Ortopedia C2
24.03.2007
Podstawy leczenia złamań
Złamania mogą być leczone za pomocą repozycji zarówno zamkniętej (leczenie zachowawcze, bezoperacyjne), jak i otwartej (operacyjnie). Każda z tych dwóch metod ma swoje wady i zalety. Do zastosowania każdej z nich istnieją również szczególne wskazania i przeciwwskazania.
Zaletą leczenia sposobem repozycji otwartej jest często możliwość uzyskania anatomicznego ustawienia odłamów złamanej kości i stabilnego zespolenia ich z użyciem wewnętrznych łączników. Po zespoleniu stabilnym bardzo często pacjent może rozpocząć obciążanie operowanej kończyny oraz wczesne ruchy w sąsiednich stawach. Zarówno obciążanie kończyny, jak i wczesne podjęcie ruchów zapobiega wg AO/ASIF (Towarzystwo Badań nad Stabilizacją Wewnętrzną) tzw. chorobie złamaniowej (fracture disease)
Choroba złamaniowa obejmuje wszystkie powikłania związane z unieruchomieniem kończyny i pozycją leżącą pacjenta, włączając w to zaniki mięśniowe i tkanek miękkich, ograniczenia ruchów w stawach, przykurcze stawowe, zmniejszoną żywotność chrząstki stawowej i zwiększone ryzyko zaburzeń płucnych i zakrzepowych.
Główną wadą otwartej repozycji złamania jest zamiana złamania zamkniętego w otwarte z dużym ryzykiem wystąpienia infekcji pooperacyjnej.
Podstawową zaletą zamkniętej repozycji złamania i jego unieruchomienia jest to, iż złamanie zamknięte pozostaje nadal zamkniętym, bez zwiększonego ryzyka infekcji. W tym przypadku nie występują powikłania związane z leczeniem operacyjnym, pobyt pacjenta w szpitalu jest krótszy (o ile w ogóle jest konieczny), a koszty leczenia znacznie mniejsze.
Główną wadą leczenia zamkniętego złamania jest utrudnione anatomiczne nastawienie odłamów kostnych. Unieruchomienie zaś złamania w opatrunku gipsowym nigdy nie zapewnia takiej stabilizacji odłamów, jak w zespoleniu wewnętrznym. Dodatkowo, unieruchomienie zewnętrzne w postaci opatrunków gipsowych lub protez doprowadza do unieruchomienia sąsiednich stawów, co powoduje następcze ograniczenia zakresu ruchów w tych stawach, głównie u ludzi w podeszłym wieku.
W przypadku natomiast złamań śródstawowych, niemożność anatomicznego odtworzenia powierzchni stawowych przyspiesza rozwój pourazowych zmian zwyrodnieniowych stawu.
Bezwzględnymi wskazaniami do leczenia złamania metodą operacyjną są:
Złamania śródstawowe z przemieszczeniem, w których odłamy kostne są na tyle duże, że mogą zostać wewnętrznie zespolone.
Złamania niestabilne, których nie udaje się nastawić po próbach repozycji zamkniętej.
Większość złamań awulsyjnych z istotnym zaburzeniem działania ważnych mięśni lub więzadeł. Do tej grupy zalicza się także złamania z przemieszczeniem guzka większego kości ramiennej, krętarza większego kości udowej, wyrostka łokciowego, rzepki, wyniosłości międzykłykciowej i guzowatości kości piszczelowej.
Złamania patologiczne z przemieszczeniem u pacjentów nie zagrożonych śmiercią.
Złamania, w których wyniki leczenia zachowawczego są niezadowalające. Są to między innymi złamanie szyjki kości udowej i złamanie typu Galeazziego.
Niektóre uszkodzenia chrząstki wzrostowej z przemieszczeniem - głównie typ III i IV urazu chrząstki wg Saltera-Harrisa.
Złamania z towarzyszącym zespołem powięziowym, który wymaga fasciotomii.
Staw rzekomy kości, który nie uległ wygojeniu po stosowaniu innych metod.
Względnymi wskazaniami do leczenia złamań metodami operacyjnymi są:
Złamania wielomiejscowe. Mimo że pojedyncze złamania mogą być z powodzeniem leczone metodą zamkniętą, to w przypadku pacjentów z wielonarządowymi obrażeniami ciała i z wielomiejscowymi złamaniami lepsze wyniki uzyskuje się po operacyjnym, wewnętrznym zespoleniu głównych złamań. Postępowanie takie pozwala na wczesne uruchamianie pacjenta i zapobiega wystąpieniu powikłań związanych z chorobą złamaniową.
Opóźniony zrost kości, która wcześniej była prawidłowo leczona metodą zamkniętą.
Zagrażające złamanie patologiczne.
Niestabilne złamania otwarte.
Złamania z zaburzeniami w obrębie tkanek miękkich
Zapobieganie śmierci lub chorobie związanej z długotrwałym leżeniem lub unieruchomieniem. Ma to szczególne znaczenie u pacjentów po urazie mózgu, w podeszłym wieku oraz w celu umożliwienia łatwiejszej opieki pielęgniarskiej.
Złamania towarzyszące uszkodzeniom nerwów i naczyń, które wymagają zaopatrzenia chirurgicznego. Unieruchomienie złamań w takich przypadkach umożliwia lepsze zabezpieczenie zabiegów naczyniowo-nerwowych.
Względnymi przeciwwskazaniami do leczenia złamań metodami operacyjnymi są:
Czynna infekcja lub zapalenie kości. W tych przypadkach przeciwwskazane jest wprowadzanie obcego materiału jako czynnika zespalającego. Jednakże zainfekowane złamania goją się lepiej, jeżeli są stabilnie zespolone, a rozwój zakażenia jest kontrolowany do czasu wygojenia złamania. Najprawdopodobniej najlepszym rozwiązaniem w takich sytuacjach, szczególnie w przypadkach zakażenia szczepami bakteryjnymi antybiotykoopornymi, jest otwarte opracowanie złamania i zastosowanie stabilizatora zewnętrznego.
Ciężkie wieloodłamowe złamania lub złamania, w których fragmenty kostne są zbyt małe, by można w nie wprowadzić materiał zespalający.
Osteoporoza kości uniemożliwiająca stabilne zespolenie wewnętrzne.
Uszkodzenia i choroby skóry lub otaczających tkanek miękkich, które mogą zwiększać ryzyko wystąpienia infekcji. W takich sytuacjach najlepszym rozwiązaniem jest zastosowanie stabilizatora zewnętrznego.
Zły stan zdrowia pacjenta, będący przeciwwskazaniem do znieczulenia.
Złamania stabilne, bez przemieszczenia, bez ryzyka przemieszczeń lub zagięć kątowych odłamów kostnych podczas obciążania kończyny lub podczas wczesnych ruchów.
Typowe złamania i zwichnięcia
Złamania paliczków
Leczenie złamań paliczków zależy od wielkości przemieszczenia odłamów kostnych, paliczka objętego złamaniem oraz od tego, czy złamanie jest śród-stawowe, czy nie. Złamania dalszego paliczka dotyczą najczęściej palca środkowego oraz kciuka. Nastawienie takiego złamania jest konieczne tylko w przypadku złamania śródstawowego, a unieruchomienie ma na celu działanie przeciwbólowe oraz ochronę. W przypadku otwartego i śródstawowego złamania paliczka często konieczna jest stabilizacja drutem Kirschnera. Złamaniom paliczka obwodowego często towarzyszy uszkodzenie łoża paznokciowego.
Do powikłań złamań pozastawowych w obrębie paliczka zarówno podstawowego, jak i środkowego dochodzi z powodu przemieszczenia odłamów kostnych przez ścięgna mięśni zginaczy lub prostowników - przemieszczenia kątowe lub rotacyjne. Przemieszczenia rotacyjne mogą być trudne do rozpoznania, a nie nastawione prawidłowo doprowadzają do deformacji palców. Przemieszczenia rotacyjne wykrywa się klinicznie przez zgięcie palca i sprawdzenie, czy paznokcie znajdują się w tej samej płaszczyźnie, wszystkie zaś zgięte palce kierują się w kierunku kości łódeczkowatej.
Złamania bez przemieszczenia oraz zaklinowane mogą być pierwotnie unieruchomione przez założenie opatrunku plastrowego. Po nastawieniu zamkniętego złamania (jeżeli w ogóle jest ono potrzebne), palec unieruchamia się w szynie lub w opatrunku gipsowym typu rękawiczki (niekiedy z metalowym wzmocnieniem). Większość złamań paliczków może być leczona zachowawczo przez unieruchomienie ręki w „pozycji bezpiecznej", w której nadgarstek jest zgięty grzbietowe pod kątem 30—40°, stawy śródręczno-paliczkowe zgięte pod kątem 70-90°, a stawy międzypaliczkowe bliższe i dalsze ustawione w zgięciu pod kątem 10-20°.
Ustawienie takie zmniejsza napięcie mięśni wewnętrznych ręki i w pewnym stopniu napięcie ścięgien długich zginaczy palców. Takie ustawienie ręki zapobiega również powstaniu przykurczu zgięciowego w stawach międzypaliczkowych bliższych i wyprostnego w stawach śródręczno-paliczkowych. Stabilizacja zewnętrzna złamania może być zastosowana w przypadkach złamań wieloodłamowych lub ubytków części kości paliczka. Jeżeli przemieszczenie powierzchni stawowych jest większe niż l mm, wskazane jest zespolenie odłamów kostnych śrubami lub drutami Kirschnera.
Wiele złamań śródstawowych to złamania awulsyjne, w miejscu przyczepu ścięgien lub więzadeł do kości. Typowe złamanie awulsyjne to palec młoteczkowaty - wyrwanie przyczepu obwodowego prostownika od podstawy paliczka dalszego. Jeżeli oderwany fragment nie przekracza 30-40% powierzchni stawowej lub gdy przemieszczenie nie przekracza 2 mm, złamanie można leczyć zachowawczo. Jeżeli złamanie obejmuje większy obszar powierzchni stawowej paliczka lub gdy istnieje dłoniowe podwichnięcie paliczka obwodowego, wskazane jest leczenie operacyjne. Bez względu na rodzaj leczenia, w każdym przypadku obowiązuje unieruchomienie dalszego stawu międzypaliczkowego w lekkim przeproście celem zmniejszenia napięcia prostownika palca.
Innym, często spotykanym uszkodzeniem jest złamanie paliczka dalszego po stronie dłoniowej połączone z oderwaniem ścięgna zginacza głębokiego. Złamanie najczęściej dotyczy palca, na którym się nosi obrączkę, nierzadko konieczne jest leczenie operacyjne w celu odtworzenia funkcji ścięgna.
Złamania kości śródręcza (z wyłączeniem kciuka)
Do złamań kości śródręcza może dochodzić w obrębie głowy, szyjki, trzonu oraz podstawy kości. Leczenie jest uzależnione od umiejscowienia złamania.
Złamania w obrębie głowy kości śródręcza mogą być znacznie rozkawałkowane. Jeżeli do rozkawałkowania głowy kości dochodzi obwodowo w stosunku do przyczepu więzadła pobocznego, krótki okres unieruchomienia z wczesnym podjęciem czynnych ruchów palca powinien zapewnić prawidłowe odtworzenie powierzchni stawowej. Wczesne uruchomienie zapobiega także wystąpieniu sztywności w sąsiadującym stawie, często jednak po tego typu złamaniach stosuje się ograniczenie ruchów w stawie. Leczenie operacyjne z zespoleniem wewnętrznym jest wskazane wówczas, gdy więzadło poboczne jest oderwane z fragmentem kostnym przekraczającym 20-30% powierzchni stawowej.
W przypadku złamania obejmującego szyjkę i trzon kości śródręcza dochodzi zazwyczaj do przemieszczenia kątowego ze szczytem zagięcia skierowanym grzbietowo. Przemieszczenia takie nie stanowią problemu w złamaniu czwartej i piątej kości śródręcza („złamanie bokserskie"), ponieważ sąsiadujące nadgarstkowo-śródręczne stawy są stosunkowo dobrze ruchome i przemieszczenie do 40-50° może nie powodować uszkodzenia czynności ręki. Natomiast druga i trzecia kość śródręcza wykazują mały zakres ruchów w stawach nadgarstkowo-śródręcznych i pozostawienie przemieszczenia kątowego większego niż 15° najczęściej jest niewskazane. Akceptować można natomiast skrócenia o 2-3 mm.
Leczenie złamań kości śródręcza metodą nastawienia zamkniętego polega na wykonaniu wyciągu w osi kości i zastosowaniu „techniki 90/90". Technika ta polega na zgięciu palca w stawach śródręczno-paliczkowym i międzypaliczkowym bliższym pod kątem 90° oraz nastawieniu złamania przez zastosowanie siły działającej grzbietowo na obwodowy odłam złamanej kości śródręcza. Unieruchomienie palca po nastawieniu kości śródręcza w omawianej pozycji nie jest jednak wskazane, ze względu na możliwość wystąpienia przykurczu zgięciowego w stawie międzypaliczkowym bliższym. Wystarczające jest w takich przypadkach unieruchomienie w bezpiecznym ustawieniu ręki
Złamanie pierwszej kości śródręcza
Pozastawowe złamanie I kości śródręcza najczęściej może być leczone zachowawczo. Ze względu na duży zakres ruchów kciuka w stawie śródręczno-paliczkowym zazwyczaj nie jest konieczne anatomiczne nastawienie odłamów kostnych w celu uzyskania odpowiedniego ruchu, siły i funkcji kciuka. Mimo, że w każdym przypadku należy podjąć próbę nastawienia odłamów, to jednak pozostawienie niewielkiego stopnia przemieszczenia zarówno kątowego, jak i rotacyjnego jest dopuszczalne.
Złamania śródstawowe I kości śródręcza w stawie nadgarstkowo-śródręcznym kciuka występują w dwóch postaciach. Najczęściej stwierdza się złamanie typu Bennetta (złamanie dwuodłamowe). W przypadku złamania tego typu linia przełomu przebiega skośnie, tworząc trójkątny fragment kostny, który pozostaje w łączności z kością czworoboczną większą nadgarstka, następuje natomiast przemieszczenie dogłowowe I kości śródręcza.
Inny typ stanowi złamanie typu Rolanda (złamanie trójodłamowe). Jest to wieloodłamowe złamanie podstawy I kości śródręcza. W przypadku tego złamania rokowanie jest gorsze niż przy złamaniu typu Bennetta. Pierwotnie termin ten oznaczał złamania w kształcie litery T lub Y, obecnie wszystkie wieloodłamowe złamania tej okolicy nazywa się złamaniami typu Rolanda. Trójodłamowe złamanie często leczy się operacyjnie stosując zespolenie odłamów drutem Kirschnera, śrubami lub płytką. Złamania z większą liczbą odłamów leczy się pierwotnie za pomocą dystraktorów stosowanych śródoperacyjnie, a następnie stabilizacją złamania drutem Kirschnera lub aparatem stabilizacji zewnętrznej, często z użyciem przeszczepu kostnego w celu lepszego utrzymania nastawienia odłamów kostnych.
Złamania kości łódeczkowatej nadgarstka
Złamanie kości łódeczkowatej jest najczęstszym złamaniem w obrębie kości nadgarstka. W tego rodzaju złamaniach problem stanowi częste występowanie takich powikłań, jak staw rzekomy oraz jałowa martwica. Powikłania te wynikają ze szczególnego unaczynienia kości łódeczkowatej - naczynia wnikają do kości od strony grzbietowo-promieniowej i obwodowej. W złamaniach w obrębie części środkowej oraz bliższej kości łódeczkowatej, z powodu niedokrwienia odłamu bliższego często dochodzi do braku zrostu lub martwicy kości.
Do oceny radiologicznej konieczne są radiogramy wykonane w projekcjach a-p, bocznej i skośnej nadgarstka oraz projekcje a-p z odchyleniem łokciowym ręki.
Złamania kości łódeczkowatej bez przemieszczenia zazwyczaj leczy się zachowawczo w opatrunku gipsowym ramienno-dłoniowym z objęciem kciuka; staw międzypaliczkowy kciuka pozostaje wolny. W celu uniknięcia przemieszczenia odłamów, ramienny opatrunek gipsowy należy utrzymywać przez 4-6 tygodni. Po tym okresie zakłada się opatrunek przedramienno-dłoniowy z objęciem kciuka, jak w wyżej opisanym opatrunku, na okres około 10-12 tygodni.
Niezadowalające wyniki leczenia złamań kości łódeczkowatej są najczęściej związane ze zbyt późnym rozpoznaniem złamania, z powodu niewystępowania objawów złamania na pierwotnych radiogramach wykonanych w dniu urazu. W związku z tym, nawet jeśli radiogram nadgarstka nie wykazuje zmian, bardzo ważne jest, aby lekarz badający pacjenta po urazie nadgarstka pamiętał o możliwości złamania kości łódeczkowatej, zwłaszcza wtedy, kiedy na podstawie wywiadu stwierdza upadek na wyprostowana rękę, klinicznie natomiast obserwuje się bolesność w tabakierce anatomicznej ręki. W takich niejasnych przypadkach, gdy na radiogramie nie stwierdza się złamania, wskazane jest zaopatrzenie pacjenta w opatrunek gipsowy ramienno-dłoniowy z objęciem kciuka na okres 7-10 dni, po czym wykonanie kolejnego radiogramu celem ponownej oceny kości łódeczkowatej
Złamania z przemieszczeniem wymagają nastawienia, co zazwyczaj nie jest łatwe w leczeniu zachowawczym. Otwarte nastawienie złamania kości łódeczkowatej wykonuje się typowo z dojścia dłoniowego, a do zespolenia używa się śruby Herberta, która ma dwa rodzaje gwintów o różnej wysokości i szerokości, połączonych cienkim trzonem. Zespolenie kości łódeczkowatej taką śrubą powoduje docisk odłamów. Jeżeli złamanie kości łódeczkowatej połączone jest z przemieszczeniem odłamów i wskazane jest leczenie operacyjne, to do zaplanowania leczenia operacyjnego konieczne jest wykonanie przed zabiegiem operacyjnym tomografii komputerowej.
Złamania dalszego końca kości promieniowej
Do złamania w obrębie dalszego końca kości promieniowej dochodzi stosunkowo często. Klasycznym przykładem jest złamanie typu Collesa, w którym odłam obwodowy jest zagięty grzbietowo ze szczytem złamania skierowanym dłoniowo.
Wiele pozastawowych złamań typu Collesa może być z powodzeniem leczonych zachowawczo, w opatrunkach unieruchamiających. Złamania bez przemieszczeń lub z niewielkim przemieszczeniem mogą być leczone za pomocą unieruchomienia w opatrunku przedramienno-dłoniowym. Unieruchomienie w gipsie ramiennym jest konieczne w przypadkach niestabilności osiowej lub złamań śródstawowych. Wielu autorów po nastawieniu złamania Collesa zaleca ustawienie nadgarstka w pozycji pośredniej, inni natomiast preferują ustawienie tradycyjne, w pozycji Cottona-Lodera (ustawienie ręki w zgięciu dłoniowym i odchyleniu łokciowym).
Z innych złamań w obrębie dalszej nasady kości promieniowej należy wymienić złamanie typu Smitha i złamanie typu Bartona. Złamanie typu Smitha polega na dłoniowym zagięciu i dogłowowym przemieszczeniu dalszego odłamu kości promieniowej. Złamanie typu Bartona jest złamaniem z przemieszczeniem, w którym dochodzi do podwichnięcie dłoniowego (najczęściej) lub grzbietowego nadgarstka w wyniku przezstawowego złamania kości promieniowej. Leczenie złamania typu Bartona polega na zastosowaniu podpierających płytek, niekiedy przydatne są także stabilizatory zewnętrzne lub gwoździe.
Złamania trzonu kości łokciowej
Izolowane złamanie trzonu kości łokciowej powstaje najczęściej w wyniku urazu bezpośredniego. Złamanie tego typu może być z powodzeniem leczone w dobrze domodelowanym gipsie przedramiennym z ujęciem dłoni, nawet jeżeli stwierdza się przemieszczenie trzonu do 50%. Przemieszczenia kątowe trzonu kości do 15° są także do przyjęcia. W złamaniach w obrębie 1/3 dalszej trzonu kości łokciowej oprócz samego złamania, należy także ocenić radiologicznie staw promieniowo-łokciowy dalszy.
Złamanie typu Monteggia i Galeazziego
Złamanie typu Monteggia jest złamaniem w obrębie bliższego końca kości łokciowej z jednoczesnym zwichnięciem głowy kości promieniowej. Złamanie typu Galeazziego (zwane też złamaniem typu Piedmonta) dotyczy trzonu kości promieniowej (zwykle w 1/3 dalszej) z jednoczesnym podwichnięciem lub zwichnięciem w stawie promieniowo-łokciowym dalszym (zwykle jest to podwichnięcie grzbietowe). Jeżeli nie ma przeciwwskazań, u dorosłych złamania tego typu leczy się albo za pomocą zachowawczego nastawienia zwichnięcia, albo operacyjnym zespoleniem złamania. Jeżeli w złamaniu typu Galeazziego, po zespoleniu kości promieniowej płytką, stwierdza się nadal niestabilność stawu promieniowo-łokciowego dalszego, to wskazane jest leczenie operacyjne tego stawu ze stabilizacją wewnętrzną złamanego wyrostka rylcowatego kości.
U dzieci złamania typu Monteggia i Galeazziego można z powodzeniem leczyć zachowawczo. W przypadku złamania kości przedramienia konieczne jest wykonanie badania radiologicznego stawu zarówno promieniowo-łokciowego dalszego, jak i łokciowego. Zwichnięcie w jednym stawie nie wyklucza bowiem współistniejącego zwichnięcia w innym stawie. W sytuacjach takich stwierdza się całkowite rozerwanie błony międzykostnej, co prowadzi do znacznej niestabilności złamania.
Złamania obu kości przedramienia
W złamaniach obu kości przedramienia dochodzi do uszkodzenia zarówno trzonu kości promieniowej, jak i trzonu kości łokciowej. U dorosłych postępowaniem z wyboru jest leczenie operacyjne z wewnętrzną stabilizacją złamania, zwykle z użyciem 3,5 mm płytki i 6 śrub korowych po każdej stronie złamania wprowadzonych w obydwie kości.
Kość łokciowa znajduje się tuż pod skórą przedramienia, w związku z czym płytka użyta do jej zespolenia powinna być umiejscowiona poniżej mięśnia prostownika łokciowego nadgarstka lub zginacza łokciowego nadgarstka. Podczas zespalania kości łokciowej należy zwracać uwagę, aby nie uszkodzić gałązki grzbietowej skórnej nerwu łokciowego w 1/3 obwodowej kości łokciowej.
W złamaniach w obrębie 1/3 bliższej i 1/3 dalszej kości promieniowej najlepsze dojście operacyjne zapewnia dostęp przedni (Henry'ego). W części bliższej supinując przedramię należy najpierw odszukać nerw skórny boczny przedramienia. Następnie przechodzi się na stronę przyśrodkową w kierunku mięśnia ramienno-promieniowego oraz na stronę boczną do mięśnia dwugłowego ramienia i ramiennego. Po rozdzieleniu pasma włóknistego uwidacznia się nerw promieniowy. Mięsień odwracacz przedramienia oddziela się następnie od części bliższej kości promieniowej przy przedramieniu całkowicie odwróconym w celu zabezpieczenia tylnego nerwu międzykostnego.
Złamania wyrostka łokciowego
W przypadku złamania wyrostka łokciowego często dochodzi do przemieszczenia odłamów spowodowanego pociąganiem bliższego końca wyrostka łokciowego przez mięsień trójgłowy ramienia. Złamania bez przemieszczenia (z przemieszczeniem mniejszym niż 2 mm) z nieuszkodzonym mechanizmem wyprostnym, chociaż bardzo rzadkie, mogą być leczone zachowawczo w gipsie ramiennym, ze stawem łokciowym zgiętym do 90° przez okres 3-4 tygodni. Po zdjęciu gipsu stosuje się ortezy, w celu umożliwienia podjęcia ruchów w stawie łokciowym. Staw łokciowy nie powinien być unieruchamiany na okres dłuższy niż kilka tygodni, ponieważ istnieje ryzyko utraty ruchomości.
Proste, poprzeczne śródstawowe złamania wyrostka łokciowego powinny być leczone operacyjnie sposobem popręgu [lub za pomocą śruby kompresyjnej Grucy - sposobem Dziaka]. W tym celu stosuje się miękki drut oraz druty Kirschnera lub śruby gąbczaste (4,5 mm albo 6,5 mm) z podkładką. Dookoła drutów śródszpikowych zawija się miękki drut, najczęściej w postaci ósemki. Materiał użyty do zespolenia wyrostka łokciowego należy usunąć po uzyskaniu zrostu złamania.
Dwufragmentowe skośne złamania wyrostka łokciowego przechodzące do wcięcia promieniowego albo do wyrostka dziobiastego kości łokciowej leczy się operacyjnie z użyciem śrub i płytek dociskowych lub neutralizujących. Złamania wieloodłamowe, z przemieszczeniem, obejmujące lub dochodzące do wyrostka dziobiastego, nie nadają się do leczenia metodą popręgu. Te trudne do leczenia złamania wymagają zespolenia płytką i dodatkowo użycia przeszczepów kostnych.
Złamania głowy kości promieniowej
Złamania głowy kości promieniowej należą do często stwierdzanych uszkodzeń. Występują najczęściej jednocześnie z innymi urazami, a dochodzi do nich w wyniku upadku na wyprostowaną rękę z przedramieniem ustawionym w pronacji.
Złamania głowy kości promieniowej z niewielkim przemieszczeniem lub bez przemieszczenia mogą być leczone wczesnym podjęciem ruchów stawu łokciowego - w przypadkach, gdy są stabilne, zaś staw wykazuje prawie prawidłowy zakres ruchów, bez mechanicznych ograniczeń. O złamaniu stabilnym w przypadku złamania głowy kości promieniowej mówi się wtedy, gdy obejmuje ono mniej niż 1/3 powierzchni stawowej, stwierdza się zagięcie kątowe nie przekraczające 30° i przemieszczenie nie przekraczające 3 mm.
Jeżeli złamanie głowy kości promieniowej spełnia wymienione radiologiczne warunki, wykonuje się punkcję stawu z aspiracją krwiaka, a następnie wstrzykuje do stawu 2-3 cm lignokainy, w celu zniesienia bólu i umożliwienia jak najszybszego podjęcia ruchów w stawie. Jeżeli stwierdza się zbliżony do prawidłowego zakres ruchów w stawie łokciowym, kończynę unieruchamia się w szynie na okres 1-2 tygodni, a następnie rozpoczyna się leczenie czynnościowe.
Złamania dwufragmentowe z przemieszczeniem są wskazaniem do leczenia operacyjnego i stabilizacji wewnętrznej, z dostępu w przestrzeni między mięśniem prostownikiem łokciowym nadgarstka a mięśniem łokciowym. Do zespolenia używa się 2 lub 2,7 mm śruby (niektórzy zalecają stosowanie samodociskowej śruby Herberta). W przypadkach złamań zaklinowanych, ale z ubytkiem kostnym, wskazane jest użycie przeszczepów kostnych. Jeżeli nie ma warunków do stabilizacji wewnętrznej złamania głowy kości promieniowej, możliwe jest wycięcie fragmentu złamanej głowy pod warunkiem, że obejmuje on mniej niż 1/3 powierzchni stawowej.
W przypadkach zmiażdżeniowych złamań głowy kości promieniowej możliwe jest jedynie zastosowanie endoprotezy głowy kości promieniowej. Jeżeli w czasie urazu doszło do dodatkowego uszkodzenia więzadła pobocznego przy środkowego, wymaga ono także rekonstrukcji w celu poprawy stabilności stawu łokciowego.
Usunięcie głowy kości promieniowej prowadzi do dogłowowego przemieszczenia bliższego końca kości promieniowej oraz zmniejszenia siły chwytnej ręki. Zabieg taki nie jest wskazany w złamaniu typu Essexa-Loprestiego, w których dochodzi do uszkodzenia więzadła pobocznego przyśrodkowego i stawu promieniowo-łokciowego dalszego. Nastawienie zwichnięcia w stawie promieniowo-łokciowym dalszym często wykonuje się przez unieruchomienie przedramienia w supinacji. Należy unikać gwoździowania tego stawu ze względu na możliwość powstania zrostu kostnego.
Złamania śródstawowe dalszego końca kości ramiennej
Złamania dalszego końca kości ramiennej to uszkodzenia występujące stosunkowo rzadko u osób dorosłych. Co więcej, w ostatnich latach zaczęto kwalifikować te złamania jako złamania jednej lub dwóch kolumn, w miejsce tradycyjnego podziału na złamania kłykci, przezkłykciowe lub dwukłykciowe. Uszkodzenia dotyczące jednej kolumny dzielą się na złamania obejmujące kolumnę przyśrodkową lub boczną. Złamania dwukolumnowe są podzielone na złamania w kształcie liter T, Y, H lub litery lambda. W celu pełnego określenia rodzaju złamania należy także oceniać, czy występuje złamanie bloczka oraz główki kości ramiennej
Złamania w obrębie najbardziej obwodowej części kości ramiennej są najtrudniejsze do leczenia. Złamania te często połączone są z uszkodzeniem struktur naczyniowo-nerwowych. Złamania dwukolumnowe to najczęstsze złamania w obrębie dalszego końca kości ramiennej, są one najtrudniejsze do leczenia i obarczone największym ryzykiem powikłań.
Złamania bez przemieszczenia leczy się unieruchomieniem przez 3—4 tygodnie. Po tym czasie (zastosowanie gipsu) podejmuje się leczenie czynnościowe. W miarę możliwości, złamania dalszego końca kości ramiennej z przemieszczeniem odłamów powinny być leczone operacyjnie sposobem stabilizacji wewnętrznej z wczesną kinezyterapią po operacji
Jeżeli z różnych powodów pacjent nie może być poddany długotrwałemu zabiegowi operacyjnemu, jak np. w uszkodzeniach wielonarządowych, należy zastosować nastawienie zamknięte i unieruchomić kończynę w opatrunku stabilizującym kończynę w zgięciu łokcia do 90 stopni. Jeżeli nie można wykonać nastawienia zamkniętego, w leczeniu należy uwzględnić zastosowanie wyciągu ponad głowę, za pomocą wyciągu plastrowego lub szkieletowego za wyrostek łokciowy (drut należy w tym przypadku wprowadzić od strony przyśrodkowej z wyjściem po stronie bocznej).
Złamania trzonu kości ramiennej
Złamania trzonu kości ramiennej mogą być prawie zawsze leczone zachowawczo. Dzięki zastosowaniu takiej metody leczenia zrost kości uzyskuje się w 90-100% przypadków. Kierunek przemieszczeń kątowych jest różny, zależny od miejsca złamania kości i od siły mięśni na nią działających. Przed przystąpieniem do nastawienia złamania leczący musi określić, czy złamanie znajduje się powyżej przyczepu mięśnia piersiowego większego, między przyczepami mięśni piersiowego większego a naramiennego, czy też obwodowo od przyczepu mięśnia naramiennego. Wykazano, że kość ramienna może się wygoić nawet przy 30° zagięcia szpotawego, oraz 20° przodozgięcia bez większej dysfunkcji stawu ramiennego. Dodatkowo, tolerowane może być także skrócenie do 3 cm kości ramiennej, gdyż nie powoduje to dysfunkcji.
Kość ramienna można unieruchomić różnymi sposobami. Początkowo, przez okres 7-10 dni, wskazane jest unieruchomienie w opatrunku Dessaulta, co zapewnia pacjentowi stosunkowo dużą wygodę w poruszaniu się. Po ustąpieniu obrzęku wskazane jest założenie odpowiednio przygotowanego, funkcjonalnego opatrunku typu Sarmiento, który umożliwia docisk odłamów kości ramiennej przez otaczające tkanki miękkie i pozwala na ruchy w stawie łokciowym. Po założeniu takiego opatrunku pacjent powinien wykonywać izometryczne ćwiczenia mięśnia trójgłowego ramienia i mięśnia ramiennego, a także ruchy w stawie ramiennym i łokciowym, w zależności od własnych możliwości. Do zrostu kości dochodzi zazwyczaj po 10-12 tygodniach.
Wskazania do operacyjnego leczenia złamania trzonu kości ramiennej obejmują: nieskuteczność prób zamkniętego nastawienia, złamania śródstawowe, wieloodłamowe, złamania przebiegające z uszkodzeniem struktur naczyniowo-nerwowych, złamania kości przedramienia po tej samej stronie („pływający łokieć"), zagrażające złamanie patologiczne, urazy wielonarządowe i tzw. złamania segmentowe. Złamania poprzeczne i skośne u pacjentów aktywnych stanowią względne wskazania do leczenia operacyjnego. Złamania kości ramiennej połączone z uszkodzeniem splotu ramiennego charakteryzują się większym odsetkiem powikłań braku zrostu
Porażenie nerwu promieniowego stwierdza się u 18% pacjentów leczonych zachowawczo (90% porażeń ma charakter przejściowy; czynność nerwu powraca samoistnie). Z tego powodu należy ocenić stan nerwu promieniowego przed nastawieniem złamania i po jego nastawieniu, i często sprawdzać czynność nerwu. Wszystkie odchylenia funkcji nerwu promieniowego w czasie leczenia muszą być odnotowane w dokumentacji chorego. Stwierdzenie uszkodzenia nerwu promieniowego w dniu urazu nie stanowi wskazania do leczenia operacyjnego i rewizji nerwu, gdyż często czynność nerwu powraca samoistnie. Jeżeli natomiast stwierdzi się porażenie nerwu promieniowego po wykonaniu nastawienia złamania kości ramiennej, w przypadkach, gdy po urazie funkcja tego nerwu była zachowana, wskazane jest operacyjne sprawdzenie nerwu.
Jeżeli stwierdza się porażenie nerwu promieniowego w dniu urazu przed próbą repozycji, należy dokonać nastawienia i unieruchomić kończynę w odpowiedni sposób, tak aby unieruchomieniem objąć nadgarstek i kciuk do czasu podjęcia czynności nerwu. Jeżeli w ciągu 6 tygodni nie stwierdza się powrotu funkcji nerwu promieniowego na podstawie badania klinicznego lub badań elektrodiagnostycznych, wskazana jest inspekcja nerwu.
Złamania bliższego końca kości ramiennej
Podział złamań bliższego końca kości ramiennej został opracowany przez Neera w 1970 r. Obejmuje on złamania bez przemieszczenia, złamania dwuczęściowe, trzyczęściowe albo czteroczęściowe. Guzek większy albo mniejszy, trzon albo głowa kości ramiennej mogą stanowić części objęte złamaniem. Do złamania między głową a trzonem kości może dochodzić na poziomie szyjki chirurgicznej albo anatomicznej kości ramiennej.
Początkowo Neer ustalił, że przez pojęcie złamania z przemieszczeniem odłamów rozumie się te złamania, w których doszło do przesunięcia kości o l cm lub do zagięcia odłamów pod kątem 45°. Obecnie, zdaniem większości chirurgów barku, każde przemieszczenie fragmentu kostnego oznacza złamanie z przemieszczeniem. W celu oceny uszkodzeń bliższego końca kości ramiennej, zarówno złamań, jak i zwichnięć, konieczne jest wykonanie zdjęcia rentgenowskiego w projekcjach a-p i osiowej. Aby zaplanować leczenie operacyjne, należy wykonać badanie TK.
W przypadku złamania w obrębie bliższego końca kości ramiennej istnieje ryzyko wystąpienia martwicy jałowej z powodu uszkodzenia naczyń krwionośnych, zarówno w czasie samego urazu, jak i w czasie zabiegu operacyjnego. Głowę kości ramiennej zaopatrują tętnice okalające przednia i tylna. Gałąź łukowata tętnicy okalającej przedniej unaczynia guzek większy. Uszkodzenia nerwów pachowego, nadłopatkowego i skórno-mięśniowego mają typowy przemijający charakter i powinny być leczone zachowawczo, chyba że do porażenia doszło po nastawieniu złamania.
Złamanie szyjki chirurgicznej kości ramiennej może być zwykle leczone zachowawczo sposobem unieruchomienia kończyny. Wczesne ruchy barku należy podejmować wówczas, gdy pacjent może je tolerować (po 3-4 tygodniach). Jeżeli złamanie jest niestabilne, należy dokonać zamkniętego nastawienia złamania i ustabilizować odłamy przezskórnie drutami Kirschnera o średnicy 2,5 mm. Złamania u pacjentów z urazami wielonarządowymi najlepiej jest leczyć operacyjnie z zastosowaniem płytki L, z dojścia piersiowo-ramiennego. Leczenie takie umożliwia pacjentowi używanie kończyny do poruszania się za pomocą kul lub chodzika.
Złamanie szyjki anatomicznej kości ramiennej zdarza się stosunkowo rzadko, ale obarczone jest wysokim ryzykiem martwicy głowy kości ramiennej. Uzyskanie odpowiedniej stabilizacji złamania za pomocą śrub jest trudne i wielu autorów rozważa połowiczą aloplastykę stawu ramiennego jako najlepsze rozwiązanie u pacjentów w podeszłym wieku.
Złamania guzka większego przemieszczone o więcej niż 5 mm stwarzają konflikt z wyrostkiem barkowym łopatki i z tego powodu powinny być leczone z zastosowaniem stabilizacji wewnętrznej. Podczas zabiegu operacyjnego stosuje się najczęściej dostęp przez mięsień naramienny (nerw pachowy przebiega 5 cm ku dołowi do wyrostka barkowego łopatki). Do stabilizacji używa się śrub z popręgiem. Niektórzy chirurdzy preferują dostęp wzdłuż mięśnia piersiowego większego. Należy pamiętać, że zwichnięciu barku towarzyszą często izolowane dwuczęściowe złamania kości ramiennej obejmujące guzek. Złamania dwuczęściowe obejmujące guzek mniejszy towarzyszą zazwyczaj zwichnięciom tylnym, natomiast obejmujące guzek większy - zwichnięciom przednim.
Złamania trójczęściowe mogą stanowić kombinacje każdego z czterech typów urazów. Jeżeli są to złamania ze znacznym przemieszczeniem, szczególne znaczenie w tych przypadkach ma wiek pacjenta. U młodych pacjentów odpowiednie nastawienie zamknięte jest na ogół niemożliwe i z tego powodu wskazane jest leczenie operacyjne z zastosowaniem stabilizacji wewnętrznej. Technika operacyjna jest podobna do opisywanej przy złamaniach szyjki kości ramiennej. Należy dążyć do anatomicznego nastawienia odłamów. U ludzi w wieku starszym najlepsze rozwiązanie stanowi połowicza aloplastyka stawu ramiennego.
Złamania czteroczęściowe występują na ogół w bardzo odwapnionym kośćcu i są rzadkie, z wyjątkiem ludzi w starszym wieku. W leczeniu należy stosować endoprotezę stawu ramiennego. Guzki większy i mniejszy powinny zostać w tym przypadku przyszyte do endoprotezy w celu utrzymania funkcji pierścienia rotatorów. Leczenie operacyjne z wewnętrzną stabilizacją odłamów kostnych jest wskazane u młodszych pacjentów, należy jednak pamiętać o dużym ryzyku wystąpienia martwicy głowy kości ramiennej, z wyjątkiem przypadków, gdy złamanie szyjki chirurgicznej jest zaklinowane w pozycji koślawej, ponieważ wówczas ryzyko wystąpienia martwicy jest mniejsze. Po uzyskaniu zrostu funkcja kończyny jest zazwyczaj prawidłowa.
Złamania obojczyka
Złamania obojczyka dzieli się na umiejscowione w części przy środkowej, środkowej i bocznej. Każde z tych złamań leczy się zachowawczo. Nawet złamania ze znacznym przemieszczeniem odłamów zwykle goją się dobrze. Tradycyjnie polecanym leczeniem jest zastosowanie unieruchomienia typu „ósemka", w którym dociska się odłam przyśrodkowy pociągany ku górze przez mięsień mostkowo-obojczykowo-sutkowy.
Nowe badania wykazały, że zastosowanie temblaka w leczeniu złamań obojczyka daje dobre wyniki u dorosłych. Niektóre niestabilne złamania obwodowego końca obojczyka wymagają zespolenia operacyjnego za pomocą śruby Rockwooda lub pętlą niewchłanialnej nici. Złamania tego typu znajdują się zazwyczaj przy środkowo do więzadła kruczo-obojczykowego.
2007® AŁ