POTRZEBA RUCHU I POTRZEBA WYPOCZYNKU
POTRZEBA RUCHU
Jest przejawem życia każdego organizmu, Ruch manifestuje się na zewnątrz przez zmianę położenia poszczególnych części ciała w przestrzeni, Do wykonania ruchu potrzebna jest energia, którą organizm uzyskuje w wyniku procesów metabolicznych, Ruch zależy od trzech układów(Nerwowego, Mięśniowego, Kostnego.
Praca mięśni Może mieć charakter statyczny lub dynamiczny, Towarzyszy jej zawsze stan zwiększonego napięcia mięśniowego.
Potrzeba ruchu zależy od: Wieku człowieka, Rodzaju wykonywanej pracy.
Ruch wpływa korzystnie na: Układ mięśniowy, Układ oddechowy, Układ krążenia, Układ kostno- stawowy, Układ pokarmowy.
Potrzeba ruchu u chorych: Tendencje do jak najmniejszego ograniczenia ruchu chorych, Szybkość uruchamiania chorych zależy od sprawności ich układu ruchowego, krążenia i ogólnego stanu zdrowia, W zależności od stanu chorego zaleca się bezruch, gimnastykę bierną, czynną, aż do pełnych samodzielnych ruchów. Niedobór ruchu sprzyja: Nadwadze, Cukrzycy, Nadciśnieniu tętniczemu, Chorobie wieńcowej.
W obrębie układów: Układ krążenia: zagęszczenie krwi, zastój żylny, stany zapalne żył, zakrzepica żył głębokich, niedociśnienie, obrzęki, Układ oddechowy: zapalenie płuc, zachłyśnięcia, zmniejszenie objętości płuc, zaburzenia wymiany gazowej, Układ nerwowy: niedotlenienie mózgu, apatia, senność, śpiączka, Układ ruchu: zaniki mięśniowe, przykurcze stawów, usztywnienia, osteoporoza, bóle i złamania kości, Układ trawienny: brak łaknienia, nudności, wymioty, zaparcia, przyrost masy ciała, opadnięcie narządów jamy brzusznej, Układ moczowo- płciowy: zastój moczu, zaburzenia czynności nerek, zakażenia układu moczowo- płciowego, Skóra i tkanki miękkie: odleżyny, odparzenia, stany zapalne skóry i tkanek miękkich, Inne struktury: zaburzenia wodno- elektrolitowe, nadmiar wapnia w surowicy krwi, zakażenia ogólnoustrojowe, spadek sprawności mechanizmów Termoregulacyjnych, upośledzenie mechanizmów odpornościowych, przedwczesne starzenie się organizmu.
Etapy wzmacniania i utrzymania prawidłowego napięcia mięśni
I ETAP- ćwiczenia bierne wszystkich zdrowych stawów przez: Skręty i zgięcia głowy we wszystkich kierunkach, Ruchów odwodzenia i przywodzenia oraz rotacyjnych w stawach ramiennych, Zginania i prostowania oraz ruchów rotacyjnych w nadgarstkach, Zginania i prostowania palców rąk, Zginania i prostowania kończyn dolnych w stawach biodrowych i kolanowych, Odwodzenia i przywodzenia kończyn dolnych, Zginania i prostowania stóp, Skrętów w kostce, Zginania i prostowania palców stóp, Odwracania na boki.
II ETAP- pacjent samodzielnie wykonuje powyższe ćwiczenia, (najpierw pod nadzorem). Należy dodać ruch podnoszenia i opuszczenia barków oraz gimnastykę oddechową. W tym okresie pacjent powinien w coraz większym zakresie przejść do usamodzielnienia w podstawowych czynnościach, jak mycie zębów, czesanie się, odwracanie na boki, podnoszenie pośladków przy oparciu stóp i dłoni o materac itp.
III ETAP- to przygotowanie chorego do przyjęcia pozycji pionowej z poziomej i pierwszego wstania z łóżka. Należy polecić choremu unoszenie górnej części ciała przy równoczesnym podpieraniu się na łokciach o materac. Można też polecić choremu siadanie przy wykorzystaniu lejców, a następnie siadanie samodzielne.
Cel uruchamiania chorego: Niedopuszczenie do powstania powikłań wynikających ze zmniejszenia aktywności ruchowej
UPADKI Czynniki ryzyka upadków: Wiek, Osłabienie siły mięśniowej, Schorzenia powodujące zaburzenia postawy ciała, równowagi i chodu, Upośledzenia wzroku, Pogorszenie funkcji poznawczych, Spadek ciśnienia tętniczego krwi, Stosowanie leków moczopędnych i psychotropowych, Niedostosowanie środowiska do potrzeb osoby niepełnosprawnej.
W środowisku domowym: Wysokie progi, śliskie podłogi, nierówne powierzchnie, luźno leżące dywaniki, leżące przewody elektryczne, Niewystarczająco jasne lub rażące oświetlenie, Zbyt strome schody, brak poręczy, nierówne stopnie, Fotele i krzesła bez poręczy, Zbyt wysoko umieszczone półki i szafki, Zbyt wysokie lub zbyt niskie łóżko, Niski sedes lub brak uchwytów sanitarnych, Śliska wanna lub brodzik,
Poza domem: Wysokie krawężniki, Nierówne i dziurawe chodniki, Nieprzystosowane wejścia i schody w budynku. Następstwa upadków: Urazy i ciężkie obrażenia (rany, oparzenia, wstrząśnienia mózgu, krwiaki wewnątrzczaszkowe, zgony), Złamania, Unieruchomienie zagrażające licznymi powikłaniami, Zespół poupadkowy (lęk przed kolejnym upadkiem, osłabienie wiary w siebie).
Zadania opiekuna medycznego: Zapewnienie sprzętu pomocniczego (laski, trójnogi, balkoniki, okulary), Dobranie wygodnego, stabilnego obuwia, Udzielenie porad dotyczących bezpiecznych zachowań, Zachęcenie do dbania o dobrą kondycję psychofizyczną, Pomoc w funkcjonalnym urządzeniu mieszkania i modernizacji łazienki, Ocena warunków domowych pod kątem zagrożenia upadkiem, W razie konieczności zabezpieczenie łóżka bocznymi poręczami, Ocena stanu funkcjonalnego pacjenta z wykorzystaniem dostępnych skal, np. skala Barthel, Aktywizacja pacjenta i współdziałanie w procesie usprawniania (zachęcanie do ćwiczeń i uczestnictwa w różnych formach terapii ruchowej), Trening samoobsługi w wykonywaniu czynności życia codziennego w zakresie możliwości pacjenta (ubieranie się, odżywianie, itp.).
POTRZEBA WYPOCZYNKU Zaspokojenie tej potrzeby warunkuje regenerację sił fizycznych i psychicznych organizmu. Ponadto sprzyja uspokojeniu, przypływowi sił i zwiększeniu odporności.
Zmęczenie fizjologiczny odruch obronny przed całkowitym wyczerpaniem organizmu, jest naturalnym skutkiem wszelkiej pracy. Może być następstwem nadmiernego obciążenia układu ruchowego i/lub nerwowego.
Objawy zmęczenia: Zmniejszenie szybkości reagowania na bodźce środowiska zewnętrznego, Zmniejszenie wrażliwości na bodźce środowiska zewnętrznego, Pogorszenie koordynacji psychoruchowej, Zmniejszenie koncentracji uwagi, Uczucie znużenia, Senność.
Skutki zmęczenia: Obniżenie lub całkowite zniesienie zdolności do pracy, Jeśli w pracy brakuje przerw, a objawy przemęczenia są bagatelizowane, skumulowane zmęczenie może przejść w przemęczenie (stan patologiczny).
Objawy przemęczenia: Objawy zmęczenia, Osłabienie czynności psychicznych, np. postrzegania, pamięci, myślenia, Bóle głowy, Brak łaknienia. Bezsenność,
Zapotrzebowanie na wypoczynek zależne jest od: Wieku człowieka, Charakteru wykonywanej pracy, Warunków, w jakich odbywa się praca.
WYPOCZYNEK BIERNY Polega na ograniczeniu bądź przerwaniu pracy określonych narządów. Najczęściej realizowany jest przez sen lub tzw. relaks.
SEN podstawowa forma wypoczynku biernego. Stwarza najdoskonalsze warunki do regeneracji całego organizmu.
Zapotrzebowanie na sen jest cechą indywidualną każdego organizmu zależną od przyzwyczajeń, stanu zdrowia i wieku. Zakłada się, że: Dziecko w pierwszym roku życia powinno spać 18- 20 godzin, W wieku szkolnym 10-12 godzin, Młodzież ok. 9 godzin, Człowiek dorosły 6-8 godzin w ciągu doby.
Higiena snu: Dostosowana do wieku, stanu organizmu i przyzwyczajeń długości snu, Udawanie się na spoczynek o stałej porze, Przyjmowanie ostatniego posiłku, co najmniej 2-3 godziny przed snem, Ułożenie do snu poprzedzić wysiłkiem fizycznym lub intelektualnym, Zapewnienie warunków snu: cisza, odpowiedni mikroklimat sali, wygodne ułożenie, Choremu zapewnić wygodną świeżą, bawełnianą bieliznę osobistą i pościelową.
Relaks: Stan odprężenia fizycznego i psychicznego- forma wypoczynku polegająca na kilkuminutowym rozluźnieniu mięśni i zmniejszeniu do minimum aktywności myślowej
WYPOCZYNEK CZYNNY
Jest tak samo ważny jak wypoczynek bierny. Polega na wykonywaniu zajęć dobrowolnie i nieobowiązkowo, zgodnie z potrzebami i zainteresowaniami pacjenta. Przy planowaniu wypoczynku czynnego należy wziąć pod uwagę rodzaj czynności niewiążący się z wykonywaną pracą.
Wypoczynek u chorych: Ma większe znaczenie niż u ludzi zdrowych. W czasie choroby zaburzona jest równowaga wewnętrzna organizmu, co powoduje powstanie zmęczenia znacznie szybciej niż u ludzi zdrowych. Do tego należy dodać stałe działanie bodźców płynących ze środowiska szpitalnego: atmosfera cierpienia, lęku, niepewności, wyczerpanie zabiegami, zmienione warunki odpoczynku, ruch i hałas dochodzący ze wszystkich pomieszczeń.
Odpoczynek chorego: Odsuwa myśli od smutnej dla niego rzeczywistości, Działa kojąco na psychikę, Przywraca siły do dalszej walki z chorobą.
Najlepszą dla chorego formą wypoczynku jest sen, podczas którego: Regenerowane są komórki, Usunięte zostają produkty metabolizmu, Wzmocniony zostaje układ nerwowy, Poprawia się samopoczucie, Zwiększa się odporność organizmu.
Trapia zajęciowa Polega na stosowaniu różnego typu zajęć, jako elementów usprawniania fizycznego i psychicznego, a także zapobieganie bezczynności przez umożliwienie korzystnego i przyjemnego spędzania wolnego czasu. Zajęcia powinny być dostosowane do zainteresowań, możliwości i wieku chorego.
Wyróżnia się trzy składowe TERAPII ZAJĘCIOWEJ: Terapia pracą, Terapia ruchem, Terapia rozrywką.
Rodzaj ergoterapii, która ma za zadanie uaktywnić pacjenta poprzez wykonywanie określonych czynności mających również charakter usprawniania psychicznego, fizycznego, a mogą służyć również preorientacji zawodowej (przekwalifikowanie). Metoda jest wykorzystywana powszechnie w Warsztatach Terapii Zajęciowej. W ramach terapii zajęciowej ważne jest prowadzenie zajęć obejmujących czynności dnia codziennego w celu ułatwienia egzystencji po opuszczeniu szpitala
Dobór zajęć powinien uwzględniać aktualny stan, możliwości fizyczne i poziom społeczno- kulturalny pacjenta Terapia zajęciowa stanowi tę formę rehabilitacji, która stwarza pacjentom najmniej trudności i wymagań, a więc powinna być stosowana przede wszystkim w najcięższych przypadkach
Polega na stopniowym angażowaniu chorego w życie społeczne przez udział we wspólnej celowej aktywności, zwykle z pogranicza pracy użytkowej i twórczości artystycznej (stwarza pacjentowi możliwość bezsłownej ekspresji przeżyć oraz poczucie przynależności do grupy, co pozwala mu na integrację z nią i skłania do współdziałania z innymi ludźmi). Błędem jest kierowanie do terapii zajęciowej jedynie pacjentów, którzy sami skłonni są do działania i nie mają trudności w kontakcie z otoczeniem, a pomijanie najciężej chorych, którym najbardziej potrzebna jest zachęta i fachowa pomoc.
Terapia zajęciowa jest ważnym czynnikiem w przeciwdziałaniu regresji u pacjentów przebywających w Domach Pomocy Społecznej.
Cel terapii zajęciowej: Odwrócenie uwagi od doznań chorobowych, Odtworzenie więzi grupowej, Kształtowanie umiejętności współpracy z innymi, Uświadamianie pacjentowi jego własnych potrzeb, Budowanie własnej wartości pacjenta (zaspokojenie potrzeby sukcesu i uznania), Ułatwienie nawiązania kontaktu z otoczeniem, co zapobiega szkodliwej szpitalnej bezczynności i nudy, Podtrzymywanie automatyzmów związanych z pracą, Aktywizowanie chorych bezczynnych, Uspokojenie chorych podnieconych, Zmniejszenie lub zniesienie negatywizmu. Zmniejszenie nasilenia cech autystycznych, Zmniejszenie napięcia w stanach depresyjnych i lękowych, łagodzenie niepokoju i wrogości, Łagodzenie doznań hipochondrycznych, Wprowadzenie poczucia realizmu i zachęcenie pacjenta do włączania się w układy socjalne, Wzbogacenie życia emocjonalnego, Usprawnienie analizy, syntezy, poprawa percepcji, Ćwiczenia koncentracji, przerzutności i zakresu uwagi, Korygowanie deficytów psychicznych przez wyrobienie zastępczych struktur psychicznych, Rozszerzenie kręgu zainteresowań, Poprawa koordynacji psychomotorycznej, Skrócenie okresu leczenia.
ETAPY TERAPII ZAJĘCIOWEJ Terapia aktywizująca- mobilizowanie do dbania o własną higienę, ubiór, porządek otoczenia Terapia resocjalizująca
Korzyści z terapii zajęciowej: Uspokojenie i zmniejszenie napięcia emocjonalnego, Podniesienie sprawności ogólnej i usprawnienie funkcji ruchowych, Usamodzielnienie w czynnościach samoobsługowych, Obudzenie wiary w społeczną przydatność, Podtrzymanie nawyku pracy, co stwarza możliwości przygotowania pacjenta do podjęcia pracy zawodowej, Sensowne wypełnienie nadmiaru wolnego czasu.
Formy terapii zajęciowej
Ergoterapia- właściwa "terapia zajęciowa" - stanowi oddzielną formą rehabilitacji. W ramach jej prowadzi się wiele różnych zajęć m.in.: rzeźbiarstwo, tkactwo, krawiectwo, wikliniarstwo oraz wszelkiego rodzaju prace ręczne. Wykorzystuje się tutaj również wszystkie pozostałe formy terapii zajęciowej.
Arteterapia - terapia wykorzystująca szeroko pojętą sztukę w znaczeniu ergoterapeutycznym (zajęciowym).
Biblioterapia- terapia wykorzystująca książki (np. bardzo popularne w księgarniach "Opowiadania, które leczą" przeznaczone dla dzieci różnych grup wiekowych). Właściwy proces biblioterapii powinien przebiegać w następujących etapach: identyfikacja, katharsis, wgląd.
Są różne oddziaływania i kierunki biblioterapii:
Przygotowujące, (gdy czytelnik nie miał w ręku książki - podajemy mu pozycje przyjemne i łatwe, sam wybiera odpowiednią),
Korygujące - gdy za pośrednictwem książki chcemy uzyskać właściwe zmiany w zachowaniu i postawie.
Biblioterapia stosowana u dzieci - szczególne zastosowanie mają bajki terapeutyczne o różnej treści, ukierunkowane do konkretnego dziecka z konkretnym deficytem, każda bajka ma wartość moralną, kończy się morałem, który należy rozwinąć w rozmowie z dzieckiem.
W pracy z człowiekiem starszym - najbardziej skuteczną jest biofilia - afirmacja życia w okresie dzieciństwa i młodości, skupienie się na wspomnieniach człowieka starszego, na tym co w jego życiu było dobre i przyjemne. Jednak nie wszystkie materiały czytelnicze pozwalają uzyskać wgląd i pomagają rozwiązać indywidualne problemy. Ostrożnie należy sięgać po pozycje zachodnie z optymistycznymi tytułami, można w ten sposób utracić własne nadzieje- nasze realia są całkiem odmienne - i nie zawsze to, co udaje się innym - znajdzie miejsce w naszym życiu
Choreoterapia- terapia wykorzystująca taniec i ruch. Do jej technik zalicza się m.in. tańce różnych kultur, improwizację indywidualną i grupową. Jest to proces integrujący jednostkę poprzez odczuwanie pełni cielesności, ekspresji, identyfikacji, samoświadomości. Elementy leczące w choreoterapii to ruch, muzyka, tempo, grupa, rytm, czas, przestrzeń, terapeuta, dotyk. Stosowane techniki to taniec, ćwiczenia muzyczno-ruchowe, improwizacje muzyczno - ruchowe. W Polsce popularyzacją choreoterapii i terapii ruchem i tańcem (DMT) zajmują się takie organizacje jak: Polskie Stowarzyszenie Choreoterapii oraz Polskie Stowarzyszenie Pedagogów i Animatorów KLANZA
Dramatoterapia- terapia wykorzystująca elementy teatru i dramy, która polega na przygotowywaniu przez podopiecznych przedstawień teatralnych i udziale w nich. Ważnym elementem jest dyskusja nad tym, co się wydarzyło na scenie i jakie towarzyszyły temu uczucia. Dzięki temu problem zostaje przepracowany.
Muzykoterapia- terapia wykorzystująca muzykę - słuchanie, tworzenie, śpiewanie, granie.
Poezjoterapia- terapia wykorzystująca poezję, polega na czytaniu, recytowaniu, pisaniu wierszy. Podopieczni mogą także uczestniczyć i organizować wieczorki poetyckie.
Estetoterapia- terapia wykorzystująca kontakt z pięknym otoczeniem i kontakt z przyrodą, bądź wyjście do galerii, muzeum - które stanowi element arteterapii
Sylwoterapia- terapia wykorzystująca spacery po lesie. Czynnikiem terapeutycznym jest kontakt z przyrodą. Można odnaleźć tutaj również elementy chromoterapii, ponieważ kolor zielony wykazuje działanie uspokajające.
Talasoterapia- terapia wykorzystująca spacery brzegiem morza. Czynnikiem terapeutyczny jest kontakt z przyrodą. Pojawiają się tutaj również elementy muzykoterapii: szum morza, śpiew ptaków, granie wiatru, szum w muszlach. Także polisensoryczne doświadczanie świata: piasek (dotyk), woda (smak, dotyk), kamienie (dotyk, smak), wiatr (węch).
Chromo terapia - terapia wykorzystująca kolory (np. w Salach Doświadczania Świata tzw. Snoezelen - sala wykorzystywana w terapii osób z deficytami intelektualnymi, pozwala na polisensoryczne poznawanie otoczenia. Ważna jest atmosfera relaksacji stworzona poprzez odpowiednią muzykę i grę kolorów. Inny przykład wykorzystania chromo terapii to odpowiedni dobór kolorów w pomieszczeniach do pracy, nauki, odpoczynku itd. Znaczenia ma również kolor naszego ubioru.).
Kinezyterapia- terapia ruchem, zaliczana jest do form rehabilitacji, jednakże szeroko wykorzystywana w pracy terapeutycznej w postaci np. gimnastyki porannej w placówkach terapeutycznych, rozgrywek sportowych, spacerów, tańca. Ludoterapia- terapia wykorzystująca gry i zabawy, w których uczestniczą podopieczni. Stanowi ważny element szczególnie w terapii dzieci, jako, że jest naturalna aktywnością przejawianą przez nie. Wyzwala wiele emocji i uczuć. Podejmowana zazwyczaj dobrowolnie może stanowić doskonały punkt wyjścia do wspólnej pracy terapeuty z podopiecznym.
Zajęcia relaksacyjne- forma psychoterapii, ich celem jest odprężenie, rozładowanie stanu napięcia psychofizycznego i mięśniowego - rozluźnienie (w ciągu dnia) bądź wyciszenie, świadome obniżenie aktywności myślowej (zazwyczaj wieczorem). Jest to ważny element radzenia sobie ze stresem. Wykorzystuje się tutaj elementy muzykoterapii, poezjoterapii.
Do najpopularniejszych zajęć i metod relaksacyjnych należą trening autogenny Schulza, trening Jacobsona, relaksacja Maxwella Maltza, Richarda Lazarusa, a także joga i metody terapii wschodniej.
Aby zapewnić choremu warunki odpoczynku należy:
Zadbać o dobry nastrój w pokoju chorych tak by chorzy nie rozdrażniali się wzajemnie,
Zapewnić chorym ciszę. Rozmowy prowadzić spokojnie, nie nawoływać się na korytarzu,
Wywietrzyć pokój przed odpoczynkiem i zapewnić odpowiednią temperaturę otoczenia,
Uwzględnić, chociaż pewne przyzwyczajenia chorego,
Ułożyć chorego wygodnie, w dobrze zasłanym łóżku. W razie potrzeby zastosować wszelkie udogodnienia, aby chory niepotrzebnie nie cierpiał,
Przynajmniej pół godziny przed nocnym snem pacjenta należy wprowadzić atmosferę spokoju i ciszy, jeżeli to jest możliwe przygasić światła, a na noc wygasić je zostawiając jedynie światło nocne,
W czasie nocy obserwować sen chorych. W przypadku bezsenności zapytać chorego o jej przyczynę:, Gdy pacjentowi jest zimno, okryć go dodatkowym kocem, podać termofor, Gdy chory jest spocony wytrzeć go i zmienić bieliznę, Jeżeli pacjentowi jest zbyt gorąco, odwrócić wierzchnie przykrycie i wywietrzyć salę, Jeżeli choremu jest niewygodnie, poprawić lub zmienić mu ułożenie, natrzeć plecy i pośladki, Jeżeli pacjent będący na diecie jest głodny, a nie ma przeciwwskazań podać szklankę napoju, Jeśli przyczyną bezsenności jest ból, na zlecenie lekarza podanie leku, Jeśli chory jest załamany, myśli o domu i rodzinie, o swoim stanie zdrowia, boi się komplikacji, cierpienia, śmierci, traci wiarę w wyzdrowienie, to mimo nocy Powinno się z nim cicho porozmawiać, uspokoić i wzbudzić nadzieję na wyzdrowienie. Jeśli żadne z powyższych nie dają efektów- na zlecenie lekarza podanie leku nasennego.
1