SZKOŁA WYŻSZA
IM. BOGDANA JAŃSKIEGO
WYDZIAŁ NAUK SPOŁECZNYCH
Magdalena Szymańska
ZWIĄZEK PEDAGOGIKI Z INNYMI NAUKAMI
- POTRZEBA CZY KONIECZNOŚĆ?
Warszawa, 2006
Spis treści
Wyjaśnienie słowa pedagogika.
2. Socjologia, psychologia jako nauki ściśle związane z pedagogiką.
3. Nauki, których przedmiot tworzy kontekst dla wyjaśnienia faktów edukacyjnych wraz z pedagogiką:
medycyna
prawo
ekonomia
antropologia
Filozofia jako dyscyplina podstawowa pedagogiki.
Nauki współpracujące z pedagogiką - ogólny schemat.
Związki pedagogiki z innymi naukami - potrzeba czy konieczność?
1. Wyjaśnienie pojęcia pedagogika.
Pedagogika jako nauka bada procesy i zjawiska zachodzące między ludźmi, które chce poznać. Przedmiotem badań pedagogiki jest więc wszechstronny rozwój człowieka w ciągu całego jego życia oraz wpływy jednych osób na drugie, a także wpływy środowiska. Pedagogika jest więc nauką o wychowaniu, kształceniu i samokształceniu człowieka w ciągu całego życia. W początkowym okresie istnienia pedagogika nie była uznawana za naukę, dopiero dzięki działalności sofistów zajęła się działaniem wychowawczym jak również refleksją nad warunkami i celami tego działania oraz nad jego skutecznością. Połączenie tak różnej problematyki w jedną dziedzinę budziło dużo kontrowersji. Próbowano podzielić, a zarazem wyodrębnić z zakresu pedagogiki kwestie celów. Uważano, iż tym powinna zajmować się oddzielna dyscyplina zwana właśnie pedagogiką a kwestią opisu i analizy rzeczywistości wychowawczej - dyscyplina zwana nauką o wychowaniu. Chciano również wyodrębnić problematykę warunków wychowania jak i procesów rozwojowych dziecka, czyniąc z tego odrębną naukę zwaną pedologią, która to miała zajmować się badaniem dziecka i zastąpić ówczesną pedagogikę.
2. Socjologia, psychologia jako nauki ściśle związane z pedagogiką.
Badacze pedagodzy bardzo często korzystają zarówno z kategorii pojęciowych socjologii, jak i z teorii socjologicznych, w celu uzyskania wyjaśnień zaobserwowanych w świecie edukacji faktów. Jest tak dlatego, że praktyki edukacyjne zachodzą w obrębie grup społecznych , zależą od wielu zjawisk , które stanowią przedmiot badań socjologii. W takich przypadkach pedagogika nie dysponuje własnymi kategoriami pojęciowymi, ponieważ nie zajmuje się badaniem procesów społecznych. Jest to domena socjologii, która takie pojęcia posiada. Praktyka edukacyjna przebiega także w ścisłym związku ze zjawiskiem, które stanowią przedmiot badań psychologii. Sytuacja ta ma szczególnie miejsce, gdy badania pedagogiczne dotyczą uczniów czy poszerzania się ich zdolności życiowych pod wpływem oddziaływań edukacyjnych. Badacz próbujący oszacować efekty realizowanego w szkole programu wychowania moralnego musi dokonać pomiaru poziomu rozwoju moralnego uczniów przed ich przystąpieniem do programu, jak i po jego zakończeniu. Różnica pomiędzy tymi pomiarami może świadczyć o efektywności programu. Zauważamy, że problem takich badań dotyczy przedmiotu pedagogiki, który zredukowano do wychowania moralnego, będącego świadomym i celowym działaniem pedagogicznym zmierzającym do osiągnięcia względnie stałych zmian rozwojowych w formułowaniu przez wychowanków ocen moralnych. Ta definicja w jednej ze swych części dotyczy kategorii pojęciowej psychologii - rozwoju moralnego człowieka. Psychologowie analizują gotowość dziecka do myślenia moralnego, poziom jego dojrzałości emocjonalnej i społecznej koniecznej do rozwiązywania problemów moralnych, oceniania zachowań innych ludzi. Pedagog musi znać te zagadnienia i dokonać pomiaru poziomu rozwoju moralnego uczniów. Pojęcia, teoria i metoda badań zaczerpnięte z psychologii pozwalają rozwiązać problem dotyczący faktów edukacyjnych, ściślej - skuteczności oddziaływań wychowawczych.
Psychologia, podobnie jak socjologia, stanowi dyscyplinę pomocniczą pedagogiki, ponieważ dysponuje systemem pojęciowym i teoriami potrzebnymi do wyjaśnienia wielu faktów psychologicznych, które stanowią bezpośredni kontekst praktyki edukacyjnej. W zasadzie na każdym niemal kroku pedagog natyka się na pojęcia psychologiczne, co wynika z definicji wychowania, które jest oddziaływaniem na psychikę i zachowanie się człowieka. W tym miejscu należy jednak zachować ostrożność, by nie traktować pedagogiki jako psychologii czy socjologii stosowanej. Nauki te w swojej strukturze mają takie subdyscypliny, jak psychologia wychowania i socjologia wychowania. Te jednak służą testowaniu, weryfikowaniu teorii psychologicznych i socjologicznych w jednej z form praktyki społecznej, jaką jest wychowanie czy nauczanie. Pedagogika ma za zadanie opisywać i wyjaśniać praktykę edukacyjną, a wymienione nauki opisują oraz wyjaśniają praktykę edukacyjną, a wymienione nauki opisują oraz wyjaśniają odpowiednio zjawiska psychiczne i społeczne.
Jak widać, psychologia i socjologia dostarczają wiedzy potrzebnej do organizowania, planowania i krytycznego analizowania praktyki edukacyjnej. Szczególnie przydatna okazuje się wiedza z zakresu psychologii rozwojowej, psychologii wychowawczej i społecznej. Psychologiczne prawidłowości zmian zachodzących w procesach poznawczych, emocjonalnych i motywacyjnych uczniów stanowią orientację dla interwencji edukacyjnej. Podobnie krytycznego wglądu w procesy edukacyjne dostarcza wiedza socjologiczna.
3. Nauki, których przedmiot tworzy kontekst dla wyjaśnienia faktów edukacyjnych wraz z pedagogiką.
Oprócz psychologii i socjologii, pedagogika korzysta z dorobku innych nauk, których przedmiot tworzy kontekst dla wyjaśnienia faktów edukacyjnych. Jest to m.in. medycyna (pedagogika specjalna), prawo (pedagogika resocjalizacyjna), ekonomia (pedagogika społeczna, pedagogika ogólna), antropologia (pedagogika ogólna, teoria wychowania).
Medycyna porusza aspekt uwarunkowań procesu wychowawczego (biologiczne podstawy uczenia się i zapamiętywania), jak również higieny osobistej, szkolnej oraz pracy.
Prawo, to dział pedagogiki specjalnej (pedagogika resocjalizacyjna) zajmujący się nauczaniem i wychowaniem osób z zaburzonym zachowaniem i niedostosowanie społecznie. Istotą pedagogiki resocjalizacyjnej jest opis i wyjaśnianie procesów zachodzących pomiędzy wychowankiem a wychowawcą, a jako dyscypliny naukowej jest formowanie zaleceń i wdrażanie projektów zmian w procesie kształtowania człowieka. Pewną rolę w wychowaniu odgrywa również ekonomia, głównie ekonomika wzrostu gospodarczego, ekonomika kształcenia, która bada rolę oświaty oraz demografia, zajmująca się stanem liczbowym ludności, przyrostem naturalnym, migracjami oraz strukturą wieku, płci a także strukturą zawodową, narodowościową i wyznaniową. Pozwala ona na lepsze zrozumienia sytuacji pokoleń. Antropologia natomiast jest nauką, która zajmuje się badaniem człowieka jako jednostki i jako społeczności.
4. Filozofia jako dyscyplina podstawowa pedagogiki.
Inny status niż opisane powyżej nauki ma filozofia, traktowana jako dyscyplina podstawowa pedagogiki. Podczas gdy psychologia i socjologia dostarczają pojęć potrzebnych do wyjaśnienia faktów edukacyjnych, filozofia dostarcza ogólnej i abstrakcyjnej refleksji nad nimi. Pozwala uporządkować kategorie nadające znaczenie faktom edukacyjnym i wyodrębnić zróżnicowane sposoby stawiania pytań o istotę edukacji. Jeden z działów filozofii - ontologia - stawiając pytania o naturę bytu, stawia także pytania o sposoby istnienia edukacji. Czy świat edukacyjny istnieje obiektywnie, a więc jest taki sam dla wszystkich podmiotów działań pedagogicznych? Z kolei epistemologia - drugi wielki dział filozofii - stawia pytania o naturę ludzkiego poznania. W kontekście pedagogiki są to pytania zarówno o naturę naukowego poznania faktów edukacyjnych, jak i o naturę poznawania świata przez uczniów.
5. Nauki współpracujące z pedagogiką - ogólny schemat.
Rozwijający się stan nauk współpracujących z pedagogiką można uzmysłowić w następującym schemacie:
Nauki pedagogiczne
historia wychowania,
kulturologia wychowania (stosunek dziedziny kultury do pedagogiki),
antropologia wychowania (nauka o istocie, naturze i egzystencji człowieka),
biologia wychowania (nauka o podstawach biologicznych wychowania),
psychologia wychowania (nauka o rozwoju psychicznym oraz o funkcjonowaniu psychiki w procesie wychowania i nauczania),
socjologia wychowania (nauka o zjawiskach społecznych w wychowaniu),
filozofia wychowania (wyjaśniająca je na gruncie teorii rzeczywistości, bytu, filozofii człowieka i filozofii wartości),
teologia wychowania (ujmująca wychowanie w świetle Objawienia i konieczna dla pedagogiki religijnej).
Nauki współdziałające z pedagogiką
nauki realne, jak
higiena z naukami medycznymi,
ekonomika oświaty i kształcenia,
demografia,
b) nauki formalne, związane z matematyzacją, jak
cybernetyka (nauka o kierowaniu i informowaniu),
prakseologia (nauka o działaniu),
logika z metodologią nauk i naukoznawstwem,
c) nauki aksjologiczne:
estetyka (nauka o pięknie),
etyka (nauka o moralności).
6. Związki pedagogiki z innymi naukami - potrzeba czy konieczność?
Podsumowując związki pedagogiki z innymi naukami, należy podkreślić, że ich spoiwem jest przedmiot badań pedagogicznych, który istnieje w kontekstach wkraczających w systemy pojęciowe tych nauk. Psychologia korzysta z systemu pojęciowego fizjologii, socjologii i pedagogiki wtedy, gdy nie może wyjaśnić przedmiotu swoich badań wyłącznie za pomocą własnych teorii. Podobną sytuacja dotyczy socjologii i innych dyscyplin. Nauki humanistyczno - społeczne wyodrębniały się stopniowo z filozofii, ,,zabierając” swój przedmiot badań. Jednakże niemożliwe było dokonanie podziału rozłącznego. Tak samo jak praktyki edukacji nie można oderwać od procesów społecznych i psychiki, tak samo prawidłowości rozwoju człowieka nie można wyabstrahować od oddziaływań edukacyjnych.
Bibliografia
[1] Zbigniew Kwieciński, Bogusław Śliwierski, Pedagogika. Wydawnictwo Naukowe PWN Warszawa 2006.
[2] Słownik wyrazów obcych. Wydawnictwo naukowe PWN Warszawa 2000.
[3] Wikipedia. Strona internetowa, www.wikipedia.pl
.
Sofista - w starożytnej Grecji nauczyciel z grupy filozofów przygotowujących obywateli do życia publicznego przez nauczanie retoryki, polityki, filozofii, etyki; człowiek świadomie posługujący się fałszywymi przesłankami, dowodzący nieprawdziwych tez za pomocą fałszywych argumentów;
Zbigniew Kwieciński, Bogusław Śliwierski, Pedagogika. Wydawnictwo Naukowe PWN 2006, s. 30.
Słownik wyrazów obcych. Wydawnictwo naukowe PWN 2000, s.57, 274, 703.
Wikipedia. Strona internetowa www.wikipedia.pl
8