Dziecko wczoraj i dziś

W piętrzących się konfliktach międzynarodowych i lokalnych dzieci były i nadal są pokrzywdzonymi; są ofiarami gwałtu, przemocy i wyzysku. Każde stulecie przynosiło milionom dzieci na całym niemal świecie śmierć, sieroctwo, cierpienie i głód. W burzliwym wieku XX - wieku dwóch światowych wojen - deptano prawa człowieka. Mimo tylu straszliwych doświadczeń i obecnie dzieci w wielu krajach nie mają zapewnionych podstawowych praw i potrzeb. Dlatego też zabezpieczenie ich pozostaje problemem otwartym i wielkim wyzwaniem.

Kiedy "wynaleziono" dzieciństwo?

U ludów pierwotnych pozycja dziecka zależała w dużej mierze od stopnia cywilizacji danego plemienia. Społeczności te nie stosowały kar fizycznych, całą uwagę w wychowaniu skupiając na przygotowaniu dziecka do przyszłego życia.

Starożytni nie uznawali ochrony słabych i chorych. Według "Prawa XII tablic" z 450 roku p.n.e. chore i upośledzone niemowlęta uważane były za nieprzydatne, więc po narodzeniu zabijano je. Częściej prawa do życia pozbawiane były dziewczynki. Dowodzi tego inskrypcja z czasów cesarza Trajana informująca, że na 181 noworodków obu płci tylko 35 dziewczynek żywiono. Taki stan trwał aż do IV wieku naszej ery. W 365 roku cesarz Walentynian zniósł prawo uśmiercania dzieci; datę tę przyjmuje się jako historyczny początek stanowienia praw dziecka.

Podobnie jak w starożytności, w średniowieczu dzieciństwo było całkowicie zależne od postawy dorosłych. Dzieci odrzucone i sieroty traktowano przedmiotowo, nie miały żadnych praw.

Spuścizną oświecenia jest "wynalazek" dzieciństwa. Dziecko otrzymuje recepty na wszystko, co w życiu potrzebne. Anglik John Locke uważał, że podstawą sukcesu wychowawczego jest zdrowie fizyczne. "W zdrowym ciele zdrowy duch" - przywoływał Hipokratesa na pierwszych stronach "Myśli o wychowaniu". Locke pragnął zrewolucjonizować i zdynamizować istniejącą pedagogikę. Głosił, że należy rozwijać naturalne skłonności dziecka, a kary fizyczne jako środek wychowawczy maksymalnie ograniczyć, zastępując je szacunkiem. Odrzucał twierdzenie, że dziecko jest miniaturą człowieka dorosłego.

Poglądy Locke'a wyprzedzały teorię Jana Jakuba Rousseau, który dokonał prawdziwego przewrotu w pedagogice XVIII wieku, wychwalając pierwotny stan człowieka żyjącego na łonie natury. Największą jego zasługą było "odkrycie" dziecka - jako dziecka. Twierdził, że kształcenie dziecka powinno być ugruntowane na zrozumieniu dzieciństwa. Traktat pedagogiczny "Emil, czyli o wychowaniu" zaczyna słowami "wszystko wychodząc z rąk stwórcy jest dobre, wszystko wyrodnieje w rękach człowieka". Wychowanie dziecka miało polegać tylko na trosce o rozwój w nim tego, co naturalne.

Do Rousseau nawiązuje w swojej teorii i praktyce "ojciec szkoły ludowej" Jan Henryk Pestalozzi. Upowszechnił on oświatę biednych, osieroconych i zdemoralizowanych dzieci. Zasady głoszone przez niego w dziele pedagogicznym "Jak Gertruda uczy swoje dzieci" wskazywały, iż wychowanie powinno być dostosowane do naturalnego, spontanicznego rozwoju dziecka. Dlatego też pracę pedagogiczną oparł na założeniu, że nawet najbardziej "zdziczałe" dzieci zdolne są do nauki i mają do niej pełne prawo. Duże znaczenie przypisywał również socjalizacji, wychowaniu religijno-moralnemu, fizycznemu i rodzinnemu. Pestalozzi wywarł wpływ na znanego pedagoga Fryderyka Fröbla (1782-1852), założyciela "ogródków dziecięcych", czyli przedszkoli zwanych w Polsce freblówkami.

Co należy się dzieciom?

Przyznanie praw wszystkim dzieciom pojawiło się we francuskiej Deklaracji Praw Człowieka i Obywatela z 1789 roku; po raz pierwszy użyto terminu "prawa dziecka". Także francuski Kodeks Cywilny Napoleona z 1804 roku zawierał zapisy podstawowych praw przyznanym małemu człowiekowi.

Rozwój przemysłu na przełomie XIX i XX wieku wiązał się z wyzyskiem ludzi, w tym nawet kilkuletnich dzieci. Pierwszym organem, który zaprotestował przeciwko nadużywaniu pracy nieletnich była Rada Kantonu w Szwajcarii. W 1913 roku odbył się pierwszy Międzynarodowy Kongres Ochrony Dzieciństwa, jednakże wybuch wojny uniemożliwił kontynuację tych inicjatyw.

Na początku 1920 roku w Genewie powstał Międzynarodowy Związek Pomocy Dzieciom (USIE), który trzy lata później opracował Deklaracją Genewską. Po II wojnie światowej w 1946 roku powstał UNICEF (United Nations Children's Fund) stawiając sobie za cel troskę o dzieci w krajach zniszczonych przez wojny. Działalność fundacji obejmowała żywienie dzieci, opiekę zdrowotną, szczepienia, pomoc doraźną i zwalczanie chorób społecznych. W ciągu ponad półwiekowej działalności UNICEF przekształcił się w nowoczesną instytucję do spraw opieki nad dziećmi, walki o ich prawo do życia i prawidłowego rozwoju.

W Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka zatwierdzonej w 1948 roku przez Zgromadzenie Ogólne ONZ, w Karcie Praw Dziecka, jest również mowa o obronie praw małego człowieka. Nie jest przypadkiem, że owa deklaracja, pierwszy ważny dokument międzynarodowy, została proklamowana jako "powszechna norma do osiągnięcia przez wszystkich ludzi i narody". Prawa człowieka nie są więc ideologia, którą się narzuca, lecz proponowanym ideałem. Współczesna koncepcja praw człowieka, której fundamentem jest poszanowanie przyrodzonej godności ludzkiej, oparta jest na przekonaniu o zasadniczej równowartości każdej osoby.Zgodnie z zasadą równości praw, prawa ustanowione w danym państwie należą się wszystkim jego obywatelom, niezależnie od pochodzenia, rasy, wyznania, płci, wieku - a więc także dzieciom. Wielkie znaczenie w historii praw dziecka ma także Deklaracja Praw Dziecka, zatwierdzona w 1959 roku przez Zgromadzenie Ogólne ONZ.

Najważniejszym współcześnie dokumentem o charakterze międzynarodowym jest niewątpliwie Międzynarodowa Konwencja Praw Dziecka uchwalona przez Zgromadzenie Ogólne ONZ w 1989 roku, wprowadzona w życie rok później. Stanowi ona, iż wszystkie dzieci objęte są takimi prawami jak: prawo do życia, nietykalność osobista, prawo do prywatności, prawo do sądu, do bezpłatnego wykształcenia, do poszanowania godności i poczucia własnej wartości.

Dlaczego dziecko ma prawa?

Postępowi w dziedzinie praw dziecka sprzyjało zainteresowanie człowiekiem i jego możliwościami. Wartości preferowane w orientacjach humanistycznych ukierunkowane były na potrzeby dziecka i na jego bezradność w ich zaspokajaniu. Psychologia humanistyczna łącząc psychologię istnienia z psychologią stawania się, przyczyniła się do rozszerzenia zasięgu podstawowych praw dziecka: do życia, zabezpieczenia społecznego, podstawowej opieki zdrowotnej oraz edukacji i kultury. Źródeł ochrony praw dziecka możemy poszukiwać w kształtujących się na przestrzeni XX wieku ideologiach wychowawczych. W tym kontekście nurt praw dziecka wyrósł jako protest przeciwko dominacji pedagogiki technologicznej i instrumentalnej, w której autorytet nauczyciela był niekwestionowany, a wiedza przekazywana według z góry ustalonego wzoru. Rozwijająca się pedagogika humanistyczna wysunęła nowe postulaty uznające człowieka i jego rozwój za wartości nadrzędne. Akcentowała podmiotowość dziecka - prawo do godności, autonomii i zaspokojenia rzeczywistych potrzeb i możliwości. Uznawała świat dziecka za inny, lecz równowartościowy a nie podrzędny względem świata dorosłych. Najbardziej postępowe postulaty ochrony praw dziecka wyrastają na gruncie antypedagogiki, pedagogiki krytycznej i nowej socjologii oświaty.

Po co prawa dziecka?

O prawa dziecka w końcu XIX wieku zaczęło domagać się wielu prawników, lekarzy, pisarzy i publicystów.Szczególną grupę stanowili przedstawiciele pedagogiki indywidualistycznej wywodzącej się z ruchu reform nazwanych Nowym Wychowaniem. Pedagodzy ci wyszli od krytyki wychowania tradycyjnego, w którym dorosły był panem świata, uzurpującym sobie prawo do podporządkowania dziecka, które stawało się tylko dodatkiem do jego własnego życia. Przeciwstawiono temu wychowanie wolne od elementów nakazu, surowości i kary.

Te postulaty wcielał w życie lekarz, pisarz i wychowawca Janusz Korczak. Nie tylko wiedział "jak kochać dziecko", ale słowa te wprowadzał w czyn.Dostrzegł, że obok istniejących podziałów istnieje jeszcze inny o szczególnym znaczeniu: na dorosłych i dzieci. Twierdził, że dorośli są panami świata, natomiast dzieci, pozbawione jakichkolwiek praw, zdane są na ich pastwę. W okresie, gdy coraz donośniej rozlegały się głosy broniące praw człowieka i domagające się zasadniczych reform społecznych, Korczak w rozprawie "Prawo dziecka do szacunku", nawiązując do Genewskiej Deklaracji Praw Dziecka z 1923 roku żądał, by w ogólnym procesie walki o zmiany w świecie dostrzeżono wreszcie i uwzględniono dziecko oraz należne mu prawa. Twierdził, że bez uporządkowania spraw dzieci, nie można porządkować spraw dorosłych.Zwracał uwagę na samoistną wartość życia dziecka, na to, jakim ono jest, a nie jakie będzie w przyszłości. Tę ideę wyraża jego myśl, która nieustannie mu towarzyszyła: "dzieci nie będą, ale już są dziećmi", oraz są "równo nam wartościowym człowiekiem" w każdej fazie swojego rozwoju.

W atmosferze dyskusji nad przyszłością dziecka szwedzka pisarka i feministka Ellen Key (1849-1926) opublikowała książkę "Stulecie dziecka". Książka miała stać się zwiastunem XX wieku, w którym na plan pierwszy miano wysunąć interesy dziecka, a sprawy wychowania uznać za najważniejsze. Dziś wiadomo, że tak się nie stało. Ellen Key marzyła o stuleciu dziecka, w którym znajdzie ono należytą opiekę: przede wszystkim odpowiednie wychowanie rodzicielskie, ale także i szkolne. Nakreślona przez nią wizja szkoły do dziś ma charakter jedynie utopii.Nowe czasy miały ukształtować nowego człowieka, a przez to świat uczynić lepszym. Autorka uczulała sumienia rodzicielskie i opowiadała się za wychowaniem jak najbardziej indywidualnym. Podjęła przede wszystkim walkę o prawa dziecka do życia, działania i rozwoju. Propozycje Key wynikały z przekonania, że związek pomiędzy rodzicami i dziećmi nie jest sprawą czysto prywatną, która jedynie wpływa na szczęście lub nieszczęście jednostek, ale że "nowe pokolenia stanowią oś, około której obraca się wszelka troska o dobro społeczne. Nowi rodzice powinni być już od dzieciństwa wychowani do przyszłego rodzicielstwa - muszą mieć zaszczepione nowe zupełnie poczucie odpowiedzialności względem zadania, które ich czeka". Pisarka uważała, że najlepszym środowiskiem opiekuńczym i wychowawczym jest rodzina i ona odpowiada za opiekę i właściwe wychowanie młodego pokolenia. "Najsilniejsza moralnie i najochotniejsza do szczerej pracy młodzież - pisała w "Stuleciu dziecka" - wyrosła w domu, gdzie rodziców i dzieci obowiązują równe prawa i łączy wspólna praca. (...) W takim domu nie istnieją osobne rozporządzenia dla dzieci, nie są one uważane za jakieś istoty odrębnego gatunku, lecz przeciwnie, rodzice zdobywają sobie szacunek dzieci tym, że żyją prawdą i szczerością, że postępują tak, aby dzieci mogły wniknąć w ich błędy i omyłki".

Na przestrzeni wieków i współcześnie nie brakowało i nie brakuje odważnych ludzi, którzy z ogromnym poświęceniem i wytrwałością walczyli i walczą o godność dziecka. Dzięki ich pracy powstały liczne dokumenty, w których społeczność międzynarodowa nadała dziecku należną mu podmiotowość. Trzeba mieć nadzieję i szczere życzenie, aby wiek w którym żyjemy był stuleciem, w którym prawa dziecka nie pozostaną zapisami wyłącznie na papierze, ale staną się wytyczną postępowania wszystkich ludzi.

Agnieszka Szarkowska

1. Scharakteryzuj pojęcie pedagogiki dziecka opracowane przez Ellen Key.
   2. Scharakteryzuj i wyjaśnij zasady funkcjonowania niemieckich wiejskich ognisk domowych (D.L.E.H.).
   3. Scharakteryzuj i wyjaśnij zasady funkcjonowania wolnej gminy szkolnej.
   4. Wyjaśnij zasady pedagogiki opracowane przez Rudolfa Steinera.
   5. Wymień i scharakteryzuj znane Ci szkoły alternatywne funkcjonujące w świecie w XX wieku.
   6. Scharakteryzuj założenia pedagogiki kultury i wymień przedstawicieli tego nurtu.
   7. Scharakteryzuj koncepcję filozofii wychowania Sergiusza Hessena.
   8. Scharakteryzuj podstawowe założenia pedagogiki społecznej oraz wymień przedstawicieli tego nurtu.
   9. Wyjaśnij pojęcie pedagogiki emancypacyjnej oraz znane Ci nurty tej pedagogiki.
   10. Scharakteryzuj pedagogikę wyzwolenia dziecka Neila.
   
   Scharakteryzuj pojęcie pedagogiki dziecka opracowane przez Ellen Key.
   Pedagogika dziecka E. Key należy do nurtu pedagogiki naturalistycznej. E. Key swoje poglądy oparła na wynikających z naturalizmu pedagogicznego przekonaniu, że cele wychowania należy wyprowadzać z natury dziecka. Propagowała tzw. swobodne wychowanie, oparte na tworzeniu warunków dla najpełniejszego rozwoju dziecka. Postrzegała wychowanie jako zindywidualizowany proces kształcenia, wyznaczony przez naturalny rozwój psychofizyczny dziecka. Swoje poglądy i wizje przedstawiła w książce „100-lecie dziecka”, którą wydała w 1900 roku. W książce tej odnosi się krytycznie do ówczesnego stanu w szkolnictwie i wychowaniu. Krytykuje politykę państw w odniesieniu do dzieci. E. Key uważa system szkolny jako nieefektywny, a podawaną w niej wiedzę za zbędną w praktyce. Uważa, że lata szkolne są stracone, a wiedza zdobywana jest kosztem osobistych zdolności.
   W odniesieniu do prób reform E. Key zauważa, że próby reform są daremne dopóki nie zmienią się programy kształcenia odstępujące od wykształcenia ogólnego.
   Jednocześnie E. Key kreśli wizję szkoły zbiorowej. W swojej koncepcji zakłada, że nauczanie powinno rozpoczynać się w wieku 9-10 lat i trwać powinno do 15-16 roku życia. Przedmioty nauczania powinny być traktowane poglądowo i nie powinno się ich rozszczepiać na działy. Powinny być dostosowane do rozwoju dziecka i odpowiednio rozłożone w czasie. Nie tylko w porach dnia, ale również dostosowane do pór roku. Szkoły powinny być koedukacyjne i uczące życia w rodzinie i w państwie.
   Najważniejszymi jednak założeniami pedagogiki dziecka E. Key są poznawanie indywidualnych zdolności i kierowanie się w ich stronę, z jednoczesnym uwzględnianiem indywidualnych różnic między dziećmi. Dla dzieci pozbawionych szczególnych uzdolnień powinno się znaleźć taki sposób nauczania, aby ich indywidualności mogły się rozwijać. Kategoryczny nacisk E. Key kładzie na zerwanie z systemem wykładów. W czasie lekcji dzieci mogą się uczyć różnych przedmiotów w zależności od własnych zainteresowań. Odrabianie lekcji odbywa się w szkole, a prace domowe ograniczają się do czytania lektur beletrystycznych. Grupy, w których dzieci się uczą nie powinny być liczniejsze niż 12 osób.
   
   wróć
   
   
   Scharakteryzuj i wyjaśnij zasady funkcjonowania niemieckich wiejskich ognisk domowych (D.L.E.H.).
   Twórcą idei D.L.E.H. był Herman Leitz. Najistotniejszym motywem utworzenia D.L.E.H. były negatywne doświadczenia Leitz'a z okresu młodości oraz pozytywne związane z życiem rodzinnym na wsi. Program pedagogiczny D.L.E.H. zawierał się w samej nazwie, każdy z członów nazwy wskazywał zasadnicze jego elementy.
   Niemieckie - oznaczało, że szkoły miały służyć wyłącznie Niemcom, a grono nauczyciel wywodziło się tylko spośród Niemców (chociaż początkowo zatrudniano żydów). Program nauczania był zbliżony do ówczesnego programu szkoły realnej i zreformowanego gimnazjum. Nauczanie obejmowało jako najważniejsze przedmioty język niemiecki i historię Niemiec, przyrodę i matematykę jako przedmioty pomocnicze oraz języki obce - angielski i francuski.
   Wiejskie - oznaczało, że szkoły położone były na wsi. Życie na wsi miało chronić przed zgubnymi wpływami miasta jako siedliska wszelkiego zła i zepsucia moralnego. Życie na wsi miało uczyć wspólnoty i harmonii z przyrodą. Do programu wychowania należała również praca w polu i ogrodzie, nauczanie na łonie natury, wędrówki i podróże krajoznawcze po okolicach. Duży nacisk kładziono na kształtowanie ciała i sport. Używki były zabronione. D.L.E.H. były samowystarczalne i opierały się na sile roboczej wychowanków. Warunki bytowe, ubiór i odżywianie było typowe dla ówczesnej wsi niemieckiej.
   Domowe ogniska - oznaczało, że szkoła sprawowała zadania wychowawcze na wzór rodziny wiejskiej. Rodzina mieszkała w kilku pokojach lub oddzielnym domku i składała się z 5-12 uczniów i nauczyciela. Domowe ogniska składały się z kilku do kilkunastu rodzin. Nauczyciel był jednocześnie ojcem rodziny - wodzem, doradcą, przyjacielem i przewodnikiem. Stanowił dla rodziny wzór osobowy. Toteż stawiano nauczycielom bardzo wysokie wymagania. Zatrudniony nauczyciel musiał posiadać wykształcenie akademickie w co najmniej dwóch przedmiotach. Musiał być gotowy do całkowitego poświęcenia pracy pedagogicznej. Ponadto musiał posiadać i przestrzegać czterech cnót: ubóstwa, czystości, dzielności i posłuszeństwa. Podobne cechy kształtował i wymagał ich od uczniów swojej rodziny.
   Wychowawcze - oznaczało, że szkoła może zastąpić biologiczną rodzinę w sprawowaniu funkcji wychowawczych. Oznaczało to równie kształtowanie charakteru i rozwijanie wszelkich stron osobowości, sił, zmysłów oraz nauczanie życia. Za formalny cel D.L.E.H. przyjmowały kształtowanie ludzi o zdrowym i silnym ciele i duszy, jasno i precyzyjnie myślących, głęboko odczuwających i o niezłomnej woli. Temu służył właśnie pobyt na wsi, życie we wspólnocie, zdrowy tryb życia, ćwiczenia gimnastyczne, praca praktyczna, zajęcia artystyczne, unikanie bezpośredniego przymusu i nauczanie na najnowszych zdobyczach psychologii i pedagogiki.
   D.L.E.H. funkcjonowało na trzech poziomach. Najniższy obejmował chłopców w wieku 8-12 lat, gdzie głównym zajęciem było ogrodnictwo, hodowla i wędrówki. Średni szczebel obejmował chłopców w wieku 13-15 lat, gdzie zajmowano się pracami rolnymi i rzemieślniczymi, a grupy były samowystarczalne. Najwyższy poziom obejmował chłopców w wieku 16-18 lat, gdzie dominowało życie w ciszy, odosobnieniu, pośród górskiej przyrody, co miało służyć zbieraniu i pogłębianiu myśli. Życie było zorganizowane na wzór szkoły z internatem. Obejmowało między innymi wspólne posiłki, spotkania w kaplicy, gdzie w romantycznej scenerii odczytywano nie tylko przypowieści i fragmenty biblijne, ale również fragmenty dzieł literackich przedstawiające heroiczne epizody z historii Niemiec.
   
   wróć
   
   
   Scharakteryzuj i wyjaśnij zasady funkcjonowania wolnej gminy szkolnej.
   WOLNA GMINA SZKOLNA została utworzona na wzór pierwszych gmin chrześcijańskich - miała spełniać posłannictwo podobne do posłannictwa Kościoła. Twórcą FSG był Gustav Wyneken, który krytykował Niemieckie Wiejskie Domowe Ogniska Wychowawcze utworzone przez H. Lietza. Oprócz krytyki DLEH, fundamentem utworzenia Wolnej Gminy Szkolnej był ruch ”wędrownych ptaków”, który powstał jako przeciwieństwo szkoły i był utworzony przez młodzież, zrodził się z romantycznego pędu ku wolności.
   Według Wynekena FSG jest twórcza i zwraca się ku przyszłości, jest obszarem „kultury młodości” i ośrodkiem duchowym ruchu młodzieżowego. Duży nacisk kładziono na wychowanie przez sztukę, aby młodzież umiała malarsko, muzycznie i poetycko myśleć. Życie codzienne W FSG było podobne do życia w DLEH - praca fizyczna, sport, wędrówki, abstynencja.
   Celem wychowania w FSG było ukształtowanie u młodzieży postawy -„działaj tak, aby zbawienie świata było możliwe, a ty mógłbyś na nie pracować”. Ważna była samodzielność twórcza młodzieży. Wg FSG młodość ma łączyć się z przyszłością.
   Charakterystyka szkoły:
   FSG to szkoła średnia z internatem dla dziewcząt i chłopców w wieku 10-18 lat. Panował tam system klasowo-lekcyjny i nauczanie frontalne. Uczniowie mieli dużo czasu na zajęcia własne. O godz. 730 uczniowie gromadzili się aby wysłuchać utworu muzycznego. Szkoła otoczona była lasami, łąkami, górami - odizolowana od otoczenia społecznego, nie rządził nią regulamin lecz obyczaje, w szkole funkcjonowały tzw. „ciała społeczne” - gmina szkolna, komitet uczniowski i krąg koleżeński. Uczniowie nie mogli otrzymywać np. paczek ze słodyczami, na dworzec musieli chodzić pieszo, jeździć III lub IV klasą. W szkole panował sakralny kult sztuki - Wyneken uważał, że szkoła miała wychowywać krytycznych i wymagających odbiorców sztuki. Bardzo ważna w tej szkole była muzyka.
   Do 1924 r. Szkoła nie miała prawa do przeprowadzania egzaminów maturalnych, uczniowie musieli je składać w szkole państwowej i dlatego w FSG obowiązywał ten sam program nauczania co w szkołach państwowych. W roku 1933 FSG została przekształcona w NSDAP.
   
   wróć
   
   
   Wyjaśnij zasady pedagogiki opracowane przez Rudolfa Steinera.
   Steiner uważa, że człowiek podlega w swym rozwoju cyklowi siedmioletniemu. Toteż teoria i praktyka pedagogiczna musi być zróżnicowana i odpowiednia do etapu rozwoju dziecka, a formy oddziaływań pedagogicznych odpowiednio dobrane. W klasach niższych powinny dominować zajęcia o charakterze artystycznym i dopiero z czasem można wprowadzać przedmioty o charakterze czysto intelektualnym.
   Ważną rolę powinny odgrywać w szkole zajęcia o profilu artystycznym i praktycznym: prace ręczne, rzemieślnicze, ogrodnictwo, plastyka, malowanie, muzyka, eurytmia (rodzaj zajęć ruchowych). Służą one wszechstronnemu rozwojowi osobowości dzieci i młodzieży, a dla osób postronnych stanowią symbol tych szkół w ogóle.
   Szkoły powinny mieć charakter koedukacyjny oraz zachowywać odpowiednie proporcje, jeśli chodzi o pochodzenie społeczne uczniów.
   W szkole nie powinno się stawiać ocen i nie powinno być drugoroczności, gdyż nauka nie ma tu na celu selekcji, ale raczej wychodzi się z założenia, iż korzyści wychowawcze, płynące z pozytywnego oddziaływania zespołu klasowego i tym samym poczucia bezpieczeństwa, pozwolą na przezwyciężenie przejściowych często trudności w nauce.
   Steiner uważa, że niezmiernie istotną funkcję do spełnienia w szkole ma nauczyciel - wychowawca klasowy, który sprawuje pieczę nad uczniami, nauczając prawie wszystkich przedmiotów przez cały czas trwania nauki. Fakt, iż są one prowadzone przez jednego nauczyciela, determinuje pozytywnie koordynację w zakresie treści poszczególnych przedmiotów i ich struktury.
   Już od pierwszej klasy powinno nauczać się dwóch języków obcych, gdyż w tym właśnie wieku dziecko łatwo uczy się przez naśladownictwo i opanowuje szybko i na trwałe zasady artykulacji i intonacji zdaniowej.
   Szkoła powinna być zarządzana kolegialnie przez samych nauczycieli. Nie ma w niej miejsca dla dyrektora, a pomiędzy nauczycielami nie powinny istnieć żadne różnice, oprócz tych, które wynikają z ich zaangażowania w pracę oraz okazywanej inicjatywy.
   Co tydzień odbywać się powinny pedagogiczno - psychologiczne konferencje nauczycieli, mające na celu poszerzenie wiedzy i doskonalenie umiejętności pedagogicznych oraz refleksję nad praktyką wychowawczo - dydaktyczną szkoły. Łączyć się je powinno z dyskusją nad konkretnymi przypadkami poszczególnych uczniów czy całych klas szkolnych oraz analizą problemów metodycznych.
   Z gronem nauczycielskim ściśle powinien współpracować lekarz szkolny, który bierze udział w jego konferencjach jako pełnoprawny członek tego grona, prowadzi i hospituje lekcje, za jego przyczyną zdrowotno - medyczny aspekt funkcjonowania szkoły nie ogranicza się do rutynowej higieny.
   Zdaniem Steinera powinna istnieć ścisła współpraca z rodzicami uczniów, którzy są integralnym podmiotem całego procesu oddziaływania wychowawczego szkoły, ich aktywność powinna korespondować bezpośrednio z działaniami nauczycieli i stanowić nieodłączny składnik całej koncepcji funkcjonowania szkoły.
   Wyraz tych założeń Steiner zmaterializował powołując do życia tak zwane szkoły Wadorfskie.
   
   wróć
   
   
   Wymień i scharakteryzuj znane Ci szkoły alternatywne funkcjonujące w świecie w XX wieku.
   Szkoły alternatywne zrodziły się w krajach zachodnich na fali krytyki skoły tradycyjno-konwencjonalnej. Powstawały inicjatywy stworzenia szkoły lepszej, elastyczniejszej, reagującej na zmiany dnia dzisiejszego i jutra. Szkoły te muszą w swym założeniu być otwarte na otaczającą je rzeczywistość przyrodniczą, techniczną i społeczną. Musi pobudzać uczniów do samodzielnej aktywności i sprzyjać wszechstronnemu rozwojowi. Należy dodać, że w przeciwieństwie do deschoolersów, zwolennicy szkół alternatywnych stoją na stanowisku niezbędności szkoły w społeczeństwie.
   Ruch szkół alternatywnych jest dość zróżnicowany o czym może świadczyć wielość funkcjonujących odmian szkół. Ze względu na kraj, w którym powstają i funkcjonują, można wskazać następujące odmiany szkół alternatywnych: niemiecką, brytyjską, północnoamerykańską i botswańską. Jednak ta klasyfikacja nie oddaje w pełni obrazu rozmaitości szkół alternatywnych. W samych tylko Niemczech jest szereg koncepcji, które w różnym stopniu realizują idee szkoły alternatywnej.
   W Niemczech niezależnie od siebie funkcjonują szkoły typu Waldorf, szkoły zintegrowane, szkoły praktycznego uczenia się oraz inne formy eksperymentalne. Największą popularnością cieszą się szkoły typu Waldorf, oparte na pedagogice Rudolfa Steinera. Podstawą tej szkoły jest nauka i praca dziecka w swoim środowisku, w którym wprowadzane jest w szerszy świat, w którym dokonuje się socjalizacja oraz kształtuje się postawy wobec siebie i drugiego człowieka. Treści nauczania ułożone są w sposób organiczno-genetyczny. Odstąpiono od tradycyjnego oceniania i promowania uczniów. Każde dziecko oceniane jest opisowo, w formie listu do rodziców. Nie wydaje się także rocznych świadectw z ocenami, lecz specjalne świadectwa z krótką opinią z każdego przedmiotu oraz wskazaniami co do dalszej pracy ucznia.
   Duński model szkoły alternatywnej opiera się na ośrodku alternatywnym Tvind. Nawiązuje on do tradycji szkół-internatów i uniwersytetów ludowych. Obejmuje kilka placówek dydaktyczno-wychowawczych. Najstarszym i najciekawszym z nich jest „uniwersytet wędrujący”. Słuchacze zorganizowani w grupy 20-25 osób na własny koszt podróżują w określone miejsca świata dla zdobycia wiedzy z danej dziedziny. Kolejnym z ośrodków jest 4-letnie seminarium nauczycielskie oparte na praktyce. Funkcję szkoły ćwiczeń spełnia tzw. wolna szkoła. Do innych ośrodków należą „mała szkoła” dla uczniów powyżej 14 lat, którzy nie opanowali w stopniu dobrym języka duńskiego, czy szkoła-internat dla uczniów odrzuconych, gdzie mogą oni zdobyć zawód. W szkołach tych obowiązuje zasada łączenia pracy z nauką. Cały ośrodek w Tvind jest w pełni samodzielny i samowystarczalny. Uczniowie ucząc się i pracując, żyją w pełnią życia, przygotowując się do sprostania jego wymogom w dorosłym życiu.
   Północnoamerykańskim szkołom alternatywnym przyświeca cel aby każdy uczeń mógł uczyć się w odpowiednim dla siebie tempie, korzystając najpierw z pomocy kolegów, a dopiero później z pomocy nauczyciela. Proces nauczania jest wolny od jakichkolwiek nacisków na ucznia i nawiązuje do problemów życia codziennego. Miejsce klas szkolnych zajmują „ośrodki zainteresowań” i specjalistyczne pracownie, a miejsce przedmiotów interdyscyplinarne projekty. Najbardziej charakterystyczną cechą różnych północnoamerykańskich szkół alternatywnych jest nakierowanie na udzielanie wsparcia edukacyjnego najuboższym warstwom społecznym, w tym ludności kolorowej.
   Brytyjskie szkoły alternatywne opierają się na założeniu przybliżeniu nauki szkolnej do życia. Są to modele szkoły naturalistycznej. Kształcenie dzieci odbywa się na najniższym szczeblu dydaktyczno-wychowawczym szkoły elementarnej, według koncepcji Piageta polegającej na asymilacji z otaczającym środowiskiem, akomodacji i interioryzacji.
   Dotychczas omówione odmiany szkół alternatywnych powstawały w krajach rozwiniętych. Dlatego na uwagę zasługuje inicjatywa Rosenburga w Botswanie. Jego pomysł polegał na budowie od podstaw (od budowy budynku szklonego) szkół średnich przez uczniów, którzy mieli się w niej później uczyć i zdobywać zawód. Rosenburg swoich uczniów dzielił na brygady murarskie i ciesielskie, a po zakończeniu budowy, tworzył z nich brygady tkackie, krawieckie, rolnicze i mechaniczne. Uczniowie, świadcząc usługi dla ludności, jednocześnie doskonalili się zawodowo i zarabiali na utrzymanie szkoły. W miarę jak szkoła stawała się samowystarczalna finansowo, zmniejszano czas przeznaczony na pracę, a zwiększano czas na naukę, dążąc do optymalnego rozwiązania. Zdaniem Rosenburga, taki model szkoły samowystarczalnej pod względem finansowym, jest jedyną drogą do upowszechniania edukacji w krajach biednych i rozwijających się.
   
   wróć
   
   
   Scharakteryzuj założenia pedagogiki kultury i wymień przedstawicieli tego nurtu.
   Pedagogika kultury wywodzi się z prądu pedagogiki humanistycznej. Ogólny jej kierunek wyznaczył Wilhelm Dilthey. Pedagogika kultury postrzega człowieka jako istotę kulturotwórczą, złożoną i wielowarstwową uczestniczącą w procesie przyswajania sobie, rozumienia i używania gotowych dóbr kultury oraz wytwarzania nowych. Pedagogika kultury opiera się na przekonaniu, że kultura zaspokaja odpowiednie potrzeby człowieka. Kontakt człowieka z kulturą odbywa się poprzez przeżywanie i rozumienie. Przeżywanie dostarcza wszelkiej wiedzy o rzeczywistości, a świat staje się dostępny dopiero wtedy, gdy człowiek pojmuje swoje przeżycia, ich sens i cel. Osiągnąć to można przez wychowanie. Wychowanie polega na kształceniu, które zmierza do udoskonalenia procesów przeżywania i rozumienia oraz ich związków z życiem psychicznym czyli do ukształtowania osobowości.
   Twórcy pedagogiki kultury uważali, że dobra kultury materialnej, dobra duchowe są głównym materiałem i stanowią źródło dla celów wychowania. Celem wychowania jest przygotowanie młodych pokoleń w oparciu o istniejącą kulturę, do czynnego i twórczego udziału w budowaniu nowych wartości. Temu celowi wychowawczemu służy kształcenie. Pedagogika kultury akcentuje jedność osobowości ze światem wartości ponad indywidualnych i od tego uzależnia duchowy rozwój osobowości. W ich rozwijaniu upatruje istotny sens życia ludzkiego.
   Oprócz Dilthey'a, przedstawicielami tego nurtu są Spranger i Kirschensteiner, a w Polsce Hessen i Nawroczyński.
   
   wróć
   
   
   Scharakteryzuj koncepcję filozofii wychowania Sergiusza Hessena.
   Według Hessena pomiędzy wychowaniem i kulturą istnieje ścisła zależność. Cele wychowania pokrywają się z celami kultury. Głównym celem wychowania jest kształcenie (kształtowanie) osobowości ludzkiej.
   Hessen wyróżnia w strukturze wychowania cztery, wzajemnie przenikające się, warstwy. Najniższą warstwę stanowi życie biologiczne, czyli psychofizyczny rozwój człowieka. Warstwa bytu społecznego, czyli uspołecznienie jednostki poprzez wychowywanie go do grupy społecznej. Trzecią warstwą jest warstwa kultury duchowej, która ma charakter wspólnoty duchowej. Najwyższą - „warstwa doskonałej wspólnoty moralnej”, u podstaw której leży pierwiastek doskonałej miłości „w sensie czynnej miłości bliźniego”.
   Według Hessena, zadania szkoły polega na kształceniu w dziecku poczucia prawa i świadomości społecznej. Uważa, że wychowanie przedszkolne, szkolne i poza szkolne powinno być drogą do anomii, czyli istnienia pozbawionego prawa, przez heteronomię, czyli posłuszeństwo prawu nadanemu z zewnątrz, do autonomii jako posłuszeństwu prawu, pochodzącemu z własnego wyboru.
   Anomiczny charakter wieku dziecięcego wyraża się głównie w zabawie. Hessen uważa, że zabawa powinna być zorganizowana tak, aby stanowiła przejście od zabawy do pracy. Uważał, że praca wprowadza w życie dziecka ład i prawidłowość.
   Podobnie rozwiązuje Hessen zagadnienia karności na tym samym stopniu wychowania. Jego zdaniem, powinność ma być dziecku wskazana nie drogą nakazów i zakazów, lecz w postacie stosunków przedmiotowych i rzeczowych, przenikniętych autorytetem. Hessen kategorycznie odrzuca karę jako mechaniczny środek wymuszania karności szkolnej.
   Ważnym elementem w kształceniu osobowości, według Hessena, jest samokształcenie na terenie poza szkolnym. Za najważniejsze jego ośrodki uważa biblioteki, muzea, czasopisma, wystawy itp. Hessen domaga się aby przy organizowaniu ośrodków, uwzględniać zainteresowania duchowe i potrzeby kulturalne poszczególnych jednostek i grup młodzieży, bowiem za pomocą różnych dróg i środków kształcenia da się osiągnąć prawdziwe uspołecznienie.
   Hessen rozróżnia trzy stopnie kształcenia naukowego: kurs epizodyczny, systemowy i uniwersytecki, odpowiadające trzem szczeblom wychowania moralnego: anomii, heteronomii i autonomii.
   Hessen uważał, że osobowości nie kształcą ani nakazy, ani kazania, powstaje ona i pogłębia się jedynie w miarę jak jednostka pracuje nad wartościami ponadosobowymi, które nadają jej treść życiową, czyli osobowość rozwija się jednocześnie przez uczestniczenie w procesie twórczym i pogłębianiu swego życia wewnętrznego.
   
   wróć
   
   
   Scharakteryzuj podstawowe założenia pedagogiki społecznej oraz wymień przedstawicieli tego nurtu.
   Pedagogika społeczna, jako nauka, zajmuje się badaniem warunków środowiskowych wywierających wpływ na proces wychowawczy. Pedagogika społeczna, jako teoria wychowania, ukazuje społeczny oraz kulturowy charakter i funkcje wychowania. Wychowanie, według złożeń pedagogiki społecznej jest jednym ze składników życia, jego społecznego trwania. Traktuje wychowanie jako proces społeczny, którego cele i zadania są uzależnione od otaczającego środowiska społecznego i podporządkowane są potrzebom społecznym. W tym celu powoływane są do życia i tworzone instytucje wychowawcze i oświatowe oraz kształcona jest kadra nauczycieli i wychowawców. Zwraca uwagę na oddziaływanie na proces wychowania takich czynników jak środowiska szkolne i poza szkolne, jakim są rodzina, społeczność lokalna (w tym sąsiedzka) czy grupy rówieśnicze oraz elementy poza środowiskowe, do których należy zaliczyć choćby środki masowego przekazu czy wszelkie inne media (wideo, internet, komputeryzacja). Pedagogika społeczna za cel stawia sobie pobudzanie, rozwój, utrwalanie i kształtowanie indywidualnych uzdolnień na rzecz ich twórczego wykorzystania dla współpracy i współdziałania z innymi, przygotowanie młodego człowieka do aktywnego udziału w życiu społecznym i spełniania określonych ról społecznych. Z tych założeń wynikają główne kierunki działania pedagogiki społecznej jakimi są wyrównywanie szans oświatowych dzieci i młodzieży różnych środowisk, wychowanie poza szkołą, poradnictwo wychowawcze, pomoc socjalna oraz organizacja wypoczynku i rekreacji.
   Do podstawowych przedstwicieli pedagogiki społecznej zaliczyć należy Durkheima, Natorp'a, a w Polsce Znanieckiego, Radlińską, Chałasińskiego.
   
   wróć
   
   
   Wyjaśnij pojęcie pedagogiki emancypacyjnej oraz znane Ci nurty tej pedagogiki.
   W pedagogice emancypacyjnej centralną rolę odgrywa pojęcie emancypacji, czyli wyzwolenia jednostek od społecznej przemocy przez aktywny udział w kreowaniu antyrepresyjnych form wychowania i współżycia, ale i autonomię, wyzwolenie i uzyskanie przez młodego człowieka wewnętrznej niezależności od autorytetów.
   Pedagogika emancypacyjna nie zgadzała się na to aby osobowość człowieka była kształtowana z zewnątrz, by była przystosowywana do normatywnych, ideologicznych i politycznych żądań swoich władz państwowych. Pedagogika emancypacyjna postulowała by człowiek stawał się takim, jakim chciałby być, postulowała podjęcie walki ze strukturami władzy by ją znieść, zniszczyć i nie reformować. Emancypacja oznaczała wyzwolenie się spod społecznej dominacji i zależności, ku swobodnemu wyrażaniu własnych, autentycznych potrzeb, równości szans, prawu do samostanowienia, samoregulacji, do wychowania wolnego od przemocy i wzmacniającego się JA. Takie terminy jak wyzwolenie, emancypacja czy wolność stały się kluczowymi hasłami do wszelkich rewolucyjno-reformatorskich inicjatyw w systemach oświaty różnych państw.
   Pedagogika emancypacyjna jest normatywnym nurtem w naukach o wychowaniu, o zróżnicowanej strukturze i założeniach. Można wyróżnić dwa nurty: polityczny i indywidualistyczno-anarchiczny.
   Pierwszy nurt poprzez nadanie mu politycznie instrumentalnego charakteru sprawił, że pedagogika emancypacyjna stała się ruchem protestu przeciwko nowoczesnemu społeczeństwu przemysłowemu, przeciwko ideologii oraz przeiwko szeroko rozumianym zagrożeniom ekologicznym.
   Drugi nurt jest źródłem romantycznej czy utopijnej wiary w ukształtowanie nowego człowieka w doskonałym, wolnym od władzy i przemocy społeczeństwie. Ukazuje jako naczelny cel wychowania umożliwienie człowiekowi bycia wolną osobowością, wolną od przymusów jakie niosą za sobą państwo, religia, prawo i normy moralne. Nurt ten kładzie nacisk na wolność jednostki, zdolność do samostanowienia i autonomii.
   Do podstawowych nurtów pedagogiki emancypacyjnej należy zaliczyć pedagogikę „uciśnionych” Freire'a, pedagogikę „wyzwolenia dziecka” Neill'a, pedagogikę krytyczą Szkoły Frankfurckiej.
   
   wróć
   
   
   Scharakteryzuj pedagogikę wyzwolenia dziecka Neila.
   Aleksander Neill, twórca pedagogiki wyzwolenia dziecka, krytykował szkołę tradycyjną, gdyż, jak uważał, była zła ponieważ była wymyślona przez dorosłych i dla dorosłych. Dorośli narzucając własne temp i sposoby uczenia się, nieświadomie negowali prawo dziecka do bycia sobą, do zabawy, twórczości i dzieciństwa. Neill wychodził z założenia, że dziecko jest z natury dobre, mądre i rozsądne, że posiada własną niepowtarzalną osobowość, że nie rodzi się bezduszną istotą, którą trzeba ulepszać i naprawiać. Twierdzi, że należy pozostawić dziecku absolutną swobodę. Na tych założeniach oparł główne zasady swojej pedagogiki w odniesieniu do nauki i do wychowania.
   
   Zasady dotyczące nauki
   - dewiza „róbcie co chcecie”
   - swoboda chodzenia lub do szkoły
   - szkołą zarządzają i kierują dzieci
   - lekcje odbywają się na zasadzie zajęć fakultatywnych
   - decyzją o rozpoczęciu nauki pisania i czytanie podejmuje wychowanek
   - najważniejsza jest własna decyzja dziecka o nauce bez nacisku osób dorosłych
   - nie zwraca się uwagi na stroje i uczesanie
   - dzieci nie obawiają się nauczycieli (nauczyciel nie krzyczy, nie prawi morałów)
   - lekcje dostosowane są do wieku dziecka, czasami do zainteresowań
   - dzieciom nie podaje się planu zajęć, bo podział na przedmioty nie jest im do niczego potrzebny
   - nie ma lekcji religii (wiara powinna być domeną ludzi dojrzałych, tak jak zabawa jest prawem dziecka)
   Zasady dotyczące wychowania
   - jak najwięcej swobody
   - każdy ma prawo głosu, głos dziecka jest równy głosowi wychowawcy
   - parlament szkolny podejmuje ważne decyzje, począwszy od rozstrzygania najmniejszych sporów między wychowankami, a skończywszy na uchwałach w sprawie zakazów i kar
   - zabronione jest tylko to co zagraża bezpośrednio życiu wychowanków (np. pływanie bez ratownika, wspinanie się po dachach)

PRĄDY:

REKONSTRUKCJONIZM - powstał w USA. W Polsce uprawiany jako odmiana postmodernizmu. Zakłada iż zmiana społeczeństwa jest nieunikniona. Przyszłość ludzkości toczy się poprzez naprzemienność kolektywizmu i autokracji. Wiele grup społecznych posiada własne upodobania, jedne kierują się w stronę autokracji, inne w stronę demokracjo kolektywnej.
Subkulturą zawodową, która może połączyć interesy obydwu tendencji są zdaniem rekonstrukcjonistów nauczyciele. Są oni architektami nowego porządku. Nauczyciele mają najszersze kompetencje do neutralizowania potrzeb obydwu tendencji. Kompetencje nauczycieli oparte są na świadomości społecznej, na świadomości rozwoju społeczeństwa, na rozwoju myśli pedagogicznej.
Polscy przedstawiciele rekonstrukcjonizmu: Kazimierz Sośnicki i Zbigniew Kwieciński, a na świecie Otto Rugg.

POSTMODERNIZM - nurt kulturalny, znalazł swoje odbicie także w pedagogice. Zdaniem postmodernistów, zaciera się różnica między kulturą popularną a kulturą wysoką, między awangardą a kiczem. W kulturze dominuje swoboda, dopuszczalne jest wszystko: wieloznaczność, przeplatanie się, dowolne wybieranie i manipulowanie cytatami. Jeśli chodzi o pedagogikę, zgadza się ona na różnorodność, wieloznaczność, niejednorodność. Odrzuca się wszystkie autorytety, wzorce, fundamentalne idee. Zdaniem postmodernistów jest nauczaniem postaw (nauczyciel - uczeń, rodzic - dziecko), również odgórnym kształtowaniem osobowości młodego człowieka. Postmoderniści odrzucają urabianie, odwołują się do źródeł i tekstów popularnych, popularnych min. Bazują na symptomach subkultur, odwołują się do symboliki młodzieżowej. Postmoderniści uważają, ze pedagogika nie może rościć sobie prawa do nieomylnej wiedzy, nie ma także pewności co do jednoznaczności aktu naukowego poznania. Postmoderniści mocno akceptują probabistyczny (prawdopodobny) charakter pedagogiki) Przedstawiciele na świecie: R. Rottary, w Polsce: T. Szkudlarek.

GLOBALIZM - nurt przyszedł ze Stanów Zjednoczonych. U podstaw tego nurtu leży przekonanie, że ludzkość żyje w ramach globalnych systemu: ekonomicznego, politycznego, kulturalnego, technicznego. Globalizmowi ulega także kultura w postaci rewolucji mikro - elektronicznej bądź też globalizmu lingwistycznego - objawia się uznaniem języka angielskiego za język międzynarodowy. Głównym celem pedagogiki jest wyposażenie młodzieży w wiedzę i globalną świadomość łączącej nas wspólnoty tzn. łączy nas wspólny system biologiczny, wspólna historia, wspólne potrzeby i problemy egzystencjalne. Globaliści uznają iż siebie samego należy postrzegać jako część ekosystemu ziemskiego. Cywilizacja jest globalnym bankiem kultury, z którego pokolenia czerpią kapitał ale nie można nie dostrzegać też problemów tej cywilizacji tj. bezrobocie, głód, wojny, przeludnienie na świecie. Do tych treści należy odwoływać się także w pedagogice. Przedstawiciele na świecie: J. Becker, w Polsce: I.Wojnar, Z.Melosik.

KIERUNKI:

PEDAGOGIKA FUNKCJONALNA zwana pajdocentryzmem, natywizmem albo pedagogiką swobodnego wychowania. Funkcjonalizm był kontynuacją pedagogiki eksperymentalnej. Odzwierciedlał ruch tzw. Nowego Wychowania (który wyrósł na gruncie rozwoju nauk biologicznych i psychologicznych. Funkcjonalizm w centrum zainteresowania stawiał dziecko i utożsamiał proces wychowania z tokiem jego naturalnego, swobodnego rozwoju. Dziecko z natury jest dobre i zdaniem funkcjonalistów jest białą kartą (tabula rasa), którą zapisuje się przez całe życie. Jest wiele odmian funkcjonalizmu. Najbardziej znane to: Ruch Szkół Aktywnych, Pedagogika Pracy, Koncepcje Planu Daltońskiego. Przedstawiciele to Geogr. Kerschenstainer, G. Dewey, Edward Claparede, August Ferriere, M. Montessouri, a w Polsce to kontynuatorzy Janusz Korczak I henryk Rowid, Kazimierz Jeżewski, Józef Czesław Babicki.

PEDAGOGIKA SOCJOLOGICZNA zwana pedagogiką społeczną, socjologizmem pedagogicznym bądź pedagogiką środowisk wychowawczych. Wg pedagogów socjologicznych wychowanie jest aktem społecznym, każde społeczeństwo tworzy sobie właściwy ideał człowieka i ideał wychowania. Socjologizm traktuje zjawiska wychowania jako skutek oddziaływań na jednostki oraz grupy społeczne. Zakładał także urabianie osoby wychowanka do uczestnictwa w grupie. Do własnych badań procesu wychowania socjologizm opierał się głównie na metodach stosowanych socjologii. Przedstawiciele: Emil Durkheim, a w Polsce: H.Radlińska, St.Karpowicz, L.Krzywicki, Florian Znaniecki, Józef Chałasiński.

PEDAGOGIKA KULTURY zwana personalizmem pedagogicznym lub pedagogiką humanistyczną. Kierunek ten powstał jako próba pogodzenia się, a jednocześnie przeciwstawienia jednostronności tych dwóch poprzednich. Wg pedagogów kultury proces wychowania jest określony jako spotkanie jednostki ludzkiej (personalnej osoby) z dobrami kultury i określonymi warunkami, warunkami których się znajdują te trzy przedmioty (jednostka, otoczenie i dobra kultury). Człowiek bierze udział w tworzeniu dóbr kultury wzbogacając tym samym swoje siły duchowe i tworząc nowe wartości. Przedstawiciele to: Wilhelm Dilthey, a w Polsce: Zygmunt Mysłakowski, Bogdan Nawroczyński, Sergiusz Hessen, Bogdan Suchodolski.

PEDAGOGIKA MARKSISTOWSKA - nurt aktywny do końca lat 80 w Polsce. Inaczej zwana pedagogiką materialistyczną, oparta na filozofii marksistowskiej. Człowiek wprawdzie jest najwyższą wartością ale jego istota i rodzaj są całkowicie zdeterminowane przez warunki bytu społecznego i prawa rządzące ładem społecznym. Wychowanie służy zatem przekształceniu stosunków społecznych w imię sprawiedliwości społecznych. Pedagogika ta nazywana jest pedagogiką dyrektywną, inaczej narzuconą. Przedstawiciele: Karol Marks, F.Engels, Włodzimierz Lenin i jego żona Nadjeżda Krupska i pisarz rosyjski Lew Tołstoj. W Polsce to Aleksander Lewin, Wł. Spassowski, Stefania Sempołowska, ST. Rudniański i Heliodor Muszyński.

PEDAGOGIKA CHRZEŚCIJAŃSKA - dzisiaj humanizm chrześcijański; pedagogika oparta na chrześcijańskich podstawach filozoficznych i światopoglądowych, światopoglądowych także na wychowawczej doktrynie kościoła. Koncepcja zakłada pełne rozwijanie osobowości wychowanka jako człowieka by mógł on się rozwijać wszechstronnie pod względem umysłowym, fizycznym i duchowym, musi przejść przez cztery społeczności wychowania:
• rodzina
• kościół
• szkoła
• państwo
Wszystkie one wychowują jednostkę do pokoju z Bogiem i ludźmi. Przedstawiciele: Kardynał Wyszyński, Paweł Woroniecki, ks Jan Basko, Karol Wojtyła, w Polsce Stefan Kunowski, ks Józef Tarnowski, Leon Dyczewski.
Chrześcijańska pedagogika otwarta powstała jako antyteza do ortodoksyjnej pedagogiki chrześcijańskiej bowiem w odróżnieniu od niej jest zdecydowanie bardziej dynamiczna, a w koncepcjach filozoficznych oparta na antropologii filozoficznej inspirowanej chrześcijaństwem.

SPOŁECZNE FUNKCJE PEDAGOGIKI:

I) DIAGNOSTYCZNA (rozpoznawanie) - polega na gromadzeniu wiedzy o tym, co było lub co jest w obiektywnej rzeczywistości, polega na stwierdzeniu jej obiektywnego stanu.
II) PROGNOSTYCZNA - polega na określeniu na podstawie poznanych zjawisk przyszłego kierunku ich rozwoju.
III) INSTRUMENTALNO-TECHNICZNA - polega na dostarczaniu wiedzy o tym jak realizować zamierzone cele.
IV) HUMANISTYCZNA - umożliwia zaspokojenie potrzeb człowieka w dziedzinie jego dążeń do poznania obiektywnej rzeczywistości.

SCHARAKTERYZUJ PRZEDMIOT BADAŃ PEDAGOGIKI

Przedmiotem badań pedagogiki jest proces wychowania w różnych jego postaciach i formach. Proces celowo organizowanego wychowania dotyczy przede wszystkim dzieci i młodzieży, stąd wychowanie ich jest głównym zadaniem pedagogiki. Celowo organizowane wychowanie obejmuje także niektóre grupy ludzi dorosłych, tj. ANDRAGOGIKA - pedagogika ludzi dorosłych lub ich oświata i GERONTOLOGIA - pedagogika ludzi starszych.
Współczesny rozwój sił twórczych nauki, techniki, organizacji pracy wymaga od pedagogiki objęcia swoim zakresem całokształtu spraw związanych z wychowaniem człowieka.
Przedmiotem badań pedagogiki są nie tylko wpływy wychowawcze organizowane świadomie i celowo ale również wpływy niezamierzone i żywiołowe. Mówimy wtedy o procesie socjalizacji. Do zadań i zainteresowań pedagogiki należy także zjawisko funkcjonowania systemu szkolno - oświatowego.
Pedagogika nie tylko opisuje fakty ale także je wyjaśnia i poszukuje odpowiedzi na pytania:
1. Jak i dlaczego przebiegają określone procesy wychowawcze?
2. Jak te procesy powinny być organizowane by były maksymalnie skuteczne?

PODSTAWOWE POJĘCIA PEDAGOGIKI:

WYCHOWANIE - jest definiowane w znaczeniu szerokim i wąskim.
Znaczenie szerokie - to przygotowanie człowieka do zadań jakie stawia przed nim cywilizacja. Inne definicje określają wychowanie jako proces osiągania optymalnego rozwoju osobowości. Inne koncepcje określają wychowanie jako rodzaj ludzkiej działalności, która polega na wywoływaniu zmian osobowości. Ostatnie koncepcje uznają, iż wychowanie zawiera kształcenie i nauczanie.
Znaczenie wąskie - ogranicza się do wychowania moralnego i oznacza kształcenie uczuciowo emocjonalnej strony osobowości człowieka. Ogólnie ujmują wychowanie jako przygotowanie człowieka do życia w społeczeństwie i tak rozumiane wychowanie pełni dwie funkcje:
- funkcja zachowawcza, która polega na przekazywaniu tradycji, obyczajowości, wzorców określonych zachowań, charakterystycznej dla danej społeczności.
- funkcja twórcza - polega na kształtowaniu kreatywności jednostki we wszystkich sferach jej życia.


KSZTAŁCENIE to ogół czynności i procesów umożliwiających uzyskanie orientacji w otaczającej rzeczywistości przyrodniczej, społecznej, kulturowej; dzięki nim człowiek nabywa określony zasób wiedzy i umiejętności, nawyków, nawyków rezultatem kształcenia jest wykształcenie.

SAMOKSZTAŁCENIE jest to organizowanie wiedzy i sprawności bez pomocy nauczycieli. Instytucje powołane do organizowania kształcenia nazywamy systemem kształcenia. Z punktu widzenia przyswajanej wiedzy wyróżniamy:
• kształcenie ogólne
• kształcenie specjalistyczne tzw. zawodowe
Kształcenie pełni 2 funkcje:
1. poznawcza - dostarczanie wiedzy o świecie
2. praktyczna - zdobywanie umiejętności i nawyków, bowiem nawyk to efekt ostatecznego stadium kształcenia lub samokształcenia.

UCZENIE SIĘ to zamierzone zdobywanie i utrwalanie w pamięci wiadomości, sprawności i nawyków. Kierowanie tym procesem, planowa praca nauczyciela i ucznia nazywa się nauczaniem. Nieodzownym warunkiem procesu nauczania jest swiadome i aktywne współdziałanie nauczyciela i ucznia.

OSOBOWOŚĆ - punktu widzenia pedagogiki istnieją trzy koncepcje osobowości:
1. Koncepcja natywistyczna (natywizm to skrajna postać naturalizmu) - głosi, że czynniki wrodzone, instynkty, popędy warunkują osobowość człowieka. Zwolennicy tego kierunku twierdzą, że człowiek posiada osobowość zakodowaną w genach, a więc nikt ani nic nie jest w stanie jej zmienić.
2. Determinizm socjologiczny - zakłada, że o osobowości człowieka decyduje środowisko, w którym on żyje. A więc wpływy środowiskowe są głównym czynnikiem kształtowania osobowości.
3. Koncepcja konwergencji - łączy dwie poprzednie koncepcje. Uznaje, że o osobowości człowieka decydują zarówno czynniki wrodzone (wewnętrzne) jak i środowiskowe (zewnętrzne)
Literatura pedagogiczna wyróżnia dwa rodzaje definicji osobowości:
1. definicja typu szerokiego - określa osobowość jako zespół względnie stałych cech wzajemnie odróżniających jednostki. Takimi cechami są: budowa ciała, kolor oczu, charakter, zainteresowania, potrzeby, motywacje, poglądy, postawy, temperament, zdolności, inteligencja.
2. definicja typu wąskiego - określa osobowość jako złożoną strukturę cech fizycznych i psychicznych warunkujących względną całość i odmienność danej jednostki. Zespół tych cech reguluje jej zachowanie i przebieg procesów psychicznych.
Na rozwój osobowości decydujący wpływ ma okres dzieciństwa, ponieważ jest to czas największej podatności człowieka na wpływy wychowawcze.

CHARAKTERYSTYKA POJĘCIA NAUKI:

Nauka potocznie to ludzka wiedza o przyrodzie, człowieku, społeczeństwie, społeczeństwie zjawiskach i prawidłowościach rozwoju rzeczywistości, o sposobach badania i przekształcania otaczającego nas świata, ujęta w systemie należycie uzasadnionych twierdzeń i hipotez.
Nauka to usystematyzowana wiedza przedstawiona w formie twierdzeń. Jest ona dziedziną społecznej aktywności człowieka, która zmierza do obiektywnego poznania rzeczywistości. Jest procesem społecznym w wyniku którego powstają konstrukcje naukowe czyli twierdzenia, teorie, prawa.

STRUKTURA WSPÓŁCZESNEJ PEDAGOGIKI

W nauce w ogóle i każdej dyscyplinie naukowej zachodzą przeciwstawne sobie procesy - to dezintegracja i integracja nauki. Zjawisko to występuje również w pedagogice i w sposób decydujący wpływa na jej strukturę. Za Janem Szczepańskim przyjmujemy, ze przez strukturę rozumieć będziemy układ elementów jakiejś rzeczy lub zjawiska i zasady ich wzajemnego przyporządkowania. Elementami, które wymagają uporządkowania określonej dyscypliny naukowej są teorie naukowe, wraz z tworzącymi je pojęciami, hipotezami i twierdzeniami, różne są jednak kryteria porządkujące elementy tworzące strukturę danej dyscypliny.
Karol Kotłowski proponuje tworzenie struktury pedagogiki wg kryterium metodologicznego odpowiadającego kolejnym etapom nauki rozwoju tej dyscypliny i wyznaczonego gromadzonym dorobkiem naukowym jej twórców. Stosując to kryterium pedagogikę podzielić można na:
I) Pedagogika praktyczna - tworzy ją opis pojedynczych doświadczeń i sprowadzania z bezpośredniej działalności dydaktyczno - wychowawczej. Z punktu widzenia nauki jej wartość jest kwestionowana, np. Bogdan Suchodolski odmawia w pedagogice praktycznej statusu pedagogiki naukowej. Jego zdaniem może ona być jedynie potoczną refleksją nad wychowaniem
II) Pedagogika opisowa (zwana eksperymentalną) - zajmuje się ona uogólnieniem (pojęć) doświadczenia dydaktyczno - edukacyjnego bądź też formułuje swoje twierdzenia na podstawie badań eksperymentalnych. Posługuje się więc ona dwoma procedurami badawczymi:
- eksperymentalna
- expost facto
Badania prowadzone w ramach tak pojmowanej pedagogiki zmierzają do formułowania hipotez, twierdzeń i teorii, które odzwierciedlałyby złożone relacje wychowania z określonymi zjawiskami biologicznymi, psychologicznymi, socjologicznymi, kulturalnymi.
III) Pedagogika normatywna - to pedagogika, która w oparciu o różne źródła ustanawia ideały, cele i normy wychowania.
IV) Pedagogika ogólna - inaczej teoretyczna, która w oparciu o dorobek trzech w/w tworzy spójną teorię rozwoju człowieka i uwarunkowań tego rozwoju poprzez uogólnianie zjawisk wychowawczych i poszukiwanie najogólniejszych pojęć tzw. siatki pojęć, które określałyby całościowe procesy rozwoju człowieka.

OMÓWIĆ SUBDYSCYPLINY PEDAGOGIKI

1. PEDAGOGIKA OGÓLNA - zajmuje się charakterystyką pedagogiki jako nauki, analizuje podstawowe pojęcia pedagog., historyczne uwarunkowania rozwoju tej dyscypliny, bada czynniki wychowania (role i znaczenie środowiska w wychowaniu, znaczenie dziedziczności w tym procesie, odnosi się także do celów i zadań stawianych przed wychowaniem) zajmuje się również problematyką edukacji permanentnej inaczej kształceniem ustawicznym.
2. DYDAKTYKA - teoria kształcenia, zajmuje się istotą i przebiegiem procesów nauczania, analizuje także cele, treści, formy organizacyjne, zasady i metody nauczania; dzieli się na dydaktykę ogólną i dydaktyki szczegółowe, inaczej szczegółowe teorie nauczania - odnoszą się one tak do przedmiotów ogólnokształcących jak i zawodowych na poszczególnych etapach kształcenia.
3. TEORIA WYCHOWANIA - wyjaśnia zadania, treści, formy organizacyjne, zasady i metody wychowania moralnego. Wiele miejsca poświęca tą teorią wychowaniu w rodzinie w obszarze zajęć pozalekcyjnych i pozaszkolnych oraz pracy wychowawczej w dziecięcych i młodzieżowych organizacjach, np. metodyka w ZHP (analizuje pracę i metody ZHP - organizacji pozaszkolnej)
4. HISTORIA WYCHOWANIA - to nauka o metodach i formach, organizacji procesu wychowania, o ustrojach i systemach oświatowych w kontekście historycznym. Jest nauką o systemach oświatowych, o genezie i historii myśli pedagogicznej

W OPARCIU O PYTANIA A. COMTE`A UDOWODNIĆ, ŻE PEDAGOGIKA JEST NAUKĄ.

Angielski filozof August Comte w XIX w. w swoim dziele pt. „Kurs filozofii pozytywnej” wprowadził po raz pierwszy pojęcie „socjologia” dla określenia nauki o społeczeństwie. Comte`a nazywa się ojcem socjologii. Stworzył przy tym po raz pierwszy kryteria naukowości. Jego zdaniem, by odpowiedzieć na pytanie czy dana dziedzina wiedzy jest nauką, trzeba znaleźć odpowiedzi na 4 pytania:
1) Czy dana dyscyplina posiada własny przedmiot badań?
2) Jakie miejsce zajmuje w systemie nauk?
3) Czy posiada własny swoisty przedmiot badań?
4) Czy posiada swój warsztat metodologiczny?

Ad. 1. Posiada przedmiot badań. Pedagogika zajmuje się człowiekiem na różnych etapach jego życia i rozwoju - od urodzenia aż do śmierci; zajmuje się procesami edukacyjnymi czyli nauczaniem i wychowaniem.
Ad. 2. Jest nauką empiryczną i społeczną.
Ad. 3. Tak, posiada. Bada człowieka w aspekcie społecznym tj. bada jak jeden człowiek zmienia się pod wpływem drugiego człowieka.
Ad. 4. Tak, posiada. Do metod badań pedagogiki należą następujące metody: obserwacja pedagogiczna, eksperyment pedagogiczny, monografia pedagogiczna, analiza dokumentów i tworów ucznia.

Następcy Comte`a dodali jeszcze jedno pytanie: Czy dana dyscyplina ma swój własny system pojęć?
Odp. Tak, ma. Są to pojęcia: wychowanie, uczenie się, nauczanie, wykształcenie, osobowość, środowisko wychowawcze, kultura, czas wolny.

---