POTRZEBY - ICH ISTOTA I KLASYFIKACJA
Co to jest potrzeba?: Część autorów utożsamia potrzebę z subiektywnym odczuciem braku czegoś, według innych potrzeba jest dowolnym elementem zbioru pragnień, dążeń, popędów człowieka i określana treścią tych pragnień. Potrzeba psychiczna, motywacjato stan osoby doznającej poczucie niespełnienia (napięcie motywacyjne), czyli frustrację potrzeb, działający, jako czynnik motywujący, skłaniający, zatem jednostkę do aktywności, które mogą tę potrzebę zaspokoić.
POTRZEBA- „okoliczności zmuszające do postąpienia tak, a nie inaczej, odczuwanie braku czegoś.
Od chwili narodzin odczuwamy różne potrzeby i ten brak czegoś towarzyszy ludziom aż do śmierci”
Słownik Języka Polskiego
POTRZEBA- „stan nieustabilizowanej lub zaburzonej równowagi w zachowaniu się organizmu przejawiający się zwykle, jako nasilająca się lub przedłużająca czynność i napięcie”
N. Cameron
Inaczej - Odczuwalny brak czegoś, który powoduje, że podejmuje się działania zmierzające do zapełnienia tego braku. Z potrzebami wiąże się pozytywna lub negatywna charakterystyka afektywna
Pojęcie potrzeby bywa czasem używane zamiennie z terminami pragnienie i wartość. Ich zakresy znaczeniowe są jednak różne.
Potrzeba tkwi wewnątrz natury człowieka i popycha go do działania,
Wartość jest czymś w stosunku do człowieka zewnętrznym.
Potrzeba dotyczy tego, co jest człowiekowi niezbędne, aby istniał, jako organizm i rozwijał się jako osoba (to pragnienie może również odpowiadać temu, co jest dla niego szkodliwe)
KATEGORIE POTRZEB RÓŻNIĄCE SIĘ ZAKRESEM ORAZ ZNACZENIEM
ŹRÓDŁA POTRZEB
Możemy wyróżnić następujące źródła potrzeb:
Biologiczne- związane są z wymogami organizmu człowieka, są wrodzone,
Duchowe - związane ze strukturą osobowości człowieka, np. potrzeba bezpieczeństwa, poczucia wartości,
Fakt współżycia społecznego - są przejawem funkcjonowania człowieka w społeczności oraz pełnienia przez niego określonych ról. Są nabywane w ciągu całego życia.
Potrzeby mogą wynikać z różnorodnych przyczyn:
Fizycznych wymogów organizmu ludzkiego (np. potrzeba oddychania, jedzenia)
Warunków przyrodniczych (np. potrzeba ochrony przed zimnem, wilgocią)
Warunków życia społecznego (np. potrzeba ochrony życia lub mienia, naśladownictwa)
Psychiki człowieka (np. potrzeba uznania społecznego, miłości, dążenia do majątku, wiedzy)
NAJWAŻNIEJSZE WŁAŚCIWOŚCI POTRZEB LUDZKICH
Wśród tych właściwości należy wymienić:
Następstwo pojawiania się potrzeb wyższego rzędu po zaspokojeniu potrzeb niższego rzędu,
Komplementarność - uzupełnianie się potrzeb tego samego rzędu,
Synergizm - wzajemne stymulowanie się, potęgowanie potrzeb,
Konkurencyjność - zaspokojenie jednej potrzeby powoduje konieczność rezygnacji z zaspokojenia innych.
KLASYFIKACJA POTRZEB WG ŹRÓDŁA
Biologiczne, społeczne,
LUB: Rzeczywiste - związane z powstaniem w organizmie obiektywnego braku, który jest rzeczywistym składnikiem tej potrzeby, Otoczkowe, - gdy składniki otoczkowe (psychologiczne, kulturowe) górują nad potrzebami rzeczywistymi, Pozorne - nie mają składnika rzeczywistego i ich zaspokajanie prowadzi do regresji układu biologicznego i psychologicznego, np. alkoholizm, narkomania.
KLASYFIKACJA POTRZEB WG FUNKCJI, JAKIE SPEŁNIAJĄ
Potrzeby biologiczne, psychiczne, gospodarcze, społeczne, kulturalne,
KLASYFIKACJA POTRZEB WG PILNOŚCI
Potrzeby podstawowe, - do których można zaliczyć potrzeby wynikające z fizjologii człowieka i potrzeby, których zaspokojenie jest niezbędne do normalnego życia,
Potrzeby wyższego rzędu - ich zaspokojenie nie jest konieczne i niezaspokojenie ich nie wywołuje negatywnych skutków dla zdrowia człowieka.
Można też mówić o:
Potrzebach bieżących- ich zaspokojenie wiąże się z bieżącą działalnością człowieka
Potrzeby przyszłe- ich zaspokojenie zależy od właściwie zaplanowanej działalności człowieka
Potrzeby jednorazowe- ujawniają się tylko raz w jakimś okresie
Potrzeby powtarzalne- powtarzają się z mniejszą lub większą częstotliwością
Najbardziej znana jest hierarchiczna teoria potrzeb A. Maslowa, twórcy psychologii humanistycznej. Według niego potrzeby są dane człowiekowi z przyrodzenia i tworzą hierarchię, w której zaspokojenie potrzeb podstawowych jest warunkiem zaspokojenia potrzeb nadrzędnych. Na tej zasadzie stworzył on tak zwaną " piramidę potrzeb"
Maslow Abraham Harold (1908-1970) - amerykański psycholog i psychopatolog, twórca i czołowy przedstawiciel tzw. psychologii humanistycznej.
Stworzył najbardziej znaną teorię potrzeb, która stanowiła źródło inspiracji dla wielu innych autorów. Postawił hipotezę, że człowiek w swoim działaniu dąży do zaspokojenia zespołu potrzeb, zaś potrzeby te tworzą logiczną hierarchię.
HIERARCHIA POTRZEB WG A. MASLOWA
Potrzeby fizjologiczne
(biologiczne) związane z koniecznością prawidłowego funkcjonowania organizmu. Potrzeby energetyczne wymagają stałego dostarczania odpowiednich substancji odżywczych, wody i tlenu. Ich brak uaktywnia specjalne ośrodki mózgowe, wywołując potrzebę ich uzupełnienia. Człowiek odczuwa wtedy głód, pragnienie lub następuje przyspieszenie oddechu. Potrzeby seksualne związane są z potrzebą przedłużenia gatunku. Są to przede wszystkim potrzeby zmierzające do spełnienia wymogów niezbędnych by utrzymać organizm przy życiu, np.: pragnienie, głód, sen, przedłużenie gatunku.
Potrzeby bezpieczeństwa
Potrzeby bezpieczeństwa należą, oprócz potrzeb fizjologicznych, do najbardziej pierwotnych. Występują już u niemowląt i determinują pierwsze kontakty społeczne z matką. Najczęściej wymieniane przez Polaków problemy związane są właśnie z brakiem bezpieczeństwa osobistego (np. przestępczość) i bezpieczeństwa socjalnego (np. bezrobocie). Należą do nich też m.in.: potrzeba dachu nad głową, potrzeba ochrony przed krzywdą fizyczną i emocjonalną, potrzeba dbania o zdrowie.
Potrzeba przynależności do grupy
Człowiek z natury jest istotą społeczną. Odczuwa, więc wyraźne potrzeby przynależności do grupy oraz akceptacji ze strony jej członków. Potrzeby te mają duże znaczenie dla wypełniania ról społecznych. Aby zyskać akceptację otoczenia, należy przestrzegać obowiązujących w nim norm obyczajowych, etycznych, religijnych i prawnych oraz postępować zgodnie z wyznaczonymi celami i interesami grupy. Potrzeby społeczne często utożsamia się z potrzebą afiliacji (łac. affdiatio - usynowienie), czyli potrzebą kontaktu emocjonalnego. Jest to jedna z ważniejszych potrzeb człowieka. Szczególnie silnie występuje u kobiet. Do tego rodzaju potrzeb zaliczamy: potrzebę miłości, czułości, potrzebę akceptacji ze strony innych osób, potrzeba przyjaźni, potrzeba porozumiewania się.
Potrzeby uznania
Potrzeby uznania obejmują potrzeby uznania społecznego i prestiżu, czyli posiadania autorytetu, znaczenia i poważania u innych ludzi. Zalicza się do nich również potrzebę szacunku dla samego siebie. Jej realizacja umożliwia wzmocnienie poczucia własnej wartości i samoakceptacji. Człowiek, samodzielnie lub pod wpływem otoczenia, wyznacza sobie ambitne cele, których osiągnięcie podnosi jego samoocenę. Do tej grupy potrzeb zaliczamy: potrzebę niezależności, potrzebę szacunku dla samego siebie, potrzebę szacunku ze strony innych
Potrzeba samorealizacji
Potrzeby samorealizacji Maslow umieścił na samym szczycie hierarchii. Ich zaspokojenie odgrywa ważną rolę w określeniu własnej tożsamości. Do tej grupy potrzeb zalicza się między innymi potrzeby intelektualne, zaspokajane przez nabywanie wiedzy o otaczającej rzeczywistości. Dla rozwoju osobowości człowieka szczególnie ważne są potrzeby estetyczne oraz potrzeba własnej twórczości, do której zaspokojenia człowiek nie musi osiągać poziomu mistrzowskiego. Potrzeby tej nie można zaspokoić. Człowiek wyznacza cele, ale najważniejsze jest nie osiągnięcie ich, a samo do nich dążenie. W grupie tej znajdują się: potrzeba rozwoju osobistego, potrzeba odnoszenia sukcesów, potrzeba awansu w pracy.
Zachowanie człowieka według teorii Maslowa określone jest przez dwa prawa: prawo homeostazy i prawo wzmocnienia.
Pierwsze z nich mówi o dążeniu do równowagi potrzeb niższego rzędu. Oznacza to, że niezaspokojenie potrzeb niższego rzędu będzie naruszać ustaloną równowagę organizmu człowieka, zaś ich zaspokojenie będzie tę równowagę przywracać i stan napięcia zniknie.
Prawo wzmocnienia ma zastosowanie natomiast do potrzeb wyższego rzędu. Według tego prawa zaspokojenie wyższych potrzeb nie powoduje ich zaniku, lecz wręcz przeciwnie, człowiek odczuwa je, jako przyjemne i będzie dążył do ich wzmocnienia. Czyli muszą być zaspokojone przede wszystkim potrzeby niższego rzędu, aby było możliwe zaspokojenie potrzeb wyższego rzędu
Oprócz wymienionych pięciu potrzeb, Maslow wyróżnił również tzw. potrzeby dodatkowe.
Przez potrzeby dodatkowe należy rozumieć takie, które mogą ujawniać się tylko u niektórych ludzi. Dla przykładu mogą to być potrzeby: wiedzy, potrzeby estetyczne.
Zdaniem Maslowa trudno jest o nich cokolwiek powiedzieć, gdyż nie zostały jeszcze dogłębnie poznane, ale można próbować wiązać je z potrzebami samorealizacji.
Zaspakajanie potrzeb może odbywać się przez: Aktywność własną, Aktywność innych ludzi.
Jeśli wiele osób, które w związku z chorobą, urazem czy wiekiem nie zaspokaja swoich potrzeb, powstaje zasadniczy problem, w jakiej kolejności i w jakim zakresie należy je zaspokajać, aby nie doszło do powikłań zdrowotnych czy zagrożenia życia
EMOCJE I MOTYWACJE
Mają istotne znaczenie w zaspokajaniu potrzeb i utrzymaniu równowagi zarówno wewnętrznej jak i zewnętrznej organizmu. Emocje mogą występować w formie: Negatywnej (cierpienie, przykrość, niezadowolenie), Pozytywnej( rozkosz, przyjemność, zadowolenie).
Źródło emocji
Jest nim rozbieżność między oczekiwaniem a rzeczywistością. Natężenie i znak emocji zależy od stopnia tej rozbieżności. Osiągnięcie oczekiwanego rezultatu wywołuje emocje pozytywne, nieosiągnięcie- negatywne.
Opiekun najczęściej spotka się w swojej pracy z emocjami takimi jak: strach, gniew, wstręt, nadzieja.
Aby powstał proces motywacyjny muszą zostać spełnione warunki:
Wynik musi być przez człowieka oceniany, jako użyteczny
Człowiek musi mieć przeświadczenie, że wynik da się w danych warunkach osiągnąć z prawdopodobieństwem wyższym od zera.
Zasadą jest, że im dłużej potrzeby człowieka są niezaspokojone, tym silniejsze jest u niego napięcie motywacyjne. Jeśli niezaspokojenie trwa zbyt długo, napięcie motywacyjne dalej nie wzrasta, a nawet może spadać. Zjawisko to nie występuje, jeśli dana potrzeba jest zaspakajana od czasu do czasu.
Procesy motywacyjne cechują dwie właściwości: kierunek natężenie
Tendencja kierunkowa
Procesów motywacyjnych polega na zmierzaniu do określonych celów, jeśli są to cele dodatnie, oraz unikania tych, które oceniane są, jako ujemne. Te same cele w zależności od ogólnego stanu jednostki mogą być oceniane, jako dodatnie albo ujemne. W niektórych sytuacjach pragniemy kontaktów z ludźmi, kiedy indziej kontaktów tych unikamy. Prawdopodobnie i w jednej i w drugiej sytuacji mamy do czynienia z brakiem zaspokojenia różnego rodzaju potrzeb dynamizujących nasze działanie, stąd odmienne ukierunkowanie procesów motywacyjnych. Jeśli człowiek osiąga cel, natężenie emocji spada do zera, pojawiają się dodatnie emocje (np. zadowolenie z osiągniętego celu)
Natężenie
Charakteryzują je siła, intensywność i wielkość.
Im nasze pragnienia i życzenia są silniejsze tym bardziej uparcie dążymy do ich zrealizowania. W działanie wkładamy znacznie większy zasób energii. Na przykład alpiniści pokonują niekiedy niezwykle trudne przeszkody, ponieważ są kierowani silnymi motywami
Im intensywniejsze są motywy, tym większa jest energia umożliwiająca zdolność do wysiłku, szybkość działania i odporność na zmęczenie.
Trzeciego wymiaru, jakim jest wielkość motywacji, często wcale nie można zmierzyć. Informacje o wielkości motywu otrzymujemy przez ustalenie ostatecznego poziomu aspiracji, czyli poziomu, który człowiek w danej dziedzinie osiąga albo pragnie osiągnąć
PODSUMOWANIE
Badanie i znajomość potrzeb pacjentów stanowi cenne źródło informacji dla opiekuna.
Znajomość potrzeb umożliwia stworzenie odpowiednio dopasowanego do oczekiwań podopiecznych planu opieki. Ogólnie można powiedzieć, że zaspokajanie braków zapobiega chorobom, a zaspokajanie wzrostu zapewnia pełne zdrowie. Opieka długoterminowa i aktywność zawodowa opiekunów medycznych odnosi się do zaspokajania braków. Człowiek motywowany „brakiem” jest o wiele bardziej uzależniony od innych ludzi niż człowiek głównie motywowany „wzrostem”. Ma to wpływ na stosunki międzyludzkie, szczególnie na zachowanie wobec osób, które świadczą opiekę i pielęgnację zawodowo.
Pytania, jakie musi zadać sobie opiekun
Co jest potrzebą podstawową?
Czego brak?
Jakie są oczekiwania dotyczące zaspokojenia tego braku?
Jakie działania są bardziej, a jakie mniej ważne czy też bardziej lub mniej pilne?
Ocena potrzeb chorego zależy od odpowiedniej wiedzy fachowej, która pozwoli we właściwy sposób interpretować objawy występujące u podopiecznego:
Objawy podmiotowe charakterystyczne dla poszczególnych chorób lub stanów, na które uskarża się chory, gdyż je odczuwa bezpośrednio lub odczuwa ograniczenia, jakie one za sobą pociągają (ból gardła, niestrawność, uczucie zmęczenia).
Objawy przedmiotowe zaobserwowane przez opiekuna (zmiany w zachowaniu, wyglądzie- bladość, wysypka).
Koncepcja potrzeb Murraya
Murray określa potrzebę, jako działającą w mózgu siłę fizykochemiczną, która organizuje percepcję, i określone grupy reakcji autonomicznych, słownych i motorycznych, wyobrażeniowych w celu zmiany sytuacji napięcia
Murray wyróżnił 27 potrzeb psychicznych:
Potrzebę bezpieczeństwa, jako tendencję do unikania psychicznego urazu ze strony innych we własnych oczach, poniżania się, wyczynu, stowarzyszenia się, afiliacji, agresywności, autonomii, kompensacji. Uległości.
Potrzeba w ujęciu Obuchowskiego Obuchowski określa potrzebę, jako właściwość polegającą na tym, że bez określonego przedmiotu lub określonej osoby nie można normalnie funkcjonować.
Potrzeby samo zachowania, fizjologiczne,
Potrzeby orientacyjne: poznawcza, kontaktu emocjonalnego, sensu życia, rozmnażania, seksualne.