CZYNNIKI RAKOTWÓRCZE
•wirusy
•czynniki chemiczne
•czynniki fizyczne
•czynniki dziedziczne
•czynniki immunologiczne
NIEKTÓRE WIRUSY RAKOTWÓRCZE
WIRUS |
LOKALIZACJA - RODZAJ |
Epsteina-Barra |
Nosogardziel, chłoniak Burkitta |
Hepatitis B |
Wątroba |
Hepatitis C |
Wątroba |
HPV |
Narządy rozrodcze,odbyt |
NAJWAŻNIEJSZE RAKOTWÓRCZE CZYNNIKI CHEMICZNE
CZYNNIK |
LOKALIZACJA NOWOTWORU |
Aflatoksyny Benzen Eter dwuchlorometylowy Chrom Chlorek winylu Nitrozoaminy Nikiel |
Wątroba Szpik Płuco Płuco Wątroba, płuco, mózg Przewód pokarmowy Płuco, jama nosowa |
WAŻNIEJSZE FIZYCZNE CZYNNIKI RAKOTWÓRCZE
- promieniowanie jonizujące
- promieniowanie ultrafioletowe
- azbest
- pola elektryczne i magnetyczne
- wysoka temperatura
PRZYKŁAD INTERAKCJI ROŻNYCH CZYNNIKÓW RAKOTWÓRCZYCH
TYP |
PRZYKŁAD |
NOWOTWÓR |
Chemiczne - chemiczne Wirusowe - chemiczne
Fizyczne - chemiczne
Chemiczne - osobnicze Fizyczne - chemiczne
Wirusowe - osobnicze |
Tytoń + alkohol HPV + tytoń EBV + nitrozaminy HBV + aflatoksyny Azbest + tytoń Radon + tytoń Tytoń + CYP2D6 Azbest + CYP2D6 Słońce + xerodermia pigmentosa EBV + niedobór immunologiczny |
Gardło, przełyk Szyjka macicy Nosogardziel Wątroba Płuco Płuco Płuco Płuco Skóra
Chłoniaki
|
DZIEDZICZNE NOWOTWORY I STANY PRZEDRAKOWE
retionblastoma
podstawnokomórkowy rak skóry pigmentowany
mnogie nowotwory endokrynologiczne
polipowatość jelita grubego
niektóre rodzaje czerniaka
nerwiakowłókniakowatość
UPOŚLEDZONA ODPORNOŚĆ
Pierwotna (np. zespoły wrodzone)
Wtórna (np. AIDS, leki immunosupresyjne
Leki immunosupresyjne: 8% ryzyko zachorowania w ciągu roku (100 x większe niż w normalnej populacji)
Indukcja, szczególnie chłoniaków
WZGLĘDNE RYZYKO ZACHOROWANIA NA NIEKTÓRE NOWOTWORY ZŁOŚLIWE U CHORYCH PO PRZESZCZEPIE NERKI W DWÓCH BADANIACH MIĘDZYNARODOWYCH
TYP NOWOTWORU |
BADANIE BRYTYJSKO - AUSTRALIJSKIE |
BADANIE AMERYKAŃSKIE |
Chłoniak złośliwy Rak wątroby Czerniak złośliwy Inne nowotwory Razem |
45,9 (42) 37,5 (3) 8,7 (2) 1,3 (39) 2,8 (86) |
26,9 (53) 20,0 (4) 2,5 (5) 2,8 (136) 2,8 (136) |
Liczby w nawiasach oznaczają liczbę zachorowań
EUROPA PRZECIW RAKOWI (DEKALOG ONKOLOGICZNY)
1. Nie pal, rzuć palenie, nie pal w obecności innych
2. Nie pij napojów alkoholowych
3. Unikaj nadmiernego opalania się
4. Przestrzegaj bezpieczeństwa i higieny pracy
5. Jedz świeże owoce, jarzyny i produkty zawierające błonnik
6. Nie tyj i nie unikaj pokarmów tłuszczowych
7. Zgłoś się do lekarza jeśli zauważysz zgrubienie, zmianę w
obrębie znamienia lub nienormalne krwawienie
8. Zgłoś się do lekarza jeśli masz przewlekły kaszel, chrypkę,
zaburzenia przewodu pokarmowego lub chudniesz bez
przyczyny
do kobiet:
9. Wykonuj regularnie badanie cytologiczne szyjki macicy
10.Badaj regularnie swoje piersi
„ILEKROĆ ZAPALISZ PAPIEROSA,
ZAPRASZASZ DO SIEBIE RAKA”
E. Rosenbaum
PRZYKAZANIE 1:
NIE PAL ! ; JEŚLI PALISZ - RZUĆ PALENIE ! ; NIGDY NIE PAL W OBECNOŚCI NIEPALĄCYCH !
PRAWDOPODOBIEŃSTWO ZGONU Z RÓŻNYCH PRZYCZYN (DANE USA)
Przyczyna Prawdopodobieństwo dla jednej osoby w ciągu roku
Palenie 10 papierosów dziennie 1:200
Wszystkie naturalne czynniki (wiek 40 lat) 1:850
Grypa 1:5000
Wypadek drogowy 1:800
Białaczka 1:12.500
Futball amerykański 1:25.000
Wypadek w domu 1:26.000
Wypadek w pracy 1:43.500
Samobójstwo 1:100.000
Wypadek kolejowy 1:500.000
Uderzenie pioruna 1:10.000.000
ROLA PALENIA TYTONIU
1.Palenie jest przyczyną około 30% ogółu nowotworów (40% u mężczyzn i 20% u kobiet)
2. Najważniejsze nowotwory tytoniozależne: raka płuca, krtani, jamy ustnej, przełyku, pęcherza i trzustki
3. Ryzyko tylko raka płuca u nałogowego palacza (40 dziennie) jest 20x wyższe niż osoby niepalącej
4. Niepalące żony nałogowych palaczy mają 2x wyższe ryzyko zachorowania na raka płuca
EFEKT ZAPRZESTANIA PALENIA U NAŁOGOWEGO PALACZA
RYZYKO RAKA PŁUCA STOPNIOWO MALEJE I PO KILKUNASTU LATACH OSIĄGA POZIOM OKOŁO
2-KROTNIE WYŻSZY NIŻ U OSOBY, KTÓRA NIGDY NIE PALIŁA
RZUCAMY PALENIE !
PALENIE:
Powoduje zmęczenie
Daje ból głowy
Powoduje zdenerwowanie
Daje przykry zapach z ust
Pozbawia cię napędu, energii i zdrowia
RZUCAMY PALENIE !
12 godzin po rzuceniu palenia:
obniża się poziom tlenku węgla we krwi
poprawia się praca serca i płuc
2-3 tygodnie po rzuceniu palenia:
poprawia się apetyt
ustępuje kaszel
poprawia się praca przewodu pokarmowego
ustępują bóle głowy-poprawia się praca mózgu
poprawia sie oddychanie
znaczne oszczędności (rocznie ponad tysiąc zł)
czystszy jest dom i miejsce pracy
Objawy „odstawienia” (przejściowe)
zatrzymanie płynów - możliwy wzrost masy ciała
bóle dziąseł i języka
napięcie psychiczne
możliwe zmęczenie
METODY ZMNIEJSZENIA OBJAWÓW „GŁODU NIKOTYNOWEGO''
znajdź inne, interesujące zajęcie
znajdź czas na odpoczynek i psychiczny relaks
jedz częściej mniejsze posiłki, zamiast 2-3 duże
spożywaj wartościowe, zapewniające energię pokarmy
spożywaj wiecej napojów
rozpocznij regularne ćwiczenia fizyczne
PRZYKAZANIE 2:
NIE NADUŻYWAJ NAPOJOW ALKOHOLOWYCH
ROLA ALKOHOLU
1. nadużywanie alkoholu jest przyczyną 3-7% ogółu nowotworów
2. najczęstsze nowotwory alkoholozależne:
rak jamy ustnej, gardła, przełyku i krtani, sutka
3. bardzo silne współdziałanie z karcynogennym wpłwem palenia tytoniu
PRZYKŁADY NOWOTWORÓW ALKOHOLOZALEŻNYCH:
rak jamy ustnej (w 75% wywołany współdziałaniem tytoniu i alkoholu)
rak przełyku (25x częstszy u nałogowych alkoholików)
rak wątroby (następstwo marskości poalkoholowej)
rak sutka u kobiet
PAMIĘTAJ!
1. ważne jest umiarkowanie, a niekoniecznie abstynencja
2. jeśli palisz - nie pij, i odwrotnie
PRZYKAZANIE 3:
UNIKAJ NADMIERNEGO OPALANIA SIĘ !
PRZYKAZANIE 4:
PRZESTRZEGAJ BEZPIECZEŃSTWA
I HIGIENY PRACY
WAŻNIEJSZE ZAWODOWE CZYNNIKI RAKOTWÓRCZE
CZYNNIKI |
LOKALIZACJA NOWOTWORU |
azbest produkcja aluminium przemysł obuwniczy produkcja koksu przemysł metalowy produkcja farb przemysł gumowy |
płuco, opłucna pęcherz szpik, zatoki nosa skóra, płuca, nerki jama nosowa płuca szpik kostny |
Promieniowanie jonizujące:
•powoduje mniej niż 1% nowotoworów (co m. In. wynika z ochrony ogółu społeczeństwa przed jego wpływem)
•narządy szczególnie narażone: sutek, tarczyca, szpik, kości
•nowotwór najbardziej radiogenny: białaczka (największa liczba zachorowań po 2-4 latach, zmniejsza się po 25 latach)
•nowotwory lite: dłuższy okres utajnienia
•małe dawki bardziej niebezpieczne niż duże, stosowane w terapii nowotworów
MĄDRY CZŁOWIEK, TO TEN, KTÓRY MĄDRZE SIĘ ODŻYWIA”
(PRZYSŁOWIE CHIŃSKIE)
PRZYKAZANIE 5:
JEDZ ŚWIEŻE OWOCE I WARZYWA ORAZ INNE PRODUKTY ZAWIERAJĄCE BŁONNIK
ROLA CZYNNIKÓW DIETETYCZNYCH
NEGATYWNA |
POZYTYWNA |
tłuszcze białka zwierzęce aflatoksyny nitroaminy akroleiny |
witaminy (A, E, C) błonnik mikroelementy |
POKARMY BOGATE W WTAMINĘ A
ciemnozielone warzywa (szpinak, groszek, brokuły)
rzepa
warzywa o barwie pomarańczowej (marchew, dynia)
owoce o barwie pomarańczowej (morele, brzoskwinie, gruszki)
PIERWIASTKI ŚLADOWE O POTENCJALNYM DZIAŁANIU RZECIWNOWOTWOROWYM
magnez
miedż
cynk
selen
UWAŻAJ NA N-NITROZOAMINY!
JEDZ WIĘCEJ: JEDZ ZNACZNIE MNIEJ:
świeżej niekonserwowanej żywności zawierającej azotyny (peklowane,
żywności różowe mięso i wędliny)
chudego mięsa, drobiu, ryb wędzonego boczku, wędlin i szynki
świeżych owoców i warzyw hot-dogów, hamburgerów, mielonek
żywności z witaminą a i e niektórych gatunków piwa
zbóż i kasz owoców i warzyw w puszkach
orzechów i ziaren białego pieczywa
kukurydzy chipsów i ciasteczek
PRZYKAZANIE 6:
UNIKAJ NADWAGI I OGRANICZAJ SPOŻYCIE TŁUSZCZÓW
NOWOTWORY ZWIĄZANE Z NADWAGĄ I NADMIERNYM SPOŻYCIEM TŁUSZCZÓW:
rak piersi
rak jajnika
rak trzonu macicy
nowotwory przewodu pokarmowego
ZALECENIA DLA OTYŁYCH:
1. więcej ruchu
2. mniej tłuszczu i tłustych potraw
3. mniej cukru i słodyczy
4. mniej alkoholu
PRZYKAZANIE 7:
ZGŁOŚ SIĘ DO LEKARZA, JEŚLI ZAUWAŻYSZ:
ZGRUBIENIE, ZMIANĘ W OBRĘBIE ZNAMIENIA, NIENORMALNE KRWAWIENIE
PRZYKAZANIE 8:
ZGŁOŚ SIĘ DO LEKARZA: JEŚLI MASZ:
PRZEWLEKŁY KASZEL, CHRYPKĘ, ZABURZENIA PRZEWODU POKARMOWEGO, LUB CHUDNIESZ BEZ WYRAŹNEJ PRZYCZYNY
PRZYKAZANIE 9:
ZGŁASZAJ SIĘ REGULARNIENA BADANIE GINEKOLOGICZNEI CYTOLOGIĘ
PRZYKAZANIE 10:
BADAJ REGULARNIE SWOJE PIERSI, A W WIEKU PONAD 50 LAT ZGŁASZAJ SIĘ CO 2 LATA NA BADANIE MAMMOGRAFICZNE
ZAPOBIEGANIE I WCZESNE WYKRYWANIE
NOWOTWORÓW JEST ZNACZNIE
SKUTECZNIEJSZE
I MNIEJ KOSZTOWNE NIŻ LECZENIE!