeniem nowych podstaw dokonywania wyborów decyzyjnych i kształtowania przyszłej działalności gospodarczej,
kontrolna, chroni majątek przed nadużyciami, chroni wierzycieli, ocenia rzeczywista sytuację gospodarczą (wykonanie zadań, efektywność poczynań),
analityczna, dotycząca badań i interpretacji informacji z rachunkowości w różnych przekrojach w celu ustalenia powiązań przyczynowo-skutkowych.
PROCES INFORMACYJNY RACHUNKOWOŚCI
Dla realizacji swych funkcji rachunkowość posługuje się informacjami ekonomicznymi, obrazującymi zjawiska gospodarcze, przetworzonymi tak aby stały się przydatne w procesie zarządzania. Sam proces informacyjny składa się z trzech etapów:
gromadzenie danych, które w rachunkowości występują pod postacią dokumentów - pisemnych dowodów wystąpienia zdarzeń gospodarczych,
przetwarzanie zgromadzonych danych, czyli poddanie ich logicznym i arytmetycznym operacjom, których trzonem jest ewidencja księgowa gdzie dane zostają pogrupowane (przypisanie udokumentowanych operacji gospodarczych określonym kontom); na podstawie zbiorów danych posiadających już sens ekonomiczny dokonuje się procedur rozliczeniowych, związanych z koniecznością zgrupowania tych samych danych według różnych kryteriów i w różnych konfiguracjach; okresowo zapisy na kontach podlegają weryfikacji w drodze inwentaryzacji, pozwalającej na ustalenie rzeczywistego stanu składników majątkowych i źródeł ich finansowania (spisanie stanów z natury, uzgodnienia sald poprzez porównanie stanów rzeczywistych z ewidencyjnymi); ewentualne rozbieżności musza być wyjaśnione i odpowiednio zaksięgowane; prawidłowość procesu przetwarzania danych można też sprawdzić za pomocą zestawienia obrotów i sald,
prezentacja informacji w różnorodnych zestawieniach i sprawozdaniach, których treść, forma, układ, częstotliwość powinny być dostosowane do potrzeb odbiorcy.
ZASADY RACHUNKOWOŚCI
Istotną rolę w rachunkowości odgrywają reguły jej prowadzenia - zasady rachunkowości gwarantujące wiarygodność i użyteczność dostarczanych informacji oraz sprawne ich uzyskiwanie. Ponieważ rola, znaczenie i zasięg rachunkowości finansowej wzrastają wraz z rozwojem gospodarki rynkowej i przepływami kapitału, także w skali międzynarodowej, opracowano (i poddaje się ciągłemu doskonaleniu) standardy krajowe i międzynarodowe w zakresie odzwierciedlania przez rachunkowość finansową problemów, które towarzyszą wewnętrznej i zewnętrznej ekspansji jednostki gospodarczej. Unifikacja zasad wyceny zjawisk gospodarczych, prezentacji informacji sprawozdawczych oraz ich weryfikacji przez niezawisłych biegłych księgowych (audytorów), służy przede wszystkim ochronie interesów zewnętrznych użytkowników informacji rachunkowych (inwestorów, wierzycieli, instytucji rządowych i fiskalnych, pracowników, klientów i kontrahentów, społeczeństwa), a także tworzeniu retrospektywnej bazy wiarygodnych danych, wykorzystywanych w kierowaniu jednostką gospodarczą. Istotną rolę w zakresie opracowywania standardów rachunkowości w skali międzynarodowej odgrywa Komitet Międzynarodowych Standardów Rachunkowości oraz Rada Unii Europejskiej. W celu uzyskania prawdziwego i wiarygodnego obrazu sytuacji majątkowej i finansowej konieczne jest:
prowadzenie bieżącej rejestracji operacji gospodarczych w sposób gwarantujący rzetelne, prawidłowe i kompletne ich ujęcie,
dokonywanie zapisów w porządku chronologicznym (wg dat) i systematycznym (wg kont bilansowych i wynikowych),
udokumentowanie zapisów.
Poniżej zostały przedstawione zasady prawidłowej rachunkowości według międzynarodowego standardu rachunkowości:
Nazwa zasady Charakterystyka
________________________________________________________________
Zasada kontynuacji działalności. Zakłada się, że przedsiębiorstwo będzie prowadzić działalność w dającej się przewidzieć przyszłości w nie zmniejszonym istotnie zakresie.
Zasada ciągłości Stosowane zasady rachunkowości (ewidencji, rozliczania, grupowania, prezentacji) muszą być identyczne w różnych okresach, a ewentualne zmiany uzasadnione z podaniem ich skutków.
Zasada memoriałowa. Przychody i koszty należy przypisać do okresów, których dotyczą, a nie w momencie wpływu gotówki lub dokonania zapłaty.
Zasada ostrożności. Wycena aktywów i pasywów jednostki musi być dokonana tak, aby nie został zniekształcony wynik finansowy. (...)
Zasada wyższości treści nad formą. Operacje gospodarcze muszą być wykazane zgodnie z ich treścią i prawdą materialną, nawet jeżeli forma będzie odbiegać od powszechnie przyjętych rozwiązań.
Zasada istotności W sprawozdaniach muszą być wykazane wszystkie pozycje, które mają istotne znaczenie dla oceny jednostki i zdarzeń gospodarczych oraz dla podejmowanych decyzji.
Zasada periodyzacji. Ujmowanie operacji gospodarczych według ściśle ustalonych okresów z możliwością porównań z okresem wcześniejszym (rok obrotowy, okresy sprawozdawcze)
Zasady prawidłowej rachunkowości mają istotne znaczenie praktyczne.
Stanowią niejako wytyczne podczas organizacji rachunkowości przez jednostki
gospodarcze. Stopień ich realizacji pozwala ocenić jakość rachunkowości
prowadzonej przez jednostki.
STRUKTURA, ZADANIA RACHUNKOWOŚCI FINANSOWEJ
Rachunkowość finansowa posiada określoną strukturę. Składa się z:
księgowości,
sprawozdawczości finansowej,
analizy sprawozdań finansowych.
Każdy z elementów struktury rachunkowości ma olbrzymie znaczenie dla
procesu zarządzania przedsiębiorstwem. Księgowość umożliwia przejście do
końcowego etapu tworzenia informacji w ramach rachunkowości czyli do sprawozdawczości finansowej, w procesie której dokonuje się wyboru odpowiednich informacji, pogrupowania tych informacji i ich uzupełnienia (objaśnienia ujętych danych). Sprawozdawczość finansowa obejmuje więc swym zakresem usystematyzowane zbiory wybranych informacji, charakteryzujących minioną i obecną sytuację finansowo-majątkową jednostki gospodarczej oraz wielkość osiągniętego wyniku finansowego, jako rezultatu działalności tej jednostki. Na sprawozdawczość finansową składają się następujące elementy:
bilans - prezentujący składniki majątku w jego strukturze oraz źródła finansowania tych składników wraz z wypracowanym na koniec okresu obrachunkowego wynikiem finansowym,
rachunek zysków i strat - odzwierciedlający księgowy sposób tworzenia wyniku finansowego (przenoszenie odpowiednich kont księgowych na koniec roku obrachunkowego na konto „wynik finansowy”),
informacja dodatkowa - zawierająca dane oraz wyjaśnienia nie ujęte w bilansie oraz rachunku zysków i strat, a niezbędne do rzetelnego i jasnego przedstawienia sytuacji majątkowej i finansowej przedsiębiorstwa, osiągniętej rentowności i wypracowanego wyniku finansowego
sprawozdanie z przepływów środków pieniężnych (dotyczy tych jednostek, których sprawozdanie finansowe podlega obowiązkowi badania przez biegłego rewidenta) - obrazujące zmiany sytuacji finansowej jednostki, spowodowane przepływami strumieni pieniężnych w przekroju działalności operacyjnej, inwestycyjnej i finansowej.
sprawozdanie z działalności jednostki (dotyczy zarządów spółek z ograniczoną odpowiedzialnością, spółek akcyjnych, spółdzielni towarzystw ubezpieczeń wzajemnych) - obejmujące ważniejsze wydarzenia mające istotny wpływ na działalność jednostki (inwestycje), przewidywania rozwoju jednostki, ważniejsze osiągnięcia w dziedzinie badań i rozwoju technicznego, aktualnej i przewidywanej sytuacji finansowej.
Dzięki sprawozdawczości możliwe jest przeprowadzenie dogłębnych analiz finansowych, które w powiązaniu z analizami innych działów przedsiębiorstwa stanowią podstawowe źródło informacji w procesach decyzyjnych.
Czym jest analiza finansowa? Otóż jest ona głównym źródłem informacji i oceną tak istotnych dla procesu zarządzania zjawisk jak:
płynność środków (zdolność płatnicza, pokrycie majątku kapitałem, upłynnianie majątku),
efektywność gospodarowania (zysk, rentowność),
finansowanie (zmiany kapitałów, terminowość spłat zobowiązań, bezpieczeństwo finansowe),
zdolność inwestowania (wzrost jednostki, struktura majątku, polityka odtworzeniowa, umorzenie składników majątkowych),
ryzyko jednostki (słabe i mocne strony).
ZNACZENIE SYSTEMU INFORMACYJNEGO RACHUNKOWOŚCI FINANSOWEJ DLA PROCESU ZARZĄDZANIA PRZEDSIĘBIORSTWEM
Podsumowując, system informacyjny rachunkowości finansowej jest niezbędnym elementem, ułatwiającym podejmowanie decyzji na każdym etapie zarządzania przedsiębiorstwem. Służy on do wspomagania podejmowania efektywnych decyzji, wiążących się z kalkulowaniem kosztów i przychodów, z wyborem wariantów najbardziej korzystnych z punktu widzenia przedsiębiorstwa, związanych z oceną i kontrolą efektywności zastosowania zasobów przedsiębiorstwa oraz w egzekwowaniu odpowiedzialności poszczególnych komórek, w ocenie opłacalności produkcji poszczególnych wyrobów i odpowiednio dobranej ich struktury, linii produkcyjnych, kanałów sprzedaży oraz w ocenie efektywności inwestowania w przeszłości i możliwości zaplanowania przyszłych działań, pozwalających osiągać maksymalne zyski i będących wyznacznikiem sukcesów przedsiębiorstwa na rynku. Dzięki informacjom, dostarczanym przez rachunkowość, kierownictwo jednostki gospodarczej jest w stanie określić faktyczny stan finansowy swojego przedsiębiorstwa, a znajomość tę wykorzystać do określenia przyszłych, efektywnych działań. Informacje dostarczane przez rachunkowość finansową są niezbędne do ubiegania się o kredyty inwestycyjne, bez których firma nie mogłaby się rozwijać.
„Nowa Encyklopedia Powszechna” Wydawnictwo Naukowe PWN Warszawa 1996
„Rachunkowość. Zasady prowadzenia w jednostkach gospodarczych” Wydawnictwo Ekspert Wrocław 1995
6