POTRZEBA UTRZYMANIA STAŁEJ TEMPERATURY CIAŁA
Człowiek należy do organizmów stałocieplnych, tzn. jest w stanie utrzymać względnie stałą temperaturę, prawie niezależnie od temperatury otoczenia. Ciepło powstaje w wyniku przemian metabolicznych.
Zachowanie stałej temperatury ciała jest jednym z podstawowych warunków prawidłowej czynności ustroju człowieka. Stałocieplność jest możliwa tylko dzięki sprawnie działającym mechanizmom termoregulacji, które umożliwiają jej utrzymanie mimo zmiennej temperatury otoczenia.
Termoregulacja Szereg procesów i zachowań behawioralnych organizmów mających na celu utrzymanie względnie stałej temperatury ciała. Jest to ważne dla utrzymania homeostazy organizmu
Ośrodek termoregulacji
Utrzymanie stałej temperatury ciała jest możliwe dzięki czynności układu termoregulacji, który znajduje się w podwzgórzu. Jego receptory są wrażliwe na zmiany temperatury krwi.
Czynność ośrodka termoregulacji polega na stałym porównywaniu temperatury krwi z „wartością nastawienia” jego programu regulacyjnego.
W przypadku rozbieżności między temperaturą ciała, a temperaturą „nastawienia” ośrodka, wysyła on bodźce wpływające na obwodowe mechanizmy oddawania lub wytwarzania ciepła
Dlaczego utrzymanie stałej temperatury jest tak ważne?
Enzymy działają skuteczniej przy wyższej temperaturze.
Wyższa aktywność enzymów skutkuje z kolei podwyższonym tempem metabolizmu, który jest od nich całkowicie zależny. Górna granica wzrostu aktywności enzymów wynosi około 40°C - przy tym progu rozpoczyna się denaturacja białek (enzymy w znakomitej większości są białkami). Dlatego organizmy dążą do utrzymywania temperatury nieco poniżej 39°C Organizmy starają się utrzymać odpowiednią temperaturę. Odbywa się to poprzez behawior zwierząt - zachowania takie jak wygrzewanie na słońcu i preferowanie odpowiedniej temperatury otoczenia - oraz, w przypadku organizmów stałocieplnych, wewnętrzne mechanizmy utrzymywania temperatury.
ODDAWANIE CIEPŁA NA DRODZE BIERNEJ
PROMIENIOWANIE- inaczej radiacja. Polega na emitowaniu ciepła do otoczenia. Warunkiem promieniowania jest różnica temperatur. Ciało o temperaturze wyższej może przekazywać ciepło do otoczenia, jeśli temperatura otoczenia jest niższa od temperatury ciała.
KONWEKCJA- ma miejsce wtedy, gdy organizm oddaje ciepło przylegającym do niego cząsteczkom powietrza. Im szybszy jest ruch powietrza, niższa jego temperatura i większa powierzchnia odsłoniętej skóry, tym oddawanie ciepła tą drogą jest skuteczniejsze
PRZEWODNICTWO CIEPLNE- odgrywa mniejszą rolę w procesach termoregulacji. Oddawanie ciepła następuje na granicy zetknięcia się skóry np. z zimniejszym od niej powietrzem. Proces ustaje z chwilą wyrównania się temperatur.
PAROWANIE- czynna forma oddawania ciepła. Ciepło odebrane jest z organizmu przez substancję parującą (pot). Czynnikiem zwiększającym parowanie jest ruch powietrza i niski stopień jego wilgotności
Wewnętrzne mechanizmy utrzymywania temperatury
Odpowiedzialne za wydzielanie ciepła w organizmie: Wątroba- jeden z głównych narządów ogrzewających krew. Drżenie mięśniowe, zmiana ich napięcia lub występowanie dreszczy - czyli szybkie skurcze powodują wzrost temperatury przez uwolnienie energii z mięśni szkieletowych. Hormony, np. zwiększenie lub spadek aktywności tarczycy, więc i wydzielania hormonu tyroksyny.
Odpowiedzialne za wymianę ciepła z otoczeniem, ograniczające ucieczkę ciepła z organizmu:
Wymienniki przeciwprądowe w przepływie krwi w kończynach, powietrza w nozdrzach. Termiczne bariery izolacyjne takie jak: tkanka tłuszczowa, sierść, pióra.
Odpowiedzialne za oddawanie ciepła do otoczenia: Ułatwienie przepływu ciepła do powierzchniowych warstw organizmu np. kurczenie (krew nie może tracić ciepła poprzez kontakt z chłodniejszym powietrzem) lub rozkurczanie naczyń krwionośnych skóry. Zwiększenie odbioru ciepła poprzez parowanie - pocenie i ziajanie.
Równowaga dwu przeciwstawnych zjawisk (powstania i utraty ciepła), czyli bilans cieplny, sprawia, że temperatura ciała ludzkiego jest utrzymywana na poziomie 37,0˘ŞC z dziennymi wahaniami +/- 0,5˘ŞC.
U większości osób najwyższą temperaturę odnotowuje się ok. godz. 15, a najniższa o godz. 3. U kobiet występują wahania miesięczne temperatury ciała, związane z miesięcznym cyklem hormonalnym. I tak w ciągu pierwszych dwu tygodni cyklu temperatura jest niższa i wzrasta o 1˘ŞC w następnych dwu tygodniach
Istnieje wiele czynników zdolnych zmieniać bilans cieplny ustroju, doprowadzając do przegrzania (hipertermia) lub oziębienia ustroju (hipotermia)
Czynniki powodujące wzrost temperatury ciała
FIZJOLOGICZNE: Wzmożony wysiłek fizyczny, Stany emocjonalne, Owulacja i II faza cyklu miesiączkowego.
PATOLOGICZNIE: Drobnoustroje chorobotwórcze, Ciała gorączkotwórcze, Choroby zwiększające przemianę materii, Urazy ośrodkowego układu nerwowego (ośrodka termoregulacji).
Czynniki powodujące obniżenie temperatury ciała
FIZJOLOGICZNIE: Brak aktywności ruchowej, Zimna kąpiel.
PATOLOGICZNIE: Wstrząs, Wyniszczenie organizmu, Odwodnienie
Temperatura ciała człowieka, którą należy uznać za prawidłową, wykazuje wahania w granicach od 36 do 37˘ŞC. Mierzona pod pachą jest o 0, 6-0, 8˘ŞC niższa od temperatury mierzonej w odbytnicy czy w jamie ustnej. Temperatura ciała fizjologicznie wykazuje zmienność osobniczą, jest wyższa u dzieci niż u dorosłych i osób w starszym wieku
HIPOTERMIA
Czyli stan, kiedy temperatura ciała spada poniżej 35˘ŞC. Przyczyną hipotermii często jest niska temperatura wilgotnego otoczenia, np. znalezienie się i przebywanie w wodzie o temperaturze poniżej 15˘ŞC albo w śniegu. Człowiek pijany szybciej stygnie, bo łatwiej traci ciepło przez rozszerzone naczynia krwionośne skóry.
Podczas obniżania temperatury ciała poniżej 34˘ŞC dochodzi do pobudzenia reakcji obronnych, m.in. nasilenia przemiany materii. Oziębienie krwi płynącej do mózgu powoduje utratę świadomości. Jeśli przebywanie w zimnie trwa dłużej i temperatura ciała spada do wartości 26˘ŞC i niżej, człowiek ginie z powodu licznych zaburzeń przemiany, zakłócenia warunków przepływu krwi i w rezultacie niewydolności serca i zmian w mózgu.
HIPERTERMIA
Nazywana też nadcieplnością. Obejmuje przypadki patologicznego wzrostu temperatury ciała powyżej 37˘ŞC. Mechanizm jej jest zróżnicowany.
Występują dwa podstawowe typy hipertermii: Gorączkowy, Niegorączkowy -, który jest związany z niewydolnością mechanizmów ośrodkowych lub obwodowych oddawania ciepła i doprowadza do jego „zastoju” w organizmie.
Hipertermia metaboliczna
Może towarzyszyć chorobom przemiany materii. Obserwuje się ją w nadczynności tarczycy i w niektórych nerwicach wegetatywnych. W stanach tych wzrost temperatury ciała jest zazwyczaj niewielki i przekracza nieco 37˘ŞC. Ustąpienie podstawowego zespołu zaburzeń patologicznych jest równoznaczne z normalizacją temperatury
Hipertermia ośrodkowa
Pojawia się w wyniku uszkodzenia struktury lub funkcji ośrodka termoregulacji. Wywołują ją guzy mózgu oraz zabiegi neurochirurgiczne.
GORĄCZKA
Jest reakcją układu termoregulacji na działanie czynników gorączkotwórczych różnego pochodzenia, polegającą na przestawieniu ośrodka termoregulacji na wyższy poziom utrzymania temperatury ciała. Jednocześnie czynnik gorączkotwórczy zaburza często czynność ośrodka termoregulacji wikłając przez to odczyn gorączkowy i powoduje duże wahania temperatury i złożony tor gorączkowy (np. gorączka trawiąca).
To stan, który najczęściej stanowi reakcję obronną na zakażenie bakteryjne, wirusowe, grzybicze lub pasożytnicze, czyli na substancje pirogenne, które oddziałują na ośrodek termoregulacji. Temperatura ciała wynosi wówczas powyżej 38˘ŞC.
Pirogeny
Związki gorączkotwórcze różnego pochodzenia wywołujące gorączkę. Pirogenami najczęściej są:
Składowe komórek bakterii, Produkty metabolizmu bakterii, Wirusy.
Właściwości pirogenne posiadają również niektóre: Pierwotniaki, Grzyby, Drożdże, Pasożyty.
OBJAWY GORĄCZKI
Subiektywne: Chory skarży się na złe samopoczucie, uczucie zmęczenia, „łamanie w kościach”, ból głowy, utratę apetytu. Odczuwa ciepło i zimno na przemian, może być przygnębiony lub podniecony.
Obiektywne: pojawiają się wypieki na twarzy, błyszczą oczy, tętno i oddech są przyspieszone, a czasami występuje podniecenie psychiczne i ograniczenie świadomości
Podział gorączek w zależności od wysokości temperatury
37, 5-38, 0 °C (niektórzy podają do 38, 2 °C) - stan podgorączkowy, 38, 0-38, 5 °C - gorączka nieznaczna, 38, 5-39, 5 °C - gorączka umiarkowana, 39, 5-40, 5 °C - gorączka znaczna, 40, 5-41, 0 °C - gorączka wysoka, >41 °C - gorączka nadmierna, Stadia przebiegu reakcji gorączkowej: Wzrost Szczyt Spadek.
Wzrost temperatury
Termoreceptory ośrodkowe rozpoznają normalną temperaturę obwodową, jako obniżoną. Powoduje to wzmożenie wytwarzania ciepła i jego oszczędność doprowadzając do wzrostu temperatury ciała. Objawia się to zwiększoną aktywnością układu współczulnego, co powoduje skurcz naczyń krwionośnych skóry i zmniejszenie pragnienia. Skurcz mięśni przywłośnych powoduje gęsią skórkę. Wytwarzanie ciepła wzrasta przez zwiększenie przemian energetycznych, zwłaszcza mięśniowych. Duże ilości ciepła ustrój zyskuje dzięki dreszczom. Chory odczuwa zimno.
Szczyt temperatury: W okresie tym występuje zgodność poziomu wytwarzania i oszczędzania ciepła z poziomem nastawienia ośrodka termoregulacji. Skóra wtedy jest sucha i gorąca.
Spadek temperatury: Nastawienie poziomu regulacji temperatury w ośrodku obniża się. Wzmagają się procesy oddawania ciepła. Skóra jest zaróżowiona, pokryta potem. Wzrasta liczba oddechów, co sprzyja utracie ciepła drogą parowania. Gorączka może spadać: Powolnie (litycznie), Gwałtownie (krytycznie)
TYPY GORĄCZKI
Gorączka krótkotrwała- trwa od 1 do 2 dni. Wzrost temperatury wynosi 2-2, 5˘ŞC. Występuje on w krótkotrwałych i ostrych zakażeniach oraz zatruciach, takich jak zapalenie gardła oraz zatrucie pokarmowe.
Gorączka ciągła - Cechuje ją wzrost temperatury 1, 5-2˘ŞC z dobowymi wahaniami nieprzekraczającymi 1˘ŞC. Ten typ gorączki ujawnia się w płatowym zapaleniu płuc, durze brzusznym i płonicy
Gorączka przerywana - Jest złożona z faz powtarzających się napadów krótkotrwałych wzrostów temperatury. Występuje w zimnicy (malarii), co wiąże się z okresami wylęgania się zarodźców malarii.
Gorączka powrotna - Różni się od przerywanej dłuższymi okresami wzrostu temperatury i przerwami między nimi. Występuje w durze pierwotnym i ziarnicy złośliwej.
Gorączka trawiąca - Lub wyniszczająca, jest wyrazem dużego upośledzenia czynności ośrodka termoregulacyjnego. Charakteryzuje się wahaniem dziennym od 2-4˘ŞC. Występuje przy wysiewach bakterii lub ich jadów do krwi. Działa niekorzystnie na organizm, a szczególnie wyczerpująco na układ krążenia.
Gorączka zwalniająca - Charakteryzuje się wzrostem temperatury do punktu szczytowego i utrzymywaniu się na nim przez kilka dni z wahaniami dziennymi do 2˘ŞC. Ten typ gorączki może wystąpić przy zapaleniu opłucnej i przy gruźlicy płuc.
Gorączka odwrócona - Charakteryzuje się najwyższą temperaturą ciała w godzinach porannych, a najniższą w popołudniowych.
WPŁYW GORĄCZKI NA ORGANIZM
Działa pobudzająco na korę mózgową w stadium wzrostu i szczytu. Jeżeli wzrost temperatury jest szybki i duży, obserwuje się:
Ogólne pobudzenie (zrywanie z łóżka, majaczenie omamy słuchowe i wzrokowe),
Chory odczuwa bóle głowy, Zobojętnienie, Uczucie rozbicia Znużenia,
Mogą też wystąpić zaburzenia ośrodkowej regulacji wegetatywnej układu krążenia i oddychania stwarzające niebezpieczeństwo ich porażenia.
Pobudzenie aktywności osi przysadkowo- nadnerczowej. Zwiększa się wydzielanie adrenaliny z rdzenia nadnerczy. Wywołuje to przecukrzenie krwi. Nasila się też czynność tarczycy.
Niektóre zakaźne choroby gorączkowe zwiększają rozpad białka. Pojawia się wtedy ujemny bilans azotowy.
Występuje przyrost ciepła pod wpływem nasilonej przemiany węglowodanowej i tłuszczowej
Zmniejszenie liczby oddechów w początkowym stadium gorączki i dwu- trzykrotny wzrost w stadium szczytowym, co może wywołać zasadowicę oddechową.
Przyspieszenie czynności serca, zazwyczaj o 8-10 uderzeń na minutę przy wzroście temperatury o 1˘ŞC. Przyspieszeniom tętna może towarzyszyć niewielki wzrost ciśnienia tętniczego.
Wzrasta przepływ nerkowy krwi, czego rezultatem jest zwiększone wytwarzanie moczu
Zmniejsza się łaknienie na skutek upośledzenia perystaltyki jelit, wydzielanie śliny (język suchy, obłożony), i soku żołądkowego, a także zaparcia i wzdęcia.
W przebiegu chorób zakaźnych wystąpienie gorączki jest następstwem prawidłowej odpowiedzi obronnej organizmu na działanie czynnika toksycznego. Wzrostowi temperatury towarzyszy: Fagocytoza, Zwiększenie wytwarzania przeciwciał.
Dzięki zwiększonej temperaturze zmniejsza się zdolność bakterii i wirusów do namnażania. Brak gorączki w przebiegu zakażenia dowodzi osłabienia odporności ustroju.
Zbyt wysoki wzrost temperatury, przekraczający 40˘ŞC i długotrwały jej przebieg wpływają niekorzystnie na mechanizmy obronne ustroju. Wysoka temperatura działa niekorzystnie na układ nerwowy, krążenia i metabolizm
HIPERTERMIA ZŁOŚLIWA
Temperatura do 39˘ŞC nie powoduje zmian w ustroju. Jeśli wzrośnie do 40-41˘ŞC, może doprowadzić do utraty świadomości. Natomiast temperatura 42-43˘ŞC uniemożliwia życie.
Hipertermia złośliwa polega na bardzo szybkim podniesieniu się temperatury ciała do 42˘ŞC. Narastające w tym czasie niedotlenienie, zatrzymanie czynności serca lub migotanie komór powodują śmierć w 70% przypadków.
OPIEKA NAD PACJENTEM Z GORĄCZKĄ
Pacjent powinien pozostać w łóżku; należy mu zapewnić możliwość odpoczynku, komfortu, spokoju oraz bezpieczeństwa, W pomieszczeniu, w którym znajduje się pacjent należy zadbać o optymalny mikroklimat, tj. temperatura otoczenia 18-20˘ŞC, wilgotność 60%, pomieszczenie powinno być wentylowane, Obserwować chorego pod kątem wzrastania i obniżania się temperatury ciała (wygląd zewnętrzny pacjenta, wyniki pomiarów), Stosowanie zimnych okładów u pacjentów gorączkujących w okolicy przebiegu dużych naczyń tętniczych (okolica pachwinowa i pachowa), Chory gorączkujący powinien być ubrany w odzież (bieliznę osobistą) z tkanin naturalnych, zwłaszcza, gdy nadmiernie się poci, Pamiętać o czynnościach higienicznych związanych z myciem ciała chorego oraz zmianą bielizny pościelowej i osobistej. Toaleta powinna być wykonywana dwa razy na dobę, W przypadku występowania gorączki może zaistnieć potrzeba zmiany okrycia pacjenta na lżejsze lub zdjęcia bielizny osobistej, W przypadku występowania uczucia zimna należy choremu zapewnić dodatkowe okrycie. W sytuacji, kiedy pacjent gorączkujący ma dreszcze, należy zadbać o ogrzanie chorego, a także właściwe nawodnienie, Pokarmy podawać w małych ilościach 5 razy dziennie, chorego nie przymuszać do jedzenia a jedynie zachęcać, Należy zadbać o higienę jamy ustnej pacjenta, co przyczyni się do zwiększenia komfortu i zniwelowania nieprzyjemnych odczuć, Dokonywać pomiarów temperatury ciała pacjenta i zgłaszać wszystkie odchylenia od normy, Wyniki pomiaru odnotowywać w dokumentacji.
4