Charakterystyka okresów rozwoju mowy
Stan rozwoju mowy dzieci 3 - letnich
Dziecko trzyletnie rozumie, co do niego mówimy pod warunkiem, że treści do niego kierowane nie wybiegają poza jego wcześniejsze doświadczenia. Trzylatek używa już zdań kilkuwyrazowych, w których wciąż występują błędy gramatyczne np. „ nie mam zabawków, spodniów” zamiast „nie mam zabawek, spodni” Mówi chętnie i dużo. Opowiada o tym co widzi, „myśli głośno”, mówiąc także do siebie. Zaczyna zadawać wiele pytań, gdyż ciekawi go otaczający świat oraz bawi je formułowanie samych pytań. Dziecko spełnia polecenia, zawierające znane mu wyrazy, np. potrafi wskazywać części ciała, elementy zabawek, nazywa i wykonuje codzienne czynności, umie podać swoje imię.
Trzyletnie dziecko powinno wymawiać prawidłowo następujące dźwięki: a, o, e, y, i, ą, ę, p, m, pi, mi, f, w, fi, wi, t, d, n, ń, l. li, ś, ź, ć, dź, k, g, ki, gi, ch, j, ł. U niektórych dzieci trzyletnich zdarza się wymawianie konsekwentne głosek (t, d) zamiast (k, g) oraz mylenie głoski (ch) i (f) co nie stanowi jeszcze problemu. Jeżeli w mowie dziecka czteroletniego pojawia się brak tych dźwięków, to wówczas taki stan wymaga interwencji logopedycznej.
Dla mowy dziecka trzyletniego charakterystyczne jest też opuszczanie, zastępowanie lub przestawianie dźwięków. Wiąże się to zwłaszcza w trudnych wyrazach z występowaniem obok siebie grup spółgłoskowych oraz z samą długością wyrazów.
Głoski (s, z, c, dz) zaczynają być wymawiane prawidłowo, chociaż bywają jeszcze (do 4 roku życia) artykułowane jako (ś, ź, ć, dź).
Sz, ż, cz, dż może jeszcze zastępować ś, ź, ć, dź ale również może być zastępowane przez s, z, c, dz.
W miejscu (r) coraz częściej pojawia się (l) a nie jak dotychczas (j).
Wypowiedzi osób dorosłych są wzorem, według którego dziecko uczy się mówić i powinny być zawsze pełne i poprawne a wszystkie głoski wymawiane prawidłowo. Rodzice, dziadkowie i inni dorośli z najbliższego otoczenia dziecka są źródłem prawidłowych wzorów językowych. Nie dopuszcza się naśladowania przez dorosłych „pieszczotliwej” wymowy dziecka, która może nasilać w wymowie wykorzystywanie zamienne głosek ś, ź, ć, dź.
Stan rozwoju mowy dzieci 4- letnich
Czterolatek rozumie i wykonuje polecenia nauczyciela. Rozumie dłuższe wypowiedzi, w których występują przyimki: pod, na, do, w, przed, obok, za. Potrafi mówić o przeszłości, przyszłości a nie tylko teraźniejszości. Rozpoznaje kolory. Wypowiedzi dziecka mogą być nadal agramatyczne, chociaż dziecko przejawia zaciekawienie poprawnością językową. Dziecko zadaje dużo pytań o znacznym stopniu trudności. Pyta nie tylko „co to jest?”, ale „dlaczego tak się dzieje?”, „po co to?”, „jakie jest?”. Dla stymulacji rozwoju mowy i intelektu ważne są odpowiedzi osób dorosłych udzielane w sposób cierpliwy i wyczerpujący. W wypowiedziach dziecka czteroletniego dostrzec można neologizmy językowe, formy nie używane przez dorosłych np. „Tata to duży czytacz”, bo często czyta gazetę.
Wymowa czterolatka staje się bardziej precyzyjna dzięki dalszemu usprawnianiu się narządów artykulacyjnych i pionizacji przedniej części języka. Głoski s, z, c, dz, powinny już brzmieć twardo i podobnie jak ś, ź, ć, dź powinny być wymówione z „zamkniętymi” zębami. Język nie może wsuwać się między zęby. Wymowa międzyzębowa musi zostać skorygowana przez logopedę, nie ustąpi samoistnie, bo nie jest cechą wymowy dziecięcej. U niektórych dzieci obserwujemy artykulację głoski (l), przechodzącą w dźwięk drżący (r) lub nawet pełne wymówienie głoski (r). Niekiedy pojawiają się też głoski (sz, ż, cz, dż), ale ich wymawianie jako s, z, c, dz a także (r ) jako (l) jeszcze w tym okresie jest prawidłowością rozwojową. Nieprawidłowe będzie natomiast zastępowanie głoski (r) przez (ł). W momencie gdy dziecko zamiast „ rakieta” powie „łakieta” to taka wymowa już nie mieści się w normach dla wieku. Grozi to przekształceniem (ł) w zdeformowane(r ) wymawiane w tylnej części jamy ustnej, co będzie wymagało oddziaływania logopedycznego.
Stan rozwoju mowy dzieci 5 - letnich
Wypowiedzi dziecka są już wielozdaniowe. Jest już kolejność zdarzeń i zależności przyczynowo - skutkowe. Pięciolatek chętnie opowiada o tym, co się działo w przedszkolu, o filmie, który oglądał, lub o bajce, którą przeczytała mama. Potrafi wyjaśnić znaczenie wielu słów, Wypowiedzi dziecka są już prawidłowe pod względem gramatycznym. Dziecko chętnie poprawia siebie i innych, np. młodsze rodzeństwo. Wymowa doskonali się. Głoska (r ) często jest już wymawiana prawidłowo, co można obserwować jako zjawisko hiperpoprawności. np. „rarka” zamiast „lalka”, która to samoistnie zaniknie po kilku tygodniach lub miesiącach. Dziecko wymawia też sz, ż, cz, dż. Wszystkie głoski dźwięczne brzmią dźwięcznie.
Dziecko nie mówi, porozumiewa się gestami
Nie reaguje na polecenia.
Nie przybywa nowych słów - rozwój zatrzymał się
Brak reakcji na głos, brak reakcji na zróżnicowane pod względem głośności dźwięków, głośne mówienie, czy odpowiadanie na pytania - wskazujące na problemy ze słuchem.
Brak różnicowania słuchowego niektórych głosek: b - p, d - t, c - cz, dź- ć i innych - podejrzenie zaburzenia słuchu fonematycznego.
Ślinienie się podczas mówienia - połykanie niemowlęce, w którym język podczas połykania śliny jest na dole jamy ustnej, a nie wklejony w podniebienie.
Mówienie przez nos, wrażenie zatkanego nosa i stłumionego głosu.
Wsuwanie języka między zęby podczas wymawiania niektórych głosek: ś, ź ć, dź, s, z, c, dz, sz, ż, cz, dż, t, d, n, l;
Zastępowanie trudniejszych głosek łatwiejszymi.
Ma kłopoty z płynną mową - nie może rozpocząć mówienia, powtarza pierwszą bądź kolejną głoskę, sylabę w wyrazie, czasem cały wyraz, czy frazę, u dziecka 2-3 letniego może to być przejaw rozwojowej niepłynności mowy, która ustąpi gdy nie będzie się zwracać dziecku uwagi na niepłynną mowę dziecka.
Kłopoty z oddychaniem w trakcie mówienia u małych dzieci gdy faza wdechu i wydechu jest zbyt krótka, gdy dziecko mówi na wdechu a nie na wydechu
Stan rozwoju mowy dzieci 6 - letnich
U dziecka sześcioletniego proces rozwoju wymowy jest ukończony, ale proces rozwoju języka nadal trwa, bo dziecko przez cały czas uczy się nowych wyrazów. Brzmienie wszystkich głosek powinno być prawidłowe. Błędy gramatyczne całkowicie zanikają, zaś wypowiedzi powinny być wielozdaniowe, sensowne i poprawne pod każdym względem.
Odchylenia od normy w zakresie rozwoju mowy, które warto skonsultować ze specjalistą:
Literatura:
Emiluta - Rozyja, D. (2006). Wspomaganie rozwoju mowy dziecka w wieku przedszkolnym. Warszawa: Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno - Pedagogicznej.
Przetacznikowa, M.(1975). Wiek przedszkolny: W: M. Żebrowska (red.), Psychologia rozwojowa dzieci
i młodzieży (s.417- 519). Warszawa: PWN.
Sachajska, E.(1992). Uczymy poprawnej wymowy .Warszawa: WSiP.
Mowa jest czynnością ważną i złożoną. Osiągnięcie prawidłowego stanu mowy uwarunkowane jest określonymi dyspozycjami w funkcjonowaniu narządu słuchu i aparatu mowy. One, bowiem zapewniają prawidłowe rozumienie wypowiedzi słownych i ich tworzenie. Na stan mowy wpływa także sprawność intelektualna, przebyte doświadczenia oraz wzory mowy dostarczane przez środowisko w którym dziecko się wychowuje.
Prawidłowy rozwój mowy dokonuje się w warunkach działania wielu sprzyjających czynników przy niezaburzonej czynności analizatora wzrokowego, słuchowego i kinestetycznego. Przede wszystkim dużą rolę odgrywają odpowiednie warunki środowiskowe, w jakich się dziecko wychowuje oraz prawidłowy rozwój fizyczny, psychiczny i ruchowy. Rozwój mowy nie przebiega u wszystkich dzieci jednakowo. U jednych szybciej, u innych wolniej. Niejednakowa jest też kolejność przyswajania sobie przez dziecko poszczególnych głosek. Stopień rozwoju mowy zależy od wpływu środowiska oraz od psychofizycznego rozwoju dziecka. U wszystkich dzieci rozwój mowy przebiega według tych samych prawideł i jeśli jest ono zdrowe, prawidłowo słyszy i rozwija się rozwój jego mowy powinien zakończyć się ok. 6 roku życia.
1. Okres melodii, który trwa od urodzenia do pierwszego roku życia:
podstawowymi formami wokalizacji zaraz po urodzeniu są: krzyk, płacz, które jest ćwiczeniem narządu oddechowego;
ok. 2-3 miesiąca życia występuje głużenie - wydawanie różnego rodzaju dźwięków nieartykułowanych, poprzez które dziecko ćwiczy narządy artykulacyjne (język, wargi, podniebienie);
ok. 6 miesiąca życia dziecko zaczyna gaworzyć - powtarza zasłyszane dźwięki z otoczenia, ćwiczy słuch;
ok. 9 miesiąca życia dziecko zaczyna reagować na własne imię, powtarzać podawane dźwięki i reagować na proste polecenia - jest moment, w którym rozumie słowa kierowane do niego;
ok. 1 roku życia dziecko powinno mówić słowa: mama, tata, rozumieć słowa kierowane do niego.
Roczne dziecko posługuje się sygnałami jednoklasowymi, jednowyrazowymi, tzn. wyraża daną osobę, przedmiot, jak również stosunek do wymienionego przedmiotu czy czynności poprzez jeden wyraz bez zastosowania reguł gramatycznych. W pierwszym roku życia dziecko poprawnie powinno wymawiać samogłoski: a, e, i oraz spółgłoski: m, b, d, t.
2. Okres wyrazu - przypada między 1-2 rokiem życia dziecka
W tym wieku dziecko używa prawie wszystkich samogłosek z wyjątkiem nosowych (ą, ę) oraz spółgłoski takie jak: p, pi, b, m, t, d, n, k, j, ś, ź, ć, dź, ch. Pozostałe zastępuje innymi o zbliżonym miejscu artykulacji oraz upraszcza grupy spółgłoskowe. Charakterystyczne jest także wymawianie tylko pierwszej sylaby lub końcówki. W wieku 14-15 miesięcy zaczyna wypowiadać więcej pojedynczych wyrazów. Ok. 18 miesiąca życia wymawia równoważniki zdań, a ok. 24 miesiąca zaczyna stosować proste reguły gramatyczne - wypowiada proste zdanie. Rozwój języka w tej fazie zmierza w kierunku zawężania znaczeń, wzbogacania słownika w zakresie ilościowym i jakościowym, a także rozbudowy systemu fonetyczne
3. Okres zdania - od 2 do 3 roku życia
W tym okresie mowa ulega dalszemu doskonaleniu. Dziecko powinno już wypowiadać głoski:
wargowe: p, b, m oraz zmiękczone: pi, bi, mi;
wargowo-zębowe: f, w, fi, wi;
środkowo-językowe: ś, ź, ć, dź, ń, ki, gi;
tylnojęzykowe: k, g, ch;
przedniojęzykowo-zębowe: t, d, n;
przedniojęzykowo-dziąsłowe: l.
Pod koniec tego okresu mogą pojawiać się głoski s, z, c, a nawet sz, ż, cz, dż. W drugim roku życia dziecko powinno wypowiedzieć poprawnie proste zdanie. W trzecim roku życia pojawiają się zdanie dłuższe, złożone z 4-5 słów. W wypowiedziach nadal utrzymują się agramatyzmy, choć następuje bujny rozwój form fleksyjnych. W zakresie słownictwa obserwuje się znaczny przyrost ilościowy od 300 słów w wieku 2 lat do ok. 1000 w wieku 3 lat. Zachodzą także zmiany jakościowe. Wypowiedź zmienia się również od strony fonetycznej. Staje się coraz bardziej zrozumiała i przybliża do wzorca fonetycznego poszczególnych wyrazów.
4. Okres swoistej mowy dziecięcej - od 3 do 7 lat
W dalszym ciągu wzbogacany jest zasób słownictwa, rozwijana umiejętność budowania zdań złożonych oraz następuje dalszy rozwój artykulacji.
Dziecko 3-letnie - powinno wymawiać wszystkie samogłoski, tak ustne, jak i nosowe a, o, e, u, i, y, ą, ę, chociaż w mowie jego mogą występować odstępstwa, np. zamiana samogłosek. Jest to związane z nie wykształconą sprawnością narządów artykulacyjnych. Dziecko zmiękcza głoski s, z, c, dz, sz, ż, cz, dż, głoska [r] może być zmieniana na [l] lub [j]. Brak jest wyraźnych końcówek w wyrazach. Wymowę cechuje opuszczanie sylaby początkowej lub końcowej, przestawki głoskowe, zniekształcenia wyrazów.
Dziecko 4-letnie - mowa dzieci w tym wieku różni się pod względem dźwiękowym. Utrwalają się takie głoski jak s, z, c, dz, dziecko nie powinno ich wymawiać jak ś, ź, ć, dź. Pojawia się głoska r, choć jej opóźnienie nie powinno jeszcze niepokoić.
Głoski sz, ż, cz, dż dziecko jeszcze zamienia na s, z, c, dz lub ś, ź, ć, dź - jest to tzw. seplenienie fizjologiczne. Dziecko coraz więcej rozumie, wykonuje polecenia, odpowiada na pytania i coraz więcej ich zadaje. Jego wypowiedzi wybiegają poza aktualnie przeżywaną sytuację. Dziecko potrafi mówić o przeszłości i o przyszłości. W jego wypowiedziach jest jeszcze wiele form agramatycznych, ale pojawia się zaciekawienie poprawnością językową.
Dziecko 5-letnie - mowa dziecka w tym wieku jest już w zasadzie zrozumiała. Głoski sz, ż, cz, dż zaczynają się ustalać. Dziecko potrafi je poprawnie powtórzyć, choć w mowie potoczne mogą jeszcze być wymawiane jak s, z, c, dz. Głoska r powinna już być wymawiana, ale często pojawia się dopiero w tym okresie. Grupy spółgłoskowe jeszcze są upraszczane zarówno w nagłosie wyrazu, jak i w śródgłosie. Wypowiedzi dzieci 5-letnich przyjmują formę realizacji wielozdaniowej. Dzieci w swoich wypowiedziach uwzględniają kolejność zdarzeń i zależności przyczynowo-skutkowe. Potrafią wyjaśnić znaczenie słów, opisywać cechy przedmiotów i możliwość ich zastosowania. Nieprawidłowości gramatyczne zanikają. Dziecko dokonuje autokorekty i równie chętnie poprawia innych.
Dziecko 6-letnie powinno mieć mowę opanowaną, ale proces rozwoju języka trwa nadal. Uczy się nowych wyrazów, wypowiedzi wzbogacają się wraz ze zdobywaniem doświadczenia i rozszerzenia swojej wiedzy o nowych zjawiskach otaczającej nas rzeczywistości. Wszelkie opóźnienia w pojawianiu się poszczególnych etapów rozwoju mowy nie powinno przekraczać sześciu miesięcy.
Przedstawiony wyżej rozwój mowy postępuje równolegle z rozwojem motoryki narządów artykulacyjnych. Mówienie jest sprawnością i trzeba się jej uczyć, tak jak wszelkich innych sprawności. Jest to możliwe dzięki sukcesywnemu dojrzewaniu różnych organów mowy. Istotnym elementem kształtowania się mowy dziecka jest także jego najbliższe otoczenie, a więc rodzina dziecka, a szczególnie więź emocjonalna z matka
Wspomaganie rozwoju mowy dziecka
Ważne dla rozwoju dziecka w wieku przedszkolnym jest, aby każdy wychowawca stał się nauczycielem prawidłowej mowy dziecka poprzez świadome wspomaganie jego rozwoju językowego. I to bez względu na to czy dziecko wykazuje jakiekolwiek dysfunkcje językowe czy też nie. Chcę zaproponować w niniejszym opracowaniu prowadzanie zajęć i zabaw mających na celu doskonalenie umiejętności językowych dzieci z prawidłowym rozwojem mowy, ale i przede wszystkim skuteczną pomoc dziecku z nieprawidłowym rozwojem mowy i trudnościami w wymowie. To właśnie okres przedszkolny jest czasem koniecznym do szczególnie intensywnej pracy skierowanej na rozwój związanych z mowa sprawności. Dzięki pracy w tym okresie unikniemy poważnych problemów edukacyjnych dzieci szkolnych. W wieku 6 lat rozwój mowy dziecka powinien być już ukończony gdyż w tym czasie są już utrwalone patologiczne artykulacje i układy artykulatorów, zdeformowane są warunki anatomiczne, w jakich się one tworzą. Stosowane w tym czasie ćwiczenia trwają zwykle długo, są mało efektywne, a wielu czynników mających wpływ na poprawną wymowę nie jesteśmy już w stanie zmienić. W ćwiczeniach mowy lepsze rezultaty osiągamy wówczas, gdy celem ćwiczeń jest wytworzenie nowych układów i sprawności, a nie zamiana i korygowanie utrwalonych układów patologicznych. Nie jest, więc tak jak się potocznie głosi, że dziecko 3 letnie z nieprawidłowościami w wymowie „ma jeszcze czas”, lecz znaczy to, że właśnie jest „ten czas”, czas na stymulowanie prawidłowego rozwoju mowy. To częściowo przez wspomniane, mylne podejście do problemu, dziś liczba dzieci w wieku szkolnym mająca poważne zaburzenia w porozumiewaniu się sięga w Polsce około czterdziestu tysięcy. Ogromna liczba dzieci niemających możliwości satysfakcjonującego porozumiewania się z innymi: rodzicami, rówieśnikami, nauczycielami.
W myśl powyższego, ćwiczenia stymulujące rozwój mowy należy rozpocząć możliwie jak najwcześniej. Wzór zachowań językowych, który dziecko przyswoi sobie poprzez jego naśladowanie, jest niezbędny, ponieważ języka podstawowego dziecko nie uczy się przyswajając jego elementy, a słucha, rozumie i buduje teksty w określonej sytuacji społecznej i emocjonalnej. Bardzo ważną zasadą proponowanej przeze mnie stymulacji języka jest mówienie o rzeczach i zjawiskach, które dziecko aktualnie widzi, czuje, przeżywa lub, w których uczestniczy.
Aby prawidłowo wspomagać rozwój mowy dziecka trzeba dobrze znać charakterystyczny jego przebieg oraz najczęściej spotykane wady opisane poniżej:
Charakterystyka rozwoju mowy dziecka w wieku przedszkolnym.
Okres swoistej mowy dziecięcej (od 3-7 roku życia).
Dziecko 3-letnie potrafi porozumieć się z otoczeniem, mowa jego jest już w pewnym stopniu ukształtowana. Nie znaczy to jednak, że jest pozbawiona błędów i że jej rozwój nie odbywa się w dalszym ciągu. Dziecko zaczyna odróżniać dźwięki s, z, c, dz od ich miękkich odpowiedników. Mowa dziecka daleka jest od doskonałości. Wyrazy są poskracane, głoski poprzestawiane, grupy spółgłoskowe - uproszczone. Występują zlepki wyrazów i nowotwory językowe. Dziecko 3-letnie powinno już wymawiać wszystkie samogłoski, tak ustne, jak i nosowe: a, o, e, u, i, y, ą, ę, chociaż w mowie jego mogą występować odstępstwa, np. zamiana samogłosek: a = o, e = a, i=y. Jest to związane z niewykształconą sprawnością narządów artykulacyjnych. Powinny występować również spółgłoski twarde i zmiękczone: m, mi, b, bi, p, pi, f, fi, w, wi, ś, ć, ź, dź, ń, k, g, ki, gi, ch, t, d, n, l, li, j, ł. W wieku tym pojawiają się głoski: s, z, c, dz, a nawet sz, ż, cz, dż. Ogólnie biorąc, mowę dziecka 3-letniego cechuje zmiękczanie głosek s, z, c, dz, sz, ż, cz, dż, które często są wymawiane jako ś, ź, ć, dź, r może być wymawiane jak j lub l, zamiast f występuje ch i odwrotnie.
Wymowa dziecka 4- letniego różni się pod względem dźwiękowym. Utrwalają się takie głoski jak: s, z, c, dz. Dziecko nie powinno już wymawiać ich jak: ś, ź, ć, dź, Pojawia się głoska r. i głoski sz, ż, cz, dż, choć dziecko jeszcze zamienia je na s, z, c, dz lub ś, ź, ć, dź.
Mowa dziecka 5-letniego jest już w zasadzie zrozumiała. Głoski sz, ż, cz, dż, które pojawiały się w czwartym roku życia, zaczynają się ustalać. Dziecko potrafi je poprawnie powtórzyć. Głoska r powinna być wymawiana, ale często pojawia się dopiero w tym okresie.
Mowa dzieci 6 - letnich powinna już być opanowana pod względem dźwiękowym.
U zdrowego dziecka mowa wykształca się do 5 roku życia!!
Rozwój mowy nie u wszystkich dzieci przebiega jednakowo: u jednych szybciej, i te dzieci zaczynają mówić wcześniej, u innych zaś wolniej, co przejawia się późniejszymi początkami mowy i wolniejszym przyswajaniem sobie wymowy pewnych głosek. Różna może być kolejność pojawiania się poszczególnych głosek w trakcie rozwoju mowy. Stopień rozwoju mowy w danym momencie zależy od różnych czynników. Do najważniejszych należą psychofizyczny rozwój dziecka oraz wpływ środowiska i odpowiednia symulacja.
Najczęściej spotykane wady wymowy u dzieci w wieku przedszkolnym
• SEPLENIENIE MIĘDZYZĘBOWE
Podczas realizacji głosek: s, z, c, dz lub sz, rz, cz, dż lub ś, ź, ć, dź język jest wsuwany między zęby.
• SEPLENIENIE BOCZNE
Podczas realizacji głosek: s, z, c, dz lub sz, rz, cz, dż lub ś, ź, ć, dź język jest ułożony niesymetrycznie i strumień powietrza uchodzi prawą bądź lewą stroną.
• SEPLENIENIE PROSTE
Dotyczy głosek: s, z, c, dz lub sz, rz, cz, dż lub ś, ź, ć, dź, mogą one być zastępowane np. szkoła=skoła lub śkoła; czapka=capka lub ćapka.
• KAPPACYZM I GAMMACYZM
Głoski k oraz g zastępowane są odpowiednio przez głoski t oraz d, np. kot=tot.
• MOWA BEZDŹWIĘCZNA
Zamiana p=b; t=d; f= w; s=z np. dom=tom, woda=foda, koza=kosa, kura=góra.
• RERANIE
Nieprawidłowa realizacja głoski r.
• NOSOWANIE
Nosowe brzmienie głosek ustnych (wrażenie kataru, zatkanego nosa).
Istotą jednak wspomagania jest prawidłowy dobór ćwiczeń:
Opis i przykłady ćwiczeń logopedycznych
I. Ćwiczenia oddechowe.
Oddychanie jest czynnością ważną dla poprawnego mówienia, a także dla poprawnego rozwoju naszego aparatu artykulacyjnego. W sytuacjach, kiedy dziecko nie mówi (np. sen, zabawa, oglądanie telewizji) usta i szczęki dziecka powinny być zwarte, a powietrze powinno spokojnie wypływać przez jamę nosową. Dzięki takiemu oddychaniu prawidłowo będzie rozwijał się aparat artykulacyjny, dlatego ważne jest kontrolowanie, w jaki sposób oddychają nasze dzieci.
Ćwiczenia oddechowe, które proponuję mają na celu:
- wyrobienie oddechu przeponowego
- poszerzenie pojemności płuc
- rozróżnianie fazy wdechu i wydechu
- wyrobienie umiejętności pełnego i szybkiego wdechu i wydłużenia fazy wydechowej
- mówienia na wydechu
-dostosowania długości wydechu do czasu trwania wypowiedzi
- zsynchronizowania pauz oddechowych z treścią wypowiedzi.
- pogłębienie oddechu,
- rozruszanie przepony,
- wydłużenie fazy wydechowej,
- zapobieganie niepożądanym zjawiskom - arytmia oddechowa, mówienie na wdechu oraz brak zgodności między rytmem oddychania a strukturą wypowiedzi.
Ćwiczenia oddechowe powinno się wykonywać systematycznie, raz lub dwa razy w ciągu dnia po około 5 minut, a więc przy rozmaitych formach aktywności.
W każdym ćwiczeniu ruchowym przestrzegamy zgodności faz ruchu z fazami oddechowymi:
- przy uniesieniu ramion w górę - wdech nosem
- przy opuszczeniu - wydech ustami
- przy wyproście tułowia - wdech nosem
- przy skłonie - wydech ustami.
Przykłady ćwiczeń:
1. Zdmuchujemy kawałki waty lub styropianu z gładkiej powierzchni. Wciągamy głęboko powietrze i dmuchamy na watę lub styropian.
2. Zdmuchujemy kawałki waty lub styropianu z szorstkiej powierzchni. Wciągamy powietrze głęboko, a następnie wolno dmuchamy.
3. Powoli i równomiernie nadmuchujemy balonik jednym wydechem.
4. Dmuchamy na zapaloną świeczkę w ten sposób, aby płomień nie gasł, a ruszał się.
5. Dmuchamy na pasek papieru. Zadanie polega na wychyleniu papieru w ten sposób, aby jak najdłużej utrzymał się pod takim samym kątem.
6. Zanurzamy rurkę w wodzie mydlanej, nabieramy powietrza i wydychamy przez rurkę.
7. Puszczanie baniek mydlanych. Ćwiczenie polega na tym, aby powietrze wydychać powoli, równomiernie, aby bańka mydlana nie pękła.
8. Huśtanie ulubionej zabawki. Na brzuchu leżącego płasko dziecka kładziemy książkę, a na niej ulubioną zabawkę dziecka. W czasie wdechu zabawka unosi się do góry, a w czasie wydechu opada. Wdech i wydech muszą być powolne i równomierne z chwilowym zatrzymaniem powietrza, aby zabawka nie spadła z huśtawki.
9. Ćwiczenia oddechu wspomagane ruchem rąk. Stajemy w lekkim rozkroku, kładziemy ręce na biodrach. W czasie wdechu łokcie odchylają się do tyłu, w czasie wydechu do przodu. Jednocześnie naciskamy palcami na brzuch czynimy to powoli.
10. Stajemy w wyprostowanej pozycji. Przy wdechu podnosimy ręce bokiem do góry, przy wydechu opuszczamy ręce w dół.
11. Stoimy wyprostowani, unosimy ręce wysoko jak to tylko możliwe i głęboko wdychamy powietrze. Następnie zginamy kolana pochylając się luźno do przodu i głośno wydmuchując powietrze z płuc.
12. Ćwiczenia oddechowe z jednoczesnym wypowiadaniem pojedynczych głosek. Dmuchamy na styropian lub kawałki papieru przesuwając jej jak najdalej. Czynimy to wypowiadając głoski f, ch, sz, s.
II. Ćwiczenia artykulacyjne
Ćwiczenia wypracowują zręcznie i celowo ruchy warg i języka oraz podniebienia, niezbędne przy wymowie każdej głoski. Dziecko musi mieć wyczucie danego ruchu i położenia poszczególnych narządów mowy. Realizacja każdej głoski wymaga odmiennego ułożenia narządów artykulacyjnych i innej pracy mięśni. Prezentowane ćwiczenia dotyczą usprawniania warg, języka i podniebienia. Przy ćwiczeniach należy pamiętać o tym, że dziecko z opóźnionym rozwojem mowy może mieć trudności z poszczególnymi ćwiczeniami. Dobór ćwiczeń i ich kolejność powinny być konsultowane z logopedą. Każde ćwiczenie powtarzamy tak długo, dopóki nie zostanie prawidłowo wykonane. Aby osiągnąć sukces ćwiczymy około 5-7 minut dziennie, a jeżeli to możliwe nawet kilka razy dziennie. Długie ćwiczenia, ale nie systematyczne nie dają oczekiwanego sukcesu.
Przykłady ćwiczeń:
Ćwiczenia warg:
Wszystkie ćwiczenia z tej grupy wykonujemy przed lustrem.
1. Górną wargą zaciskamy dolną, dolną kładziemy na górną. Ćwiczenie wykonujemy na przemian.
2. Górnymi zębami zaciskamy wargę dolną i mocno wypychamy powietrze.
3. Wysuwamy wargi tak jak przy głosce „u" i rozchylamy jak przy głosce „e". Ćwiczenie wykonujemy naprzemiennie.
4. Łączymy wargi płasko i rozciągamy tak jak przy głosce „i".
5. Lekko wysuwamy wargi do przodu i kierujemy je w prawo i w lewo.
6. Ściągamy wargi do przodu i robimy ruch okrężny, najpierw w jedną stronę, później w drugą.
7. Górną wargą zasłaniamy górne zęby, dolną wargą zasłaniamy dolne zęby i otwieramy i zamykamy buzię.
8. Lekko wysuwamy wargi do przodu i przez zamknięte wargi wypychamy powietrze. Parskamy, następnie cmokamy.
9. Ściągamy wargi tak jak do głoski „u" i cmokamy, robimy całuski.
10. Ściągamy wargi do głoski „u", wykonujemy całuski, ale tak, żeby było widać zęby.
11. Ściągamy wargi jak do głoski „u", robimy ryjek i podciągamy górną wargę do nosa.
12. Ściągamy wargi jak do głoski „u" w ryjek i wciągamy policzki do wewnątrz buzi.
13. Podobnie ściągamy w ryjek, wciągamy policzki i do tego cmokamy.
Ćwiczenia języka
Ważne dla tej grupy ćwiczeń jest to, aby buzia była szeroko otwarta, wargi, zęby i szczęka nie biorą udziału w ćwiczeniach. Poprawność wykonanego ćwiczenia kontrolujemy w lustrze.
1. Otwieramy szeroko buzię i wysuwamy ostry język.
Proszę zwrócić uwagę, że wargi są zupełnie suche, język nie dotyka do warg.
2. Język wąski i kierujemy czubek języka w kąciki warg, raz w jedną stronę, raz w drugą.
3. Buzia szeroko otwarta, unosimy szeroki język do górnych zębów. Z języka tworzymy miseczkę.
4. Unosimy czubek języka na górną wargę, raz język jest wąski, raz szeroki.
5. Czubek języka unosimy raz do górnych zębów, raz kładziemy przy dolnych zębach. Proszę zwrócić uwagę na to, że buzia musi być szeroko otwarta.
6. Czubek języka uniesiony do górnych zębów. Otwieramy i zamykamy buzię, język nie zmienia swojej pozycji.
7. Czubek języka dotyka dolnych zębów, otwieramy i zamykamy buzię, język w tej samej pozycji.
8. Czubek języka przesuwa się po wewnętrznej stronie zębów, pomyślmy sobie, że język to miotełka i wymiatamy wszystko, co jest niepotrzebne. Dolna szczęka nie porusza się, pracuje tylko język.
9. Język wymiata wszystko zza dolnych zębów.
l0.Czubkiem języka liczymy górne zęby. Ćwiczenie to powinno być wykonane
bardzo precyzyjnie, nie pomijamy żadnego zęba. Miejsca po zębach też liczymy.
11.Masujemy językiem podniebienie, buzia musi być szeroko otwarta.
12.Czubkiem języka wypychamy policzki, raz z jednej, raz z drugiej strony.
13.Wykonujemy okrężne ruchy języka po zewnętrznej stronie zębów przesuwając go z jednej strony na drugą.
14. Wyciągamy czubek języka w kierunku nosa i brody.
15. Zwijamy język w rulon i dmuchamy.
16. Oblizujemy wargi językiem raz w jedną, raz w drugą stronę.
17. Przysysamy język do podniebienia i chwilę przytrzymujemy. .Przysysamy lekko czubek języka i mlaskamy, a teraz robimy podobnie tylko środek języka, czubek języka skierowany ku dołowi.
Ćwiczenia podniebienia
Tę grupę ćwiczeń również wykonujemy przed lustrem.
1. Ziewanie obserwujemy w lustrze jak unosi się i opada podniebienie miękkie.
2. Głęboko wdychamy powietrze nosem i wydychamy ustami, ważne jest, aby usta były cały czas szeroko otwarte.
3. Wdychamy powietrze ustami i wydychamy ustami. Skrzydełka nosa zaciskamy palcami.
4. Buzia otwarta, język na dole, naśladujemy gęganie gąski.
6. Buzia szeroko otwarta, język na dole - chuchamy.
7. Przez rurkę wciągamy głęboko powietrze, tak, aby wata lub styropian przyssał się do rurki, przytrzymujemy i przenosimy na druga stronę.
III. Ćwiczenia słuchu fonematycznego
Ćwiczenia słuchu fonematycznego kształtują zdolność precyzyjnego słyszenia i różnicowania dźwięków mowy. Dziecko musi umieć wyodrębniać z potoku mowy wyrazy, w wyrazach sylaby, w sylabach głoski, a także kolejność głosek w wyrazie. Musi także odróżniać głoski dźwięczne od bezdźwięcznych, miękkie od twardych itp.
Często wady wymowy nie wynikają z trudności artykulacyjnych, lecz z nieprecyzyjnego odbioru bodźców słuchowych.
Przykłady ćwiczeń:
1. Ćwiczenia na rozpoznawanie różnych dźwięków.
2. Różnicowanie dźwięków.
3. Ćwiczenia odnajdywania ukrytego źródła dźwięku, określanie kierunku, z którego dochodzi dźwięk.
6. Rozróżnianie natężenia dźwięku
7. Rozpoznawanie wysokości dźwięków.
9. Rozpoznawanie dźwięków docierające z dużej odległości np. szczekanie psa, świergot ptaków, odgłos przejeżdżającego samochodu czy bicie dzwonów.
10.Gramy, śpiewamy lub odtwarzamy znane dziecku melodie lub piosenki.
Dziecko powinno je rozpoznać.
11.Powtarzanie podanego rytmu.