Skala Gotowości Szkolnej (SGS) jest obserwacyjną metodą dla nauczycieli, wystandaryzowaną i opublikowaną (2006) wraz z podręcznikiem, zawierającym szczegółową instrukcję jej stosowania.

Kryteria Gotowości Edukacyjnej Pięciolatka (GE-5), to adaptacja arkusza obserwacyjnego Skali Gotowości Szkolnej w związku z projektowaną reformą systemu edukacji.

Ocena gotowości do nauki w szkole

Zalecane dwukrotne przeprowadzenie obserwacji dzieci przez nauczyciela w ciągu roku poprzedzającego decyzję rodziców o rozpoczęciu przez dzieci nauki w I klasie szkoły podstawowej. Wyróżnić można zatem:

• obserwację wstępną, przeprowadzoną przez nauczyciela pod koniec pierwszego lub na początku drugiego semestru (styczeń - luty 2009) z zastosowaniem arkusza obserwacyjnego GE-5,

• obserwację gotowości dzieci do nauki w szkole przeprowadzoną na zakończenie roku szkolnego (maj - czerwiec 2009) z zastosowaniem arkusza obserwacyjnego SGS.

Celem obserwacji wstępnej jest udzielenie przez nauczyciela odpowiedzi na pytanie

• co ułatwi, a co utrudni dziecku osiągnięcie gotowości do nauki w szkole,

• udzielenie rodzicom informacji o zachowaniach i umiejętnościach dziecka,

• zaplanowanie treści i form wspomagania rozwoju i przygotowania dziecka do nauki w szkole, w tym zaproponowanie dzieciom udziału w zorganizowanych zajęciach.

Wyniki obserwacji wstępnej, przeprowadzonej w styczniu-lutym mają jakościowy charakter. Zarejestrowanie zachowań i umiejętności dziecka oraz dokonanie ich jakościowej analizy ułatwi nauczycielowi realizację powyższych celów. Nauczyciel powinien brać pod uwagę to, że pewne umiejętności mogą się pojawić dopiero pod koniec pobytu dziecka w oddziale przedszkolnym lub na zajęciach zorganizowanych w szkole. Przypomnijmy tu, że w stosunku do małych dzieci nie można stawiać rygorystycznych wymagań a za brak umiejętności dziecko nie może być negatywnie oceniane lub w inny sposób karane przez rodziców, opiekunów i nauczycieli.

1 Materiał opracowany z wykorzystaniem fragmentów Podręcznika do Skali Gotowości Szkolnej A. Frydrychowicz, E. Koźniewska, A. Matuszewski, E. Zwierzynska CMPPP, 2006 Projekt „Diagnoza z zastosowaniem Skali Gotowości Szkolnej (SGS) i wspomaganie dzieci pięcioletnich w osiąganiu gotowości do podjęcia nauki w szkole” realizowany na zlecenie MEN w ramach programu „Bezpieczna i Przyjazna Szkoła”

CMPPP, Warszawa 2008 Materiał szkoleniowy do modułu „Ocena gotowości szkolnej z zastosowaniem Skali Gotowości Szkolnej (SGS)” Projekt „Diagnoza z zastosowaniem Skali Gotowości Szkolnej (SGS) i wspomaganie dzieci pięcioletnich w osiąganiu gotowości do podjęcia nauki w szkole” 2

Celem obserwacji przeprowadzanej na koniec roku jest:

• określenie przez nauczyciela stopnia gotowości dziecka do nauki w szkole w wyróżnionych podskalach SGS,

• udzielenie rodzicom dziecka informacji o zachowaniach i umiejętnościach dziecka, które ułatwią mu lub utrudnią naukę w szkole.

Wyniki obserwacji przeprowadzonej w maju-czerwcu mogą być poddane analizie ilościowej. Jest to możliwe dzięki standaryzacji metody. Odpowiedziom nauczyciela zaznaczonym na arkuszu obserwacyjnym przypisane są liczby od 1 do 4. Wyniki mogą być sumowane i interpretowane jako stopnie gotowości szkolnej. Informacja o stopniu gotowości szkolnej, obok jakościowej analizy wyników obserwacji, jest ważna dla rodziców i nauczycieli przy podejmowaniu ważnych decyzji dotyczących dalszej edukacji dziecka, a przekazana nauczycielom w szkole (za zgodą rodziców), ułatwi im zaplanowanie pracy z uwzględnieniem potrzeb rozwojowych i edukacyjnych dziecka.

1. Przebieg obserwacji

Czas i warunki obserwacji

Przed zastosowaniem arkuszy obserwacyjnych GE-5 i SGS nauczyciele powinni dokładnie zapoznać się z ich treścią a w przypadku SGS - ze sposobem posługiwania się metodą, sposobem obliczania i interpretowania wyników. Ważne jest przedstawienie arkuszy obserwacyjnych rodzicom dzieci i uzyskanie zgody na ich wykorzystanie.

Nauczyciele mogą prowadzić obserwację zachowania i umiejętności dzieci podczas realizacji zaplanowanych zajęć. Zakładamy, że w naturalnych warunkach nauczyciele będą mieć możliwość obserwacji:

1. udziału dzieci w grupowych zajęciach i zabawach,

2. indywidualnej aktywności zadaniowej,

3. porozumiewania się z osobami dorosłymi i rówieśnikami,

4. sposobu radzenia sobie w nowych i trudnych sytuacjach,

5. sprawności ruchowej i manualnej dziecka.

Zakładamy także, że różnorodność zajęć właściwa wychowaniu przedszkolnemu zapewni nauczycielowi szerokie pole obserwacji umiejętności poznawczych, przeżyć i zainteresowań dziecka. Wybór roboczego sposobu rejestrowania spostrzeżeń pozostawiamy nauczycielom.

Obserwacja wstępna GE-5 w przedszkolu może być prowadzona przez dwa tygodnie.

Na obserwację wstępną podczas zajęć organizowanych w szkole przeznaczono 8 godzin.

Obserwacja SGS na koniec roku w przedszkolu powinna być prowadzona przez dwa tygodnie. W ciągu tych dwóch tygodni nauczyciel powinien obserwować nie więcej niż 10 dzieci uczestniczących w zajęciach całej grupy. Gdyby obserwacja była prowadzona w łączonej grupie dzieci urodzonych

realizowany na zlecenie MEN w ramach programu „Bezpieczna i Przyjazna Szkoła” CMPPP, Warszawa 2008 Materiał szkoleniowy do modułu „Ocena gotowości szkolnej z zastosowaniem Skali Gotowości Szkolnej (SGS)” Projekt „Diagnoza z zastosowaniem Skali Gotowości Szkolnej (SGS) i wspomaganie dzieci pięcioletnich w osiąganiu gotowości do podjęcia nauki w szkole” 3

w 2002r i 2003r wskazane byłoby oddzielne obserwowanie podgrupy dzieci młodszych i starszych. Powyższe warunki powinny być spełnione przy stosowaniu SGS ze względu na warunki prowadzenia badań standaryzacyjnych.

Obserwacja w szkole będzie prowadzona podczas zajęć zorganizowanych dla dzieci. Na zakończenie zajęć nauczyciel wypełni arkusz obserwacyjny SGS. W tym przypadku, który odbiega od warunków standaryzacji metody wyniki obserwacji powinny być szczególnie ostrożnie interpretowane.

Materiały i pomoce do obserwacji z zastosowaniem GE-5 i SGS

Autorzy metody zakładali, że obserwacja będzie odbywać się w naturalnych, przedszkolnych warunkach a nauczyciel i dzieci będą dysponować zabawkami, książeczkami itp. Dlatego dla potrzeb obserwacji przeprowadzanej w szkole należy, w miarę możliwości odtworzyć przedszkolne wyposażenie sali.

Przed zastosowaniem SGS nauczyciel powinien zgromadzić potrzebne materiały. Do przeprowadzenia obserwacji potrzebne są następujące materiały i pomoce:

1. papier do rysowania A-4,

2. miękka plastelina (6 kolorów),

3. ołówki HB,

4. kredki (12 kolorów),

5. pędzle do malowania grube i średnie,

6. farby plakatowe (6 kolorów w pudełku),

Jest to standardowe wyposażenie oddziału przedszkolnego w materiały do zajęć plastycznych i zadań grafomotorycznych. Ponadto do obserwacji sprawności motorycznej, manualnej oraz percepcji i koordynacji wzrokowo-ruchowej dzieci potrzebne są:

1. trzy piłki - każda innej wielkości ( średnica piłek: od 7 cm do około 20 cm),

2. stempelki (korzystne byłyby 3 zestawy) w kształcie liter alfabetu, w kształcie cyfr oraz w kształcie figur geometrycznych lub zwierzątek,

3. drobne klocki typu Lego plastikowe, 200 sztuk, spakowane w 1 wiaderko,

4. puzzle (realistyczne obrazki z wyłączeniem kreskówek, sytuacje zabawy i życia codziennego, zwierzęta)

1 komplet / 30 - 40 elementów; wymiar obrazka A-4

1 komplet / 50 - 60 elementów; wymiar obrazka A-4

1 komplet / 70 - 100 elementów; wymiar obrazka A-4

i łatwiejsze do ułożenia układanki.

Stempelki w ocenie wielu nauczycieli i terapeutów są użyteczne w ocenie umiejętności dzieci a także w motywowaniu dzieci do aktywnego uczestniczenia w zajęciach.

realizowany na zlecenie MEN w ramach programu „Bezpieczna i Przyjazna Szkoła” CMPPP, Warszawa 2008 Materiał szkoleniowy do modułu „Ocena gotowości szkolnej z zastosowaniem Skali Gotowości Szkolnej (SGS)” Projekt „Diagnoza z zastosowaniem Skali Gotowości Szkolnej (SGS) i wspomaganie dzieci pięcioletnich w osiąganiu gotowości do podjęcia nauki w szkole” 4

Sposób posługiwania się arkuszem obserwacyjnym przez nauczyciela

Przed rozpoczęciem obserwacji należy:

1. zapoznać się z metodą, to jest przeczytać uważnie treść arkusza zapisu;

2. przygotować materiały i pomoce;

3. wybrać grupę dzieci do obserwacji, zgodnie z opisanymi warunkami.

Zadaniem nauczyciela jest obserwowanie czy i w jakim stopniu wybrane dziecko przejawia wymienione w arkuszu zachowania i umiejętności a po upływie czasu przeznaczonego na obserwację zanotowanie wyników na arkuszu zapisu. Wybraną odpowiedź należy zaznaczyć w odpowiedniej kolumnie po prawej stronie arkusza zapisu.

1. tak oznacza, że dane zachowanie lub umiejętność zdecydowanie pojawia się u dziecka,

2. raczej tak oznacza, że nauczyciel zaobserwował dane zachowanie lub umiejętność, ale nie jest ono utrwalone,

3. raczej nie oznacza, że dane zachowanie lub umiejętność pojawia się bardzo rzadko,

4. nie oznacza, że dane zachowanie lub umiejętność nie zostało przez nauczyciela zauważone.

Wyniki obserwacji wstępnej z zastosowaniem arkusza GE-5 mogą być analizowane wyłącznie jakościowo.

Wyniki obserwacji z zastosowaniem arkusza SGS mogą być analizowane pod względem ilościowym (opis procedury obliczania wyników poniżej)

Dla arkusza SGS

Stwierdzonym stopniom przejawiania przez dziecko danego typu zachowania czy umiejętności są przyporządkowane liczby od 1 do 4 wykorzystywane przy analizie ilościowej wyników.

1. tak (1) oznacza, że dane zachowanie lub umiejętność zdecydowanie pojawia się u dziecka,

2. raczej tak (2) oznacza, że nauczyciel zaobserwował dane zachowanie lub umiejętność, ale nie jest ono utrwalone,

3. raczej nie (3) oznacza, że dane zachowanie lub umiejętność pojawia się bardzo rzadko,

4. nie (4) oznacza, że dane zachowanie lub umiejętność nie zostało przez nauczyciela zauważone.

Po wypełnieniu arkusza zapisu, trzeba skorzystać ze zbiorczego arkusza wyników - tabeli Podsumowanie wyników obserwacji. Do tabeli zbiorczej należy wpisać liczby odpowiadające poszczególnym stopniom przejawiania przez dziecko zachowań i umiejętności dziecka (od „tak” do „nie”) w podziale na poszczególne podskale.

Uwaga. Niektóre pozycje Skali mówią o braku korzystnych dla dziecka umiejętności i o wystąpieniu zachowań, które są przejawem trudności. Zostały one zaznaczone na arkuszu Podsumowanie wyników obserwacji kolorem czerwonym i znakiem minus (-) a przy obliczaniu są odejmowane od całościowego wyniku.

realizowany na zlecenie MEN w ramach programu „Bezpieczna i Przyjazna Szkoła” CMPPP, Warszawa 2008 Materiał szkoleniowy do modułu „Ocena gotowości szkolnej z zastosowaniem Skali Gotowości Szkolnej (SGS)” Projekt „Diagnoza z zastosowaniem Skali Gotowości Szkolnej (SGS) i wspomaganie dzieci pięcioletnich w osiąganiu gotowości do podjęcia nauki w szkole” 5

Oczywiście, nie należy na potrzeby obserwacji specjalnie stwarzać sytuacji trudnych dla dziecka lub nakłaniać dziecko do działań, których wykonania odmawia

1. Obliczanie wyników SGS

Obliczanie wyników SGS dotyczy obserwacji prowadzonej na koniec roku w maju - czerwcu 2009r. W celu obliczenia wyniku Skali Gotowości Szkolnej (SGS) proponujemy aby nauczyciel :

1. oznaczył znakiem X wybraną odpowiedź na arkuszu zapisu SGS,

2. wpisał w tabeli na arkuszu Podsumowanie wyników obserwacji punkty odpowiadające poszczególnym odpowiedziom,

3. obliczył sumę wyników,

4. obliczył wynik przeliczony,

5. określił stopień gotowości szkolnej.

Uwaga. Wszystkie te czynności nauczyciel może wykonać samodzielnie albo za pomocą programu komputerowego załączonego na płycie CD do materiałów metodycznych „Doradca Nauczyciela Sześciolatków”.

Etap przeliczania wyników wprowadzono aby ostateczne wyniki były dodatnie (niektóre pozycje SGS mówią o braku umiejętności a uzyskiwane w nich wyniki mogą być ujemne) i aby wyższy wynik odpowiadał wyższej gotowości szkolnej dziecka. Wynik przeliczony uzyskuje się przez odjęcie wyniku surowego od ustalonej wartości liczbowej. Poniżej przedstawiono tabelę nr 27 z podręcznika do metody (2006).

Tabela 27. Wzory na obliczenie wyników przeliczonych dla podskal SGS (fragment arkusza Podsumowanie wyników obserwacji Umiejętności Szkolne		Kompetencje poznawcze		Sprawność Motoryczna		Samodzielność		Niekonflikto-wość		Aktywność Społeczna
Wyniki surowe	S1		S2		S3		S4		S5		S6
Wyniki przeliczone	75-S1		48-S2		32-S3		23-S4		13-S5		36-S6

---